Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 565/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 maja 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Jan Górowski
w sprawie z powództwa Banku S.(...) w Z.
przeciwko C. C.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 13 maja 2010 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 22 lipca 2009 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanego na rzecz strony powodowej
kwotę 3600 zł (trzy tysiące sześćset) tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w B. nakazem zapłaty z dnia 22 lipca 2008 r., wydanym w
postępowaniu nakazowym, zasądził od pozwanego C. C. na rzecz Banku S.(...) w Z.
kwotę 205 000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 2008 r., z ograniczeniem jego
odpowiedzialności do prawa zaspokojenia się wierzyciela z nieruchomości położonej w
B. przy ul. S., dla której Sąd Rejonowy w P. prowadzi księgę wieczystą nr (...). Po
wniesieniu przez pozwanego zarzutów nakaz ten został w całości utrzymany w mocy w
wyroku Sądu Okręgowego w B. z dnia 30 grudnia 2008 r.
Sąd ten ustalił, że strona powodowa w dniu 11 grudnia 2003 r. zawarła z „C.(...)”
sp. z o.o. umowę o świadczenie usług w zakresie kredytowania i prowadzenia innych
operacji obciążonych ryzykiem. W celu zabezpieczenia należności banku mogących
powstać w wyniku realizacji tej umowy przewidziano, że C. C. ustanowi hipotekę
kaucyjną do wysokości 900 000 zł na nieruchomości położonej w B. przy ul. S.
Oświadczenie o stanowieniu hipoteki kaucyjnej pozwany złożył w formie aktu
notarialnego w dniu 12 grudnia 2003 r. W dniu 16 listopada 2003 r. walne zgromadzenie
wspólników sp. z o.o. „C.(...)” podjęło uchwałę upoważniającą C. C. do zaciągnięcia w
jej imieniu zobowiązań do wysokości 1 200 000 zł mających na celu uzyskanie kredytów
bankowych przeznaczonych na finansowanie przez spółkę inwestycji i działalności
bieżącej. Strona powodowa udzieliła spółce kredytu średnioterminowego w wysokości
350 000 zł na okres od 12 grudnia 2003 r. do 9 grudnia 2008 r. Umowa kredytowa
została zawarta 12 grudnia 2003 r. Jej zabezpieczenie stanowiła hipoteka na
nieruchomości pozwanego. Bank w dniu 21 listopada 2006 r. wypowiedział umowę
kredytową wobec niewywiązywania się przez kredytobiorcę z zobowiązań umownych. W
czerwcu 2008 r. wezwał pozwanego jako dłużnika rzeczowego do wykonania
zobowiązania.
Sąd Okręgowy uznał, że pozwany ponosił odpowiedzialność jako dłużnik
rzeczowy wobec ustanowienia na rzecz strony powodowej hipoteki kaucyjnej, a strona
powodowa wykazała istnienie wierzytelności w dochodzonej wysokości. Wynikała ona z
tytułu kredytu udzielonego sp. z o.o. „C.(...)”. Sąd pierwszej instancji nie podzielił
jednocześnie zarzutów pozwanego dotyczących nieważności tej umowy, ustanowienia
hipoteki i przedawnienia roszczeń powoda.
3
Apelacja pozwanego została oddalona przez Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 22
lipca 2009 r. Sąd Apelacyjny podzielił ocenę Sądu pierwszej instancji o należytym
wykazaniu przez stronę powodową istnienia dochodzonej przez nią wierzytelności.
Podkreślił dodatkowo, że za taką oceną przemawia także postanowienie o nadaniu
klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, korzystające z mocy
dokumentu urzędowego. Sąd Apelacyjny uznał, że brak jest podstaw do stwierdzenia
nieważności umowy kredytowej z uwagi na postanowienia dotyczące oprocentowania
kredytu, którego wysokość mogła ulegać zmianie. Określone w niej warunki zmiany
stopy procentowej kredytu zostały powiązane z czynnikami obiektywnymi, niezależnymi
od kredytodawcy i nie były sprzeczne z zasadą swobody kontraktowej. Sąd Apelacyjny
uznał także, że prawidłowa była ocena, że uchwała zgromadzenia wspólników z 16
listopada 2003 r. była wystarczająca dla skutecznego zaciągnięcia kredytu. Zwrócił
także uwagę, że w zarzutach od nakazu zapłaty nie podniesiono, że nieważność umowy
kredytowej jest wynikiem braku uchwały wspólników zezwalającej na zaciągnięcie
zobowiązania, co należało uwzględnić wobec treści art. 495 § 3 k.p.c.
Sąd Apelacyjny nie podzielił także zarzutów dotyczących nieważności umowy o
ustanowieniu hipoteki kaucyjnej przez pozwanego. Stwierdził, że umowa z dnia 11
grudnia 2003 r. zawarta pomiędzy stroną powodową i sp. z o.o. „C.(...)” nie stanowiła
umowy zobowiązującej pozwanego do ustanowienia hipoteki kaucyjnej. Określono w
niej jedynie sposób zabezpieczenia należności banku, a zaciągnięcie zobowiązania w
celu ustanowienia hipoteki nie było potrzebne do ustanowienia hipoteki. Sąd drugiej
instancji nie podzielił jednocześnie stanowiska skarżącego, że hipoteka została
ustanowiona w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłych z nieokreślonego
stosunku prawnego, gdyż odnosiła się do stosunku wynikającego z „umowy ramowej”.
Wskazał, że pozwany ustanowił hipotekę w dzień po zawarciu umowy o świadczeniu
usług w zakresie kredytowania i prowadzenia innych operacji obciążonych ryzykiem, w
której precyzyjnie określono zakres zabezpieczenia hipoteką oraz w dniu zawarcia
umowy kredytowej, gdzie przewidziano, że hipoteka będzie stanowiła zabezpieczenie
udzielonego kredytu. Nastąpiło więc skonkretyzowanie wierzytelności zabezpieczonej
hipoteką kaucyjną.
Skarga kasacyjna pozwanego została oparta o obie podstawy określone w art.
3983
§ 1 k.p.c. Zarzucono w niej naruszenie art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 65 ust 1 i art.
102 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (ukwch), art. 245 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art.
156 i 158 oraz art. 73 § 2 k.c., art. 5351
k.c. w zw. z art. 76 pkt 1 Prawa bankowego i art.
4
58 § 1 k.c., art. 230 k.s.h. w zw. z art. 17 § 1 k.s.h., art. 6 k.c., a także naruszenie art.
244 § 1 i 252 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. oraz art. 365 § 1 k.p.c. i naruszenie art. 328 §
2 w zw. z art. 321 § 1 k.p.c. W oparciu o te zarzuty skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 39813
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w
granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw. Skarżący zarzucił, że Sąd Apelacyjny
naruszył art. 244 § 1 i 252 k.p.c. w zw. z art. 227 i art. 365 § 1 k.p.c. w wyniku przyjęcia,
że sądy są związane treścią bankowego tytułu egzekucyjnego w przypadku
zaopatrzenia go w klauzulę wykonalności przez sąd powszechny. Tak sformułowany
zarzut nie mógł być uznany za usprawiedliwiony bowiem w rzeczywistości Sąd
Apelacyjny nie wyraził takiej oceny. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku stwierdził on
wyraźnie, że to postanowienie Sądu Rejonowego w B. o nadaniu klauzuli wykonalności
bankowemu tytułowi egzekucyjnemu korzystało z mocy dokumentu urzędowego
przewidzianego w art. 244 § 1 k.p.c. i za pomocą tego postanowienia powód wykazał
istnienie wierzytelności. Nie ulega zaś wątpliwości, że orzeczenie sądu jest dokumentem
urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 k.p.c., a do postanowienia o nadaniu klauzuli
wykonalności odnosi się regulacja z art. 365 § 1 k.p.c. Ze stanowiska wyrażonego przez
Sąd Apelacyjny nie wynika przy tym, że wyłącznie w oparciu o postanowienie o nadaniu
klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu uznał on, że strona
powodowa wykazała istnienie dochodzonej wierzytelności. Dowód w tym zakresie
stanowiła również powoływana przez Sąd pierwszej instancji umowa o kredyt oraz
dokumenty pochodzące od banku wskazujące na brak spłat rat kredytu.
Bezzasadny był także zarzut naruszenia art. 321 § 1 k.p.c. w wyniku orzekania
ponad żądanie. Skoro zasądzona została kwota niewątpliwie objęta żądaniem pozwu
(205 000 zł z odsetkami od 28 czerwca 2008 r.), to nie można mówić, że sąd wyszedł
ponad żądanie i z tego powodu naruszył art. 321 § 1 k.p.c. Nie można też przyznać racji
skarżącemu, kiedy zarzuca, że Sąd Apelacyjny naruszył art. 328 § 2 k.p.c. przez brak
wskazania sposobu wyliczenia skapitalizowanych odsetek. Strona powodowa wskazała
w sposób nie budzący wątpliwości wysokość należności odsetkowej. Do pozwu
dołączyła też odpisy wyciągu z ksiąg banku, wezwania do zapłaty, wypowiedzenie
umowy kredytowej i bankowego tytułu egzekucyjnego, z których wynika sposób
naliczenia odsetek za okres do 7 lipca 2008 r. oraz wskazała, że kwota 110 592 zł
5
stanowi część należnych jej odsetek. Roszczenie w tym zakresie zostało uznane za
uzasadnione. Nie można zatem przyjąć, że uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie
określa dostatecznie przedmiotu zasądzenia.
Sąd Apelacyjny odwołując się do art. 495 § 3 wskazał, że pozwany w zarzutach
od nakazu zapłaty nie podnosił aby nieważność umowy kredytowej była wynikiem braku
uchwały wspólników zezwalającej na zaciągnięcie takiego zobowiązania, podjętej
stosownie do art. 230 k.s.h. W skardze kasacyjnej stanowisko to nie zostało podważone.
Z brzmienia art. 495 § 3 wynika zaś, że zarzuty, okoliczności faktyczne i dowody
niezgłoszone w odpowiednim terminie podlegają prekluzji i nie mogą być później
rozpoznawane. Dotyczy to także opartych o nie zarzutów zawartych w skardze
kasacyjnej. W konsekwencji nie mogły stanowić podstawy uwzględnienia skargi
kasacyjnej zarzuty zawarte w pkt 4 i 5 (zarzuty naruszenia art. 230 k.s.h. i powiązany z
nim zarzut naruszenia art. 6 k.c.).
Bezzasadne były zarzuty dotyczące nieważności umowy o ustanowienie hipoteki
kaucyjnej. W kontekście treści tych zarzutów wymaga podkreślenia, że Sąd Apelacyjny
przyjął, że umowa z dnia 11 grudnia 2003 r. o świadczeniu usług w zakresie
kredytowania i prowadzenia innych operacji obciążonych ryzykiem nie zawierała
postanowień stanowiących zobowiązanie ze strony pozwanego do ustanowienia hipoteki
kaucyjnej, zobowiązanie takie nie było potrzebne, a pozwany ustanawiając hipotekę
dokonał czynności rozporządzającej. W skardze kasacyjnej brak jest zarzutu naruszenia
art. 65 § 1 k.c. odnoszącego się do wykładni oświadczeń woli złożonych podczas
dokonywania wskazanych wyżej czynności prawnych, co nie pozwala podważyć oceny
prezentowanej w tym zakresie przez Sąd Apelacyjny. W konsekwencji pozbawiony racji
był zarzut niewłaściwego zastosowania art. 245 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 156, 158 i 73 §
2 k.c. oparty o twierdzenie, że umowa o ustanowienie hipoteki była nieważna wobec
nieistnienia wymienionego w niej zobowiązania do ustanowienia hipoteki oraz
niezachowanie formy aktu notarialnego dla umowy zobowiązującej do ustanowienia
hipoteki.
Brak także podstaw do podzielenia stanowiska skarżącego odnośnie nieważności
umowy o ustanowienie hipoteki z uwagi na brak oznaczenia wierzytelności
zabezpieczonej hipoteką. W oświadczeniu pozwanego o ustanowieniu hipoteki
kaucyjnej, złożonym w dniu 12 grudnia 2003 r., nawiązano wprost jedynie do zawartej
dzień wcześniej umowy o świadczeniu usług w zakresie kredytowania i prowadzenia
innych operacji obciążonych ryzykiem. Umowa ta miała wprawdzie charakter ramowy,
6
jednakże nie można pomijać jej wyraźnego związku z zawartą następnego dnia umową
kredytową, na co zasadnie zwrócił uwagę Sąd Apelacyjny. Czynności związanych
przygotowaniem i zawarciem tych umów dokonywał pozwany występujący w
charakterze prezesa zarządu sp. z o.o. „C.(...)”. Jest zatem zrozumiałe, że składając
oświadczenie o ustanowieniu hipoteki w dniu zawarcia umowy kredytowej miał
świadomość, że hipoteka ta będzie stanowiła zabezpieczenie udzielonego kredytu.
Wskazuje na to wyraźnie także treść umowy kredytowej, w której wprost stwierdzono, że
jej zabezpieczeniem będzie hipoteka kaucyjna, której przedmiot i zakres w pełni
odpowiada hipotece kaucyjnej ustanowionej przez pozwanego. Z tych względów nie
można podzielić stanowiska skarżącego o braku możliwości określenia zabezpieczonej
wierzytelności w oparciu o reguły interpretacyjne oświadczenia woli pozwanego.
Skarżący uznał, że istnieją podstawy do stwierdzenia nieważności umowy
kredytowej również z uwagi na warunki określające wysokość oprocentowania kredytu,
dopatrując się w nich prawa banku do jednostronnej zmiany wysokości oprocentowania,
przekraczającego granice swobody umów. W związku z treścią tego zarzutu wymaga
przypomnienia, że strony przewidziały wprawdzie oprocentowanie kredytu według
zmiennej stopy procentowej, jednakże zastrzegły, że możliwość jej zmiany jest z kolei
uzależniona od zmiany wysokości stóp procentowych NBP (redyskonta weksli i kredytu
lombardowego) ustalanych przez Radę Polityki Pieniężnej. Uzasadniona była w związku
z tym ocena Sądu Apelacyjnego, że warunkiem zmiany stopy procentowej kredytu było
wystąpienie czynników o charakterze obiektywnym, niezależnych od kredytodawcy, co
nie pozwala przyjąć, że mógł on jednostronnie decydować o wysokości zobowiązania
kredytobiorcy. W konsekwencji usprawiedliwione było także stanowisko,
że postanowienia umowy kredytowej nie pozostawały w sprzeczności z zasadą swobody
kontraktowej przewidzianą w art. 3531
k.c.
Z przyczyn wyżej wskazanych skarga kasacyjna była pozbawiona uzasadnionych
podstaw i podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c
w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.