Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 49/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 sierpnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa Banku (…) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.
przeciwko M. W. i T. W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 19 sierpnia 2010 r.,
skargi kasacyjnej pozwanych
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 23 września 2009 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 23 września 2009 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanych
M. W. i T. W. od wyroku Sądu Okręgowego w L. z dnia 30 kwietnia, utrzymującego w
mocy nakaz zapłaty wydany przez ten Sąd dnia 20 grudnia 2006 r., którym nakazano,
2
aby pozwani zapłacili powodowi Bankowi (…) spółka akcyjna w W. – Oddział
Specjalistyczny w L. kwotę 109 165,09 zł wraz z kosztami postępowania. W sprawie
dokonano następujących ustaleń.
W dniu 17 sierpnia 2001 r. (...) Bank C.(...) spółka akcyjna w L., działający od dnia
9 czerwca jako Bank (…) spółka akcyjna w W. – Oddział Specjalistyczny w L., zawarł z
Zakładem Stolarskim K.(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w R. umowę o
kredyt nieodnawialny w wysokości 300 000 zł, który miał być spłacany w ratach
miesięcznych od dnia 15 października 2001 r. do dnia 15 sierpnia 2003 r.
Zabezpieczeniem kredytu był weksel in blanco, którego poręczycielami byli M. W., T.
W., K. N. i J. N. Do weksla zostało dołączone porozumienie wekslowe zawarte z
kredytobiorcą i poręczycielami wekslowymi, w których wyrazili oni zgodę na
uzupełnienie treści weksla poprzez wpisanie sumy wekslowej w wysokości pokrywającej
całość roszczenie z tytułu niewywiązania się z zobowiązań wynikających z umowy
kredytowej. W dniu 19 czerwca 2002 r. na zwyczajnym zgromadzeniu wspólników
podjęto uchwałę o rozwiązaniu Zakładu Stolarskiego K.(...) spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w R. Powiadomiony o tym powód pismem z dnia 29 lipca 2002 r.
poinformował kredytobiorcę o wysokości zadłużenia, w tym zadłużenia
przedterminowego wynoszącego na ten dzień 25 070,67 zł, wzywając jednocześnie do
uregulowania zaległości oraz przedstawienia propozycji spłaty pozostałej należności. W
odpowiedzi likwidator kredytobiorcy poinformował, że spłata zaległości będzie możliwa
po likwidacji majątku spółki i w dniu 25 września 2002 r. zwrócił się z prośbą o zawarcie
ugody w zakresie odroczenia spłaty pozostałej części kredytu w kwocie 220 000 zł oraz
zawieszenia naliczania odsetek. Powód w dniu 6 marca 2003 r. wyraził zgodę na
zawarcie ugody. Pismem z dnia 20 czerwca 2003 r., z uwagi na ogłoszoną upadłość
Zakładu Stolarskiego K.(...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w R., powód
wypowiedział umowę kredytową wskazując ogólną sumę zadłużenia na kwotę
280 368,38 zł. W dniu 20 grudnia 2005 r. zawiadomił kredytobiorcę i poręczycieli o
wypełnieniu weksla na sumę wekslową 351 615,59 zł wskazując termin zapłaty na dzień
18 stycznia 2006 r.
Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu Okręgowego co do zasadności
roszenia powoda. W szczególności uznał za nieskuteczny podniesiony przez
pozwanych zarzut przedawnienia roszenia ze stosunku podstawowego, które ich
zdaniem nastąpiło przed dniem 19 grudnia 2005 r., czyli przed datą wypełnienia weksla
in blanco. Jako datę początku bieg trzyletniego terminu przedawnienia Sąd przyjął datę
3
ogłoszenia upadłości przez kredytobiorcę, czyli zgodnie z normą mającego
zastosowanie w sprawie art. 32 § 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia
24 października 1934 r. – Prawo upadłościowe, z dniem 9 maja 2003 r. Zatem do dnia
wypełnienia weksla in blanco przez powoda termin przedawnienia nie upłynął i
kredytodawca był uprawniony do wypełnienia weksla. Sąd Apelacyjny nie podzielił
stanowiska pozwanych, iż bieg terminu przedawnienia ze stosunku podstawowego
rozpoczął się dnia 1 sierpnia 2002 r., ponieważ – jego zdaniem – pismo pozwanego z
dnia 29 lipca 2002 r. nie było wypowiedzeniem umowy kredytowej i postawieniem
kredytu w stan wymagalności, a zawierało tylko informację o stanie zadłużenia
kredytobiorcy, wezwanie do spłaty przedterminowych rat i przestawienia propozycji
spłaty pozostałej należności. Podobnie nie można uznać za początek biegu
przedawnienia wskazywanego przez powodów dnia 25 września 2002 r., ponieważ
pismo kredytobiorcy skierowane w tej dacie do powoda było jedynie informacją o jego
sytuacji finansowej i okolicznościach, które muszą zaistnieć, aby obsługa kredytu mogła
nastąpić oraz sformułowaniem propozycji ugodowych.
Wskazany wyżej wyrok zaskarżyła skargą kasacyjną w całości strona pozwana.
Jako podstawy skargi wskazała naruszenie prawa materialnego przez jego błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie: art. 118 k.c. w zw. z art. 120 § 1 k.c. w zw. z art.
355 § 1 i 2 k.c.; art. 32 § 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 24
października 1934 r. – Prawo upadłościowe; art. 10 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 –
Prawo Wekslowe. Skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
orzeczenie prze Sąd Najwyższy co do istoty sprawy poprzez oddalenie powództwa co
do pozwanych M. W. i T. W.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Weksel in blanco jest tzw. wekslem niezupełnym, a więc dokumentem
opatrzonym wprawdzie podpisem wystawcy, ale niezawierającym innych istotnych
treściowo elementów, znajdujących się w odrębnym dokumencie, tzw. porozumieniu
wekslowym. Porozumienie to reguluje zasady wypełniania (uzupełnienia) treści weksla
przez wierzyciela, w szczególności określa sumę wekslowego zobowiązania, a
przynajmniej precyzuje sposób jej ustalenia. Konsekwencją tej postaci weksla jest to, że
dłużnikowi przysługuje w stosunku do wierzyciela zarzut wypełnienie weksla niezgodnie
z treścią porozumienia, w czym m.in. przejawia się osłabienie abstrakcyjnego charakteru
tego weksla. W sprawie niniejszej porozumienia wekslowe podpisane przez strony nie
zawierały wskazań co do końcowej daty umożliwiającej wypełnienie weksla przez
4
wierzyciela. Powstaje zatem kwestia do kiedy to uprawnienie wierzycielowi przysługuje.
W orzecznictwie przyjmuje się, że wierzyciel traci uprawnienie do wypełnienia weksla po
upływie przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego łączącego go z
dłużnikiem, a tym samym, że skuteczny jest zarzut podniesiony przez dłużnika
wypełnienia weksla in blanco po upływie terminu przedawnienia zabezpieczonego nim
roszczenia, jako zarzut wypełnienia weksla niezgodnie z zawartym porozumieniem – art.
10 Prawa wekslowego (por. m. in. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 14 lipca 2006 r., II
CSK 75/06, Pr. Spółek 2007, nr 7- 8, str. 91, z dnia 24 listopada 2005 r., IV CK 236/05, z
dnia 14 lutego 2008 r., II CSK 522/07, z dnia 19 listopada 2004 r., V CK 228/04, OSP
2005, nr 11, poz. 130, czy z dnia 15 lutego 2006 r., IV CSK 15/05).
W tym stanie rzeczy pierwszorzędne znaczenie w sprawie ma ustalenie daty
początkowej wymagalności roszczenia o zwrot kredytu objętego umową kredytową
533/Z/2001 z dnia 17 sierpnia 2001 r., od której zaczął biec termin przedawnienia
stosownie do art. 120 § 1 zd. pierwsze k.c. Trzeba bowiem odrzucić sugestię
skarżących, że ustalenia tej daty należy dokonać na podstawie zdania drugiego tego
przepisu. Stanowisko to wychodzi z założenia, że ponieważ likwidator kredytobiorcy –
Zakładu Stolarskiego „K.(...)” spółki z o.o. powiadomił stronę powodową pismem z dnia
25 września 2002 r. o kłopotach finansowych reprezentowanego podmiotu, to ta
informacja powinna była być potraktowana przez kredytodawcę jako sygnał do
wypowiedzenia umowy kredytowej na podstawie jej § 8. Skoro zaś strona powodowa
tego nie uczyniła, to datę początkową wymagalności jej roszczenia należy liczyć według
zasady z art. 120 § 1 zdanie drugie k.c. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli wymagalność
roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu
rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony
podjął czynność w najwcześniejszym możliwym terminie. W realiach sprawy początkiem
tego terminu jest, zdaniem skarżących, data pisma z dnia 25 września 2002 r., a zatem
w dniu wypełnienia weksla, tj. 19 grudnia 2005 r. całe roszczenie powoda było już
przedawnione. Stanowiska tego nie sposób podzielić z dwóch przyczyn. Generalnie
trzeba stwierdzić, że w § 8 umowy przewidziano tylko możliwość wypowiedzenia umowy
przez kredytodawcę m. in. w sytuacji, kiedy kredytobiorca utraci zdolność kredytową.
Sytuacja taka dawała bankowi zatem jedynie uprawnienie do wypowiedzenia umowy,
którego nie można utożsamiać z obowiązkiem dokonania tej czynności. Przede
wszystkim jednak wymaga podkreślenia, że w tamtym okresie trwały między stronami –
na wniosek likwidatora kredytobiorcy – pertraktacje co do ugodowej modyfikacji
5
warunków spłaty zadłużenia. Ostatecznie bank poinformował likwidatora o
zaakceptowaniu tych warunków pismem z dnia 6 marca 2003 r. W tej sytuacji nie było
podstaw do wypowiadania umowy kredytowej przez powoda, gdyż wypowiedzenie takie
byłoby jawnym naruszeniem zasady lojalności kontraktowej. Dlatego też należy co do
zasady przyjąć za Sądem Apelacyjnym, że bieg trzyletniego przedawnienia roszczenia
ze stosunku podstawowego rozpoczął się, stosownie do art. 32 § 1 Prawa
upadłościowego z dnia 24 października 1934 r. (t. jedn.: Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz.
512), od daty ogłoszenia upadłości kredytobiorcy, tj. od dnia 9 maja 2003 r. Trzeba
jednak zaznaczyć, że wprawdzie zgodnie z tym przepisem data ogłoszenia upadłości
decyduje o wymagalności zobowiązań pieniężnych upadłego, ale tylko tych, których
termin płatności jeszcze nie nastąpił; nie odnosi się zaś, jak to błędnie zdaje się
przyjmować Sąd Apelacyjny, do roszczeń, które były już wymagalne przed dniem
ogłoszenia upadłości. To „przyśpieszenie” wymagalności na podstawie art. 32 § 1 Pr.
Upadłościowego dotyczy więc tylko czterech rat spłaty kredytu, które zgodnie z umową
na datę 9 maja nie były jeszcze wymagalne. W tym stanie rzeczy trzeba uznać, że
dokonując wypełnienia weksla in blanco w dniu 19 grudnia 2005 r., kredytodawca
uprawniony był do wypełnienia go co do części roszczeń ze stosunku podstawowego, a
więc do tych czterech rat oraz do rat wcześniejszych, które na tę datę nie uległy jeszcze
trzyletniemu przedawnieniu, a nie – jak błędnie przyjęły Sądy obu instancji – do
płatności wszystkich rat spłaty kredytu, których terminy ustalono w umowie. W tym
zakresie doszło zatem do częściowego naruszenia art. 32 § 1 Pr. Upadłościowego oraz
art. 10 Prawa wekslowego w zw. z art. 118 zdanie drugie k.c. i art. 120 § 1 zdanie
pierwsze k.c., co uzasadnia uwzględnienie skargi kasacyjnej (art. 39815
k.p.c. w zw. z
art. 108 § 2 i art. 398 21
k.p.c.).