Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 15 lipca 2010 r.
III SW 54/10
Zasada równości wyborów (art. 4 ustawy z dnia 27 września 1990 r. o wy-
borze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr
72, poz. 467 ze zm.) w aspekcie równości szans wyborców w głosowaniu jest
realizowana przez tworzenie obwodów głosowania zgodnie z art. 22 ust. 1 tej
ustawy a w odniesieniu do udziału w kampanii wyborczej przez zapewnienie
odpowiedniej liczby miejsc przeznaczonych na bezpłatne umieszczanie urzędo-
wych obwieszczeń wyborczych i plakatów wszystkich komitetów oraz podanie
wykazu tych miejsc do publicznej wiadomości (art. 78b tej ustawy).
Przewodniczący SSN Małgorzata Gersdorf, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn,
Józef Iwulski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 15 lipca 2010 r. na posiedzeniu nie-
jawnym sprawy z protestu Bronisława H. przeciwko wyborowi Prezydenta Rzeczypo-
spolitej Polskiej
p o s t a n o w i ł:
1. wyrazić opinie, że zarzut protestu naruszenia art. 4 ustawy z dnia 27 wrześ-
nia 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (jednolity tekst: Dz.U. z
2010 r. Nr 72, poz. 467), nie jest zasadny,
2. w odniesieniu do pozostałych zarzutów, pozostawił protest bez dalszego
biegu.
U z a s a d n i e n i e
Bronisław H. - na podstawie art. 129 Konstytucji RP oraz art. 72 i 73 ustawy z
dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (jednolity
tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 72, poz. 467) - zwrócił się do Sądu Najwyższego z prote-
stem „z powodu naruszenia przepisów Konstytucji, ustaw, co miało wpływ na wynik
2
wyborów”, wnosząc o stwierdzenie nieważności wyboru prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej.
W uzasadnieniu protestu zostało wywiedzione, że w dniach 20 czerwca i 4
lipca 2010 r. odbyły się wybory prezydenckie. Nastąpiły one po okresie klęski żywio-
łowej (maj/czerwiec), która dotknęła 2.157 miejscowości z ponad 14 województw.
Niektóre gminy, jak np. Wilków, zostały dotknięte powodzią dwukrotnie, „wiele miesz-
kańców straciło dobytek całego swojego życia, miejsca zamieszkania, pracy, doku-
menty tożsamości”. Zgodnie z art. 62 ust. 1 Konstytucji RP, obywatel polski ma prawo
udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów,
senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w
dniu głosowania kończy 18 lat. Zgodnie z art. 4 ustawy o wyborze Prezydenta RP,
wybory są równe; wyborcy biorą udział w wyborach na równych zasadach. Zdaniem
zgłaszającego protest, równość zasad, to nie tylko prawna równość każdego głosu i
jego oddania w samych wyborach, ale oznacza ona równość faktyczną, czyli możli-
wość udziału obywateli w tych wyborach poprzez możliwość uzyskania informacji
dotyczącej miejsc, w których można głosować, możliwość fizycznego dotarcia do
tych miejsc oraz uczestnictwa w kampanii wyborczej. Mieszkańcy „terenów powo-
dziowych” w tym względzie zostali poszkodowani, nie mieli bowiem faktycznie możli-
wości uczestnictwa w tej kampanii (brak miejsc zamieszkania, dostępu do mediów)
oraz mieli utrudnioną możliwość fizycznego uczestnictwa w samych wyborach.
Wnoszący protest podniósł ponadto, że zgodnie z art. 228 ust. 7 Konstytucji
RP, w czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie
mogą być przeprowadzane wybory Prezydenta Rzeczypospolitej. Rada Ministrów
naruszyła art. 228 ust. 1 Konstytucji RP oraz przepisy ustawy z dnia 18 kwietnia 2002
r. o stanie klęski żywiołowej, nie wprowadzając na „terytorium powodziowym” stanu
klęski żywiołowej. Wprawdzie art. 228 ust. 1 Konstytucji RP i art. 2 oraz art. 4 ustawy
używają sformułowanie o możliwości wprowadzenia stanu klęski żywiołowej, jed-
nakże - w ocenie protestującego - „uwzględniając wykładnię celowościową przepi-
sów, a także art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy wydaje się oczywiste, iż legislatorowi chodziło
nie tyle o samą możliwość, co konieczność wprowadzenia stanu klęski żywiołowej, w
przypadku, gdy dotyka ona znaczących obszarów kraju, co miało miejsce w czasie
tegorocznej powodzi”.
Państwowa Komisja Wyborcza przedstawiła stanowisko, że zarzuty protestu
są bezzasadne. Państwowa Komisja Wyborcza zauważyła, że powódź, która w bie-
3
żącym roku dotknęła Polskę nastąpiła po zarządzeniu wyborów Prezydenta RP. Kon-
stytucja RP ani ustawa z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta RP nie za-
wierają przepisów regulujących tryb postępowania w przypadku wystąpienia zjawisk
naturalnych utrudniających przeprowadzenie zarządzonych już wyborów. Z art. 228
ust. 7 Konstytucji RP wynika natomiast, że w czasie stanu nadzwyczajnego (w tym
stanu klęski żywiołowej) oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie mogą być prze-
prowadzane wybory Prezydenta. Przesłanką dla wprowadzenia stanu klęski żywioło-
wej nie może być jednak chęć przełożenia wyborów na okres późniejszy. W związku
z tym, że nie zaszła okoliczność, o której mowa w art. 228 ust. 7 Konstytucji RP, or-
gany państwowe i samorządowe zobowiązane były do zapewnienia warunków orga-
nizacyjnych przeprowadzenia wyborów, w tym również na terenach dotkniętych po-
wodzią.
Państwowa Komisja Wyborcza podniosła, że przed terminem pierwszego gło-
sowania poleciła okręgowym komisjom wyborczym, których właściwość obejmuje
tereny objęte powodzią, odbycie posiedzeń w celu omówienia przygotowania do wy-
borów Prezydenta RP. W szczególności przedmiotem posiedzeń miały być następu-
jące zagadnienia: 1) ogólna sytuacja na obszarze okręgu wyborczego, ze szczegól-
nym uwzględnieniem terenów objętych klęską powodzi; 2) zdolność organów samo-
rządowych (gminnych) do wykonania zadań wyborczych, w tym: a) powołania i orga-
nizacji pierwszych posiedzeń obwodowych komisji wyborczych, b) sporządzenia spi-
sów wyborców, c) wyznaczenia siedzib obwodowych komisji wyborczych (lokali wy-
borczych) i ich przygotowania na dzień wyborów, d) zapewnienie warunków admini-
stracyjno-technicznych pracy komisji obwodowych z uwzględnieniem obsługi infor-
matycznej, e) zapewnienia zastępczych lokali wyborczych w przypadkach tego wy-
magających, f) podjęcia czynności organizacyjno-prawnych dla umożliwienia udziału
w wyborach osobom ewakuowanym, w tym także poza obszar gminy miejsca za-
mieszkania (np. przez wydawanie zaświadczeń o prawie do głosowania), g) zapew-
nienia możliwości (transportu) dotarcia wyborców do lokali wyborczych w przypadku
zmiany ich lokalizacji lub utrudnień z powodu ewentualnych zniszczeń albo uszko-
dzeń przepraw mostowych, dróg itp., h) zapewnienia techniczno-organizacyjnych
warunków ustalania i przekazywania wyników głosowania z obwodów do okręgowych
komisji wyborczych; 3) zakres możliwej pomocy ze strony okręgowej komisji wybor-
czej i Państwowej Komisji Wyborczej.
4
Jednocześnie Państwowa Komisja Wyborcza zwróciła okręgowym komisjom
wyborczym uwagę, że ze względu na tematykę posiedzenia pożądany byłby udział w
obradach przedstawicieli władz samorządowych (gmin, ewentualnie powiatów) z ob-
szarów objętych lub zagrożonych powodzią, a także przedstawicieli wojewodów.
Okręgowe komisje wyborcze zobowiązane zostały do sporządzenia informacji o usta-
leniach z posiedzenia, ze szczególnym wskazaniem na konieczną pomoc ze strony
władz państwowych, w tym także finansową, niezbędną dla odpowiedniego, w tej
sytuacji, przygotowania i przeprowadzenia w dniu 20 czerwca 2010 r. wyborów.
W wyniku tych posiedzeń i informacji przekazanych przez okręgowe komisje
wyborcze, Państwowa Komisja Wyborcza sporządziła raport, w którym w konkluzji
stwierdziła, że „z przekazanych materiałów wynika, iż przy dalszym współdziałaniu
wszystkich organów władzy publicznej i organów wyborczych głosowanie jest moż-
liwe do przeprowadzenia we wszystkich gminach, na obszarze których wystąpiło zja-
wisko powodzi; należy jednak wyraźnie podkreślić, że głosowanie na niektórych tere-
nach będzie przebiegało w warunkach dalekich od zwyczajowo przyjętych”.
Państwowa Komisja Wyborcza podkreśliła, że władze samorządowe dokonały
wszelkich starań w celu sprawnego przeprowadzenia głosowania na terenach popo-
wodziowych, w tym również przez udzielanie pomocy w dotarciu wyborców do lokali
wyborczych. W trakcie ani po zarówno pierwszym, jak i ponownym głosowaniu, nie
dotarły do Państwowej Komisji Wyborczej żadne informacje o braku możliwości wzię-
cia udziału w głosowaniu na terenach popowodziowych, ani o naruszeniu przepisów
ustawy o wyborze Prezydenta RP przy organizacji wyborów na tych terenach.
Państwowa Komisja Wyborcza jednocześnie zauważyła, że w wymienionej w
proteście gminie Wilków frekwencja wyborcza w pierwszym głosowaniu wyniosła
40,28% i była niższa od frekwencji w pierwszym głosowaniu w wyborach Prezydenta
RP w 2005 r. o 8,38%, natomiast w głosowaniu ponownym frekwencja wyniosła
51,34% i była wyższa od frekwencji w głosowaniu ponownym w 2005 r. o 4,42%.
Prokurator Generalny wniósł o wydanie postanowienia zawierającego opinię,
że zarzuty protestu są bezzasadne. W pierwszej kolejności Prokurator Generalny
podniósł, że w proteście nie zarzucono popełnienia przestępstwa przeciwko wybo-
rom. Nie może natomiast stanowić podstawy protestu wyeksponowany w nim zarzut
naruszenia przepisów ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej.
Wprowadzenie stanu klęski żywiołowej należy do wyłącznej kompetencji Rady Mini-
strów, która ocenia, czy zachodzą ku temu przesłanki (zawierające w sobie także
5
elementy celowości). Za przesłankę wprowadzenia stanu klęski żywiołowej ustawo-
dawca nie uznał konieczności zapewnienia prawidłowości przeprowadzenia jakich-
kolwiek wyborów, w tym wyborów prezydenckich. Konieczność wprowadzenia przez
Radę Ministrów stanu klęski żywiołowej w związku z powodzią nie podlega również
ocenie w postępowaniu wywołanym wniesieniem protestu wyborczego.
Za chybiony Prokurator Generalny uznał podniesiony w proteście zarzut naru-
szenia art. 4 ustawy o wyborze Prezydenta RP. Już przed pierwszym głosowaniem,
na terenach objętych powodzią okręgowe komisje wyborcze - na polecenie Państwo-
wej Komisji Wyborczej - wspólnie z przedstawicielami samorządów i wojewodów do-
konały ustaleń dotyczących przygotowania i przeprowadzenia wyborów. Na podsta-
wie uzyskanych z okręgowych komisji wyborczych informacji, Państwowa Komisja
Wyborcza sporządziła raport, wyrażając w nim stanowisko, że przy współdziałaniu
wszystkich organów władzy publicznej i organów wyborczych głosowanie jest moż-
liwe do przeprowadzenia we wszystkich gminach, na obszarze których wystąpiło zja-
wisko powodzi, jakkolwiek na niektórych terenach będzie przebiegało w warunkach
dalekich od zwyczajowo przyjętych. Stanowiska tego w proteście nie podważono w
jakimkolwiek zakresie. Nadto, do Państwowej Komisji Wyborczej, po żadnym z
dwóch głosowań nie dotarły żadne informacje o braku możliwości wzięcia udziału w
głosowaniu na terenach popowodziowych, ani o naruszeniu przepisów ustawy o wy-
borze Prezydenta RP przy organizacji wyborów na tych terenach. Jako przykład te-
renu wyjątkowo poszkodowanego powodzią (a w domyśle najbardziej dotkniętego
rzekomym naruszeniem zasady równości wyborów) w proteście wskazano dwukrot-
nie zalaną gminę Wilków. Tymczasem według danych Państwowej Komisji Wybor-
czej w gminie tej frekwencja wyborcza w pierwszym głosowaniu wyniosła 40,28% i
była niższa od frekwencji w pierwszym głosowaniu w wyborach prezydenckich w
2005 r. o 8,38%, natomiast w głosowaniu ponownym frekwencja wyniosła 51,34% i
była wyższa od frekwencji w głosowaniu ponownym w 2005 r. o 4,42%. Dane te - w
ocenie Prokuratora Generalnego - jednoznacznie wskazują, że stan wywołany powo-
dzią nie miał w pierwszym głosowaniu istotnego, a w głosowaniu drugim - decydują-
cym o ostatecznym wyniku wyborów - żadnego wpływu na frekwencję wyborczą, nie
mógł zatem prowadzić do naruszenia zasady równości wyborów.
Dodatkowo Prokurator Generalny zauważył, że możliwe do obrony wydaje się
również stanowisko, iż protest powinien być pozostawiony bez dalszego biegu, po-
nieważ nie przedstawiono i nie wskazano w nim dowodów, na których oparto zawarte
6
w nim zarzuty (art. 73 ust. 3 w związku z art. 74 ust. 1 ustawy o wyborze Prezydenta
RP).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W myśl art. 73 ust. 3 ustawy o wyborze Prezydenta RP, protest wyborczy po-
winien zawierać zarzuty oraz przedstawiać lub wskazywać dowody na ich poparcie.
Protest powołuje się częściowo na fakty powszechnie znane (powódź na określonych
obszarach Polski w oznaczonym czasie). Fakty te nie wymagają dowodów (art. 228 §
1 k.p.c. w związku z art. 75 ust. 1 ustawy o wyborze Prezydenta RP). Pozostałe fakty,
na których oparty jest protest wynikają z domniemań faktycznych (art. 231 k.p.c.).
Dotyczy to możliwości udziału obywateli w wyborach przez uzyskanie informacji o
miejscach, w których można głosować, możliwości fizycznego dotarcia do tych miejsc
oraz uczestnictwa w kampanii wyborczej, a w szczególności twierdzenia, że miesz-
kańcy „terenów powodziowych” w tym względzie zostali poszkodowani, nie mieli bo-
wiem faktycznie możliwości uczestnictwa w kampanii wyborczej oraz mieli utrudnioną
możliwość fizycznego uczestnictwa w wyborach (głosowaniu). W świetle zasad wie-
dzy i doświadczenia życiowego (a to jest miara, według której przeprowadza się do-
mniemanie faktyczne) fakty powszechnie znane (wystąpienie powodzi) nie uzasad-
niają wyprowadzonego z nich w proteście wniosku, że wszyscy mieszkańcy terenów
dotkniętych powodzią nie mogli uczestniczyć w kampanii wyborczej i mieli utrudniony
dostęp do lokali wyborczych, zwłaszcza w drugiej turze głosowania. Mogły wystąpić
w tym zakresie konkretne przypadki, ale takich w proteście się nie wskazuje. Po-
nadto, z informacji przedstawionych przez Państwową Komisję Wyborczą (dane o
frekwencji, brak informacji o niemożności wzięcia udziału w głosowaniu lub o naru-
szeniu przepisów ustawy przy organizacji wyborów) wynika, że domniemanie fak-
tyczne, na którym oparty jest protest nie jest uzasadnione. Oznacza to, że w prote-
ście nie zostały wykazane fakty, na których oparto jego zarzuty.
W zakresie zarzutu naruszenia art. 4 ustawy o wyborze Prezydenta RP protest
jest bezzasadny także ze względów merytorycznych. Wyrażona w tym przepisie za-
sada równości w odniesieniu do czynnego prawa wyborczego ma dwa zasadnicze
znaczenia. Równość w znaczeniu formalnym zakłada, że każda osoba, której przy-
sługuje prawo wyborcze (podmiotowe), uczestniczy w wyborach na takich samych
zasadach, jak inni wyborcy, a w szczególności dysponuje taką samą liczbą głosów w
7
przypadku czynnego prawa wyborczego. W znaczeniu materialnym natomiast rów-
ność oznacza równą siłę głosu każdego wyborcy. W obu tych znaczeniach zachowa-
nie zasady równości w wyborach prezydenckich nie budzi żadnych problemów, gdyż
obszar całego kraju oraz obwody zagraniczne stanowią jeden okręg wyborczy, a każ-
demu wyborcy przysługuje jeden głos. Zasada równości występuje także w aspekcie
równości szans, co w odniesieniu do czynnego prawa wyborczego dotyczy równości
wyborców w głosowaniu. Realizację tego aspektu zasady równości zapewniają prze-
pisy o tworzeniu (mniej więcej) równych obwodów głosowania. Zgodnie z art. 22 ust.
1 ustawy o wyborze Prezydenta RP, głosowanie przeprowadza się w stałych obwo-
dach głosowania utworzonych na obszarze gminy na podstawie przepisów ustawy z
dnia 16 lipca 1998 r. - Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików
województw (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1547 ze zm.), a według art.
30 ust. 2a tej ustawy, stały obwód głosowania powinien obejmować od 500 do 3.000
mieszkańców oraz w przypadkach uzasadnionych miejscowymi warunkami obwód
może obejmować mniejszą liczbę mieszkańców. Naruszenia tych przepisów w prote-
ście nie zarzuca się. Z kolei jedynym przepisem ustawy o wyborze Prezydenta RP,
który można traktować jako realizujący zasadę równości szans wyborców w zakresie
czynnego prawa wyborczego w odniesieniu do udziału w kampanii wyborczej, jest
art. 78b. Zgodnie z nim, wójt (burmistrz, prezydent miasta) niezwłocznie po rozpoczę-
ciu kampanii wyborczej zapewni na obszarze gminy (miasta) odpowiednią liczbę
miejsc przeznaczonych na bezpłatne umieszczanie urzędowych obwieszczeń wybor-
czych i plakatów wszystkich komitetów oraz poda wykaz tych miejsc do wiadomości
publicznej. Naruszenia tego przepisu również nie zarzuca się w proteście.
Co do zarzutu naruszenia przepisów ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o sta-
nie klęski żywiołowej należy stwierdzić, że nie może być on przedmiotem protestu
wyborczego (art. 72 ust. 1 ustawy o wyborze Prezydenta RP) i w tym zakresie nie
spełnia on warunków protestu określonych w art. 73 ust. 3 tej ustawy.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================