Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 385/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marek Sychowicz
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z powództwa Gminnej Spółdzielni "S.(…)" w C., Spółdzielni Rolniczo-
Handlowej w F., Spółdzielni Rolniczo-Handlowej "J.(…)" z siedzibą w Z.
przeciwko Centralnemu Związkowi Spółdzielni "S.(…)" w likwidacji w W.
z udziałem interwenientów ubocznych po stronie pozwanej Krajowego Związku
Rewizyjnego Spółdzielni "S.(…)" z siedzibą w W., Regionalnego Związku Rewizyjnego
Spółdzielni "S.(…)" z siedzibą w W., Związku Rewizyjnego Spółdzielni „S.(…)" w P.,
Związku Rewizyjnego Spółdzielni " S.(…)" w G., Związku Rewizyjnego Spółdzielni w N.,
Regionalnego Związku Rewizyjnego Spółdzielni w K., Spółdzielczego Związku
Rewizyjnego w K. i Związku Rewizyjnego Spółdzielni w L.
o ustalenie nieważności uchwały,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 11 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 24 listopada 2008 r., sygn. akt I ACa (…),
2
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
3
Uzasadnienie
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo o ustalenie nieważności uchwały nr
(…) z dnia 11 maja 1995 r. Zebrania Przedstawicieli Spółdzielni zrzeszonych
w Centralnym Związku „S.(…)", w sprawie zatwierdzenia planu rozdysponowania
rzeczowych składników majątkowych wymienionego Centralnego Związku. Uznał, że
powodowie nie wykazali interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności tej
uchwały.
Apelację powodów oddalił Sąd Apelacyjny, który zaakceptował w pełni i przyjął za
własne dokonane ustalenia stanu faktycznego, natomiast nie w pełni zgodził się z
wywodami prawnymi Sądu pierwszej instancji. W ocenie Sądu odwoławczego, z mocy
art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 3 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 122, poz. 1024) podstawą
powództwa nie mógł być przepis art. 42 § 2 pr. Spółdzielczego w brzmieniu
obowiązującym od dnia 21 lipca 2005 r., a jedynie art. 58 § 1 k.c.
Sąd Apelacyjny, wbrew stanowisku Sądu Okręgowego, uznał, że powodowie
mają interes prawny w domaganiu się ustalenia nieważności uchwały, ponieważ byli
członkami pozwanego Związku w okresie podejmowania spornej uchwały, a zatem mają
interes prawny w tym, aby zapadały uchwały nie dotknięte nieważnością i aby nieważne
uchwały eliminować z obrotu prawnego.
O bezzasadności powództwa przesądziło jednak - w ocenie Sądu odwoławczego
- niewykazanie przez powodów niezgodności podjętej uchwały z bezwzględnie
obowiązującymi przepisami prawa. Sąd ten uznał, że przekazane związkom rewizyjnym
budynki nie służyły prowadzeniu działalności gospodarczej, a więc zaskarżona uchwała
dotyczyła obiektów określonych w art. 6a) ustawy z dnia 20 stycznia 1990 r. o zmianach
w organizacji i działalności spółdzielczości (Dz.U. Nr 6, poz. 36), zwanej dalej „ustawą”,
a rozporządzenia nimi dokonano na rzecz podmiotów przewidzianych w tym przepisie.
Ponieważ kwestionowana uchwała zapadła w zgodzie z powołanymi w niej przepisami
prawa, przeto Sąd Okręgowy, oddalając powództwo, nie naruszył art. 58 § 1 k.c. jak
również art. 3 ust. 2 i 6a) powołanej ostatnio ustawy, stwierdził Sąd Apelacyjny. Jako
nietrafne ocenił Sąd odwoławczy zarzuty apelacji naruszenia art. 3 ust. 7-8 ustawy,
ponieważ uznał, że nieodpłatne przekazanie związkom rewizyjnym składników
majątkowych wymienionych w uchwale nastąpiło stosownie do treści art. 3 ust. 6a)
4
ustawy, a sposób przekazania mieści się w zasadach przewidzianych w art. 3 ust. 7 i 8
ustawy.
Powodowe Spółdzielnie zaskarżyły w całości wyrok Sądu Apelacyjnego, opierając
skargę kasacyjną na obu podstawach kasacyjnych i wnosząc o uchylenie w całości
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania, ewentualnie domagały się uchylenia w całości zaskarżonego wyroku i
orzeczenia co do istoty sprawy przez uwzględnienie powództwa.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej skarżące zarzuciły naruszenie art. 328 § 2
w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. przez niewskazanie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku
przyczyny dla której Sąd Apelacyjny uznał, że uchwała jest zgodna z przepisami art. 3
ust. 7 i 8 ustawy z dnia 20 stycznia 1990 r. o zmianach w organizacji i działalności
spółdzielczości (Dz.U. Nr 6, poz. 36 z późn. zm.).
Zarzutami błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania objęto następujące
przepisy prawa materialnego:
- art. 42 § 2 Prawa spółdzielczego w brzmieniu obowiązującym od dnia 21 lipca
2005 r. przez przyjęcie, że przepis ten nie ma zastosowania do uchwał podjętych
przez dniem 21 lipca 2005 r.;
- art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 3 ust. 2, 6a), 7 i 8 ustawy z dnia 20 stycznia 1990 r. o
zmianach w organizacji i działalności spółdzielczości (Dz. U. Nr 6, poz. 36, ze
zm.), poprzez uznanie, że zaskarżona uchwała została podjęta w zgodzie
z przepisami prawa.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej powódki akcentują okoliczność, że nieodpłatne
przekazanie mienia mogło nastąpić zgodnie z art. 3 ust. 7 i 8 ustawy tylko w razie
przejęcia na zasadach ogólnych zobowiązań związanych z działalnością przekazanego
składnika, a w zaskarżanej uchwale brak jest regulacji przejęcia zobowiązań, pomimo
bezsprzecznie nieodpłatnego przekazania mienia.
Pozwany oraz interwenienci uboczni [z wyjątkiem Związku Rewizyjnego
Spółdzielni „S.(…)” w G.] w odpowiedzi na skargę kasacyjną wnieśli o oddalenie skargi
kasacyjnej i o zasądzenie na ich rzecz od powodów kosztów postępowania
kasacyjnego.
W odrębnej odpowiedzi na skargę kasacyjną powodów, interwenient uboczny –
Związek Rewizyjny Spółdzielni „S.(…)” w G. wniósł o oddalenie skargi kasacyjnej i o
zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Skarga kasacyjna zasługiwała na uwzględnienie wobec trafności niektórych
spośród zgłoszonych w niej zarzutów.
W pierwszej kolejności należy odnieść się do podniesionego w ramach drugiej
podstawy skargi kasacyjnej zarzutu naruszenia art. 328 § 2 w zw. z art. 391 k.p.c., które
to uchybienie – według skarżących – miało istotny wpływ na wynik sprawy. Sąd
Najwyższy wielokrotnie wypowiadał się w kwestii dopuszczalności skutecznego
powołania się w kasacji na zarzut wadliwego uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej
instancji. W orzecznictwie dotyczącym tego zagadnienia ugruntowało się zapatrywanie,
zgodnie z którym sporządzenie uzasadnienia w sposób nie w pełni odpowiadający
stawianym mu wymaganiom może stanowić usprawiedliwioną podstawę kasacji
wyjątkowo wtedy, gdy przedstawione w nim motywy nie pozwalają na przeprowadzenie
kontroli kasacyjnej zaskarżonego orzeczenia. Jedynie bowiem w takim wypadku
uchybienie art. 328 § 2 może być – w świetle art. 3931
pkt 2 k.p.c. – uznane za mogące
mieć wpływ na wynik sprawy (por. postanowienie SN z dnia 5 kwietnia 2002 r., II CKN
1368/00, niepubl.; wyrok SN z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN 65/01, niepubl.: wyrok SN z
dnia 18 marca 2003 r., IV CKN 1862/00, niepubl.). Stanowisko to zachowało walor
aktualności także pod rządem obecnie obowiązującego art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., co
oznacza, że zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może wyjątkowo stanowić o
uzasadnieniu drugiej podstawy skargi kasacyjnej.
W niniejszej sprawie mamy właśnie do czynienia z taką wyjątkową sytuacją,
ponieważ uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia nie pozwala na przeprowadzenie
kontroli kasacyjnej i dokonanie oceny prawidłowości rozstrzygnięcia, co pozwala uznać
za usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej opartą na naruszeniu art. 328 § 2 k.p.c.
w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
Sąd Apelacyjny stwierdził mianowicie, że wymienione w uchwale składniki
majątkowe przekazane zostały nieodpłatnie związkom rewizyjnym, a sposób
przekazania mieści się w zasadach przewidzianych w art. 3 ust. 7 i 8 ustawy z dnia 20
stycznia 1990 r. o zmianach w organizacji i działalności spółdzielczości. Tymczasem
przepis art. 3 ust. 7 tej ustawy, znajdujący z mocy jej art. 3 ust. 8 odpowiednie
zastosowanie do przekazania rzeczowych składników majątkowych, pozwala m.in. na
nieodpłatne ich przekazanie, ale tylko wówczas, jeżeli ich nabywca – a więc nowo
utworzony związek rewizyjny – przejmie na zasadach ogólnych zobowiązania
likwidowanego związku spółdzielczego związane z tymi rzeczowymi składnikami
majątkowymi (por. wyrok SN z dnia 23 maja 2002 r., IV CKN 1670/00, niepubl.) Innymi
6
słowy ustawodawca dopuścił możliwość nieodpłatnego przekazania rzeczowych
składników majątkowych, ale zarazem obwarował dopuszczalność skorzystania z tej
możliwości wymogiem spełnienia dodatkowej ustawowej przesłanki, a mianowicie
przejęcia na zasadach ogólnych zobowiązań wskazanych w art. 3 ust. 7 ustawy.
Ponieważ Sądy obu instancji nie poczyniły żadnych ustaleń w przedmiocie zaistnienia
okoliczności przesądzających o wystąpieniu ostatnio wymienionej przesłanki ustawowej,
przeto w tej sytuacji stanowczą ocenę Sądu Apelacyjnego, że sposób nieodpłatnego
przekazania składników majątkowych mieści się w zasadach przewidzianych w art. 3
ust. 7 i 8 ustawy, uznać należy co najmniej za przedwczesną, zwłaszcza, że Sądu obu
instancji nie podjęły nawet próby analizy postanowień § 3 ust. 1 i 2 zaskarżonej uchwały.
Zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. okazał się więc
uzasadniony i to w stopniu mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy, ponieważ
brak ustaleń w przedmiocie przejęcia na zasadach ogólnych zobowiązań wyklucza
możliwość oceny zgodności uchwały z ustawą.
W odniesieniu do zarzutów mieszczących się w ramach pierwszej podstawy
kasacyjnej, nie okazał się uzasadniony zarzut naruszenia art. 42 § 2 Pr. spółdzielczego
w brzmieniu obowiązującym od dnia 21 lipca 2005 r., a polegający na kwestionowaniu
stanowiska Sądu drugiej instancji, że przepis w tym brzmieniu nie miał zastosowania do
uchwał podjętych przed dniem 21 lipca 2005 r. Rację ma Sąd Apelacyjny twierdząc, że
oceny ważności zaskarżonej uchwały należało dokonać w oparciu o przepisy
obowiązujące w dacie jej podejmowania, a to na podstawie – obowiązującego w dacie
orzekania – art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 3 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy o
spółdzielniach mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 122, poz. 1024).
Stosownie do powołanego przepisu, do oceny skutków zdarzeń prawnych stosuje się
przepisy obowiązujące w dniu, w którym zdarzenia te nastąpiły, co oznacza, że do
oceny zgodności z prawem uchwały, będącej przedmiotem niniejszego sporu
miarodajny jest stan prawny obowiązujący w chwili jej podjęcia. Innymi słowy, dla oceny
zgodności uchwały z prawem w rozumieniu art. 42 § 2 Pr. spółdzielczego, w brzmieniu
sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 3 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy o
spółdzielniach mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 122, poz. 1024),
miarodajny jest bowiem stan rzeczy istniejący w chwili podjęcia uchwały (por. wyrok SN
z dnia 7 marca 2007 r., II CSK 486/06, niepubl.), a więc nie przepis art. 42 § 2
Pr. spółdzielczego w brzmieniu po jego nowelizacji, tj. obowiązującym od dnia 21 maja
2005 r.
7
Natomiast rację mają skarżące Spółdzielnie, że Sąd Apelacyjny dopuścił się w
istocie błędnej wykładni art. 3 ust. 7 i 8 ustawy z dnia 20 stycznia 1990 r. o zmianach w
organizacji i działalności spółdzielczości (Dz. U. Nr 6, poz. 36 ze zm.), ponieważ za
wystarczające uznał stwierdzenie, że nieodpłatne przekazanie związkom rewizyjnym
składników majątkowych mieści się w zasadach przewidzianych w tych przepisach.
Formułując taką ocenę w istocie Sąd ten nie dostrzegł ustawowej przesłanki skutkującej
możliwością nieodpłatnego przekazania składników mienia i wyraźnie wyartykułowanej
przez ustawodawcę w art. 3 ust. 7 in fine powołanej ostatnio ustawy, a mianowicie
przejęcia przez nabywcę na zasadach ogólnych zobowiązań likwidowanego związku
spółdzielczego, związanych z przekazanym mieniem.
Z kolei zarzut błędnej wykładni art. 58 § 1 k.c. nie został w skardze kasacyjnej
niczym uzasadniony, a zatem ocena tego zarzutu wymyka się spod możliwości kontroli
kasacyjnej Sądu Najwyższego.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 108 § 2
k.p.c.