Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UZ 48/09
POSTANOWIENIE
Dnia 18 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący)
SSN Józef Iwulski
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Arkadiusza W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.
o odsetki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 stycznia 2010 r.,
zażalenia wnioskodawcy na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 sierpnia 2009 r.,
oddala zażalenie.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z
dnia 18 sierpnia 2009 r. odrzucił skargę kasacyjną Arkadiusza W. od wyroku tego
Sądu z dnia 16 kwietnia 2009 r. z uwagi na to, że wnoszący środek odwoławczy
profesjonalny pełnomocnik wnioskodawcy nie uiścił należnej opłaty w stałej
wysokości.
Sąd drugiej instancji powołał się na przepis art. 1302
§ 3 k.p.c., zgodnie z
którym wnoszona przez adwokata i nieopłacona (między innymi opłatą w stałej
wysokości) skarga kasacyjna podlega odrzuceniu bez wezwania o uiszczenie tej
opłaty. Zdaniem Sądu, przepis ten znajduje zastosowanie w niniejszej sprawie,
pomimo jego uchylenia ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 234, poz. 1571),
2
albowiem przepisy ustawy zmieniającej stosuje się, zgodnie z art. 8 ust. 1, do
postępowań wszczętych po dniu jej wejścia w życie, tj. po 1 lipca 2009 r., gdy
tymczasem sprawa, w której wniesiono skargę, została wszczęta przed tą datą.
Wnioskodawca złożył zażalenie na to postanowienie, zarzucając naruszenie
art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Wniósł o uchylenie
zaskarżonego postanowienia, podnosząc że skarga kasacyjna w niniejszej sprawie
została złożona w dniu 24 lipca 2009 r., tzn. już po uchyleniu przepisu art. 1302
§ 3
k.p.c. Zdaniem żalącego, skarga kasacyjna wszczyna odrębne od prowadzonych
przed Sądami obu instancji postępowanie, wobec czego należy uznać, iż do
postępowania tego znajdują zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania
cywilnego w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą, jeżeli zostało wszczęte po
dniu jej wejścia w życie. Nie mógł być zatem zastosowany uchylony art. 1302
§ 3
k.p.c., czego skutkiem, według żalącego, jest powinność Sądu wezwania do
uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej także wówczas, gdy to pismo procesowe
wnosi profesjonalny pełnomocnik strony.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Obowiązek ponoszenia kosztów sądowych, w tym opłat sądowych, w
sprawach cywilnych reguluje ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.). Z art. 8 ust. 1 tej ustawy
wynika, że w postępowaniu dotyczącym kosztów sądowych stosuje się przepisy
Kodeksu postępowania cywilnego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Zgodnie zaś z
art. 1262
§ 1 k.p.c., sąd nie podejmie żadnej czynności na skutek pisma, od którego
nie została uiszczona należna opłata. Zasady postępowania po stwierdzeniu, że
pismo procesowe nie zostało opłacone, są zróżnicowane w zależności od sytuacji
procesowej, w jakiej pozostaje strona. Jeżeli bowiem pismo wnosi strona
niezastępowana przez profesjonalnego pełnomocnika, to zgodnie z art. 130 § 1
k.p.c. przewodniczący wzywa ją do opłacenia tego pisma w terminie tygodniowym
(niezależnie od rodzaju opłaty, którą należy uiścić). Nie ma natomiast obowiązku
wzywania do opłacenia pisma procesowego podlegającego opłacie w wysokości
stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu
sporu, jeżeli wnoszone jest ono przez profesjonalnego pełnomocnika (adwokata,
3
radcę prawnego, rzecznika patentowego), co wynika z art. 1302
§ 1 k.p.c.
Profesjonalny pełnomocnik ma zatem obowiązek samoobliczenia i samoopłacenia
opłat sądowych (w wysokości stałej i stosunkowej) od wnoszonych przez siebie
pism procesowych. Przez nieopłacenie pisma procesowego rozumieć należy więc
nieuiszczenie należnej opłaty pomimo upływu terminu udzielonego stronie
działającej bez pełnomocnika na dokonanie tej czynności, a przy pismach
procesowych wnoszonych przez profesjonalnych pełnomocników, nieuiszczenie
takiej opłaty przy wnoszeniu pisma podlegającego opłacie w wysokości stałej lub
stosunkowej. Skutkiem nieopłacenia pisma procesowego jest jego zwrot (art. 130 §
2 k.p.c., art. 1302
§ 1 k.p.c.), z wyjątkiem jednak przypadków, gdy według
przepisów szczególnych skutkiem nieopłacenia danego rodzaju pisma
procesowego jest jego odrzucenie. Dotyczy to środków zaskarżenia i
odwoławczych, np. apelacji, czy skargi kasacyjnej. Zgodnie bowiem z art. 370 k.p.c.
apelację nieopłaconą sąd odrzuca na posiedzeniu niejawnym, zaś w myśl art. 3986
§ 2 k.p.c., taki sam skutek procesowy powoduje nieopłacenie skargi kasacyjnej. W
przepisach procedury cywilnej normujących postępowanie toczące się na skutek
wniesienia środka zaskarżenia, czy środka odwoławczego, nie ma żadnych
szczególnych regulacji odnoszących się uiszczania opłat sądowych od pism
procesowych, wobec czego stosuje się w tym zakresie odpowiednio przepisy o
postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji (w postępowaniu apelacyjnym na
podstawie odesłania zawartego w art. 391 § 1 k.p.c., a w postępowaniu kasacyjnym
na podstawie odesłania zawartego w art. 39821
w związku z art. 391 § 1 k.p.c.).
Odpowiednie zastosowanie znajdują zatem art. 130 § 1 k.p.c. i art. 1302
§ 1 k.p.c.,
co prowadzi do wniosku, że powinność wezwania strony do uiszczenia należnej
opłaty od wniesionego środka zaskarżenia (odwoławczego) odnosi się tylko do tego
rodzaju pism procesowych wnoszonych przez stronę niezastępowaną przez
profesjonalnego pełnomocnika. W przypadku, gdy środek zaskarżenia
(odwoławczy) w imieniu strony wnosi adwokat, radca prawny, czy rzecznik
patentowy odpowiednio stosuje się bowiem art. 1302
§ 1 k.p.c., zgodnie z którym
pełnomocnika wnoszącego nieopłacone pismo procesowe nie wzywa się do
uiszczenia należnej opłaty. Skutkiem nieopłacenia apelacji, czy skargi kasacyjnej
jest zaś odrzucenie tych pism procesowych (art. 370 k.p.c., art. 3986
§ 2 k.p.c.).
4
Nie ma zatem racji skarżący, twierdząc że w procedurze cywilnej po zmianach
dokonanych ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 234, poz. 1571),
czyli od 1 lipca 2009 r., nie obowiązują już surowsze rygory dotyczące braków
fiskalnych pism procesowych będących środkami zaskarżenia (odwoławczymi)
wnoszonych przez podmioty profesjonalne. Normę prawną wyrażoną w uchylonym
art. 1302
§ 3 k.p.c., według której wnoszone przez adwokata, radcę prawnego, czy
rzecznika patentowego nieopłacone pismo procesowe będące środkiem
zaskarżenia (odwoławczym), podlega odrzuceniu bez wezwania o uiszczenie tej
opłaty (w wysokości stałej lub stosunkowej) można bowiem odkodować z innych,
nadal obowiązujących przepisów Kodeksu postępowania cywilnego; odnośnie do
skargi kasacyjnej z przepisów art. 39821
w związku z art. 391 § 1 i w związku z art.
1302
§ 1 k.p.c. oraz art. 3986
§ 2 k.p.c. Uchylenie przepisu art. 1302
§ 3 k.p.c. nie
ma zatem takiego znaczenia prawnego, jakie przypisuje mu skarżący, bowiem jego
wyeliminowanie z porządku prawnego nie oznacza, iż w procedurze cywilnej
odstąpiono od zasady samooobliczania i samoopłacania opłat sądowych od pism
procesowych będących środkami zaskarżenia (odwoławczymi) wnoszonymi przez
profesjonalnych pełnomocników, która to zasada ma mocne uwarunkowania
historyczne
Już bowiem z art. 17 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88 ze zm.)
wynikało, że pisma wnoszone przez adwokata lub radcę prawnego, które nie są
należycie opłacone, zwraca się bez wezwania o uiszczenie opłaty, jeżeli pismo
podlega opłacie w wysokości stałej. Również bez wezwania o uiszczenie opłaty
należało odrzucić wnoszone przez adwokata lub radcę prawnego środki
zaskarżenia podlegające opłacie w wysokości stałej. Rozwiązania wprowadzone do
Kodeksu postępowania cywilnego ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych, która uchyliła ustawę z dnia 13 czerwca 1967 r.,
są zatem zasadniczo powtórzeniem poprzedniej regulacji. Do przesłanek
prowadzących do odrzucenia środków zaskarżenia (odwoławczych) dodano jedynie
także ich nieopłacenie z uwagi na to, że przepisy odnoszące się do skutków
nieuiszczenia należnej opłaty od pisma procesowego zamieszczono w Kodeksie
5
postępowania cywilnego. Rozszerzono nadto zasadę samoopłacenia i
samoobliczenia opłat sądowych przez profesjonalnego pełnomocnika pod
względem podmiotowym, rozciągając jej stosowanie na rzecznika patentowego,
oraz pod względem przedmiotowym, obejmując działaniem tej zasady - oprócz
opłat w wysokości stałej - także opłaty stosunkowe. W sensie jakościowym
regulacje te nie stanowią zatem żadnego novum w polskim ustawodawstwie.
Dopuszczalność stosowania surowszego rygoru w odniesieniu do pism
procesowych, obarczonych brakami fiskalnymi, wnoszonych przez pełnomocników
procesowych będących profesjonalistami, została już wielokrotnie potwierdzona
przez Trybunał Konstytucyjny, który wskazywał, że nie można mówić o nadmiernym
rygoryzmie, jeżeli strona postępowania zastąpiona jest w postępowaniu przed
sądem powszechnym przez adwokata, radcę prawnego czy rzecznika patentowego
(podmiot profesjonalny). Z samej bowiem istoty zastępstwa procesowego
wypełnianego przez profesjonalnego pełnomocnika wynika uprawnione założenie,
że pełnomocnik ten będzie działał fachowo, zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą
oraz należytą starannością (por. np. wyrok z 12 września 2006 r., SK 21/05,
OTKZU 2006 nr 8A, poz. 103; wyrok z 17 listopada 2008 r., SK 33/07, OTK-A 2008
nr 9, poz. 154: wyrok z 28 maja 2009 r., P 87/08, OTK-A 2009 nr 5, poz. 72: wyrok
z 14 września 2009 r., SK 47/07, OTK-A 2009 nr 8, poz. 122). Również Sąd
Najwyższy podkreśla, że prawodawca, nakładając na profesjonalnych
pełnomocników zaostrzone wymagania w zakresie spełniania stawianych przez
ustawę wymagań formalnych oraz oczekując od nich spełniania wysokich
standardów zawodowych, za elementarne zadanie warsztatowe uznał prawidłowe
od strony formalnej sporządzanie pism procesowych, w tym środków
odwoławczych i środków zaskarżenia, oraz uiszczanie należnych, określonych
przez ustawę opłat (por. np. uchwałę z 22 lutego 2006 r., III CZP 6/06, OSNC 2007
nr 1, poz. 5).
Dodać wreszcie można, że obowiązująca w postępowaniu cywilnym zasada
samoobliczania i samoopłacania opłat sądowych od pism procesowych
wnoszonych przez profesjonalnych pełnomocników nie jest odosobniona w
porządku prawnym, skoro zgodnie z art. 221 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. –
Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1270
6
ze zm.), pisma wnoszone przez adwokata lub radcę prawnego, które nie są
należycie opłacone, pozostawia się bez rozpoznania albo odrzuca bez wezwania o
uiszczenie opłaty, jeżeli pismo podlega opłacie stałej.
Reasumując, nie ma podstaw do stwierdzenia, iż po uchyleniu, z dniem 1
lipca 2009 r., art. 1302
§ 3 k.p.c., uległy jakimkolwiek zmianom rygory dotyczące
braków fiskalnych pism procesowych będących środkami zaskarżenia
(odwoławczymi) wnoszonymi przez profesjonalnych pełnomocników, wobec czego
pełnomocnik wnioskodawcy w niniejszej sprawie obowiązany był uiścić od skargi
kasacyjnej opłatę w stałej wysokości, bez wezwania Sądu. Uchybienie temu
obowiązkowi było równoznaczne z nieopłaceniem skargi kasacyjnej, które po myśli
art. 3986
§ 2 k.p.c. prowadziło do jej odrzucenia, niezależnie od tego, czy skargę
kasacyjną można uznać za wszczynającą postępowanie w rozumieniu art. 8 ust. 1
ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw.
Zaskarżone postanowienie odpowiada więc prawu, wobec czego Sąd
Najwyższy, na podstawie art. 3941
§ 3 w związku z art. 39814
k.p.c., postanowił jak
w sentencji.