Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 181/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący)
SSN Józef Iwulski (sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z powództwa G. J.
przeciwko Miejskiemu Ośrodkowi Pomocy Społecznej w K.
o uznanie wypowiedzenia umowy za pracę za bezskuteczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 stycznia 2010 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego w J.
z dnia 18 marca 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE`
Wyrokiem z dnia 2 grudnia 2008 r., Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w K. uznał za
bezskuteczne wypowiedzenie warunków umowy o pracę powódce G. J. przez
pozwany Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w K. pismem z dnia 8 października
2008 r. oraz zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 60 zł tytułem zwrotu
2
kosztów zastępstwa procesowego, oddalając dalej idące żądanie w tym zakresie,
zaś koszty sądowe zaliczył na rachunek Skarbu Państwa.
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka była zatrudniona w pozwanym Ośrodku
od 21 czerwca 1990 r. na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Najpierw
zajmowała stanowisko starszego pracownika socjalnego, później specjalisty pracy
socjalnej, a od 1 czerwca 1997 r. starszego specjalisty pracy socjalnej. Od stycznia
2004 r. powódka pełniła obowiązki kierownika pozwanego Ośrodka, a w czerwcu
2004 r. została powołana na stanowisko kierownika tego Ośrodka. W związku z
odwołaniem powódki z funkcji kierownika Ośrodka pracodawca od 1 lutego 2005 r.
zatrudnił ją na stanowisku starszego specjalisty pracy socjalnej za wynagrodzeniem
według XVII kategorii zaszeregowania. W dniu 3 czerwca 2008 r. służby podległe
Wojewodzie D. przeprowadziły kontrolę funkcjonowania Miejskiego Ośrodka
Pomocy Społecznej. W toku kontroli stwierdzono, że zatrudnieni tam pracownicy -
w tym powódka - nie mają odpowiednich kwalifikacji zawodowych do zajmowania
stanowiska starszego specjalisty pracy socjalnej. Kierownika Ośrodka zobowiązano
do „dostosowania stanowiska pracy pracowników do posiadanych przez nich
kwalifikacji zawodowych". Pismem z dnia 8 października 2008 r. pracodawca
wypowiedział powódce warunki pracy i płacy w części dotyczącej zajmowanego
dotychczas stanowiska starszego specjalisty pracy socjalnej i dodatku funkcyjnego.
Jako przyczynę wypowiedzenia zmieniającego pozwany podał brak kwalifikacji
zawodowych do zajmowania stanowiska starszego specjalisty pracy socjalnej
określonych w art. 116 ust. 1 i art. 156 ust. 3 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o
pomocy społecznej (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 ze zm.) w
związku z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2000 r. w sprawie zasad
wynagradzania i wymagań kwalifikacyjnych pracowników samorządowych
zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego
(Dz.U. Nr 61, poz. 708 ze zm.). Powódce zaproponowano stanowisko starszego
pracownika socjalnego za wynagrodzeniem miesięcznym według XV kategorii
zaszeregowania. Powódka w dniu 10 lipca 2007 r., po odbyciu studiów na kierunku
pedagogika w zakresie socjalnym z terapią rodzin uzyskała tytuł zawodowy
licencjata.
3
Oceniając zasadność powództwa, Sąd Rejonowy odwołał się do przepisów
załącznika nr 3 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 sierpnia 2005 r. w
sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych zatrudnionych w
jednostkach organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. Nr 146,
poz. 1222 ze zm.). Na ich podstawie Sąd pierwszej instancji przyjął, że dla
zajmowania stanowiska starszego specjalisty pracy społecznej wymagane jest
posiadanie wykształcenia wyższego według odrębnych przepisów lub dyplomu
pracownika socjalnego oraz specjalizacji II stopnia w zawodzie pracownik socjalny.
Zdaniem Sądu Rejonowego, powódka legitymowała się kwalifikacjami zawodowymi
niezbędnymi do zajmowania tego stanowiska. Sąd pierwszej instancji zauważył, że
przepisy ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, zwłaszcza jej art.
116, określają kryteria, jakie powinien spełniać pracownik socjalny. O tym, że
powódka zachowała prawo do zajmowania dotychczasowego stanowiska, Sąd
wnioskował na podstawie art. 156 ust. 1 tej ustawy, zgodnie z którym osoby, które w
dniu wejścia w życie ustawy były zatrudnione na stanowisku pracownika socjalnego
na podstawie dotychczasowych przepisów, zachowują uprawnienia do
wykonywania zawodu. Sąd Rejonowy odwołał się także do art. 5 ust. 3 ustawy z
dnia 16 lutego 2007 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej (Dz.U. Nr 48, poz.
320), zgodnie z którym osoby, które przed dniem 1 stycznia 2008 r. ukończyły lub
kontynuowały studia wyższe o specjalności praca socjalna na jednym z kierunków
pedagogika, psychologia, polityka społeczna (...) i uzyskają dyplom ukończenia
tych studiów, mogą wykonywać zawód pracownika socjalnego. Na tej podstawie
Sąd Rejonowy przyjął, że skoro powódka kontynuuje studia wyższe o wskazanej
specjalności, to ma prawo zajmować dotychczasowe stanowisko pracy. Dlatego
wypowiedzenie zmieniające warunki pracy i płacy powódki było - zdaniem Sądu -
pozbawione podstaw.
Wyrokiem z dnia 18 marca 2009 r., Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w J. - w uwzględnieniu apelacji strony pozwanej -
zmienił wyrok Sądu Rejonowego w ten sposób, że powództwo oddalił, a ponadto
zasądził od powódki na rzecz strony pozwanej kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego za obie instancje. Sąd Okręgowy zaaprobował ustalenia
faktyczne Sądu pierwszej instancji i przyjął je za własne, ale nie podzielił dokonanej
4
przez Sąd Rejonowy oceny prawnej. Według Sądu drugiej instancji, orzeczenie
Sądu Rejonowego pomija istotną kwestię, że powódka nie była zatrudniona na
stanowisku pracownika socjalnego, lecz na stanowisku starszego specjalisty pracy
socjalnej, a zatrudnienie na tym stanowisku wymaga spełnienia wyższych
standardów niż na stanowisku pracownika socjalnego. Zdaniem Sądu
odwoławczego, należy rozróżnić posiadanie uprawnień do wykonywania zawodu
pracownika socjalnego od posiadania uprawnień do zatrudnienia na określonym
stanowisku pracowniczym w ramach wykonywanego zawodu pracownika
socjalnego. Niesporne w sprawie było, że powódka po ukończeniu Medycznego
Studium Zawodowego uzyskała tytuł zawodowy w zawodzie pracownik socjalny,
uprawniający ją do zatrudnienia na stanowisku pracownika socjalnego lub
starszego pracownika socjalnego. Aby jednak móc zajmować stanowisko starszego
specjalisty pracy socjalnej powódka powinna - stosownie do wymagań
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 sierpnia 2005 r. w sprawie zasad
wynagradzania pracowników samorządowych zatrudnionych w jednostkach
organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego - posiadać wykształcenie
wyższe w rozumieniu art. 116 ustawy o pomocy społecznej lub dyplom pracownika
socjalnego i specjalizację II stopnia w zawodzie pracownik socjalny. Analogiczne
wymagania przewidywało obowiązujące w dacie objęcia przez powódkę stanowiska
starszego specjalisty pracy socjalnej rozporządzenie Rady Ministrów z 26 lipca
2000 r. Wykształcenie wyższe - zgodnie z obowiązującym od 2007 r. brzmieniem
art. 116 ust. 1 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej - oznacza ukończenie studiów
wyższych na kierunku praca socjalna. Tymczasem powódka od 10 lipca 2007 r.
legitymowała się dyplomem wyższej szkoły zawodowej (licencjatem), ale na
kierunku „pedagogika w zakresie socjalnym z terapią rodzin", co nie jest tożsame
ze specjalnością „praca socjalna". Równocześnie, chociaż powódka posiadała tytuł
zawodowy pracownika socjalnego, to nie ukończyła specjalizacji II stopnia. Dyplom
uzyskania tytułu organizatora pomocy społecznej, jakim dysponowała, nie stanowił
bowiem potwierdzenia ukończenia specjalizacji II stopnia w zawodzie pracownik
socjalny. Nie sposób więc było podzielić zapatrywania Sądu Rejonowego, jakoby
powódka spełniała wymagania do zajmowania stanowiska starszego specjalisty
pracy socjalnej, tak w momencie objęcia tego stanowiska, jak i w dacie
5
wypowiedzenia zmieniającego. Zdaniem Sądu Okręgowego, do sytuacji prawnej
powódki miał zastosowanie art. 156 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej o
charakterze przejściowym, zgodnie z którym osoby zatrudnione na stanowisku
pracownika socjalnego na podstawie przepisów ustawy z dnia 29 listopada 1990 r.
o pomocy społecznej (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 64, poz. 414 ze zm.), przed
dniem 1 maja 2004 r., zachowały uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika
socjalnego. Powierzenie powódce pełnienia obowiązków kierownika pozwanego
Ośrodka nie powodowało utraty przez nią statusu pracownika socjalnego, a jedynie
wiązało się z uzyskaniem dodatkowego statusu pracownika samorządowego. Sąd
Okręgowy dodał, że art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o zmianie ustawy o
pomocy społecznej, daje podstawę do wykonywania zawodu pracownika
socjalnego osobom legitymującym się dyplomem ukończenia studiów, które przed
dniem 1 stycznia 2008 r. ukończyły lub kontynuowały studia wyższe o specjalności
"praca socjalna" na jednym z kierunków pedagogika, politologia, polityka
społeczna, psychologia, socjologia lub nauki o rodzinie. Interpretacja przyjęta przez
Sąd Rejonowy jakoby prawo powódki do zajmowania dotychczasowego stanowiska
wynikało już z samego kontynuowania przez nią studiów wyższych o wskazanej w
tym przepisie specjalności, nie ma jednak uzasadnienia w treści powołanej
regulacji. Analizowany przepis odnosi się z jednej strony do osób, które przed
dniem 1 stycznia 2008 r. ukończyły studia wyższe o określonej specjalności, z
drugiej zaś do osób, które przed tym dniem kontynuowały takie studia, przy czym ci
ostatni nabędą prawo do wykonywania zawodu pracownika socjalnego dopiero z
dniem uzyskania dyplomu ukończenia studiów. Poza sporem zaś pozostawało, że
powódka w lipcu 2007 r. wprawdzie ukończyła studia licencjackie, ale nie były to
studia o specjalności praca socjalna. Niesporne było również, że obecnie powódka
kontynuuje studia wyższe na kierunku o właściwej specjalności. W tym jednak
przypadku powódka uzyska wykształcenie wymagane dla zajmowania stanowiska
starszego specjalisty pracy socjalnej dopiero z chwilą ukończenia tych studiów. W
konsekwencji Sąd odwoławczy uznał, że powódka zarówno w dniu objęcia
stanowiska starszego specjalisty pracy socjalnej (1 lutego 2005 r.), jak i w dniu
wypowiedzenia zmieniającego (8 października 2008 r.) nie spełniała wymagań
6
niezbędnych do zajmowania takiego stanowiska i dlatego dokonane przez
pracodawcę wypowiedzenie jej warunków pracy i płacy było w uzasadnione.
Od całości wyroku Sądu Okręgowego powódka wniosła skargę kasacyjną, w
której zarzuciła naruszenie: 1) art. 116 ust. 1 i art. 156 ust. 1 ustawy z dnia 12
marca 2004 r. o pomocy społecznej w związku z art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 29
listopada 1990 r. o pomocy społecznej przez ich błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie oraz uznanie, że w dniu objęcia stanowiska starszego specjalisty
pracy socjalnej oraz złożenia wypowiedzenia zmieniającego nie spełniała wymagań
dotyczących wykształcenia, niezbędnych do zajmowania tego stanowiska „na
zasadzie praw nabytych"; 2) art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o zmianie
ustawy o pomocy społecznej przez jego niezastosowanie do powódki, która przed
dniem 1 stycznia 2008 r. otrzymała dyplom uzyskania tytułu zawodowego w
zawodzie pracownik socjalny, a tym samym zachowała prawo do wykonywania
zawodu pracownika socjalnego. W uzasadnieniu skargi powódka wywiodła w
szczególności, że wymagania kwalifikacyjne dotyczące osób wykonujących zawód
pracownika socjalnego określone w art. 116 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej
ulegają złagodzeniu na podstawie przepisów przejściowych, w szczególności art.
156 ust. 1 tej ustawy oraz art. 5 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o
zmianie ustawy o pomocy społecznej. Skoro powódka w dniu 1 maja 2004 r. (w
dacie wejścia w życie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej)
posiadała dyplom zawodowy pracownika socjalnego, a nadto ukończyła studia
wyższe na kierunku pedagogika, to spełniała wymagania kwalifikacyjne do
zatrudnienia na stanowisku pracownika socjalnego na podstawie dotychczasowych
przepisów ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej. Przepis art. 49
ust. 1 tej ustawy nie wymagał, aby ukończenie studiów na kierunku pedagogika
wiązało się z koniecznością uzyskania specjalności przygotowującej do zawodu
pracownika socjalnego (jak obecnie stanowi art. 116 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 12
marca 2004 r. o pomocy społecznej). Skoro zaś powódka spełniała wymagania
kwalifikacyjne do zajmowania stanowiska pracownika socjalnego na podstawie
przepisów poprzedniej ustawy o pomocy społecznej, to z mocy art. 156 ust. 1
ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, zachowała prawo do
zatrudnienia na stanowisku pracownika socjalnego, również po wejściu w życie
7
obecnie obowiązującej ustawy. Zdaniem skarżącej, nie sposób podzielić
argumentacji Sądu Okręgowego jakoby interpretacja art. 156 ust. 1 ustawy z dnia
12 marca 2004 r. o pomocy społecznej powinna zmierzać do konkluzji, że ten
przepis umożliwia zachowanie uprawnień do wykonywania zawodu pracownika
socjalnego, nie zaś uprawnień do zatrudnienia na określonym stanowisku
pracowniczym w ramach wykonywanego zawodu pracownika socjalnego. W ocenie
powódki, powołany przepis wyraźnie odnosi się do osób zatrudnionych na
stanowisku pracownika socjalnego, którzy zachowują prawo do wykonywania tego
zawodu. Nie rozróżnia przy tym prawa do zajmowania określonego stanowiska
pracowniczego pracownika socjalnego od prawa do wykonywania zawodu
pracownika socjalnego. W takim razie oba te pojęcia należy uznać za tożsame.
Aktualna ustawa o pomocy społecznej nie określa w sposób odrębny wymagań dla
osób wykonujących zawód pracownika socjalnego, gdyż art. 116 ust. 1 reguluje
tylko wymagania dotyczące zawodu pracownika socjalnego (stanowiska
pracownika socjalnego), nie zaś określonego stanowiska pracowniczego w ramach
tego zawodu. Taka argumentacja ma oparcie również w art. 5 ust. 2 i 3 ustawy z
dnia 16 lutego 2007 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej, który - określając
złagodzone wymagania dotyczące wykształcenia osoby zatrudnionej na stanowisku
pracownika socjalnego - posługuje się wyraźnie pojęciem „wykonywania zawodu
pracownika socjalnego". Skarżąca zarzuciła Sądowi Okręgowemu
niekonsekwencję i brak logiki przy interpretacji art. 156 ust. 1 ustawy z dnia 12
marca 2004 r. oraz art. 5 ust. 2 i 3 ustawy zmieniającej z dnia 16 lutego 2007 r. Jej
zdaniem, obie te regulacje pozwalają na zachowanie uprawnień do wykonywania
zawodu pracownika socjalnego, nie zaś do zajmowania konkretnych stanowisk w
ramach tego zawodu. Jednocześnie powódka zaznaczyła, że przepis art. 5 ust. 2
ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. nie wymagał od pracownika socjalnego posiadania
specjalizacji II stopnia. Do zachowania dotychczasowych uprawnień wystarczyło
zatem posiadanie samego tytułu zawodowego w zawodzie pracownik socjalny,
którym powódka się legitymowała. W konsekwencji należało przyjąć, że powódka -
legitymując się tym tytułem - zachowała prawo wykonywania zawodu pracownika
socjalnego na podstawie art. 5 ust. 2, mimo że nie spełniała wymagań dotyczących
wykształcenia określonych w art. 116 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o
8
pomocy społecznej. W ocenie powódki, Sąd odwoławczy nietrafnie skupił się w
swych rozważaniach na ocenie, czy powódka spełnia wymagania określone w art. 5
ust. 3 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r., zupełnie pomijając art. 5 ust. 2, co
spowodowało wydanie wadliwego rozstrzygnięcia w sprawie.
Powódka wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty
sprawy przez uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia warunków umowy o pracę i
zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania kasacyjnego,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi drugiej lub pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Interpretacja poszczególnych przepisów dokonana przez Sąd drugiej
instancji wynika przede wszystkim z rozróżnienia kwalifikacji do wykonywania
zawodu pracownika socjalnego od kwalifikacji do zatrudnienia na określonym
stanowisku pracowniczym w ramach wykonywanego zawodu pracownika
socjalnego. Jest to trafne założenie. Można w tym zakresie zwrócić uwagę na art.
102 k.p., zgodnie z którym kwalifikacje zawodowe pracowników wymagane do
wykonywania pracy określonego rodzaju lub na określonym stanowisku mogą być
ustalane w przepisach prawa pracy przewidzianych w art. 771
-773
k.p. w zakresie
nieuregulowanym w przepisach szczególnych. Przepis ten rozróżnia więc
kwalifikacje do wykonywania pracy określonego rodzaju (co może oznaczać
kwalifikacje do wykonywania zawodu) od kwalifikacji do wykonywania pracy na
określonych stanowiskach. Kwalifikacje zawodowe w prawie pracy mogą więc
dotyczyć wykonywania poszczególnych zawodów albo zajmowania oznaczonych
stanowisk, a co do zasady są istotnym kryterium ustalenia wysokości
wynagrodzenia za pracę. Szczególnym rodzajem kwalifikacji są uprawnienia do
wykonywania określonych zawodów ustalone w przepisach powszechnie
obowiązujących (przykładowo prawo jazdy dla kierowcy lub dyplom ukończenia
studiów medycznych dla lekarza). Utrata uprawnień do wykonywania zawodu
uzasadnia wypowiedzenie przez pracodawcę warunków pracy i płacy pracownika
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 października 1998 r., I PKN 368/98,
OSNAPiUS 1999 nr 21, poz. 685).
9
W myśl przepisów ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej,
praca socjalna to działalność zawodowa mająca na celu pomoc osobom i rodzinom
we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie
poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków
sprzyjających temu celowi (art. 6 pkt 12). Zadania pomocy społecznej w gminach
wykonują ośrodki pomocy społecznej, które - będąc jednostkami organizacyjnymi -
zatrudniają pracowników socjalnych (art. 110 ust. 1 i 11). Ogólne kwalifikacje
zawodowe do wykonywania pracy socjalnej przez pracowników socjalnych
wyznacza art. 116 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej. Zgodnie z tym przepisem,
pracownikiem socjalnym może być osoba, która spełnia co najmniej jeden z
następujących warunków: 1) posiada dyplom ukończenia kolegium pracowników
służb społecznych; 2) ukończyła studia wyższe na kierunku praca socjalna; 3) do
dnia 31 grudnia 2013 r. ukończyła studia wyższe o specjalności przygotowującej do
zawodu pracownika socjalnego na jednym z kierunków: a) pedagogika, b)
pedagogika specjalna, c) politologia, d) polityka społeczna, e) psychologia, f)
socjologia, g) nauki o rodzinie. Przepis art. 116 ust. 1a ustawy upoważnia ministra
właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego (w porozumieniu z ministrem
właściwym do spraw szkolnictwa wyższego) do określenia w drodze
rozporządzenia, wymaganych umiejętności, wykazu przedmiotów, minimalnego
wymiaru zajęć dydaktycznych oraz zakresu i wymiaru praktyk zawodowych dla
specjalności przygotowującej do „zawodu pracownika socjalnego", realizowanej w
szkołach wyższych na wymienionych kierunkach. Wynika z niego (także z innych
przepisów ustawy, np. z art. 116 ust. 2 i art. 156 ust. 1), że wykonywanie pracy
socjalnej zdefiniowanej w art. 6 pkt 12 ustawy (pracy określonego rodzaju)
następuje w ramach wykonywania zawodu pracownika socjalnego. Inaczej mówiąc,
że tego rodzaju praca została zakwalifikowana (z mocy ustawy) jako wykonywanie
oznaczonego zawodu (pracownika socjalnego). Przepis art. 116 ust. 1 ustawy o
pomocy społecznej określa więc kwalifikacje do wykonywania zawodu pracownika
socjalnego.
Tych kwalifikacji (do wykonywania zawodu pracownika socjalnego) dotyczy
również art. 156 ustawy o pomocy społecznej, mający charakter regulacji
przejściowej. Nie ma przy tym racji skarżąca, że pojęcia „zawód pracownika
10
socjalnego" i „stanowisko pracownika socjalnego" są tożsame. Na ich
zróżnicowanie wskazuje bowiem treść art. 156 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej,
zgodnie z którym osoby, które przed dniem wejścia w życie ustawy były zatrudnione
na stanowisku pracownika socjalnego na podstawie dotychczasowych przepisów,
zachowują uprawnienia do wykonywania zawodu. Jednoznacznie dotyczy on więc
zachowania uprawnień do wykonywania zawodu pracownika socjalnego przez
osoby zatrudnione na stanowisku pracownika socjalnego. Zawód pracownika
socjalnego mogą więc wykonywać - poza osobami legitymującymi się
wymaganiami określonymi w art. 116 ust. 1 ustawy - także osoby, które w dniu
wejścia jej w życie (czyli 1 maja 2004 r.) były zatrudnione na stanowisku
pracownika socjalnego na podstawie przepisów poprzednio obowiązujących.
Również art. 5 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. nowelizującej ustawę o pomocy
społecznej dotyczy kwalifikacji do wykonywania zawodu pracownika socjalnego, a
nie zajmowania oznaczonych stanowisk. Zgodnie z nim, osoby, które przed dniem 1
stycznia 2007 r. (ust. 1) lub przed dniem 1 stycznia 2008 r. (ust. 2 i 3) otrzymały (lub
kontynuując naukę 1 stycznia 2008 r. otrzymają) dyplom ukończenia studiów
określonej specjalności lub otrzymały dyplom uzyskania tytułu zawodowego w
zawodzie pracownik socjalny, mogą wykonywać zawód pracownika socjalnego.
Regulacje ustawy o pomocy społecznej - poza określeniem wymagań
stawianych kandydatom do wykonywania zawodu pracownika socjalnego - nie
precyzują zakresu praw i obowiązków pracowników socjalnych. W odniesieniu do
pracowników socjalnych zatrudnionych w samorządowych jednostkach
organizacyjnych pomocy społecznej (gminnych/miejskich ośrodkach pomocy
społecznej) ich prawa i obowiązki regulują - w myśl art. 123 ustawy o pomocy
społecznej - przepisy o pracownikach samorządowych. W szczególności są to
przepisy obecnie obowiązującej ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach
samorządowych (Dz.U. Nr 223, poz. 1458) oraz wydane na jej podstawie przepisy
wykonawcze. W stanie prawnym mającym zastosowanie do sytuacji prawnej
powódki tymi przepisami była ustawa z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach
samorządowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 ze zm.) wraz z
rozporządzeniami wykonawczymi. W myśl art. 3 ust. 5 tej ustawy, Rada Ministrów
była upoważniona do określenia w drodze rozporządzenia wykazu stanowisk
11
pracowniczych w jednostkach samorządowych. Ponadto ustawa upoważniała Radę
Ministrów do określenia w drodze rozporządzenia szczegółowych wymagań
kwalifikacyjnych pracowników samorządowych na określonych stanowiskach
pracowniczych (art. 3 ust. 6). Na podstawie art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 22 marca
1990 r. pracownikowi samorządowemu przysługiwało wynagrodzenie stosowne do
zajmowanego stanowiska oraz posiadanych kwalifikacji zawodowych, ustalone
według zasad określonych przez Radę Ministrów w rozporządzeniu wydanym na
podstawie upoważnienia zamieszczonego w art. 20 ust. 2 ustawy. Skoro głównym
wykonawcą zadań socjalnych w gminach były (i nadal są) ośrodki pomocy
społecznej (miejskie lub gminne) będące samorządowymi jednostkami
organizacyjnymi tworzonymi na podstawie uchwały rady gminy, która nadaje im
statut i przekazuje w zarząd określone mienie (art. 7 ust. 1 pkt 6 i art. 9 ust. 1
ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, jednolity tekst: Dz.U. z
2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.), to przepisy wykonawcze wydane na podstawie
ustawy o pracownikach samorządowych, obejmowały również pracowników
socjalnych zatrudnionych w ośrodkach pomocy społecznej. Na mocy § 3 ust. 1 pkt
4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2000 r. w sprawie zasad
wynagradzania i wymagań kwalifikacyjnych pracowników samorządowych
zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego
(Dz.U. Nr 61, poz. 708 ze zm.) w załączniku nr 4 ustalono tabele stanowisk,
zaszeregowań i wymagań kwalifikacyjnych pracowników zatrudnionych między
innymi w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej. W dziale III tego
załącznika wśród stanowisk pracowniczych przewidzianych w jednostkach
organizacyjnych pomocy społecznej wyszczególniono między innymi: pod pozycją
19 - stanowisko pracownika socjalnego (kategoria zaszeregowania XI-XIV i
wymagania kwalifikacyjne według odrębnych przepisów), pod pozycją 15 -
stanowisko starszego pracownika socjalnego (kategoria zaszeregowania XII-XV,
wymagania kwalifikacyjne według odrębnych przepisów i 5-letni staż pracy), a pod
pozycją 2 - stanowisko starszego specjalisty pracy socjalnej (kategoria
zaszeregowania XIV-XVII, stawka dodatku funkcyjnego 2, wymagania
kwalifikacyjne - posiadanie dyplomu pracownika socjalnego i specjalizacji II stopnia
w zawodzie pracownik socjalny oraz 5-letni staż pracy).
12
Również z przepisów tego rozporządzenia wynika rozróżnienie „zawodu
pracownika socjalnego" i „stanowiska pracownika socjalnego". Dla osób
wykonujących zawód pracownika socjalnego w samorządowych jednostkach
pomocy społecznej został bowiem ustalony katalog kilku rodzajów stanowisk
(rozumianych jako miejsca w hierarchii organizacyjnej jednostek pomocy
społecznej). Przepis § 3 ust. 1 pkt 4 tego rozporządzenia w zakresie, w jakim
ustalał tabele wymagań kwalifikacyjnych pracowników, stanowiące załącznik nr 4
do tego rozporządzenia, został uznany za niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP
na mocy wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 stycznia 2005 r., K 25/04
(OTK-A 2005 nr 1, poz. 6) i na podstawie punktu II sentencji tego wyroku utracił
moc obowiązującą z dniem 31 lipca 2005 r. Jednakże objęty nim przedmiot został w
analogiczny sposób uregulowany w nowym rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia
2 sierpnia 2005 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych
zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego
(Dz.U. Nr 146, poz. 1222 ze zm.), które weszło w życie z dniem 7 sierpnia 2005 r. i
obowiązywało do dnia 31 marca 2009 r. Przepisy tego rozporządzenia w
szczególności ustaliły wykaz stanowisk pracowniczych, w tym pracowników
zatrudnionych na kierowniczych stanowiskach urzędniczych i stanowiskach
urzędniczych, szczegółowe wymagania kwalifikacyjne, kwoty wynagrodzenia
zasadniczego i dodatku funkcyjnego, zaszeregowanie do kategorii wynagrodzenia
zasadniczego i stawek dodatku funkcyjnego (§ 3 ust. 2). Wykaz tych stanowisk
został zamieszczony w załączniku nr 3 do rozporządzenia. W dziale III tego
załącznika zamieszczono wykaz stanowisk pracowniczych w jednostkach
organizacyjnych pomocy społecznej oraz centrach integracji społecznej, wśród
których wymieniono między innymi: pod pozycją 5 - stanowisko starszego
specjalisty pracy socjalnej (kategoria zaszeregowania XIV-XVII, stawka dodatku
funkcyjnego 2, wymagania kwalifikacyjne - posiadanie wykształcenia wyższego
według odrębnych przepisów albo posiadanie dyplomu pracownika socjalnego i
specjalizacji II stopnia w zawodzie pracownik socjalny, 5-letni staż pracy), pod
pozycją 17 - stanowisko starszego pracownika socjalnego (kategoria
zaszeregowania XII-XV, wymagania kwalifikacyjne według odrębnych przepisów i
13
5-letni staż pracy), pod pozycją 21 - stanowisko pracownika socjalnego (kategoria
zaszeregowania XI-XIV i wymagania kwalifikacyjne według odrębnych przepisów).
Z ustaleń faktycznych sprawy wynika, że od 1 lutego 2005 r. powódka
zajmowała stanowisko starszego specjalisty pracy socjalnej, nie mając ku temu
kwalifikacji wymaganych przepisami powołanych wyżej rozporządzeń Rady
Ministrów. Wejście w życie obowiązującej ustawy o pomocy społecznej miało w
odniesieniu do skarżącej tylko ten skutek, że z dniem 1 maja 2004 r. zachowała ona
kwalifikacje do wykonywania zawodu pracownika socjalnego, pomimo że nie
spełniała warunków określonych w art. 116 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej z
2004 r. (wykonywała od 1990 r. pracę na stanowisku starszego pracownika
socjalnego na zasadach wynikających z ustawy o pomocy społecznej z 1990 r. i
dlatego miał do niej zastosowanie art. 156 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej z
2004 r.). Powołane przepisy o pomocy społecznej nie ustalały natomiast wymagań
kwalifikacyjnych do zajmowania oznaczonych stanowisk przez pracowników
samorządowych, czyli także pracowników socjalnych w jednostkach
organizacyjnych pomocy społecznej. Powódka wykonywała (i wykonuje) zawód
pracownika socjalnego i ma kwalifikacje do wykonywania tego zawodu
(pracodawca tego nie kwestionuje i brak takich kwalifikacji nie był przesłanką
wypowiedzenia zmieniającego). Jednakże w dniu wręczenia jej wypowiedzenia
warunków pracy i płacy (8 października 2008 r.) powódka nie spełniała wymagań
zakreślonych w załączniku nr 3 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 sierpnia
2005 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych dla
zajmowania stanowiska starszego specjalisty pracy socjalnej (gdyż - jak ustalono -
nie posiadała wyższego wykształcenia kierunkowego przewidzianego w przepisach
o pomocy społecznej ani dyplomu pracownika socjalnego i specjalizacji II stopnia w
zawodzie pracownik socjalny). Wypowiedzenie powódce dotychczasowych
warunków zatrudnienia w zakresie obejmującym stanowisko pracy (i w
konsekwencji - wysokość wynagrodzenia) było więc uzasadnione. Zaproponowanie
powódce pracy na stanowisku starszego pracownika socjalnego (w miejsce
starszego specjalisty pracy socjalnej) oznacza umożliwienie kontynuowania
wykonywania zawodu pracownika socjalnego na stanowisku, do którego
kwalifikacje powódka posiada.
14
Z powołanych przyczyn Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na
podstawie art. 39814
k.p.c.
/tp/