Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 404/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 marca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marek Sychowicz
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa Ł. Ć.
przeciwko T.(…) Spółce z o.o. w W., obecnie N.(…) S.A. w W.
o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 4 marca 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 stycznia 2009 r., sygn. akt VI ACa (…),
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Ł. Ć. wniósł o uznanie za niedozwolone pięciu postanowień wzorców umownych,
stosowanych przez T.(…) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w W.,
zamieszczonych w § 4 ust. 6 i 7 „Regulaminu świadczenia usług telekomunikacyjnych
przez T.(…) Spółkę z o.o.”.
2
Sąd Okręgowy w W. - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wyrokiem z dnia
19 maja 2008 r. uznał za niedozwolone i zakazał stosowania przez T.(…) Sp. z o.o. w
W. w obrocie z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści: 1. „W przypadku
opóźnienia w zapłacie należności, T.(…) uprawniona będzie do (...) obciążenia Klienta
kosztami wzywania go do zapłaty (w wysokości określonej w cenniku).”. 2. „W
przypadku opóźnienia w zapłacie należności, T.(…) uprawniona będzie do (...)
obciążenia Klienta kosztami wzywania go do zapłaty oraz postępowania windykacyjnego
(w wysokości określonej w cenniku)” oraz oddalił powództwo w pozostałej części. Sąd
Okręgowy ponadto nakazał pobranie kasie Sądu Okręgowego w W. od T.(…) Sp. z o.o.
w W. kwotę 300 złotych tytułem opłaty stałej od pozwu, od której uiszczenia powód był
zwolniony z mocy prawa, obciążając Skarb Państwa opłatą w pozostałej części, zasądził
od Ł. Ć. na rzecz T.(…) Sp. z o.o. w W. kwotę 180 złotych tytułem kosztów zastępstwa
procesowego i zarządził publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i
Gospodarczym na koszt T.(…) Sp. z o.o. w W.
Sąd Okręgowy podkreślił, że konsumenci nie mieli wpływu na treść
zakwestionowanych przez Sąd postanowień, zatem należało uznać, że nie były one z
nimi uzgadniane indywidualnie. Postanowienia te nie dotyczą także głównych świadczeń
stron umowy. Uznał też, że kształtują one prawa i obowiązki konsumenta w sposób
sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Jest to jednocześnie
przejaw nierównorzędnego traktowania stron umowy i nieuzasadnionego
uprzywilejowania pozwanej jako operatora sieci. Zdaniem Sądu Okręgowego, pozwana
ma prawo do naliczania odsetek ustawowych w przypadku opóźnienia w płatności, co
jest zgodne z art. 481 § 1 k.c. Sporny jest natomiast charakter zastrzeżonych w
regulaminie, obciążających konsumenta „dodatkowych opłat”. Sąd Okręgowy podkreślił,
że nie mają one charakteru kar umownych, ale zmierzają do naprawienia szkody, którą
pozwana ponosi w związku z opóźnieniami w płatnościach należnych od kontrahenta.
Pozwaną obciąża obowiązek wykazania wysokości szkody i związku przyczynowego
pomiędzy niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania a szkodą. Gdy
zaś chodzi o koszty postępowania windykacyjnego, nie sposób wykazać, że obowiązek
poniesienia kosztów postępowania windykacyjnego przez pozwaną jest normalnym
następstwem opóźnienia w spełnieniu świadczenia przez konsumenta.
Sąd Okręgowy oddalił powództwo w zakresie pozostałych kwestionowanych
postanowień, dotyczących umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych dla
3
„klientów biznesowych”, ponieważ powód nie posiadał legitymacji czynnej do wytoczenia
powództwa w tym zakresie.
Obie strony wniosły apelacje od wyroku Sądu Okręgowego.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 27 stycznia 2009 r. zmienił zaskarżony wyrok w
punkcie IV i zniósł wzajemnie koszty postępowania między stronami, oddalił apelację
powoda w pozostałej części oraz oddalił apelację pozwanej.
Oddalając apelację pozwanej, Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu
Okręgowego, że kwestionowane postanowienia wzorców, dotyczące zapłaty kosztów
procedury windykacyjnej oraz kosztów wezwania do zapłaty, są sprzeczne z ogólnie
obowiązującymi przepisami prawa cywilnego kształtującymi zasady odpowiedzialności
za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (art. 361 w związku z art. 471
k.c.), ponieważ wprowadzają odpowiedzialność odszkodowawczą konsumentów wobec
pozwanej za następstwa działania, z którego wynikła szkoda, niebędące typowymi
następstwami.
Sąd Apelacyjny, częściowo uwzględniając apelację powoda, zmienił wyrok Sądu
Okręgowego w zakresie kosztów zastępstwa procesowego.
Pozwana w skardze kasacyjnej zarzuciła naruszenie przepisów prawa
materialnego, mianowicie art. 361 i art. 471 k.c., a także art. 3851
k.c. w związku z art.
28 pkt 1-4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(Dz. U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.), § 6 pkt 1-4, § 10 ust. 1 pkt 7 i § 10 ust. 1 pkt 13
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za
czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy
prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz.
1349 ze zm.), art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i
egzekucji (Dz. U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191 ze zm.) oraz art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy z
dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej (Dz. U. Nr 225, poz. 1635 ze zm.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W okolicznościach niniejszej sprawy należy przede wszystkim rozważyć, czy
Sądy orzekające w sprawie trafnie oceniły kwestionowane postanowienia wzorca
umowy jako niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu przepisów art. 3851
k.c. Kwestią bezsporną jest, że zostały spełnione trzy przesłanki uznania rozważanych
postanowień za tzw. klauzule abuzywne. Po pierwsze, umowa jest zawierana przez
przedsiębiorcę (pozwaną) z konsumentem. Po drugie, kwestionowane postanowienia
nie „zostały uzgodnione indywidualnie” z konsumentem, ponieważ nie miał on
4
rzeczywistego wpływu na ich treść. Po trzecie, jednoznacznie sformułowane
postanowienia nie dotyczą „głównych świadczeń stron”. Sporna jest natomiast kwestia,
czy rozważane postanowienia kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób
sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Postanowienia te
przewidują, w przypadku opóźnienia w zapłacie należności, możliwość obciążenia
klienta pozwanej kosztami wzywania go do zapłaty oraz postępowania windykacyjnego.
Sądy obu instancji trafnie uznały, że w ten sposób pozwana apriorycznie przyjęła
odpowiedzialność odszkodowawczą konsumenta. Tymczasem w każdym wypadku
muszą być spełnione przesłanki takiej odpowiedzialności, które zostały określone
w przepisach art. 361 i 471 k.c. Opóźnienie się klienta pozwanej z zapłatą należności
nie musi zaś oznaczać, że w każdym wypadku klient poniesie odpowiedzialność
odszkodowawczą. Podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia przepisów art.
28 pkt 1-4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, §
6 pkt 1-4, § 10 ust. 1 pkt 7 i § 10 ust. 1 pkt 13 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z
dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę
prawnego ustanowionego z urzędu, art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o
komornikach sądowych i egzekucji oraz art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 16 listopada
2006 r. o opłacie skarbowej zmierza do wykazania, że kwestionowane postanowienia są
w istocie korzystne dla obu stron umowy (pozwanej i jej klienta), które nie muszą
ponosić dodatkowych kosztów dochodzenia roszczeń przez pozwaną w drodze
sądowej. Taka argumentacja nie może jednak prowadzić do wyłączenia abuzywności
rozważanych klauzul umownych. W konsekwencji należy przyjąć, że pozwana
w skardze kasacyjnej nie zakwestionowała skutecznie oceny prawnej, dokonanej przez
Sądy orzekające w niniejszej sprawie.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł
jak w sentencji.