Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 245/09
POSTANOWIENIE
Dnia 25 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa V.(…) S.A. w W.
przeciwko R. H.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 25 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 marca 2009 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżone postanowienie, pozostawiając Sądowi Apelacyjnemu
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Powódka – V.(…) S.A. w W. wniosła o zasądzenie od pozwanego – R. H. kwoty
181.930,61 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 13 grudnia 2007 r. do dnia zapłaty.
Roszczeń tych powódka dochodziła w związku z rozwiązaniem umowy leasingu
łączącej strony.
Wyrokiem z dnia 19 grudnia 2008 r. Sąd Okręgowy w W. uwzględnił powództwo.
Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 12 kwietnia 2005 r. J.(…) - spółka z o.o. w T. i R.
H., zawarli umowę, której przedmiotem była sprzedaż pozwanemu wozu
asenizacyjnego. Odbiór przedmiotu umowy miał nastąpić 10 maja 2005 r., a warunkiem
wydania towaru była wpłata na konto J.(…) całej ceny. W dniu 4 sierpnia 2005 r. V.(…)
2
S.A. w W. oraz R. H. zawarli umowę leasingu operacyjnego, której przedmiotem był
używany wóz asenizacyjny C.(…) 22500L z aplikatorem. Wartość ofertowa wozu
wynosiła 241.582,46 zł netto. Warunki realizacji umowy określone zostały w Ogólnych
Warunkach Umowy Leasingu Operacyjnego Złotowego/Dewizowego (OWULO).
Pismem z dnia 4 lipca 2006 r. pozwany wypowiedział umową leasingu z uwagi na fakt
nieotrzymania przez niego przedmiotu leasingu. W odpowiedzi na to powódka wskazała,
że przyczyny wypowiedzenia umowy podane przez pozwanego są bezzasadne, gdyż
powódka nie odpowiada za nieterminową dostawę przedmiotu leasingu oraz za brak
odbioru przedmiotu przez leasingobiorcę. Jednocześnie powódka w oparciu o § 10 ust.
2 OWULO złożyła oświadczenie o rozwiązaniu umowy leasingu ze skutkiem
natychmiastowym. Pismem z dnia 4 grudnia 2007 r. powódka wezwała pozwanego do
zapłaty kwoty 181.930,61 zł z tytułu rozliczenia umowy leasingu w związku z jej
przedwczesnym rozwiązaniem w trybie § 10 ust. 2 OWULO. Ponadto Sąd Okręgowy
ustalił, że prawomocnym wyrokiem z dnia 9 sierpnia 2007 r. w sprawie o sygn. akt l C
(…) z powództwa V.(…) S.A. przeciwko R. H. Sąd Okręgowy w W. uchylił w całości
nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym wydany przez ten Sąd w dniu 25 kwietnia
2007 r., sygn. akt INC (…) i oddalił powództwo.
Sąd Okręgowy uznał, że powództwo zasługuje na uwzględnienie. Umowa
leasingu operacyjnego – zawarta przez strony - uległa rozwiązaniu w oparciu o § 11
OWULO, zgodnie z którym odmowa dostawy przedmiotu leasingu, brak odpowiedzi
dostawcy na zamówienie w terminie 14 dni od daty złożenia zamówienia lub opóźnienie
dostawy o więcej niż miesiąc od podanego przez dostawcę terminu, uważane jest za
rozwiązanie umowy leasingu z przyczyn leżących po stronie leasingobiorcy. W takim
wypadku powódce przysługiwało prawo domagania się zwrotu kosztów poniesionych w
związku z nabyciem przedmiotu umowy od dostawcy obejmujących kwotę zakupu wozu
asenizacyjnego u dostawcy J.(…) spółka z o.o. w wysokości 294.730,61 zł. W sprawie
powódka dochodziła jedynie kwoty 181.930,61 zł, stanowiącej różnicę między
wymienioną wyżej kwotą zakupu wozu od dostawcy, a kwotą otrzymaną w związku z
późniejszą sprzedażą wozu w wysokości 112.800 zł.
Sąd pierwszej instancji nie uwzględnił podniesionego przez pozwanego zarzutu
istnienia powagi rzeczy osądzonej. Wprawdzie w sprawie rozpoznawanej przez Sąd
Okręgowy w W. pod sygn. akt l C (…), jak i w sprawie rozpoznawanej obecnie,
występuje tożsamość stron procesu, a samo roszczenie wynika z tego samego stosunku
prawnego, umowy leasingu operacyjnego, to jednak w poprzednim postępowaniu
3
powódka domagała się od pozwanego zwrotu kosztów ubezpieczenia, kar umownych i
zdyskontowanych rat przyszłych wraz z kwotą wykupu ustalonych w oparciu o § 20
OWULO. Roszczenie to zostało prawomocnie oddalone przez Sąd jako
nieudowodnione. Natomiast w niniejszym postępowaniu powódka domagała się zwrotu
poniesionych kosztów realizacji zamówienia, w tym kosztów nabycia sprzętu,
wyliczonych w oparciu o § 11 OWULO, które w sprawie l C (…) nie były wykazywane,
ani udowadniane przez powódkę.
Na skutek apelacji wniesionej przez pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego z
dnia 19 grudnia 2008 r. Sąd Apelacyjny w W. postanowieniem z dnia 30 marca 2009 r.
uchylił zaskarżony wyrok i odrzucił pozew. Sąd Apelacyjny uznał, że postępowanie
przed sądem pierwszej instancji dotknięte jest nieważnością z przyczyny określonej w
379 pkt 3 k.p.c. na skutek naruszenia prawa procesowego – art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. w
zw. z art. 366 k.p.c. – i rozpoznania sprawy, w której pomiędzy tymi samymi stronami o
to samo roszczenie sprawa została osądzona prawomocnym wyrokiem Sądu
Okręgowego w W. z dnia 9 sierpnia 2007 r. [sygn. akt I C (…)]. W obu sprawach
powódka dochodziła roszczeń związanych z rozwiązaniem umowy leasingu, do którego
doszło w oparciu o uregulowania zawarte w § 10 ust. 2 i 11 OWULO. W sprawie I C (…)
Sąd Okręgowy rozpoznał już żądanie, z którym powódka wystąpiła ponownie, oddalając
je jako nieudowodnione. Podstawy faktyczne roszczeń w obu sprawach były tożsame,
gdyż wynikały z rozliczenia tej samej umowy leasingu, która uległa rozwiązaniu. Granice
przedmiotowe powagi rzeczy osądzonej określa przedmiot rozstrzygnięcia Sądu i
podstawa faktyczna tego rozstrzygnięcia, które mogą różnić się od samego żądania
pozwu. W sprawie l C (…) Sąd pierwszej instancji nie ograniczył się tylko do zbadania
roszczenia w postaci zgłoszonej w pozwie (raty leasingu, ubezpieczenie, kara umowna),
ale zajął się ustaleniem czy z faktów przytoczonych przez powoda, tj. żądania i
uzasadniających go okoliczności, nie wynikają jeszcze inne, dalsze roszczenia (o zwrot
kosztów nabycia przedmiotu leasingu) w oparciu o § 11 OWULO i przyjął, że roszczenie
takie mogły być uzasadnione, lecz powódka ich nie udowodniła. W tej postaci wyrok
Sądu Okręgowego stał się prawomocny. W tej sytuacji rozpoznanie sprawy i wydanie
wyroku skutkowało nieważnością postępowania z przyczyny określonej w art. 379 pkt 3
k.p.c.
Postanowienie Sądu Apelacyjnego zostało zaskarżone skargą kasacyjną
wniesioną przez powódkę opartą na podstawie naruszenia przepisów postępowania
poprzez:
4
- niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 199 § 1 pkt. 2 k.p.c. w związku z art. 366
k.p.c. i przyjęcie przez Sąd Apelacyjny, że w sprawie zachodzi powaga rzeczy
osądzonej, a to z uwagi na zakres rozpoznania wcześniej zakończonego
prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w W. z dnia 9 sierpnia 2007 r. sygn. akt
I C (…) sporu pomiędzy tymi samymi stronami. Sąd drugiej instancji bezpodstawnie
przyjął bowiem, że w obu postępowaniach zachodziła tożsamość roszczeń;
- błędną interpretację art. 321 k.p.c. polegającą na przyjęciu, że Sąd rozstrzygający w
sprawie o sygn. akt I C (…) mógł wyrokować co do przedmiotu nie objętego
żądaniem pozwu, co z kolei miało wpływ na określenie granic prawomocności
materialnej, a tym samym na wynik niniejszego postępowania.
Powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W skardze kasacyjnej bezzasadnie podniesiono zarzut naruszenia art. 321 k.p.c.
przez błędną interpretację tego przepisu. Zgodnie z art. 321 § 1 k.p.c., sąd nie może
wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad
żądanie. Przedmiot żądania jest kształtowany treścią żądania zawartego w pozwie oraz
podstawą faktyczną (causa petendi) przytoczoną przez powoda w pozwie, ewentualnie
później w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji, dla uzasadnienia
zgłoszonego żądania. Wyrokując, sąd powinien orzec nie tylko o roszczeniu zgłoszonym
w pozwie i w jego granicach, ale także w granicach podstawy faktycznej podanej przez
powoda. W przeciwnym wypadku, gdyby podstawą rozstrzygnięcia były inne fakty niż
przytoczone przez powoda, sąd przekracza granice orzekania określone w art. 321 § 1
k.p.c. (por. wyrok SN z dnia 18 marca 2005 r., II CK 556/04, OSNC z 2006 r., nr 2, poz.
38). W przypadku uprawomocnienia się takiego wyroku będzie on jednak korzystał w
pełnym zakresie z powagi rzeczy osądzonej określonej w art. 366 k.p.c. (por.
postanowienie SN z dnia 9 maja 2008 r., II PK 319/07, niepubl.). Uwzględniając
powyższe, nie było wykluczone, że w sprawie I C (…) zakończonej prawomocnym
wyrokiem z dnia 9 sierpnia 2007 r. Sąd Okręgowy w W. mógł orzec także o
roszczeniach nie zgłoszonych przez powoda lub na innej podstawie faktycznej niż
przytoczonej w pozwie.
Zgodnie z art. 366 k.p.c., wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko
co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a
ponadto tylko między tymi samymi stronami. Badając zakres powagi rzeczy osądzonej
5
prawomocnego wyroku, należy uwzględnić tzw. aspekt podmiotowy oraz przedmiotowy
rozstrzygnięcia. Zakres przedmiotowy rozstrzygnięcia określa podstawa faktyczna i
prawna rozstrzygnięcia (por. wyrok SN z dnia 21 czerwca 2006 r., II CSK 34/06,
niepubl.). Dla jej ustalenia w pierwszej kolejności należy wziąć pod uwagę treść żądania
i jego podstawę faktyczną przytoczoną w pozwie oraz ewentualne dalsze okoliczności
faktyczne przytoczone przez powoda już po wniesieniu pozwu. Następnie należy
uwzględnić także roszczenia i okoliczności faktyczne, które sąd wziął pod uwagę
wyrokując w sprawie.
W pozwie wniesionym w sprawie I C (…) powódka dochodziła żądania zapłaty na
podstawie weksla in blanco, który został wypełniony przez powódkę w związku z
rozwiązaniem umowy leasingu wskutek jej jednostronnego oświadczenia z dnia 22
listopada 2006 r. złożonego na podstawie § 10 ust. 2 OWULO. W konsekwencji weksel
obejmował sumę kwot, które należały się powódce w takim przypadku na podstawie §
20 OWULO, tj. koszty ubezpieczenia, kary umowne, zdyskontowane raty przyszłe wraz
z kwotą wykupu. W pozwie powódka odwołała się także do stosunku podstawowego –
umowy leasingu zawartej przez strony. Dla zabezpieczenia roszczeń wynikających z tej
umowy pozwany podpisał i wręczył powódce weksel in blanco. W pozwie powódka
wskazała nie tylko przyczynę wypełnienia weksla, ale również podstawę (§ 20 OWULO)
wyliczenia kwot dochodzonych od pozwanego na podstawie weksla. Zważywszy na
powyższe spór nie tylko na skutek wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty przez
pozwanego, ale także poprzez odwołanie się powódki już w pozwie do stosunku
podstawowego przeniósł się na płaszczyznę stosunku podstawowego i obejmował
ocenę zasadności żądania przez powódkę należności przewidzianych w § 20 OWULO.
W tym też zakresie sprawa została prawomocnie osądzona wyrokiem Sądu
Okręgowego w W. z dnia 9 sierpnia 2007 r. w sprawie I C (…). Nieuzasadnione było
przyjęcie przez Sąd Apelacyjny, że w sprawie tej Sąd Okręgowy orzekł również o
roszczeniu powódki wywodzonym z postanowienia § 11 OWULO. Wprawdzie Sąd
Okręgowy w uzasadnieniu wyroku z dnia 9 sierpnia 2007 r. ustalił, że umowa leasingu
uległa rozwiązaniu na podstawie § 11 OWULO, a nie – jak twierdziła powódka w pozwie –
wskutek złożonego przez nią oświadczenia na podstawie postanowienia § 10 ust. 2
OWULO, jednakże taka ocena prawna była jedynie przesłanką oddalenia powództwa
obejmującego żądanie powódki zgłoszone na podstawie postanowienia § 20 OWULO.
Oddalając powództwo, Sąd nie rozstrzygnął o konsekwencjach prawnych między
stronami wynikających z postanowienia § 11 OWULO, gdyż powódka nie twierdziła i nie
6
dowodziła okoliczności uzasadniających uwzględnienie roszczenia na tej właśnie
podstawie. W uzasadnieniu wyroku w sprawie I C (…) Sąd Okręgowy przyjął, że w
związku z tym, że powódka powództwo oparła o weksel gwarancyjny w związku z
zarzutami pozwanego wniesionymi od nakazu zapłaty, spór z płaszczyzny prawa
wekslowego przeniósł się na płaszczyznę stosunku podstawowego. Innych jednak
roszczeń – poza opartymi o § 20 OWULO, które okazały się nieuzasadnione – powódka
nie udowodniła, co uzasadniało oddalenie powództwa. Dokonując ustalenia zakresu
powagi rzeczy osądzonej w związku z taką oceną zawartą w uzasadnieniu
prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego, należy mieć na uwadze, że pojęcie
nieudowodnionego roszczenia oraz nieudowodnionych okoliczności faktycznych można
odnieść wyłącznie do roszczeń zgłoszonych i okoliczności faktycznych powołanych przez
powoda w rozstrzygniętej prawomocnie sprawie. Zważywszy na powyższe, błędna była
ocena Sądu Apelacyjnego, że obecnie dochodzone przez powódkę roszczenie o zapłatę
przez pozwanego zwrotu kosztów poniesionych w związku z nabyciem przedmiotu
leasingu, zgłoszone na podstawie postanowienia § 11 OWULO, było już przedmiotem
prawomocnego rozstrzygnięcia w wyroku Sądu Okręgowego w W z dnia 9 sierpnia 2007
r. w sprawie I C (…), skoro w sprawie tej powódka nie zgłosiła takiego roszczenia, ani też
nie powołała okoliczności faktycznych uzasadniających takie żądanie.
Biorąc powyższe pod uwagę, uzasadniony jest zarzut skargi kasacyjnej naruszenia
przez Sąd Apelacyjny art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 366 k.p.c. przez
bezzasadne przyjęcie, że w sprawie zachodziła powaga rzeczy osądzonej. Porównanie
podstawy faktycznej i prawnej żądań powódki w obu sprawach uzasadnia wniosek, że
powódka powołała w nich różne podstawy faktyczne oraz dochodziła roszczeń,
wprawdzie o zapłatę, ale w oparciu o inne podstawy prawne. Natomiast w sprawie
zakończonej prawomocnym wyrokiem z dnia 9 sierpnia 2007 r. Sąd Okręgowy nie orzekł
z przekroczeniem granicy wynikającej z art. 321 § 1 k.p.c. Należy mieć przy tym także na
uwadze, że w przypadku wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty, wydanego na podstawie
weksla i przeniesienia sporu z płaszczyzny prawa wekslowego na płaszczyznę stosunku
podstawowego, strony mogą powoływać się także na inne okoliczności faktyczne niż te,
które były przyczyną wystawienia weksla (por. uchwałę SN z dnia 7 stycznia 1967 r., III
CZP 19/66, OSNCP z 1968 r., nr 5, poz. 79, uchwałę SN z dnia 24 kwietnia 1972 r., III
PZP 17/70, OSNC z 1973 r., nr 5, poz. 72 oraz wyrok SN z dnia 14 marca 1997 r., I CKN
48/97). Nie oznacza to jednak, że w procesie prowadzonym na podstawie weksla powód
jest zobowiązany do powołania wszelkich możliwych okoliczności faktycznych dla
7
uzasadnienia ewentualnych innych roszczeń, które mogą być dochodzone na podstawie
stosunku podstawowego, także tych, które nie zostały inkorporowane w treści weksla.
Dochodzenie tych roszczeń nie jest wykluczone w innym postępowaniu na podstawie
stosunku podstawowego.
Mając powyższe na uwadze zaskarżone postanowienie uchylono na podstawie art.
39816
§ 1 k.p.c. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 108 §
2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 39821
k.p.c.