Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 641/09
POSTANOWIENIE
Dnia 21 maja 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku R. B. - Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w S.
przy uczestnictwie P. S.
oraz K. M. – S.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 maja 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 25 maja 2009 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające
je postanowienie Sądu Rejonowego w P. z dnia 2 marca 2009 r. i
przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu w P. do ponownego
rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 2 marca 2009 r. Sąd Rejonowy w P. oddalił wniosek
R. B. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. o wpis prawa własności w
dziale II księgi wieczystej [...]. Sąd ten ustalił, że wskazana księga wieczysta
prowadzona jest dla nieruchomości obejmującej działki nr 387/33 i 387/35,
położonej w Z. W dziale II jako właściciele nieruchomości na prawach wspólności
ustawowej małżeńskiej wpisani są P. S. i K. M.- S. Małżonkowie S. w dniu 1
września 2008 r. zawarli z wnioskodawcą notarialną umowę sprzedaży tej
nieruchomości.
Przyczyną odmowy dokonania wpisu było stwierdzenie przez Sąd Rejonowy,
że w kapitale zakładowym spółki R. B. 99% udziałów przypada obywatelowi
indyjskiemu, a spółka nie uzyskała zezwolenia Ministra Spraw Wewnętrznych
i Administracji na nabycie nieruchomości na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Sąd Okręgowy w Ł. w dniu 25 maja 2009 r. oddalił apelację wnioskodawcy
od powyższego orzeczenia, podzielając stanowisko, że wnioskodawca jest
cudzoziemcem w rozumieniu art. 1 ust. 2 pkt 4 w zw. z art. 1 ust. 3 ustawy z dnia
24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (tekst. jedn.
Dz.U. z 2004 r. Nr 167, poz. 1758 z późn. zm., dalej powoływana jako „u.n.n.c.”),
spółka R. B. jest bowiem kontrolowana przez cudzoziemca - Hindusa. Zgodnie zaś
z art. 1 ust 1 powołanej ustawy nabycie nieruchomości przez cudzoziemca
wymaga zezwolenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Wnioskodawca
nie jest przy tym, zdaniem Sądu Okręgowego, podmiotem zwolnionym od
obowiązku uzyskania zezwolenia, nie spełnia bowiem żadnego z kryteriów
przewidzianych w art. 8 ust 1, 2 i 2a u.n.n.c.
Skarga kasacyjna wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego
oparta została na obydwu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c.
Zarzuty o naturze procesowej dotyczą naruszenia art. 6266
§ 2 k.p.c.,
art. 130 § 2 k.p.c. w zw. z art. 6268
§ 2 k.p.c., art. 244 § 1 k.p.c. w zw. z art. 6268
§ 2 k.p.c. i art. 6269
§ 2 k.p.c.
Uchybienie przepisom materialnoprawnym spółka R. B. upatruje w błędnej
wykładni i niewłaściwym zastosowaniu art. 6 ust. 1 w zw. z art. 5 i z art. 8 ust. 1 pkt
3
2 u.n.n.c. i w zw. z art. 1 § 1, art. 2 § 2, art. 80 § 2 i art. 81 ustawy z dnia 14 lutego
1991 r. – Prawo o notariacie (jedn. tekst Dz.U. z 2008 r., nr 189, poz. 1158 z pózn.
zm.).
We wnioskach skarżący domagał się uchylenia w całości zaskarżonego
postanowienia Sądu Okręgowego w Ł. oraz poprzedzającego je postanowienia
Sądu Rejonowego w P. i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania temu
ostatniemu sądowi, z pozostawieniem mu rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
za wszystkie instancje i kosztach postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty wypełniające pierwszą podstawę kasacyjną (art. 3983
§ 1 pkt 1
k.p.c.) dotykają dwóch kwestii – prawidłowości wezwania wnioskodawcy do
uzupełnienia braków wniosku o dokonanie wpisu prawa własności oraz zakresu
badania tego wniosku i dołączanych do niego dokumentów przez sąd
wieczystoksięgowy. W obydwu wypadkach zarzut dotyczy pominięcia faktu,
że większościowy wspólnik wnioskodawcy spełnia kryteria wymagane dla
skorzystania ze zwolnienia od obowiązku uzyskania zezwolenia Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji na zakup nieruchomości.
Zarzuty te nie mogą zostać uwzględnione. Wnioskodawcą jest osoba prawna
– spółka prawa handlowego, będąca podmiotem praw odrębnym od głównego
wspólnika. Na spółkę tę nie rozciągają się uprawnienia przyznane cudzoziemcowi-
wspólnikowi, dysponującemu zezwoleniem na osiedlenie się lub na pobyt rezydenta
długoterminowego Wspólnot Europejskich, w tym przewidziane w art. 8 ust. 1 pkt 2
u.n.n.c. zwolnienie od konieczności wyjednania zezwolenia na zakup
nieruchomości. Dlatego też przedstawiona w skardze argumentacja oparta na
podnoszeniu obowiązku badania zakresu uprawnień podmiotu kontrolującego
wnioskodawcę przez sądy obu instancji nie ma uzasadnionych podstaw. Z tych
samych przyczyn nie jest również trafny zarzut naruszenie wyżej wskazanego art. 8
ust. 1 pkt 2 u.n.n.c., podniesiony w ramach drugiej podstawy kasacyjnej.
Na marginesie trzeba dodatkowo zauważyć, że w skardze kasacyjnej nie
można kwestionować prawidłowości postępowania przed sądem pierwszej
instancji, dopuszczalne jest jedynie formułowanie zarzutów odnoszących się do
4
prawidłowości procedowania przez Sąd odwoławczy, tymczasem zarzuty kasacyjne
wnioskodawcy, odnoszące się do uchybień procesowych, skupiały się na
podważaniu prawidłowości działań sądu rejonowego.
Uzasadniona okazała się natomiast podstawa naruszenia prawa
materialnego poprzez błędne zastosowanie art. 6 ust. 1 u.n.n.c. w zw. z art. 5 tej
ustawy. Artykuł 6 ust. 1 u.n.n.c. łączy nieważność nabycia własności przez
cudzoziemca z dokonaniem czynności, mającej przenieść na niego własność,
wbrew przepisom ustawy. Z tym postanowieniem koresponduje ustanowiony w art.
5 u.n.n.c. zakaz dokonywania czynności prawnych oraz wpisów prawa własności
i użytkowania wieczystego bez przedstawienia zezwolenia Ministra Spraw
Wewnętrznych. Z nader lakonicznego uzasadnienia wynika, że Sąd Okręgowy
zastosował w rozpatrywanej sprawie obydwa powyższe przepisy, uznając
że wnioskodawca jest cudzoziemcem nie podpadającym pod żadną z kategorii
zwolnień od obowiązku uzyskiwania zgody na nabycie nieruchomości z tego
powodu, że jest kontrolowany przez obywatela hinduskiego. Pominął
natomiast zupełnie wynikającą z ustaleń faktycznych okoliczność, że spółka R. B.
ma siedzibę w S., w Polsce. Jest zatem wprawdzie cudzoziemcem w rozumieniu
art. 1 ust. 2 pkt 4 w zw. z pkt 1 u.n.n.c., jednak jej siedziba znajduje się na terenie
Rzeczypospolitej Polskiej. Tym samym jest cudzoziemcem w rozumieniu ustawy o
nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, lecz pozostaje przedsiębiorcą
państwa – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym z 2 maja 1992 r.
(art. 34 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym, Dz.U. UE. L. Z
1994 r., Nr 3, poz. 3 i Dz.U. UE-sp.11-52-3). Umowa ta weszła w życie w Polsce 1
maja 1995 r. z mocą wsteczną od 1 stycznia 1994 r. Status cudzoziemca –
przedsiębiorcy państwa – strony powyższej umowy stanowi przesłankę zwalniającą
co do zasady takiego przedsiębiorcę od obowiązku uzyskania zgody ministra do
spraw wewnętrznych na nabycie nieruchomości na podstawie art. 8 ust. 2 u.n.n.c.
(w brzmieniu obowiązującym w momencie zawierania umowy sprzedaży
nieruchomości), za wyjątkiem nabycia przez okresy oznaczone w powołanym
przepisie nieruchomości rolnych i leśnych lub drugiego domu. Status wnioskodawcy
i rodzaj nabytej przez niego nieruchomości powinny być zatem poddane ocenie pod
kątem wypełnienia przesłanek art. 8 ust. 2 u.n.n.c., a konieczne do tego dane ujęte
5
są w dokumentach przedłożonych wraz z wnioskiem o wpis. Ponieważ Sądu
obydwu instancji nie rozważyły tego aspektu sprawy, skarga kasacyjna okazała się
uzasadniona, a zaskarżone postanowienie należało uchylić, podobnie
jak poprzedzające je postanowienie Sądu Rejonowego w P. i przekazać sprawę do
ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji (art. 39815
§ 1).
Nie potwierdziły się natomiast dalsze zarzuty podnoszone w ramach drugiej
podstawy kasacyjnej. Poza nietrafnym stanowiskiem skarżącego o istnieniu
podstaw do skorzystania przez niego ze zwolnienia od obowiązku uzyskania
zezwolenia na nabycie nieruchomości w oparciu o art. 8 ust. 1 pkt 2 u.n.n.c.,
na uwzględnienie nie zasługują również zarzuty naruszenia art. 1 § 1, art. 2 § 2, art.
80 § 2 i art. 81 prawa o notariacie. Mimo, że akt notarialny ma charakter dokumentu
urzędowego, sporządzonego przez osobę zaufania publicznego, dysponującą
odpowiednimi kwalifikacjami i obowiązaną do kontroli zgodności z prawem
dokonywanych czynności oraz do czuwania nad zabezpieczeniem praw i słusznych
interesów stron i innych osób, sąd wieczystoksięgowy jest uprawniony do oceny,
czy ujęta w akcie notarialnym czynność prawna jest ważna i może stanowić
podstawę wpisu (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2008 r.,
II CSK 115/08 czy z dnia 5 listopada 2008, I CSK 169/08, nie publ. poza bazą Lex).
Orzeczenie o kosztach postępowania uzasadnia art. 39821
k.p.c. w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c.