Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 565/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 maja 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
w sprawie z powództwa J. Narodowego Funduszu Inwestycyjnego -
Spółki Akcyjnej w W.
przeciwko K. Przedsiębiorstwu Przemysłu Drzewnego -
Spółce Akcyjnej w S.
o stwierdzenie nieważności uchwały,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 14 maja 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 26 marca 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
J. Narodowy Fundusz Inwestycyjny S.A. w W. wystąpiła z pozwem
przeciwko K. Przedsiębiorstwu Przemysłu Drzewnego Spółce Akcyjnej w S. o
stwierdzenie nieważności uchwały nr 04/08 podjętej przez Nadzwyczajne Walne
Zgromadzenie w dniu 27 sierpnia 2008 r. w przedmiocie zmiany art. 6 statutu
dotyczącego działalności spółki, podnosząc, że podjęcie uchwały nastąpiło z
naruszeniem trybu przewidzianego w art. 416 k.s.h. bowiem zmiany przedmiotu
działalności miały istotny charakter. Wyrokiem z dnia 23 grudnia 2008 r. Sąd
Okręgowy w K. powództwo oddalił kierując się następującymi ustaleniami i ocenami
prawnymi.
Pozwana spółka K. Przedsiębiorstwo Przemysłu Drzewnego Spółka Akcyjna
w S. prowadzi działalność gospodarczą w sektorze przemysłu drzewnego -
przemysł tartaczny. W ofercie spółki znajdują się wyroby z drewna liściastego i
iglastego. Należący do spółki Zakład Budowy Maszyn „M." produkuje między
innymi maszyny do przerobu surowca średniowymiarowego, w stałej ofercie
znajdują się różne typy pilarki, wanny do impregnacji, przenośniki i transportery,
instalacje odwiórowywania, kotłownie opalane trocinami, wiaty magazynowe i hale.
Zakład świadczy usługi remontowe maszyn i urządzeń do obróbki drewna oraz
oferuje konstrukcje stalowe przestrzenne i zamknięte. Spółka rozwija działalność
hurtową i detaliczną poprzez dwa składy fabryczne oraz wchodzące w ich skład
sklepy. W ofercie znajdują się nie tylko wyroby spółki, ale także materiały
budowlane, wyposażenie łazienek, płyty drewnopochodne, panele ścienne i
podłogowe, stolarka budowlana, glazura i terakota oraz inne artykuły wyposażenia
wnętrz.
W dniu 27 sierpnia 2008 r. w siedzibie pozwanej spółki odbyło się
nadzwyczajne walne zgromadzenie wspólników, które podjęło w trybie zwykłym
uchwałę nr 04/08 dotyczącą zmiany art. 6 statutu spółki. W § 1 uchwały wskazano,
że dotyczy ona rozszerzenia przedmiotu działalności spółki oraz dostosowania
3
dotychczasowego przedmiotu działalności do zmiany Polskiej Klasyfikacji
Działalności.
Sąd Okręgowy ustalił, że zaskarżona uchwała została podjęta wymaganą
przez statut większością głosów w obecności wymaganej większości, jeżeli wziąć
pod uwagę wymogi przewidziane dla zmiany statutu. Natomiast zmiany przedmiotu
działalności dokonane tą uchwałą nie miały charakteru zmiany istotnej, gdyż
dotyczyły tylko dostosowania przedmiotu działalności do wymogów statystycznych
(nadanie numerów PKD) oraz potwierdzenia w statucie działalności, którą pozwana
spółka już prowadziła.
Na skutek apelacji powódki, wyrokiem z dnia 26 marca 2009 r., Sąd
II instancji zmienił orzeczenie Sądu Okręgowego i uchylił zaskarżoną uchwałę.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego stanowisko Sądu I instancji, że w stosunku do
zaskarżonej uchwały zostały spełnione wszystkie przewidziane przez ustawodawcę
wymagania dla podjęcia uchwały o zmianie statutu powodującej istotną zmianę
przedmiotu działalności spółki, jest w świetle ujawnionych, niespornych okoliczności
sprawy, bezpodstawne.
Do warunków, od których zależy ważność podjęcia tego rodzaju uchwały
należy, zgodnie z art. 416 § 1 – 3 k.s.h. uzyskanie większości 2/3 głosów, przy
których każda akcja daje jeden głos oraz przeprowadzenie głosowania w sposób
jawny i imienny. Nadto ustawodawca wprowadził obowiązek ogłoszenia uchwały
oraz wykupu akcji przez akcjonariuszy niezgadzających się na zmianę, jednakże od
tych wymogów nie jest już uzależniona ważność uchwały, lecz jej skuteczność.
Należy zatem w pełni zgodzić się ze skarżącą, iż fakt, że nie przedłożyła ona
swoich akcji spółce do wykupu, nie wyklucza żądania stwierdzenia nieważności
uchwały. W pierwszej bowiem kolejności należy zbadać ważność podjęcia uchwały,
a dopiero - w razie pozytywnej weryfikacji w tym zakresie - jej skuteczność.
Rozważając, czy tryb podjęcia zaskarżonej uchwały odpowiada trybowi
określonemu w art. 416 § 1 – 3 k.s.h. Sąd Okręgowy pominął, że obok wymaganej
większości i określonego sposobu liczenia głosów, głosowanie nad uchwałą musi
być jawne oraz imienne. Wymóg imienności głosowania spełniony jest tylko
wówczas, gdy wskutek zebrania głosów możliwym jest ustalenie tego, jak głosował
4
każdy z akcjonariuszy biorący udział w głosowaniu. Podjęcie uchwały
z naruszeniem zasady głosowania imiennego powoduje nieważność podjętej
uchwały i uznania powództwo o stwierdzenie jej nieważności. W świetle materiału
zebranego w sprawie oraz twierdzeń stron nie ulega wątpliwości, że wymóg
jawnego głosowania nie został dochowany, lecz - jak podnosiła powódka - uchwała
została podjęta w zwykłym trybie.
Z protokołu nadzwyczajnego walnego zgromadzenia pozwanej spółki,
na którym podjęto zaskarżoną uchwałę, nie wynika, aby zastosowano imienny
sposób głosowania. Protokół zawiera zbiorcze zestawienie ilości głosów, a jako
podstawę podjęcia uchwały wskazany został art. 430 § 1 k.s.h., tj. ogólny przepis
regulujący zmianę statutu, który nie przewiduje obowiązku jawności głosowania.
Pozwana przyznała okoliczność braku głosowania w tym trybie, a żądanie
oddalenia powództwa opierała na twierdzeniu, iż zmiana dokonana zaskarżoną
uchwałą nie miała charakteru istotnej w rozumieniu art. 416 § k.s.h.
W konsekwencji decydująca dla rozstrzygnięcia o żądaniu pozwu była ocena, czy
zmiany w statucie dokonane zaskarżoną uchwałą skutkują istotną zmianą
działalności spółki, czy też - jak podnosi pozwana - mają charakter porządkowy.
Sąd Apelacyjny nie podziela stanowiska Sądu I instancji w zakresie oceny
charakteru zmian w statucie. Rozważania w kwestii, jak dokonana zmiana wpłynęła
lub - według zamiarów osób aktualnie zarządzających spółką - może wpłynąć na
działalność spółki, są indyferentne dla rozstrzygnięcia, gdyż szczególny tryb
określony w art. 416 k.s.h. dotyczy wewnętrznych regulacji określających
dopuszczalny zakres działania spółki, nie zaś kontroli realizacji postanowień
statutu. Przedmiotem oceny nie są faktyczne zmiany w zakresie działalności spółki
oraz ich skutki, jakie wystąpią wskutek modyfikacji postanowień statutu, lecz
różnica między przedmiotem działalności spółki określonym w statucie
o dotychczasowej treści i w zmienionym zaskarżoną uchwałą. Należy mieć na
względzie, że celem statutu jest wyłącznie zakreślenie ram, w jakich spółka ma
prowadzić działalność. Odmienną kwestią jest, która ze wskazanych w statucie
działalności będzie realizowana i w jakim zakresie. Nie podlega to jednak kontroli
na gruncie art. 416 k.s.h. Celem tego przepisu jest ochrona akcjonariuszy przed
niepożądanymi przez nich zmianami w zakresie regulacji wewnętrznych
5
określających dopuszczalny przedmiot działalności spółki. Jeśli zatem dokonana
zmiana w statucie umożliwia prowadzenie działalności w zakresie dotychczas
nieprzewidzianym, modyfikacja ta podlega ocenie pod kątem istotności zmian.
Nie sposób również zgodzić się z argumentem Sądu I instancji, że o tym, czy
zmiany są istotne decyduje to, jakiej części ogółu aktualnie prowadzonej
działalności spółki zmiany dotyczą. Wpisowi do rejestru w zakresie oznaczenia
przedmiotu działalności spółki nie towarzyszy zastrzeżenie, jaką część ogólnej
działalności wpis obejmuje, ani tym bardziej określenie udziału przychodu z danej
działalności w łącznych przychodach spółki. W statucie pozwanej spółki brak jest
przy tym regulacji wskazujących na niektóre z wymienionych sfer działalności jako
dominujące. Nietrafnie pozwana powołuje się na numer identyfikacyjny REGON,
do którego przypisane są informacje o przeważającej działalności. Nadanie
określonego numeru, uzależnione między innymi od aktualnie prowadzonej
działalności, nie stoi na przeszkodzie zmianie przez spółkę rodzaju działalności
przeważającej w określonych przez statut ramach działalności, będzie się jedynie
wiązać z koniecznością zgłoszenia korekty przez spółkę i zmianą numeru.
Z przytoczonych przyczyn, oceniając zakres i charakter zmian statutu dotyczących
przedmiotu działalności spółki, należy uwzględnić wynikający ze statutu
dopuszczalny zakres działalności. W konsekwencji bez znaczenia jest, jaką
działalność spółka faktycznie wykonuje. Co więcej, nawet fakt, że spółka
prowadziła już działalność w zakresie objętym zmianami nie uzasadnia wniosku,
że zmiana nie jest istotna.
Uchwała o zmianie statutu nie może prowadzić do usankcjonowania
dokonanych wcześniej naruszeń statutu poprzez przekroczenie określonego
statutem przedmiotu działalności. Należy stąd w pełni zgodzić się ze skarżącą,
że zmiany w statucie należy oceniać wyłącznie w oparciu o ich treść, a nie analizę,
jak wpłyną na aktualną strukturę działalności spółki. Zmiany w statucie
wprowadzające możliwość podjęcia działalności w danej branży lub istotnie
rozszerzające sposób jej prowadzenia mogą naruszać interes akcjonariuszy,
którego ochronie służy szczególny tryb przewidziany w art. 416 k.s.h.
6
Z porównania zakresu działalności określonego w dotychczasowym
brzmieniu statutu oraz powstałego na skutek wprowadzonych zmian wynika
jednoznacznie, że zmiany te nie mają wyłącznie charakteru zmian kosmetycznych.
Zdaniem Sądu II instancji zebrany w sprawie materiał dowodowy jednoznacznie
wskazuje, że wprowadzone zmiany nie ograniczają się do dostosowania
dotychczasowego przedmiotu działalności do zmienionej Polskiej Klasyfikacji
Działalności.
Sąd Apelacyjny podzielił, zaprezentowany w doktrynie pogląd, że w razie
wątpliwości domniemywa się, iż zmiana przedmiotu działalności spółki miała
charakter „istotny;” za taką interpretacją przemawia bowiem cel przepisu art. 416
k.s.h., który został ustanowiony dla ochrony interesu drobnych akcjonariuszy.
W skardze kasacyjnej pozwany zarzucił naruszenie prawa materialnego, a to
art. 416 k.s.h. przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, które miało
wpływ na treść rozstrzygnięcia, bowiem Sąd Apelacyjny uznał, z zupełnym
pominięciem faktycznego zakresu tej zmiany, że każda zmiana opisanego
w statucie spółki przedmiotu działalności określonego zgodnie z zasadami Polskiej
Klasyfikacji Działalności (PKD) stanowi istotną zmianę przedmiotu działalności
i wymaga podjęcia uchwały w trybie art. 416 k.s.h.
Pozwany zarzucił także naruszenie prawa procesowego, które miało wpływ
na wynik sprawy, a to art. 233 k.p.c. w związku z art. 416 k.s.h. przez przyjęcie,
że analiza Sądu, czy charakter zmian statutu spółki ma charakter „istotny" powinna
polegać wyłącznie w oparciu o treść zmiany, nie zaś w kontekście wpływu zmiany
na strukturę działalności spółki.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Trafnie Sąd Apelacyjny pokreślił, że w razie wątpliwości domniemywa się,
że zmiana przedmiotu działalności spółki miała charakter „istotny;” bo za taką
interpretacją przemawia cel przepisu (art. 416 k.s.h.), który został ustanowiony
dla ochrony interesu drobnych akcjonariuszy. Takie słuszne zapatrywanie
na znaczenie art. 416 k.s.h. nie zwalnia jednak od oceny, jaki charakter mają
proponowane zmiany. Ocena tego, czy zmiany mają charakter istotny nie jest
pozostawiona tylko w rękach akcjonariusza lub akcjonariuszy, którzy się jej
7
sprzeciwiają. Gdyby przyjąć takie zapatrywanie, które jak należy sądzić podziela
Sąd Apelacyjny, to każda zmiana przedmiotu działalności mogłaby zostać uznana
za istotną w rozumieniu art. 416 k.s.h., gdy sprzeciwi się jej chociaż jeden
akcjonariusz. Rację ma więc skarżący, gdy zarzuca, że Sąd Apelacyjny w ogóle nie
rozważył, czy dokonywane zmiany mają charakter istotny, gdyż nie porównał
zakresu proponowanych zmian z przedmiotem działalności spółki. Bezspornym
jest, że zmiany obejmowały dwie kategorie. Po pierwsze, było to dostosowanie
prowadzonej przez spółkę działalności do wymogów zmienionych przepisów
o Polskiej Klasyfikacji Działalności oraz po drugie nadanie prowadzonej już od
dłuższego czasu działalności przez spółkę właściwych numerów statystycznych.
Dopiero porównanie zakresu dokonywanych zmian z prowadzoną dotychczas przez
spółkę działalnością może dać odpowiedź na pytanie czy proponowane zmiany
mają charakter istotny w rozumieniu art. 416 k.s.h. Obie kategorie zmian mają co
do zasady charakter porządkowy, co już sugeruje, że nie są istotne. To, że zgodnie
z kodeksem spółek handlowych i ustawą o Krajowym Rejestrze Sądowym na spółki
zostały nałożone daleko idące wymogi, w zakresie przestrzegania przepisów
o statystyce, nie powinno być podstawą do takiego interpretowania przepisów
k.s.h., który wiąże z wykonaniem tych obowiązków jednoznacznie niekorzystne
dla spółki i większości jej akcjonariuszy konsekwencje.
W sytuacji, w której spółka dostosowując swój przedmiot działalności do
przepisów Rozporządzenia Rady Ministrów z 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej
Klasyfikacji Działalności, PKD, (Dz. U. Nr 251, poz.1885, ze zm.) jednocześnie
wprowadza także oznaczenia dla prowadzonej już od dłuższego czasu działalności,
która nie miały dotychczas swoich oznaczeń, to należy także wtedy ocenić jaki jest
zakres dokonywanych zmian w porównaniu z dotychczasowym, gdyż tylko wtedy
można należycie ocenić, czy jest to istotna zmian przedmiotu działalności.
Akcjonariusz nie może wykorzystywać takiej sytuacji i sprzeciwiać się dokonywaniu
zmiany, jeżeli nie jest to rzeczywiście istotna zmiana przedmiotu działalności spółki.
Jeżeli dotychczas prowadzona działalność nie mieściła się w przedmiocie
określonej statutem, akcjonariusz może żądać, aby spółka, zaprzestała jej
prowadzenia. Zgłoszenie takiego zastrzeżenia pozwoli na ocenę, czy jest to
rzeczywiście istotna zmiana przedmiotu działalności spółki określonego w statucie,
8
i potrzebna jest uchwała o zmianie statutu, czy też w istocie taka działalność
nie wykracza w sposób istotny ponad przedmiot określony w statucie. Zawsze więc
gdy oceniamy potrzebę, zmiany przedmiotu przedsiębiorstwa z zachowaniem
wymogów określonych w art. 416 ks.h., należy porównać czy jest to istotna zmiana
w stosunku do tej jaką przewiduje statut.
Sąd Apelacyjny nie dokonał takiej oceny, gdyż uznał, ze zmiany w statucie
należy oceniać wyłącznie w oparciu o ich treść, a nie analizę tego, jak wpłyną na
aktualną strukturę działalności spółki. Poglądu tego nie można podzielić. Ze zmianą
przedmiotu działalności, która jest istotna mamy bowiem do czynienia tylko wtedy
gdy w porównaniu z dotychczas prowadzoną działalnością spółka zamierza
rozszerzyć lub ograniczyć w sposób znaczący przedmiot swojej działalności.
Bez dokonania takiej analizy i ograniczenia się do stwierdzenia, że spółka nie ma
prawa do dostosowania przedmiotu działalności określonego w statucie do
wymogów wynikających z przepisów o statystyce, narusza art. 416 k.s.h.
Stosowanie wymogów przewidzianych w tym przepisie jest bowiem wyraźnie
uzależnione od stwierdzenia, czy proponowane zmiany statutu dotyczące zmiany
przedmiotu działalności mają charakter istotny. To zaś można ocenić tylko poprzez
porównanie przedmiotu działalności określonego dotychczas w statucie
z proponowanym nowym określeniem przedmiotu działalności spółki.
Mając na względzie, że zarzut naruszenia prawa materialnego podniesiony
w skardze kasacyjnej zasługuje na uwzględnienie Sąd Najwyższy, na podstawie
art. 39815
k.p.c., orzekł jak w sentencji.