Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II BP 11/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Beata Gudowska
w sprawie z powództwa J. G., M. K.
przeciwko PKP Cargo S.A. o odprawę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 23 lutego 2010 r.,
skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia powoda
Macieja Krupskiego od wyroku Sądu Okręgowego […]
z dnia 4 lutego 2009 r.,
1. oddala skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem
wyroku Sądu Okręgowego z dnia 4 lutego 2009 r.,
2. 2. odrzuca skargę o stwierdzenie niezgodności z
prawem wyroku Sądu Rejonowego z dnia 13 maja 2008
r.,
3. 3. zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej 450
(czterysta pięćdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
W niniejszej sprawie powód M. K., ostatecznie precyzując powództwo wniósł
o zasądzenie od pozwanego PKP Cargo S.A. 9 648,96 złotych tytułem odprawy
pieniężnej oraz zasądzenie kosztów procesu według norm prawem przepisanych.
Wyrokiem z dnia 13 maja 2008 r. Sąd Rejonowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych oddalił powództwo M. K. w całości.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód był od 6 września 1969 r pracownikiem
kolejno Polskich Kolei Państwowych, następnie PKP S.A., a od 1 października
2001 r. wobec przejścia części zakładu pracy PKP S. A. w W. w trybie art. 231
k.p.
pracodawcą powoda stal się PKP Cargo S. A. w K. Na podstawie porozumienia z
21 listopada 2006 r. zawartego pomiędzy Zarządem spółki „Koleje Mazowieckie -
KM" sp. z o.o. a zarządem PKP Cargo S.A. powód został przejęty w trybie art. 231
k.p. Pismem z 24 listopada 2006 r. dotychczasowy pracodawca poinformował go o
planowanym przejęciu części zakładu pracy wraz z pouczeniem o przysługującym
mu uprawnieniu do rozwiązania stosunku pracy w trybie art. 231
§ 4 k.p. W tymże
dokumencie znalazła się również informacja, że w okresie roku od daty przejęcia
będą miały do niego zastosowanie postanowienia Zakładowego Układu Zbiorowego
Pracy dla pracowników zatrudnionych przez PKP Cargo S.A. z 29 października
2004 r. Powód odmówił przyjęcia pisma po zapoznaniu się z jego treścią. Pismem z
29 grudnia 2006 r. nowy pracodawca „Koleje Mazowieckie - KM" sp. z o.o.
powiadomił powoda, że z dniem 1 stycznia 2007 r. zostanie on zatrudniony w
spółce w Sekcji Napraw i Eksploatacji Taboru oraz, że pozostałe warunki
zatrudnienia pozostają bez zmian. Powód odmówił ich przyjęcia.
W dniu 5 grudnia 2006 r. zostało podpisane porozumienie pomiędzy PKP
Cargo S.A. „Koleje Mazowieckie - KM" sp. z o.o. a przedstawicielami związków
zawodowych Federacji Związków Zawodowych Pracowników PKP, Sekcji
Zawodowej PKP Cargo S.A. NSZZ Solidarność, Związku Zawodowego
Maszynistów Kolejowych w Polsce, Krajowego Sekretariatu Kolejarzy NSZZ
„Solidarność 80" i Federacji Związków Zawodowych Maszynistów Kolejowych w
3
sprawie warunków zatrudnienia w spółce „Koleje Mazowieckie - KM" sp. z o.o.
Powód pracował w spółce „Koleje Mazowieckie- KM" sp. z o.o. do 31 stycznia 2007
r., a od 1 lutego 2007 r. podjął zatrudnienie w spółce PCC R. S.A. Powód nie
zdecydował się na kontynuowanie zatrudnienia w spółce „Koleje Mazowieckie -
KM" sp. z o.o. ze względu na ciężką atmosferę pracy i niepewne warunki
zatrudnienia.
W ocenie Sądu pierwszej instancji powództwo nie zasługiwało na
uwzględnienie. Uprawnienie do odprawy powód wywodził z treści przepisów art. 1
w związku z art. 8 ustawy „o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników". Ustawa
ta - odmiennie niż jej poprzedniczka nie wymienia rozmaitych przyczyn zwolnienia
pracownika uzasadniających prawo do odprawy, lecz posługuje się tylko jednym
ogólnym określeniem, według którego chodzi o rozwiązanie stosunku pracy z
„przyczyn niedotyczących pracownika".
W ocenie Sądu odmowa przyjęcia proponowanych przez Koleje
Mazowieckie warunków pracy mogła być uznana co najmniej za współprzyczynę
lub przyczynę rozwiązania stosunku pracy. Z uwagi na rodzaj i charakter
zaproponowanej pracy można było w niniejszej sprawie oczekiwać, że pracownik
powinien przyjąć zaoferowane mu nowe warunki. Trudno bowiem uznać w tej
sytuacji, że przyczyny rozwiązania stosunku pracy leżały po stronie pracodawcy, a
zatem w ocenie Sądu nie zostały spełnione przesłanki, o których mowa w art. 1
ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
Powód wniósł apelację od powyższego orzeczenia, zaskarżając wyrok w
całości, wnosząc o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa, ewentualnie o
jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej
instancji.
Sąd Okręgowy Wydział Pracy uznał apelację za niezasadną. Fakt
reorganizacji i przejścia zakładu pracy w trybie art. 231
k.p. nie może stanowić, w
świetle obowiązujących przepisów prawa, podstawy roszczeń powoda. Przejście
zakładu pracy samo w sobie prowadzi bowiem do zmiany pracodawcy przy
jednoczesnej kontynuacji zatrudnienia i nie oznacza konieczności rozwiązania
4
stosunku pracy rozumianej jako redukcja zatrudnienia, co błędnie podnosił w
apelacji powód. Wskazać ponadto należy, że w okolicznościach niniejszej sprawy
rozwiązanie stosunków pracy z nowym pracodawcą nastąpiło z przyczyn
dotyczących pracowników (powoda). Z własnej inicjatywy rozwiązał on bowiem
umowę o pracę, nie godząc się na kontynuację zatrudnienia u nowego pracodawcy.
Z tych wszystkich względów w okolicznościach niniejszej sprawy nie znajdują
zastosowania przepisy ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników, albowiem zgodnie z jej art. 1 i art. 10 prawo do odprawy uzależnione
jest od tego, czy do rozwiązania stosunku pracy doszło wyłącznie z przyczyn
niedotyczących pracownika, taką zaś wyłączną przyczyną z pewnością nie jest
sytuacja, w której pracownik sam podejmuje decyzję o rozwiązaniu umowy o pracę.
Tym samym Sąd Okręgowy Wydział Pracy wyrokiem z dnia 4 lutego 2009 r.
w sprawie z powództwa M. K. przeciwko PKP Cargo S. A. Mazowiecki Zakład
Spółki w W. poprzednio PKP Cargo S. A. Zakład Taboru o odprawę oddalił apelację
powoda.
W skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnych wyroków :
Sądu Okręgowego z dnia 4 lutego 2009 r. oraz Sądu Rejonowego z dnia 13 maja
2008 r. powód M. K. zaskarżył je w całości.
Podstawą skargi jest naruszenie przepisów prawa materialnego
powodujących niezgodność w/w wyroków z prawem, to jest art. 231
§ 4 zdanie 2
k.p. w zw. z art. 1 i art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844 z 2003 r. ze zm.) przez uznanie, że
rozwiązanie stosunku pracy w trybie art. 231
§ 5 k.p. następuje z przyczyn
dotyczących pracownika, a w związku z tym odprawa pracownikowi nie przysługuje.
Wyrok ten wyrządził powodowi szkodę polegającą na niewypłaceniu mu
należnej odprawy pieniężnej.
Zaskarżone prawomocne wyroki nie mogły i nie mogą być wzruszone w
drodze innych środków prawnych. Kasacja w niniejszej sprawie nie przysługuje ze
względu na wartość przedmiotu zaskarżenia poniżej 10.000 zł. Brak jest również
podstaw do wznowienia postępowania,
5
W skardze wniesiono o stwierdzenie niezgodności w/w wyroków z prawem, a
mianowicie z art. 231
§ 4 zdanie 2 k.p. w związku z art. 1 i art. 8 ustawy z dnia 13
marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn niedotyczących pracowników i o uchylenie zaskarżonych wyroków
w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi.
W opinii wnoszącego skargę stanowisko sądów obu instancji jest sprzeczne
z zasadą wyrażoną w art. 231
§ 4 zdanie 2 k.p., że rozwiązanie stosunku pracy w
tym trybie powoduje dla pracownika skutki, jakie przepisy prawa pracy wiążą z
rozwiązaniem stosunku pracy przez pracodawcę za wypowiedzeniem. Jego
zdaniem ma tutaj pełne zastosowanie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego
2001 r., sygn. I PKN 228/00, OSNAPiUS 2002 r., nr 20, poz. 489, gdzie Sąd
Najwyższy stwierdził: „Rozwiązanie umowy o pracę przez pracownika na podstawie
art. 231
§ 4 k.p. nie wyklucza możliwości zastosowania ustawy z dnia 28 grudnia
1989 r., jeżeli zostaną spełnione jej przesłanki, a więc w szczególności, gdy
wyłączną przyczyną złożenia przez pracownika oświadczenia woli były zmiany
określone w art. 1 tej ustawy, a równocześnie następowało zmniejszenie
zatrudnienia, które motywowało pracownika do złożenia oświadczenia woli.".
Podkreślić przy tym należy, że powód podał konkretne powody dla których
uznał, że warunki jego pracy uległy pogorszeniu i dlatego uznał rozwiązanie
stosunku pracy za konieczne. Prawidłowo bowiem ustaliły Sądy, że powód
rozwiązał stosunek pracy w trybie art. 231 § 5 k.p. z powodu „... ciężkiej atmosfery
pracy i niepewnych warunków zatrudnienia" (vide str. 2 uzasadnienia Sądu
Rejonowego i str. 2 uzasadnienia Sądu Okręgowego ).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga podlega odrzuceniu w odniesieniu do zarzutu niezgodności z
prawem wyroku Sądu Rejonowego z dnia 13 maja 2008 r., zgodnie z bowiem z art.
4241
§ 1 k.p.c. skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem przysługuje od
prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji „kończącego postępowanie w
sprawie”.
6
W zakresie zaskarżenia wyroku Sądu Okręgowego z 4 lutego 2009 r., skarga
podlega oddaleniu.
Zaskarżone orzeczenie jest zgodne z uchwałą siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z 18 czerwca 2009 r., III PZP 1/09, według której, rozwiązanie
stosunku pracy w trybie art. 231
§ 4 Kodeksu pracy nie uprawnia do nabycia
odprawy pieniężnej, o której mowa w art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.), chyba że
przyczyną rozwiązania stosunku pracy była poważna zmiana warunków pracy na
niekorzyść pracownika.
W uzasadnieniu powołanej uchwały Sąd Najwyższy podniósł, że na mocy
art. 231
§ 4 k.p. pracownik uzyskał uprawnienie do rozwiązania umowy o pracę
wyłącznie z powodu przejścia zakładu pracy. Jest to konsekwentnie jedyna
przyczyna uzasadniająca dokonanie rozwiązania stosunku pracy, którą można
wiązać z ustawową konstrukcją rozwiązania stosunku pracy przez pracodawcę za
wypowiedzeniem fikcyjnie ustanowioną w art. 231
§ 4 k.p.
Niezależnie od tego, jakie znaczenie nada się określonym w art. 231
§ 4 k.p.
skutkom przypisanym w prawie pracy do rozwiązania stosunku pracy przez
pracodawcę za wypowiedzeniem nawet wtedy, gdy skutki te odnoszą do
aktualnego pracodawcy, to tylko z tego powodu nie powstanie uprawnienie do
odprawy pieniężnej, skoro muszą zachodzić wszystkie przesłanki odprawy
określone w ustawie z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania
z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących pracowników.
„Wyposażenie” pracownika na podstawie art. 231
§ 4 k.p. skutkami, jakie przepisy
prawa wiążą z rozwiązaniem stosunku pracy przez pracodawcę za
wypowiedzeniem, nie może, samo przez się, stanowić podstawy do przyznania mu
odprawy określonej w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących
pracowników. Stosownie do tego przepisu odprawa przysługuje w związku z
rozwiązaniem stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia. Do jej warunków,
oprócz rozwiązania stosunku pracy przez pracodawcę (także na mocy
porozumienia stron) i określonej minimalnej liczby zatrudnienia pracowników,
7
należy rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (art. 1
ustawy). Na podstawie art. 10 tej ustawy odprawa przysługuje także, w przypadku
tzw. zwolnień indywidualnych, jeżeli następują one wyłącznie z przyczyn
niedotyczących pracowników.
Z zastosowania trybu rozwiązania stosunku pracy określonego w art. 231
§ 4
k.p. wynika tylko tyle, że stosunek pracy został rozwiązany przez pracodawcę i że
powodem tego rozwiązania było przejście zakładu pracy. To ustalenie nie stwarza
podstawy do przyznania pracownikowi odprawy, bo to pracownik korzystał z
powodu przejścia zakładu pracy i może to być powód dotyczący wyłącznie
pracownika bez możliwości uznania go za przyczynę dotyczącą pracodawcy
(niedotyczącą pracownika w rozumieniu przepisów o zwolnieniach grupowych).
Nie ma żadnych powodów do zrównania ze sobą rozwiązania stosunku
pracy z powodu przejścia zakładu pracy (art. 231
k.p.) z rozwiązaniem stosunku
pracy z przyczyn niedotyczących pracownika, jako kategorii i przesłanki innej
regulacji prawnej, regulacji tzw. zwolnień grupowych.
W ujęciu ogólnej zasady należy potwierdzić, że nie ma podstawy
uprawniającej pracownika rozwiązującego stosunek pracy w związku z przejściem
zakładu pracy na innego pracodawcę do odprawy przewidzianej w razie
rozwiązania stosunku pracy spowodowanego przyczynami, które leżą po stronie
pracodawcy. Jednakże zasada ta nie jest odpowiednia do tych sytuacji, jak wydaje
się wyjątkowych, w których przejęcie zakładu pracy pociąga za sobą poważne
zmiany na niekorzyść pracownika. W takich sytuacjach pracownik wprawdzie
inicjuje rozwiązanie stosunku pracy, lecz korzystając z zapewnionej mu w art. 231
§
4 k.p. możliwości rozwiązania stosunku pracy, czyni to z przyczyn, które leżą po
stronie pracodawcy. W takim sensie uprawnienie do odprawy pozostaje w związku
z kodeksową instytucją przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę, które nie
powinno powodować istotnego pogorszenia warunków pracy.
Należy również zauważyć, że podobne stanowisko Sąd Najwyższy wyraził
już wcześniej: w wyroku z 20 maja 1993 r., I PRN 42/93, Praca i Zabezpieczenie
Społeczne, 1993 nr 10-11, s. 99, gdzie stwierdzono, że odprawa pieniężna
określona w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
8
pracy o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 4, poz. 19 ze zm.) nie przysługuje
pracownikowi w razie przejęcia dotychczas zatrudniającego go zakładu pracy przez
inny zakład w trybie art. 231
§ 2 k.p., także wtedy, gdy nie wyraził on zgody na
podjęcie pracy w tymże zakładzie. Warunkiem bowiem prawa do wymienionej
odprawy pieniężnej jest rozwiązanie stosunku pracy, które w sytuacji przewidzianej
w art. 231
§ 2 k.p. nie następuje; a także w postanowieniu z 24 kwietnia 2003 r. I PK
7/03 i w wyroku z 25 lipca 2003 r. I PK 347/02.
Z ustaleń faktycznych niniejszej sprawy, którymi Sąd Najwyższy na
podstawie art. 4244
k.p.c. pozostaje związany, wynika, że nie doszło do poważnej
zmiany warunków na niekorzyść pracownika. Należy również zauważyć, że
powoływany przez skarżącego wyrok Sądu Najwyższego z 2 lutego 2001 r., sygn. I
PKN 228/00, OSNAPiUS 2002 r., nr 20, poz. 489, gdzie Sąd Najwyższy stwierdził:
„Rozwiązanie umowy o pracę przez pracownika na podstawie art. 231
§ 4 kp nie
wyklucza możliwości zastosowania ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r., jeżeli zostaną
spełnione jej przesłanki, a więc w szczególności, gdy wyłączną przyczyną złożenia
przez pracownika oświadczenia woli były zmiany określone w art. 1 tej ustawy, a
równocześnie następowało zmniejszenie zatrudnienia, które motywowało
pracownika do złożenia oświadczenia woli."; pozostaje zbieżny z uchwałą z 18
czerwca 2009 III PZP 1/09, w szczególności gdy uwzględni się, że Sąd Najwyższy
w uzasadnieniu tego wyroku wyjaśnia, że uznania, że przyczyny rozwiązania
stosunku pracy leżą wyłącznie po stronie zakładu pracy nie wyklucza odmowa
przyjęcia nowych warunków pracy wtedy, gdy noszą one znamiona szykany, jak i
nieprzyjęcie warunków wyraźnie z jakiegoś powodu niedogodnych dla pracownika.
W wyroku tym nie łączy się prawa do odprawy z rozwiązaniem stosunku pracy w
trybie art. 231
§ 4 k.p. Sąd Najwyższy stwierdził wszak, że z zastosowania art. 231
§
4 k.p. nie wynika przesłanka dotycząca wymaganej w ustawie o zwolnieniach
grupowych przyczyny rozwiązania stosunku pracy.
9
Oznacza to, że zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego jest zgodny z
orzecznictwem Sądu Najwyższego i nie może być uznany za sprzeczny z ogólnie
przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo wydany w wyniku wykładni oczywiście
błędnej lub wadliwego zastosowania prawa widocznych bez głębszej analizy
prawniczej, a tylko taka sytuacja jest przesłanką uwzględniania skargi o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
Wobec powyższego rozpoznawana skarga nie może być uznana za
zasadną. Kwestionowane orzeczenie Sądu Okręgowego nie zapadło z oczywistym i
rażącym naruszeniem prawa, było natomiast wyrazem dopuszczalnej interpretacji
przepisów prawa materialnego.
Tym samym Sąd Najwyższy na podstawie art. 4248
§ 1 k.p.c. i art. 42411
§ 1
k.p.c. orzekł jak w sentencji.