Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 26 SIERPNIA 2010 R.
I KZP 13/10
Dokonanie oceny, czy podmiot będący autorem zażalenia ma interes
prawny w zaskarżeniu orzeczenia, wymaga uwzględnienia kryteriów obiek-
tywnych, a nie subiektywnych. Kwestia gravamen może być badana jedy-
nie w takim zakresie, w jakim autor zażalenia jest uprawniony do zaskarże-
nia orzeczenia.
Przewodniczący: sędzia SN P. Hofmański (sprawozdawca).
Sędziowie SN: K. Cesarz, Dorota Rysińska.
Prokurator Prokuratury Generalnej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy w sprawie Marka U., po rozpoznaniu w Izbie Karnej
na posiedzeniu w dniu 26 sierpnia 2010 r., przekazanych na podstawie art.
441 § 1 k.p.k. postanowieniem Sądu Rejonowego w K. z dnia 12 maja
2010 r., zagadnień prawnych wymagających zasadniczej wykładni ustawy:
„Czy podejrzanemu przysługuje prawo do zaskarżenia decyzji prowadzą-
cego postępowanie przygotowawcze o umorzeniu tego postępowania, lub
też o jego częściowym umorzeniu, oraz w wypadku udzielenia odpowiedzi
twierdzącej czy uprawnienie to obejmuje prawo do żądania uchylenia za-
skarżonej decyzji i dalszego prowadzenia postępowania przygotowawcze-
go, czy też ogranicza się do prawa żądania zmiany jego podstawy prawnej
bądź uzasadnienia,
- czy podejrzanemu przysługuje nieograniczone żadną normą prawo prze-
glądania akt postępowania przygotowawczego po wydaniu nieprawomoc-
nego postanowienia o jego umorzeniu, oraz czy wpływ na zakres tego
2
uprawnienia może mieć fakt umorzenia postępowania co do niektórych tyl-
ko zarzutów, a przede wszystkim, który spośród przepisów Kodeksu Po-
stępowania Karnego art. 306 § 1 zdanie drugie, czy też art. 156 § 4 (w tym
kontekście § 5) jest regulacją szczególną, który zaś ogólniejszej natury?”
p o s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.
U Z A S A D N I E N I E
Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawne ujawniły
się na tle następującego układu procesowego.
Postanowieniem z dnia 18 stycznia 2010 r., umorzono częściowo po-
stępowanie przygotowawcze, w ramach którego postawiono zarzut Marko-
wi U. Umorzenie śledztwa dotyczyło zarówno tego czynu, jak i czynu, co do
którego zarzutu nie przedstawiono. Podstawą umorzenia był art. 17 § 1 pkt
6 k.p.k. Obrońca podejrzanego Marka U. wniósł zażalenie na postanowie-
nie z dnia 18 stycznia 2010 r., domagając się jego uchylenia i dalszego
prowadzenia postępowania dowodowego. Z treści zażalenia wynika, że do-
tyczy ono także umorzenia postępowania w tej części, w której Marek U.
nie uzyskał procesowego statusu podejrzanego. Po wpłynięciu akt śledz-
twa do Sądu, obrońca podejrzanego złożył wniosek o umożliwienie podej-
rzanemu przejrzenia w całości akt postępowania, także w zakresie trwają-
cego jeszcze śledztwa (w części, w jakiej go nie umorzono), w tym także
tych materiałów, które opatrzono klauzulą „tajne”.
Przystępując do rozpoznania zażalenia Sąd Rejonowy w K. powziął
cały szereg wątpliwości, które na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przedstawił
do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu, uznając, że wyłoniły się zagad-
nienia prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy. Uzasadniając
3
swoje stanowisko Sąd Rejonowy wskazał, że dokonana przezeń językowa
wykładnia przepisów doprowadziła go do absurdalnych rezultatów, mając
zaś na względzie potrzebę przyspieszenia i ujednolicenia sposobu proce-
dowania w analogicznych sytuacjach procesowych, zdecydował o skorzy-
staniu z uprawnienia przewidzianego w art. 441 § 1 k.p.k.
Sąd Rejonowy wskazał ponadto, że – co do zasady – podejrzany, ja-
ko strona postępowania, może żalić się na postanowienie o umorzeniu po-
stępowania, nie jest jednak oczywiste, czy orzeczenie takie narusza jego
prawa lub szkodzi jego interesom (art. 425 § 3 zd. 1 k.p.k.). Za wątpliwe
uznał też Sąd Rejonowy, czy podejrzany może kwestionować w drodze za-
żalenia postanowienie o umorzeniu śledztwa w tej części, w jakiej toczyło
się ono w fazie in rem. Z dalszych wywodów Sądu wynika, że dopuszcza
on także taką interpretację, w świetle której podejrzanemu w ogóle nie
przysługuje prawo do zaskarżenia postanowienia o umorzeniu postępowa-
nia, co miałoby wynikać ze sposobu, w jaki ustawodawca zdefiniował cele
postępowania przygotowawczego. Rozterki Sądu związane są też z celo-
wością skarżenia postanowienia o umorzeniu w sytuacji, gdy następuje
ono z powodu przedawnienia karalności. Za wątpliwe uznaje bowiem Sąd,
czy jest sensowne domaganie się dalszego prowadzenia postępowania,
skoro nie może ono doprowadzić – właśnie z uwagi na przedawnienie – do
wniesienia skargi. Wątpliwości Sądu budzi także zakres, w jakim zastoso-
wanie znajduje w postępowaniu zażaleniowym uprawnienie do zapozna-
wania się z materiałami postępowania (art. 306 § 1 k.p.k.) w sytuacji, gdy
umorzono je jedynie w części. Rozważa przy tym Sąd Rejonowy, czy aby
nie byłoby zasadne potraktowanie wniosku o zapoznanie się z materiałami
postępowania jako złożonego w trybie art. 156 § 1 k.p.k., niemniej § 4 tego
przepisu pozostaje – w ocenie Sądu Rejonowego – w oczywistej sprzecz-
ności z przepisem art. 306 § 1 k.p.k., albowiem ogranicza dostęp strony do
akt postępowania w takim zakresie, w jakim objęte są klauzulą tajności.
4
Formułując pisemne stanowisko w sprawie prokurator Prokuratury
Generalnej wniósł o odmowę podjęcia uchwały uznając, że:
- druga z przedstawionych Sądowi Najwyższemu kwestii nie ma związku z
rozpoznawaniem wniesionego w sprawie środka odwoławczego,
- w zakresie pytania pierwszego nie wskazano przepisu prawnego (lub ze-
społu przepisów), które wymagałyby wykładni ustawy i to o charakterze za-
sadniczym, zaś pytanie to zmierza jedynie do uzyskania wskazówki co do
sposobu postąpienia w konkretnej sprawie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W sprawie nie występują przesłanki do dokonania zasadniczej wy-
kładni ustawy na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. Trafnie wywodzi prokurator
Prokuratury Generalnej, że przesłanki odmowy udzielenia odpowiedzi na
sformułowane pytania są zróżnicowane.
Pierwsze ze sformułowanych zagadnień nie jest jasne. Sygnalizowa-
na wątpliwość Sądu Rejonowego zdaje się dotyczyć w pierwszej kolejności
kwestii dopuszczalności zażalenia podejrzanego. Wątpliwość ta może być
– co do zasady – przedmiotem pytania prawnego, albowiem od rozstrzy-
gnięcia kwestii dopuszczalności zażalenia, jako wstępnej, zależy sposób
rozstrzygnięcia sprawy (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
29 listopada 2006 r., I KZP 27/06, OSNKW 2006, z. 12, poz. 110). Jedno-
cześnie jednak wywody zawarte w uzasadnieniu nie dają podstaw do przy-
jęcia, iżby Sąd Rejonowy nie był w stanie samodzielnie dokonać wykładni
przepisu art. 306 § 1 w zw. z art. 299 § 1 k.p.k., z których jednoznacznie
wynika, że postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego
może być zaskarżone przez strony, zaś podejrzany jest stroną tego postę-
powania. Nie może też budzić najmniejszych wątpliwości to, że status po-
dejrzanego przysługuje tylko w takim zakresie, w jakim w toku postępowa-
nia przygotowawczego przedstawiono zarzuty, względnie przesłuchano
osobę w charakterze podejrzanego bez wydania stosownego postanowie-
5
nia (art. 71 § 1 k.p.k.). Nie jest zatem rzeczą wątpliwą zakres, w jakim po-
dejrzanemu wolno skarżyć postanowienie o umorzeniu postępowania, sko-
ro ustawa pozwala zarówno na skarżenie orzeczeń w całości, jak i w części
(art. 425 § 1 zd. 1 k.p.k.). Zakres ten jest wszak w każdym wypadku wy-
znaczony treścią zarzutów, które podejrzanemu przedstawiono, albowiem
owa treść określa status podejrzanego w sprawie.
Słusznie zauważa przy tym Sąd Rejonowy, iż w świetle art. 425 § 3
zdanie 1 k.p.k. elementem decydującym o dopuszczalności zażalenia jest
gravamen. Jest rzeczą oczywistą, że dokonanie oceny, czy podmiot będą-
cy autorem zażalenia ma interes prawny w zaskarżeniu danego orzecze-
nia, wymaga uwzględnienia kryteriów obiektywnych, a nie subiektywnych.
Rozważając tę kwestię musi Sąd Rejonowy mieć na uwadze to, że zażale-
niem zakwestionowano umorzenie postępowania przygotowawczego z
powodu przedawnienia karalności i zadać sobie pytanie, czy podejrzany
ma interes prawny w kwestionowaniu tego rozstrzygnięcia. Jest przy tym
rzeczą pozostająca poza sporem, że kwestia gravamen może być badana
jedynie w takim zakresie, w jakim autor zażalenia jest uprawniony do za-
skarżenia orzeczenia. W przypadku podejrzanego granice dopuszczalności
zażalenia wyznaczone są zakresem, w jakim uzyskał on taki status w to-
czącym się postępowaniu przygotowawczym.
Druga część pierwszego pytania, wbrew intencji Sądu Rejonowego,
nie wiąże się z kwestią dopuszczalności zażalenia. W takim bowiem zakre-
sie, w jakim zażalenie jest dopuszczalne, podmiot wnoszący to zażalenie
może formułować dowolne wnioski. Rzeczą sądu jest zaś dokonanie oce-
ny, czy i w jakim zakresie, przy uwzględnieniu realiów faktycznych sprawy
oraz uwarunkowań prawnych, wnioski te zasługują na uwzględnienie. Na
daleko idącym nieporozumieniu opierają się przy tym rozważania zawarte
w uzasadnieniu postanowienia z dnia 12 maja 2010 r., gdzie Sąd Rejono-
wy myli kwestię dopuszczalności zażalenia z kwestią jego merytorycznej
6
zasadności i zapominając, że pierwsza z tych kwestii zawsze wyprzedza
drugą, zdaje się dążyć do uzależnienia rozstrzygnięcia w kwestii dopusz-
czalności zażalenia od tego, czy uwzględnienie wniosków skarżącego mia-
łoby w realiach rozpoznawanej sprawy jakikolwiek sens. Całkowicie nieu-
prawniony jest zatem wywód, w którym Sąd rozważa zagadnienie potrzeby
uwzględnienia żądania skarżącego w przedmiocie uchylenia zaskarżonego
postanowienia i przekazania sprawy do dalszego prowadzenia, skoro – z
uwagi na przedawnienie – wniesienie skargi w ogóle nie wchodzi w grę.
Przy tym chyba Sąd zapomina, że właśnie przedawnienie karalności było
podstawą kwestionowanego umorzenia, w związku z czym nie może ule-
gać wątpliwości, iż kontroli odwoławczej podlega to, w przedmiocie czego
zaskarżonym postanowieniem orzeczono i co zostało w środku odwoław-
czym zakwestionowane.
Co do pytania drugiego, w pełni zgodzić się trzeba z wnioskiem pro-
kuratora Prokuratury Generalnej. Kwestia uprawnienia skarżącego do
przeglądania akt jest kwestią, która musi być rozstrzygnięta in concreto w
każdej sprawie i wiąże się z procedowaniem w przedmiocie wniesionego
środka odwoławczego. Nie ma jednak znaczenia dla rozstrzygnięcia w
przedmiocie tego środka. Sąd, rozpoznając zażalenie na postanowienie o
umorzeniu śledztwa, musi zatem samodzielnie podjąć decyzję co do za-
kresu, w jakim podejrzanemu i jego obrońcy mogą być udostępnione akta
śledztwa, biorąc pod uwagę w szczególności zakres, w jakim zażalenie jest
w sprawie dopuszczalne. Sąd Najwyższy, który uprawniony jest jedynie do
dokonania zasadniczej wykładni ustawy, nie może udzielać Sądowi Rejo-
nowemu wskazówek co do zakresu, w jakim powinien on udostępnić akta
sprawy autorowi zażalenia. Oznaczałoby to bowiem konieczność udziele-
nia sądowi odwoławczemu swoistej instrukcji co do sposobu procedowania
w sprawie.
7
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w postano-
wieniu.