Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 22 czerwca 2010 r.
I UK 63/10
Od obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie zwalnia na-
dzieja na uzyskanie wpływów lub zysków; okoliczność ta nie prowadzi zatem
do uwolnienia członka zarządu spółki od subsydiarnej odpowiedzialności za
zaległości składkowe spółki.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Roman Kuczyński, Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 22 czerwca
2010 r. sprawy z odwołania Anny Ś., Aleksandra R. przeciwko Zakładowi Ubezpie-
czeń Społecznych-Oddziałowi w R. z udziałem zainteresowanej: PWPHU Spółki z
o.o. M.B. o wyłączenie odpowiedzialności z tytułu składek, na skutek skargi kasacyj-
nej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 22
czerwca 2009 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Katowicach do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 18 grudnia 2006 r. [...] organ rentowy - Zakład Ubezpieczeń
Społecznych-Oddział w R. Inspektorat w P. rozciągnął na odwołującą się Annę Ś.
odpowiedzialność za długi Przedsiębiorstwa Wytwórczo-Produkcyjno-Handlowo-
Usługowego Spółka z o.o. powstałe w okresie od stycznia 2001 r. do kwietnia 2003 r.
w łącznej kwocie 43.629,47 zł.
W odwołaniu od powyższej decyzji z dnia 26 stycznia 2007 r. Anna Ś. wniosła
o uchylenie decyzji i umorzenie postępowania. Odwołująca się wskazała, że w dniu
19 października 2001 r. w biurze Zarządu Przedsiębiorstwa Wytwórczo-Produkcyjno-
Handlowo-Usługowego Sp. z o.o. złożyła pismo w sprawie rezygnacji z funkcji
2
członka Zarządu Spółki, w którym to piśmie wniosła o wykreślenie jej jako członka
Zarządu Spółki z Krajowego Rejestru Sądowego prowadzonego przez Sąd Rejonowy
w Katowicach. Pismem z dnia 8 listopada 2001r. zawiadomiła Sąd Rejonowy w Ka-
towicach Wydział Gospodarczo-Rejestrowy o złożeniu rezygnacji ze sprawowania
funkcji członka Zarządu Przedsiębiorstwa.
Decyzją z dnia 18 grudnia 2006 r. [...] organ rentowy - Zakład Ubezpieczeń
Społecznych-Odział w R. Inspektorat w P. rozciągnął na odwołującego się Aleksan-
dra R. odpowiedzialność za długi Przedsiębiorstwa Wytwórczo-Produkcyjno-Handlo-
wo- Usługowego Spółkiz o.o. powstałe w okresie od stycznia 2001 r. do kwietnia
2003 r. w łącznej kwocie 43.629,47 zł.
Pismem z dnia 7 lutego 2007 r. (prezentata Sądu Okręgowego w Katowicach)
ubezpieczony Aleksander R. zaskarżył w całości decyzję organu rentowego z dnia
18 grudnia 2006 r. W uzasadnieniu odwołujący się podniósł, że w dniu 24 września
2001 r. złożył pisemną rezygnację z funkcji Prezesa Zarządu Przedsiębiorstwa Wy-
twórczo-Produkcyjno-Handlowo-Usługowego Sp. z o.o., o czym poinformował Sąd
Rejestrowy pismem z dnia 2 listopada 2001 r. Jednocześnie skarżący złożył wypo-
wiedzenie umowy o pracę.
Decyzją („zamienną”) z dnia 6 sierpnia 2007 r. [...], organ rentowy - Zakład
Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. - Inspektorat w P. zmienił uprzednio wydaną
decyzję z dnia 18 grudnia 2006 r. [...] i ustalił odpowiedzialność Aleksandra R. za
długi Przedsiębiorstwa Wytwórczo-Produkcyjno-Handlowo-Usługowego Spółki z o.o.
z tytułu składek za okres i w wysokości odpowiednio: na ubezpieczenie społeczne za
okres od stycznia 2001 r. do sierpnia 2001 r. w kwocie 23.682,97 zł wraz z odsetkami
za zwłokę na dzień 18 grudnia 2006 r. w kwocie 23.490,00 zł, na Fundusz Pracy i
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od stycznia 2001 r.
do sierpnia 2001 r. w kwocie 1.988 zł wraz z odsetkami za zwłokę na dzień 18 grud-
nia 2006 roku w kwocie 1.995 zł oraz na ubezpieczenie zdrowotne za okres od
stycznia 2001 r. do sierpnia 2001 r. w kwocie 5.277,15 zł wraz z odsetkami za zwłokę
na dzień 18 grudnia 2006 r. w kwocie 5.302 zł. Organ rentowy wskazał, że u podstaw
zmiany decyzji z dnia 18 grudnia 2006 r. legła treść oświadczenia skarżącego za-
warta w piśmie z dnia 24 września 2001 r. o rezygnacji skarżącego z funkcji Prezesa
Zarządu Spółki, a zatem odpowiedzialność skarżącego za zaległości w płatności
składek na ubezpieczenie winna dotyczyć okresu od daty powstania zaległości (sty-
czeń 2001 r.) do sierpnia 2001 r.
3
W odwołaniu od tej decyzji skarżący podniósł, że brak było możliwości zmiany
decyzji z dnia 18 grudnia 2006 r., a wydając decyzję z 6 sierpnia 2007 r. organ rento-
wy naruszył art. 118 § 1 Ordynacji. Podtrzymał poprzednie swe twierdzenia.
Z kolei decyzją („zamienną”) z dnia 6 sierpnia 2007 r. [...] organ rentowy - Za-
kład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w R. - Inspektorat w P. zmienił uprzednio
wydaną decyzję z dnia 18 grudnia 2006 r. [...] i ustalił odpowiedzialność Anny Ś. za
długi Przedsiębiorstwa Wytwórczo-Produkcyjno-Handlowo-Usługowego Spółki z o.o.
z tytułu składek za okres i w wysokości odpowiednio: na ubezpieczenie społeczne za
okres od stycznia 2001 r. do września 2001 r. w kwocie 25.747,59 zł wraz z odset-
kami za zwłokę na dzień 18 grudnia 2006 r. w kwocie 25.225,00 zł, na Fundusz
Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od stycznia
2001 r. do września 2001 r. w kwocie 2.137,68 zł wraz z odsetkami za zwłokę na
dzień 18 grudnia 2006 r. w kwocie 2.121 zł oraz na ubezpieczenie zdrowotne za
okres od stycznia 2001 r. do września 2001 r. w kwocie 5.651,23 zł wraz z odsetkami
za zwłokę na dzień 18 grudnia 2006 r. w kwocie 5.616 zł. Organ rentowy wskazał, że
u podstaw zmiany decyzji z dnia 18 grudnia 2006 r. legła treść oświadczenia skarżą-
cej zawarta w piśmie z dnia 17 października 2001 r. o rezygnacji skarżącej z funkcji
członka Zarządu Spółki, a zatem odpowiedzialność skarżącej za zaległości w płatno-
ści składek na ubezpieczenie winna dotyczyć okresu od daty powstania zaległości
(styczeń 2001 r.) do września 2001 r.
W odwołaniu od tej decyzji skarżąca wskazała, że brak było możliwości
zmiany decyzji z 18 grudnia 2006 r., a organ rentowy naruszył art. 118 § 1 Ordynacji.
Podtrzymała nadto swe poprzednie twierdzenia.
Sprawy wszczęte na skutek tych odwołań były rozpoznawane łącznie.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 2 kwietnia 2008 r. [...] zmienił zaskarżoną decyzję i zwolnił odwołujących
się od odpowiedzialności za składki zdrowotne, na Fundusz Pracy i Fundusz Gwa-
rantowanych Świadczeń Pracowniczych (pkt 1), w pozostałej części oddalił odwoła-
nie (pkt 2).
Sąd Okręgowy ustalił, że aktem założycielskim z dnia 16 grudnia 1999 r. po-
wołano Spółkę z o.o. działającą pod firmą Przedsiębiorstwo Wytwórcze Produkcyjno-
Handlowo-Usługowe Spółka z o.o. z siedzibą w M.B. Uchwałą [...] Rady Nadzorczej
Spółki z dnia 17 października 2000 r. powołano Aleksandra R. na stanowisko Preze-
sa Zarządu Spółki. Spółka prowadziła działalność gospodarczą w okresie od lutego
4
2000 r. do kwietnia 2003 r. W dniu 6 września 2000 r. Spółka zwróciła się do organu
rentowego z wnioskiem o układ ratalny w związku z zaległościami w płatności skła-
dek na ubezpieczenia, jednakże z uwagi na niezłożenie wymaganych dokumentów,
wniosku nie rozpatrzono. Pismem z dnia 24 września 2001 r. odwołujący się Alek-
sander R. złożył rezygnację z funkcji Prezesa Zarządu Spółki. Pismem z dnia 27
września 2001 r. złożył wypowiedzenie umowy o pracę w Spółce. Z kolei pismem z
dnia 2 listopada 2001 r. o złożonych oświadczeniach poinformował Wydział Reje-
strowy Sądu Rejonowego w Katowicach. Pismem z dnia 17 października 2001 r. od-
wołująca Anna Ś. złożyła oświadczenie o rezygnacji z funkcji członka Zarządu Spółki,
wnosząc jednocześnie o podjęcie stosownej uchwały na Zgromadzeniu Wspólników
oraz o wykreślenie jej - jako członka zarządu - z Krajowego Rejestru Sądowego.
Pismem z dnia 8 listopada 2001 r. zawiadomiła Sąd Rejonowy w Katowicach - Wy-
dział Gospodarczo-Rejestrowy o złożonym oświadczeniu. Odwołująca się w dalszym
ciągu pracowała na stanowisku księgowej na podstawie umowy o pracę.
Pomimo złożonych oświadczeń zarówno Anna Ś. jak i Aleksander R. widnieli
w rejestrze handlowym jako członek i prezes Zarządu Spółki.
Pismem z dnia 22 stycznia 2002 r. Przedsiębiorstwo Innowacyjno-Produkcyjne
Spółka z o.o. zwróciło się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w R. o zabezpie-
czenie spłaty zadłużenia z tytułu niepłaconych składek w związku z działalnością go-
spodarczą prowadzoną między innymi pod firmą Przedsiębiorstwo Wytwórcze Pro-
dukcyjno-Usługowo-Handlowe Spółka z o.o., poprzez zajęcie hipotek „na budynku
wielorodzinnym zlokalizowanym w P. oraz rozpoczętej budowie domów wielorodzin-
nych”. Zaległości składkowe nie zostały jednak uregulowane. W dniach: 25 lutego
2002 r., 16 maja 2002 r. i 6 września 2002 r. pod adres Spółki wysłane zostały upo-
mnienia egzekucyjne dotyczące okresu od lipca 2000 r. do lipca 2002 r. Z uwagi na
brak możliwości skierowania egzekucji (brak numeru konta), egzekucja za ten okres
nie została wszczęta.
Dnia 4 czerwca 2002 r. zlecono kontrolę składników majątku Spółki. W czasie
kontroli ustalono (sprawozdanie z dnia 29 lipca 2002 r.), że Spółka nie posiada żad-
nego majątku oprócz jednego komputera. Ustalono nadto, że Spółka nie jest w po-
siadaniu środków transportu (pismo Starosty P. z dnia 4 lipca 2002 r., z treści które-
go wynikało, że Spółka nie figuruje w ewidencji pojazdów). W dniach 31 lipca 2003 r.
oraz 27 kwietnia 2004 r. zostały wysłane upomnienia egzekucyjne za okres od stycz-
nia 2002 r. do marca 2002 r. (wysyłane ponownie z uwagi na niepodjęcie w terminie)
5
oraz od sierpnia 2002 r. do kwietnia 2003 r. W dniu 31 lipca 2003 r. i 7 listopada
2003 r. organ rentowy dokonał zajęcia rachunku bankowego Spółki - prowadzonego
przez Bank [...] w K. - za okres niepłacenia składek, tj. od lipca 2000 r. do kwietnia
2003 r. Jednakże z uwagi na informację Banku o zamknięciu rachunku bankowego,
przedmiotowe zajęcia zostały wycofane i w dniu 29 listopada 2003 r. wszczęta zo-
stała egzekucja administracyjna, którą prowadził Urząd Skarbowy w P. Egzekucja ta
okazała się bezskuteczna. Spółka na dzień 23 sierpnia 2004 r. nie deklarowała po-
datku od nieruchomości i rolnego na rzecz gminy P., nadto na dzień 10 września
2004 r. nie figurowała w ewidencji podatnika w Urzędzie Gminy M.
W ocenie Sądu spełniona została przesłanka, uzasadniająca rozszerzenie od-
powiedzialności za zaległości składkowe Przedsiębiorstwa Wytwórczego Produkcyj-
no-Usługowo-Handlowego Spółki z o.o. na Annę Ś. i Aleksandra R., bowiem organ
rentowy w sposób niewątpliwy wykazał, że osoby te pełniły funkcje odpowiednio
członka i prezesa Zarządu w okresie, w którym powstały zaległości składkowe
Spółki. Sąd uznał rozstrzygnięcia zawarte w decyzjach z dnia 6 sierpnia 2007 r.
(zmieniających decyzję z dnia 18 grudnia 2006 r.) za prawidłowe - co do zasady, a
nadto wskazał, iż organ rentowy zasadnie przyjął, że odpowiedzialność Anny Ś.
winna dotyczyć jedynie okresu od stycznia 2001 r. do września 2001 r., natomiast
Aleksandra R. - od stycznia 2001 r. do sierpnia 2001 r., zważywszy na fakt, że osoby
te złożyły rezygnacje z pełnienia swoich funkcji - odpowiednio w dniu 17 października
2001 r. i 24 września 2001 r.
W ocenie Sądu Okręgowego, organ rentowy wykazał w niewątpliwy sposób,
że egzekucja z majątku Spółki okazała się całkowicie nieskuteczna. Ponadto, zda-
niem Sądu, Aleksander R. niezasadnie wskazywał na brak własnej winy w niesku-
tecznym zgłoszeniu wniosku o upadłość Spółki, podając, że Spółka w dacie kiedy nie
pełnił już obowiązków Prezesa jej Zarządu prawdopodobnie zgłosiła wniosek o
otwarcie postępowania układowego. Jakkolwiek za uzasadnione Sąd uznał twierdze-
nia odwołującego się, jakoby po 24 września 2001 r. nie miał wpływu na działalność
Spółki (w tym terminową realizacją wszelkich obowiązków), to jednak w 2000 r., a
więc przed datą rezygnacji odwołującego się z funkcji, Spółka wykazywała zaległości
w terminowym opłacaniu składek. Odwołujący się winien był wiedzieć o stanie
gospodarki finansowej Spółki, bowiem z samej istoty zarządu podmiotem gospodar-
czym wynika obowiązek posiadania przez każdego członka zarządu elementarnej
wiedzy o najważniejszych sprawach spółki. Z tej przyczyny odwołujący się, jako Pre-
6
zes Zarządu Spółki, winien był w stosownym czasie i we właściwy sposób (wskazany
w art. 116 § 2 Ordynacji podatkowej) „zabezpieczyć interes Spółki, w tym i własny”.
To samo dotyczy Anny Ś., bowiem pełniła ona funkcję członka Zarządu Spółki, co
więcej - zajmowała ona nadto stanowisko głównej księgowej Spółki. Organ rentowy
mógł dokonać w każdym czasie zmiany pierwotnie wydanych decyzji.
Orzekając o odpowiedzialności Anny Ś. i Aleksandra R. za zobowiązania
Przedsiębiorstwa Wytwórczo-Produkcyjno-Usługowo-Handlowego Spółka z o.o., Sąd
Okręgowy zwolnił odwołujących się z odpowiedzialności z tytułu zaległych składek na
ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świad-
czeń Pracowniczych. Jak stanowi bowiem art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych do składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych, na ubezpieczenie społeczne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wy-
mierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania
zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywal-
nych dłużnika oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy doty-
czące składek na ubezpieczenie społeczne. Wynika stąd, że nie stosuje się przepi-
sów Ordynacji podatkowej regulujących odpowiedzialność osób trzecich.
Powyższy wyrok został zaskarżony apelacją przez obie ze strony.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 22 czerwca 2009 r. [...] w punkcie pierwszym zmienił zaskarżony wyrok w
punkcie drugim w ten sposób, że zmienił zaskarżone decyzje i zwolnił ubezpieczo-
nych od odpowiedzialności za składki na ubezpieczenia społeczne; w punkcie drugim
oddalił apelację organu rentowego; ponadto orzekł o kosztach procesu.
Sąd Apelacyjny rozpoznając apelacje stron uzupełnił postępowanie dowodowe
i dopuścił dowód z zeznań świadków Lechosława G., Andrzeja R. na okoliczność
sposobu rozliczania przez I.Ś. w P. wykonywanych przez podwykonawcę PWPUH M.
prac za okres 2000 r. do 2001 r. oraz dowód z zeznań stron na okoliczność, czy nie-
zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez winy ubezpieczonych.
Sąd Apelacyjny ustalił, że w okresie pełnienia przez Annę S. i Aleksandra R.
funkcji członków zarządu spółka Przedsiębiorstwo Wytwórcze Produkcyjno - Usługo-
wo - Handlowe Sp. z o.o. w M.B. posiadała środki wystarczające na pokrycie zobo-
wiązań wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W 2001 r. spółka PWPHU Sp. z
o.o. wykonała następujące zamówienia: konstrukcję wiaduktu kolejowego kierunek Z.
- J.G., konstrukcję wiaduktu kolejowego kierunek D.G. - J., rozpory arsenów kon-
7
strukcji podpory mostu w K., kładkę mostu drogowego nad rzeką K. w J.G., balustra-
dę na tej kładce. W 2001 r. PWPUH Sp. z o.o. realizowała także jako podwykonawca
P.I.P. I.Ś. Sp. z o.o. zamówienie polegające na przetwarzaniu materiałów konstruk-
cyjnych. Zamówienie to zostało w całości, terminowo wykonane w okresie, w którym
odwołująca się pełniła funkcję członka zarządu. Zapłata „wynagrodzenia” za wyko-
nane roboty w wysokości kilkuset tysięcy złotych miała nastąpić w listopadzie 2001 r.
Sąd Apelacyjny ustalił ponadto, że wartość ruchomości stanowiących wła-
sność PWPUH Sp. z o.o. na dzień 31 grudnia 2000 r. stanowiła 124.545,79 zł, a na
dzień 28 września 2001 r., 42.833,02 zł. Zatem na dzień rezygnacji ubezpieczonych
z funkcji członków Zarządu spółka PWPUH Sp. z o.o. miała wierzytelność w stosun-
ku do P.I.P. I.Ś. Sp. z o.o., która pozwalała na spłatę zadłużenia Spółki nie tylko w
stosunku do ZUS, ale także pozostałych wierzycieli. Ponadto, Spółka ta była właści-
cielem ruchomości, które mogły być przedmiotem skutecznej egzekucji. Dodatkowo,
co zostało potwierdzone w zeznaniach obu odwołujących się jak i zgromadzonych
dokumentach, P.I.P. I.Ś. Sp. z o.o. - właściciel spółki PWPUH Sp. z o.o. zobowiązał
się do przyjęcia odpowiedzialności za wszelkie zobowiązania PWPUH Sp. z o.o., w
tym także zobowiązania wobec ZUS i zabezpieczenia wierzycieli poprzez ustanowie-
nie hipotek na nieruchomościach należących do tego podmiotu. Wartość tych nieru-
chomości dawała natomiast gwarancję wypłacalności PWPUH Sp. z o.o. Z zeznań
świadka Lechosława G., udziałowca w 60% Firmy I.Ś. w P., tj. Spółki matki wynikało,
że odwołujący się mieli świadomość, że mimo ujemnego bilansu spółki córki PWPUH
Sp. z o.o. w M. mogą odzyskać środki za wykonane prace. Z zeznań świadka An-
drzeja R. wynikało, że za wykonane prace przez Spółkę PWPUH wystawiał faktury
dla Spółki matki I.Ś., która otrzymała wynagrodzenie za wykonane roboty od zlece-
niodawców .
W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny uznał, że Sąd Okręgowy rozpoznając
sporną kwestię nie przeprowadził prawidłowego postępowania dowodowego oraz nie
dokonał trafnych ustaleń stanu faktycznego i nie wywiódł logicznych wniosków. W
ocenie Sądu Apelacyjnego cały zebrany w sprawie materiał dowodowy daje podsta-
wę do ustalenia okoliczności, które potwierdziłyby, że niezgłoszenie wniosku przez
ubezpieczonych o ogłoszenie upadłości nie jest zawinione. Stan faktyczny ustalony
przez Sąd Apelacyjny w sposób oczywisty, w ocenie tego Sądu, wskazuje na to, że
spółka PWPHU w M. pozostawała w bezpośredniej podległości w stosunku do spółki
P.I.P. I.Ś. w P. oraz, że kierujący Spółką odwołujący się wielokrotnie podejmowali
8
próby, w celu ustalenia jak Spółka matka zamierza wywiązać się ze swoich zobowią-
zań wobec Spółki córki z obowiązku zapłaty za wykonane przez Spółkę córkę „robo-
ty” i „do zapłacenia ZUS”. Faktyczną obsługę finansowo-księgową Spółki PWPHU w
M. prowadziła Spółka matka P.I.P. I.Ś. i ta Spółka matka otrzymywała zapłatę za wy-
konane przez Spółkę córkę „roboty”. Odwołujący się w okresie pełnienia funkcji za-
rządczych nie zgłaszali wniosku o ogłoszenie upadłości, bowiem stan aktywów i
rentowność realizowanych kontraktów zapewniała uzyskanie płynności finansowej.
Nie zachodziły przesłanki zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Dopiero w
2002 r. wobec kłopotów firmy P.I.P. I.Ś. Sp. z o.o. i z braku zapłaty za świadczone w
2001 r. usługi można rozważać istnienie przesłanek do zgłoszenia wniosku o ogło-
szenie upadłości w tym okresie, jednakże odwołujący się nie pełnili żadnej funkcji w
Zarządzie PWPHU M.B. Sp z o.o. Apelacja odwołujących się została uwzględniona
„wobec braku winy w niezgłoszeniu wniosku o upadłość we właściwym terminie”.
Powyższy wyrok został zaskarżony w całości skargą kasacyjną wniesioną
przez organ rentowy, w której zarzucono naruszenia prawa materialnego - art. 116 §
1 i 2 (w brzmieniu obowiązującym w 2001 r.; obecnie art. 116 § 1 pkt 1 lit. b i § 4)
ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa w związku z art. 31 ustawy z 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.), przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastoso-
wanie wyrażające się w przyjęciu, iż odwołujący się wykazali istnienie przesłanki eg-
zoneracyjnej tego rodzaju, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub nie-
wszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania
układowego) nastąpiło bez ich winy, podczas gdy okoliczności ustalonego stanu
faktycznego wskazują, że spółka PWPUH Sp. z o.o. nie regulowała swoich wyma-
galnych zobowiązań, a odwołujący się jako członkowie zarządu tej Spółki nie złożyli
wniosku o ogłoszenie upadłości, czym naruszyli obowiązki wynikające z § 5 ust. 1
rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 października 1934 r. - Prawo upa-
dłościowe (jednolity tekst: Dz.U z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.); a także narusze-
nie przepisów postępowania w stopniu mogącym mieć istotny wpływ na wynik
sprawy - art. 382 k.p.c. oraz art. 316 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., po-
przez pominięcie przy orzekaniu części zebranego materiału, z którego wynika, że
odwołujący się pełniący funkcje członków zarządu PWPHU Sp. z o.o., pomimo wie-
dzy o stanie zaległości spółki i nieregulowaniu należności bieżących, nie podjęli
działań, do których byli zobowiązani zgodnie z przepisami Prawa upadłościowego,
9
naruszając interesy wierzycieli. Pominięcie okoliczności wskazujących na zaniedba-
nie przez odwołujących się prawem przewidzianych powinności prowadziło do błęd-
nego przyjęcia, że spełniona została przesłanka wyłączająca ich odpowiedzialność z
art. 116 Ordynacji podatkowej w postaci braku winy w niezłożeniu wniosku o ogło-
szeniu upadłości (niewszczęciu postępowania układowego).
Wskazując na powyższe wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku w cało-
ści i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu celem ponownego rozpoznania
sprawy, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie co do
istoty sprawy, oraz o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną, ubezpieczeni wnieśli w pierwszej kolejno-
ści o odrzucenie skargi kasacyjnej organu rentowego, ewentualnie o pozostawienie
skargi kasacyjnej organu rentowego bez rozpoznania, ewentualnie o oddalenie
skargi kasacyjnej organu rentowego w całości.
Sąd Najwyższy, zważył co następuje:
Uzasadniona jest podstawa skargi kasacyjnej odnosząca się do naruszenia
art. 116 § 1 i § 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (obecnie
jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm., w brzmieniu mającym zastoso-
wanie w sprawie: obecnie art. 116 § 1 pkt 1 i § 4) w związku z art. 31 (i 32) ustawy z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (obecnie jednolity
tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.).
Sąd Apelacyjny dokonał błędnej wykładni tego przepisu Ordynacji podatkowej.
Sąd Apelacyjny przyjął wystąpienie po stronie odwołujących się przesłanki stanowią-
cej podstawę uwolnienia ich od odpowiedzialności za zaległości składkowe Spółki, w
której pełnili funkcje członka zarządu i prezesa. Problem polega na tym, że w przepi-
sie art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej uregulowane zostały dwie różne przesłanki
egzoneracyjne (nie ma potrzeby rozważania trzeciej przesłanki - wskazania mienia, z
którego egzekucja jest możliwa - gdyż nie była podstawą rozstrzygnięcia). Jedna
zachodzi wówczas, gdy członek zarządu złożył we właściwym czasie wniosek o
ogłoszenie upadłości, czyli nie można mu postawić zarzutu, że wniosek był spóźnio-
ny lub gdy zaniechał złożenia wniosku, gdyż słusznie uznał, że nie było w rzeczywi-
stości przyczyn do uczynienia tego. Druga przesłanka ma miejsce wtedy, gdy
wprawdzie wniosek nie został złożony (w terminie) lecz nastąpiło to bez winy członka
10
zarządu. W odniesieniu do tych samych osób i tego samego czasu przesłanki te wy-
kluczają się, gdy bezsporne jest, że wniosek nie został zgłoszony. Może być albo tak,
że nie było w rzeczywistości przyczyn (ustawowych) do złożenia wniosku o ogłosze-
nie upadłości albo te przyczyny istniały lecz niezłożenie wniosku nastąpiło bez winy
członka zarządu. Sąd Apelacyjny nie jest konsekwentny w ustaleniu, która z tych
przesłanek egzoneracyjnych zachodzi. Z jednej strony ustalił, że dopiero w 2002 r.
(czyli po okresie, w którym odwołujący się pełnili funkcje zarządcze) „można rozwa-
żać istnienie przesłanek do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości”, a z drugiej
strony stwierdził „brak winy ubezpieczonych w niezgłoszeniu wniosku o upadłość we
właściwym czasie”. Już ta okoliczność uzasadnia uwzględnienie skargi kasacyjnej.
Nie wiadomo bowiem do jakiego stanu faktycznego Sąd zastosował przepis.
Błędna wykładnia przepisu art. 116 Ordynacji podatkowej wyraża się ponadto
w niewłaściwym rozumieniu przesłanki złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Kondycja finansowa przedsiębiorcy nie ma przesądzającego znaczenia. Tym bar-
dziej spodziewane zyski nie mogą świadczyć o braku przesłanek do złożenia wnio-
sku o ogłoszenie upadłości. Wniosek taki winien być zgłoszony we właściwym trybie
wówczas, gdy przedsiębiorca zaprzestał płacenia długów (art. 1 § 1 rozporządzenia
Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe,
obowiązującego w czasie, gdy odwołujący się pełnili funkcje w Spółce). Tylko krótko-
trwałe wstrzymanie płacenia długów wskutek przejściowych trudności nie było pod-
stawą ogłoszenia upadłości (art. 2 Prawa upadłościowego). Do długów w rozumieniu
tych przepisów należą oczywiście zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenia
społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pra-
cowniczych. Tylko ta okoliczność - płacenie długów lub niekrótkotrwałe zaprzestanie
ich płacenia - ma znaczenie dla ustalenia tego, czy wniosek o ogłoszenie upadłości
został zgłoszony we właściwym czasie.
Ponadto, brak winy w niezgłoszeniu wniosku o upadłość nie może polegać na
nadziei na wpływy i zyski. Subiektywna ocena sytuacji majątkowej spółki nie świad-
czy o braku winy; brak winy może być odnoszony jedynie do wyjątkowych sytuacji, w
których członek zarządu (prezes) nie ma wiedzy co do rzeczywistej sytuacji w zakre-
sie płacenia zobowiązań przez spółkę z uzasadnionych (obiektywnie) przyczyn i przy
dołożeniu należytej staranności nie może tej wiedzy uzyskać albo podjąć stosownych
działań. Uwolnienie członka zarządu (prezesa) od subsydiarnej odpowiedzialności za
zaległości składkowe spółki musi mieć podstawę albo w ustaleniach co do tego, że
11
spółka nie zaprzestała trwale płacenia zobowiązań (długów) w czasie, gdy pełnił on
funkcję albo w ustaleniu braku winy w niezłożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości.
Inne przesłanki egzoneracyjne nie wymagają omówienia.
Trzeba ponadto zwrócić uwagę na uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 15 października 2009 r., II UZP 3/09 (OSNP 2010 nr 13-14, poz.
165), w myśl której przepis art. 32 ustawy z dnia 13 października 2009 r. także w
brzmieniu obowiązującym do dnia 1 stycznia 2010 r. przed zmianą dokonaną przez
art. 45 pkt 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. Nr
237, poz. 1656) stanowi podstawę odpowiedniego stosowania do składek na Fun-
dusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i na ubezpiecze-
nie zdrowotne przepisów dotyczących składek na ubezpieczenia społeczne o odpo-
wiedzialności osób trzecich za zaległości składkowe.
Podstawa skargi odnosząca się do naruszenia przepisów postępowania nie
jest zrozumiała. Stanowi ją zarzut naruszenia art. 382 k.p.c. (dotyczącego podstaw
orzekania przez sąd drugiej instancji) oraz art. 316 § 1 k.p.c. (dotyczącego zamknię-
cia rozprawy i brania pod uwagę stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia roz-
prawy) w związku z art. 391 § 1 k.p.c. zawierającym odesłanie do przepisów o postę-
powaniu pierwszoinstancyjnym. Nie ma to jednakże znaczenia dla uwzględnienia
skargi z uwagi na trafny zarzut naruszenia prawa materialnego.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
========================================