Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 20 lipca 2010 r.
III SW 43/10
Równość wyborów (art. 4 ustawy z dnia 27 września 1990 r. o wyborze
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 72, poz.
467 ze zm.) odnosi się do aktu głosowania i nie oznacza zapewnienia wybor-
com „równego udziału w kampanii wyborczej”.
Przewodniczący SSN Romualda Spyt (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Bogusław Cudowski, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 20 lipca 2010 r. na posiedzeniu nie-
jawnym sprawy z protestu Macieja Z. z udziałem Państwowej Komisji Wyborczej i
Prokuratora Generalnego przeciwko wyborowi Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
p o s t a n o w i ł:
1. wyrazić opinię, że zarzut protestu naruszenia art. 4 ustawy z dnia 27 wrześ-
nia 2010 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (jednolity tekst: Dz.U. z
2010 r. Nr 72, poz. 467) nie jest zasadny,
2. w odniesieniu do pozostałych zarzutów pozostawił protest bez dalszego
biegu.
U z a s a d n i e n i e
Maciej Z. wniósł na podstawie „art. 129 Konstytucji, art. 72 i 73 ustawy z dnia
27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity:
Dziennik Ustaw z 2010 r. Nr 72, poz. 467)” protest przeciwko wyborowi Prezydenta
Rzeczypospolitej z powodu „naruszenia przepisów Konstytucji, ustaw, co miało
wpływ na wynik wyborów” i wniósł o stwierdzenie nieważności wyboru Prezydenta
Rzeczypospolitej. W uzasadnieniu postawionych zarzutów podniesiono, że w dniu 20
czerwca i 4 lipca 2010 r. odbyły się wybory prezydenckie. Nastąpiły one po okresie
klęski żywiołowej (maj/czerwiec), która dotknęła - jak wynika z danych Ministerstwa
2
Spraw Wewnętrznych i Administracji – 2.157 miejscowości w ponad 14 wojewódz-
twach. Niektóre gminy, jak np. Wilków, zostały dotknięte powodzią dwukrotnie, wielu
mieszkańców straciło dobytek całego swojego życia, miejsca zamieszkania, pracy,
dokumenty tożsamości.
Dalej wnoszący protest wywiódł, że zgodnie z art. 62 ust.1 Konstytucji RP,
obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta
Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu teryto-
rialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat. W myśl art. 4 ustawy o
wyborze prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, wybory są równe; wyborcy biorą
udział w wyborach na równych zasadach. Równość zasad, to nie tylko prawna rów-
ność każdego głosu i jego oddania w samych wyborach, ale oznacza równość fak-
tyczną, czyli możliwość udziału obywateli w tych wyborach poprzez możliwość uzy-
skania informacji dotyczącej miejsc, w których można głosować, możliwość fizycz-
nego dotarcia do tych miejsc oraz uczestnictwa w kampanii wyborczej. Mieszkańcy
terenów powodziowych w tym względzie zostali poszkodowani, nie mieli faktycznie
możliwości uczestnictwa w tej kampanii (brak miejsc zamieszkania, dostępu do me-
diów), mieli utrudnioną możliwość fizycznego uczestnictwa w samych wyborach.
Ponadto, zgodnie z art. 228 ust.7 Konstytucji RP, w czasie stanu nadzwyczaj-
nego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu […] nie mogą być przeprowadzane
[…] wybory Prezydenta Rzeczypospolitej. Rada Ministrów naruszyła jednak art. 228
ust.1 Konstytucji oraz przepisy ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski ży-
wiołowej, nie wprowadzając na terytorium powodziowym stanu klęski żywiołowej.
Wprawdzie przepisy art. 228 ust.1 Konstytucji RP, jak i art. 2 oraz 4 ustawy o stanie
klęski żywiołowej używają sformułowania o możliwości wprowadzenia tego stanu,
jednakże, uwzględniając wykładnię celowościową przepisów, a także art. 3 ust.1
pkt.1 powyższej ustawy, wydaje się oczywiste, iż legislatorowi chodziło nie tyle o
samą możliwość, co konieczność wprowadzenia stanu klęski żywiołowej w przypad-
ku, gdy dotyka ona znaczących obszarów kraju, co miało miejsce w czasie tegorocz-
nej powodzi. Niewprowadzenie stanu klęski żywiołowej było zatem naruszeniem za-
równo art. 228 ust. 1 Konstytucji RP, jak i ustawy o stanie klęski żywiołowej. Nie-
wprowadzenie stanu klęski żywiołowej nastąpiło tylko ze względu na to, że wówczas
wybory prezydenckie musiałyby zostać odłożone, a mieszkańcy terenów powodzio-
wych mieliby normalne możliwości uczestnictwa w nich i głosowania przeciw kandy-
3
datowi wspieranemu przez partię rządzącą. Zatem w imię wyboru danego kandydata
na prezydenta naruszono art. 228 ust. 1 Konstytucji RP.
Na koniec wnoszący protest stwierdził, że wnosi protest w imię art. 2 Konsty-
tucji RP, tj. zasady demokratycznego państwa prawnego oraz art. 32 o równości wo-
bec prawa (czego obywateli pozbawiono), a także w imię zasady, iż bezprawie (nie-
wprowadzenie stanu klęski żywiołowej) nie może być podstawą prawnych rozwiązań.
W odpowiedzi na protest Państwowa Komisja Wyborcza wskazała, że po-
wódź, która w bieżącym roku dotknęła Polskę nastąpiła po zarządzeniu wyborów
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Konstytucja RP ani ustawa z dnia 27 września
1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej nie zawierają przepisów re-
gulujących tryb postępowania w przypadku wystąpienia zjawisk naturalnych utrud-
niających przeprowadzenie zarządzonych już wyborów. Z art. 228 ust. 7 Konstytucji
RP wynika natomiast, że w czasie stanu nadzwyczajnego (w tym stanu klęski żywio-
łowej) oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu między innymi nie mogą być prze-
prowadzane wybory Prezydenta Rzeczypospolitej. W ocenie Państwowej Komisji
Wyborczej, przesłanką dla wprowadzenia stanu klęski żywiołowej nie może być chęć
przełożenia wyborów na okres późniejszy, a skoro nie zaszła okoliczność wskazana
w art. 228 ust. 7 Konstytucji RP organy państwowe i samorządowe zobowiązane były
do zapewnienia warunków organizacyjnych do przeprowadzenia wyborów, w tym
również na terenach dotkniętych powodzią. Jak wynika z informacji Państwowej Ko-
misji Wyborczej, przed pierwszym głosowaniem poleciła ona okręgowym komisjom
wyborczym, których właściwość obejmuje tereny objęte powodzią, odbycie posie-
dzeń w celu omówienia przygotowania do wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej (i odpowiednio - do wyborów uzupełniających do Senatu Rzeczypospolitej
Polskiej w okręgu wyborczym nr 15, 21 i 30). Okręgowe komisje wyborcze zobowią-
zane zostały do sporządzenia informacji o ustaleniach z posiedzenia, ze szczegól-
nym wskazaniem na konieczną pomoc ze strony władz państwowych, w tym także
finansową, niezbędną dla odpowiedniego w tej sytuacji przygotowania i przeprowa-
dzenia w dniu 20 czerwca 2010 r. wyborów. W wyniku tych posiedzeń i informacji
przekazanych Państwowej Komisji Wyborczej przez okręgowe komisje wyborcze,
sporządziła ona raport, w którym w konkluzji stwierdziła, że „z przekazanych Pań-
stwowej Komisji Wyborczej przez Okręgowe Komisje Wyborcze materiałów wynika,
iż przy dalszym współdziałaniu wszystkich organów władzy publicznej i organów wy-
borczych głosowanie jest możliwe do przeprowadzenia we wszystkich gminach, na
4
obszarze których wystąpiło zjawisko powodzi. Należy jednak wyraźnie podkreślić, że
głosowanie na niektórych terenach będzie przebiegało w warunkach dalekich od
zwyczajowo przyjętych". Państwowa Komisja Wyborcza podkreśliła, że władze sa-
morządowe podjęły wszelkie starania w celu sprawnego przeprowadzenia głosowa-
nia na terenach popowodziowych, w tym również poprzez udzielanie pomocy w do-
tarciu wyborców do lokali wyborczych. W trakcie wyborów ani po pierwszym, jak i
ponownym głosowaniu, nie dotarły do Państwowej Komisji Wyborczej żadne informa-
cje o braku możliwości wzięcia udziału w głosowaniu na terenach popowodziowych,
ani o naruszeniu przepisów ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej przy or-
ganizacji wyborów na tych terenach. Na marginesie Państwowa Komisja Wyborcza
zauważyła, że w wymienionej w proteście gminie Wilków frekwencja wyborcza w
pierwszym głosowaniu wyniosła 40,28% i była niższa od frekwencji w pierwszym gło-
sowaniu w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej w 2005 r. o 8,38%, natomiast w
głosowaniu ponownym frekwencja wyniosła 51,34% i była wyższa od frekwencji w
głosowaniu ponownym w 2005 r. o 4,42%. W związku z powyższym Państwowa Ko-
misja Wyborcza uznała, że zarzuty przedmiotowego protestu są bezzasadne.
Prokurator Generalny, wnosząc o uznanie zarzutów protestu za bezzasadne,
podniósł, że niewprowadzenie stanu klęski żywiołowej w związku z powodzią nie
może stanowić podstawy protestu. Ocena konieczności wprowadzenia stanu klęski
żywiołowej należy do Rady Ministrów i nie podlega ocenie w postępowaniu wywoła-
nym wniesieniem protestu. Natomiast z informacji Państwowej Komisji Wyborczej
wynika, że stan wywołany powodzią nie miał istotnego wpływu na frekwencję wybor-
czą w pierwszej turze głosowania oraz nie miał żadnego wpływu na frekwencję wy-
borczą w drugiej turze.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 129 ust. 2 Konstytucji RP wyborcy przysługuje prawo zgłosze-
nia do Sądu Najwyższego protestu przeciwko ważności wyboru Prezydenta Rzeczy-
pospolitej na zasadach określonych w ustawie. Ustawa z dnia 27 września 1990 r. o
wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 72,
poz. 467) stanowi, że wnoszący protest powinien sformułować w nim zarzuty oraz
przedstawić lub wskazać dowody, na których opiera swoje zarzuty (art. 73 ust. 3).
Przedmiotem zarzutów może być naruszenie przepisów ustawy o wyborze Prezy-
5
denta lub dopuszczenie się przestępstwa przeciwko wyborom, jeżeli to naruszenie
lub przestępstwo miało wpływ na wynik wyborów (art. 72 ust. 1 tej ustawy). W niniej-
szej sprawie wnoszący protest nie wskazał na dopuszczenie się przestępstwa prze-
ciwko wyborom, zarzucił natomiast nie tylko naruszenie przepisów ustawy o wyborze
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, ale także innych aktów prawnych - Konstytucji
RP, w tym art. 228 ust. 1 oraz ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski ży-
wiołowej (Dz.U. Nr 62, poz. 558 ze zm.), w tym art. 2 i 4. Stanowi to wyjście poza
przedmiot protestu przeciwko ważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2000 r., III SW 15/00, LEX
nr 533915). Naruszenie przepisów ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej stanowić może jednocześnie naruszenie Konstytucji RP, o tyle więc może
być ono odniesione do tych przepisów Konstytucji, które dotyczą wyboru prezydenta,
a nie jakichkolwiek innych (np. art. 228 ust. 1). W związku z powyższym poglądem
rozważeniu podlega zarzut naruszenia art. 4 ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczy-
pospolitej Polskiej, zgodnie z którym wybory są równe; wyborcy biorą udział w wybo-
rach na równych zasadach. Zasada równości wyborów - to jedna z podstawowych
zasad prawa wyborczego (nazywanych też przymiotnikami wyborczymi) w państwie
demokratycznym. Równość wyborów interpretuje się w dwóch aspektach - formal-
nym i materialnym. Równość w znaczeniu formalnym powinna realizować się przez
zapewnienie wyborcom oddania jednakowej ilości głosów w wyborach oraz umożli-
wienie uczestnictwa w głosowaniu na takich samych zasadach. Materialna równość
to jednakowa dla każdego wyborcy siła głosu. Oznacza to, że głos każdego wyborcy
powinien przynosić tożsamy skutek dla wyników wyborów. Wnoszący protest kwe-
stionuje dotrzymanie zasady równości wyborów w znaczeniu formalnym, przy czym
nieuprawniony jest jego wniosek, że równość wyborów oznacza także zapewnienie
wyborcom „równego udziału w kampanii wyborczej”. Jednoznaczna treść przepisu
art. 4 powołanej ustawy wskazuje, że omawiana zasada odnosi się do aktu głosowa-
nia.
Jak wskazano wyżej, wnoszący protest prócz zarzutów winien przedstawić lub
wskazać dowody, na których opiera swoje zarzuty (art. 73 ust. 3). Sąd Najwyższy
rozpatruje protest w składzie 3 sędziów w postępowaniu nieprocesowym (art. 75 ust.
1 ustawy), zatem zastosowanie mają przepisy Kodeksu postępowania cywilnego w
zakresie postępowania dowodowego. Zarzut pozbawienia wyborców prawa do
udziału w wyborach na równych zasadach skonstruowany został wedle następujące-
6
go wywodu. Z powodu powodzi mieszkańcy terenów nią dotkniętych mieli utrudnioną
fizyczną możliwość uczestnictwa w samych wyborach. O ile fakt zaistnienia powodzi
na niektórych terenach Polski (gminach) stanowi fakt powszechnie znany, niewyma-
gający dowodu (art. 228 § 1 k.p.c.), to inaczej rzecz się ma w przypadku powoływa-
nej przez wnoszącego protest okoliczności faktycznej polegającej na utrudnieniu
możliwości uczestnictwa w wyborach. Wobec braku przedstawienia dowodów w tym
zakresie uznać należy, że skonstruowane zostało domniemanie faktyczne (art. 231
k.p.c.). Zarzut stawiany w proteście miałby wynikać z innego faktu - stanu powodzi.
Takie wnioskowanie (o faktach na podstawie innych ustalonych faktów, przy wyko-
rzystaniu zasad logicznego myślenia oraz doświadczenia życiowego) pomija istotną
okoliczność, która musiałaby być rozważana, a mianowicie, czy ze strony organów
odpowiedzialnych za przeprowadzenie wyborów podjęte zostały odpowiednie działa-
nia umożliwiające udział w wyborach mieszkańcom zalanych terenów i czy osiągnęły
zamierzony skutek. Zatem sam stan powodzi (klęski żywiołowej) nie uprawnia do
konstruowania domniemania faktycznego zgodnego z twierdzeniem wnoszącego
protest, co zaś się tyczy działań organów odpowiedzialnych za organizację wyborów,
to kwesta ta w ogóle nie została przez niego podjęta. Już z tego powodu nie można
uznać stawianego zarzutu za uzasadniony (nie wnikając już w to, czy miałby on
wpływ na wynik wyborów).
Z powyższych względów orzeczono jak w postanowieniu.
========================================