Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 36/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 sierpnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Halina Kiryło
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z powództwa Bogdana P.
przeciwko Urzędowi Skarbowemu
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 sierpnia 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 28 października 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
U z a s a d n i e n i e
Powód Bogdan P. wniósł o przywrócenie do pracy w pozwanym Urzędzie
Skarbowym.
Wyrokiem z dnia 15 lipca 2009 r. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy oddalił
powództwo. Sąd pierwszej instancji ustalił, że powód był zatrudniony u pozwanego
od dnia 1 sierpnia 1993 r. na podstawie umowy o pracę, a w dniu 1 sierpnia 1994 r.
został mianowany na stanowisko starszego referenta na podstawie art. 4 ustawy z
dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz. U. z 1982 r.
Nr 31, poz. 214 ze zm.). Z dniem 1 stycznia 2008 r., dotychczasowy stosunek pracy
powoda zawarty na podstawie mianowania, przekształcił się w stosunek pracy na
podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony, zgodnie z art.110 ustawy
z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej (Dz. U. Nr 170, poz. 2118 ze zm.).
Ostatnio powód był zatrudniony na stanowisku inspektora w referacie egzekucji
administracyjnej. W dniu 30 marca 2009 r. pracodawca wypowiedział powodowi
umowę o pracę. Jako przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę wskazano
systematyczne naruszanie zasad współżycia społecznego, a w szczególności
poniżanie, ubliżanie, naruszanie godności osobistych współpracowników i
przełożonych; bezpodstawne oskarżanie pracodawcy o popełnienie przestępstw
przez kierowanie zawiadomień do organów ścigania; oraz o nieprawidłowości -
kierowane do Ministra Finansów i Dyrektora Izby Skarbowej, poświadczenie
nieprawdy uniemożliwiające pracodawcy wykonywanie zadań, narażenie
pracodawcy na utratę dobrego imienia; utratę zaufania pracodawcy do pracownika i
brak lojalności wobec pracodawcy.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że wskazane przez pracodawcę przyczyny
uzasadniające wypowiedzenie umowy o pracę byly zasadne. Rozwiązanie z
powodem umowy o pracę było uzasadnione również z uwagi na słuszny interes
pracodawcy.
Apelację od powyższego wyroku Sądu Rejonowego wniósł powód.
Wyrokiem z dnia 28 października 2009 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że przywrócił
powoda do pracy w pozwanym Urzędzie Skarbowym na dotychczasowe warunki
3
pracy i płacy (pkt I.); zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 4. 086, 39 zł.
tytułem wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, pod warunkiem podjęcia
przez powoda pracy (pkt II.); zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 270
zł. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję oddalalając
wniosek w pozostałej części (pkt III.).
Sąd drugiej instancji nie zajmował się oceną zasadności rozwiązania z
powodem umowy o pracę. Uznał bowiem, że wypowiedzenie powodowi umowy o
pracę nastapiło z naruszeniem art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o
służbie cywilnej. Naruszenie przez pracownika służby cywilnej obowiązków członka
korpusu służby cywilnej powinno stanowić przesłankę wszczęcia przeciwko takiemu
pracownikowi postępowania dyscyplinarnego – uregulowanego w ustawie o służbie
cywilnej, z ewentualnym zastosowaniem sankcji wydalenia z pracy w urzędzie (art.
113 i art. 114 ustawy o słuzbie cywilnej). Nie można zatem – na podstawie art. 9
ust. 1 ustawy o służbie cywilnej – zastosować trybu rozwiązania umowy o pracę za
wypowiedzeniem przewidzianego w kodeksie pracy. Według Sądu drugiej instancji
z przepisów ustawy o służbie cywilnej (art. 113 oraz art. 114 tej ustawy) wynika
obligatoryjność wszczęcia postępowania dyscyplinarnego w przypadku
stwierdzenia naruszenia obowiązków pracownika służby cywilnej. Obligatoryjność
wszczęcia postępowania dyscyplinarnego powoduje, że sankcje dyscyplinarne nie
mogą być zastąpione sankcjami powszechnymi prawa pracy. Zakończenie
stosunku pracy z powodu zawinionego naruszenia wymienionych w ustawie
obowiązków przez pracownika służby cywilnej może nastąpić tylko w wyniku
dyscyplinarnego wydalenia z pracy, a nie wypowiedzenia stosunku pracy. Musi być
stosowana jednolita procedura, przez wzgląd na przejrzystość działań urzędu, jako
publicznego pracodawcy. Dopuszczalne jest natomiast wypowiedzenie
pracownikowi służby cywilnej umowy o pracę na podstawie przepisów Kodeksu
pracy, stosowanych na zasadzie art. 5 k.p. i art. 9 ustawy o służbie cywilnej, w
innych przypadkach niż naruszenie obowiązków członka korpusu służby cywilnej
(np. likwidacja stanowiska pracy pracownika służby cywilnej). Sąd drugiej instancji
powołał sie na stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w wyrokach: z dnia 4 marca
2008 r., II PK 177/07 – OSNP 2009/11-12/139; z dnia 11 marca 2008 r., II PK
193/07, LEX nr 442815.
4
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył skargą kasacyjną pozwany.
Skargę oparto na podstawie naruszenia przepisów prawa materialnego (art. 398 3
§
1 pkt 1 k.p.c.) zarzucając “niewłaściwe zastosowanie i wykładnię” art. 113 ust. 1
ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz. U. Nr 227, poz. 1505 ze
zm.) oraz niezastosowanie art. 9 ust. 1 tej ustawy w związku z art. 30 § 1 pkt 2, art.
32 § 1 pkt 3 k.p.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego i
orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie apelacji powoda oraz o zasądzenie
od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za I i II instancję oraz kosztów
postępowania kasacyjnego według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
W uzasadnieniu podstawy skargi kasacyjnej skarżący zarzucił, że Sąd
drugiej instancji dokonując wykładni funkcjonalnej przepisów art. 113 i art. 114
ustawy o służbie cywilnej, całkowicie pominął wnioski z wykładni systemowej
przepisów art. 4, art. 9, art. 35 ust. 3, art. 71 ust. 1 pkt 4, art. 114 ust. 4 ustawy o
służbie cywilnej. Zgodnie z art. 4 pkt 5 ustawy o służbie cywilnej, w służbie cywilnej
może być zatrudniona osoba, która cieszy się nieposzlakowaną opinią. Wymóg ten
dotyczy wszystkich członków korpusu służby cywilnej. Wskazane przez
pracodawcę przyczyny wypowiedzenia, które zostały potwierdzone w postępowaniu
sądowym przed Sądem Rejonowym, świadczyły o tym, że powód utracił
nieposzlakowaną opinię. Zgodnie art. 71 ust. 1 pkt 1 i 3 ustawy o służbie cywilnej,
dopuszczalne jest rozwiązanie stosunku pracy z urzędnikiem służby cywilnej
którego stosunek pracy podlega większej ochronie prawnej, niż stosunek pracy
pracownika służby cywilnej w razie dwukrotnej, następującej po sobie, negatywnej
oceny lub utraty nieposzlakowanej opinii. Ponadto w art. 35 ust. 3 ustawy o służbie
cywilnej przewidziano możliwość rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem
z osobą podejmującą pracę po raz pierwszy w służbie cywilnej, niezależnie od tego,
czy przyczyny wypowiedzenia leżą po stronie pracodawcy czy też po stronie
pracownika służby cywilnej. Przepisy ustawy o służbie cywilnej nie zawierają
natomiast takich regulacji co do pracownika służby cywilnej. Wobec tego w
5
stosunku do niego należy stosować na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy o słuzbie
cywilnej regulacje dotyczące rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem
przewidziane w kodeksie pracy (art. 30 § 1 pkt 2, art. 32 § 1 pkt 3 k.p.).
Dopuszczalność takiego sposobu rozwiązania stosunku pracy z
pracownikiem służby cywilnej akceptuje doktryna prawa – prof. Jacek Jagielski i
Krzysztof Rączka, autorzy komentarza do ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o
służbie cywilnej, Warszawa 2001 r., Wydawnictwa Prawnicze PWN.
Jako kolejny argument przeciwko wykładni dokonanej przez Sąd drugiej
instancji skarżący wskazał na brzmienie art. 114 ust. 4 ustawy o służbie cywilnej,
zgodnie z którym orzeczenie wobec pracownika służby cywilnej kary dyscyplinarnej
wydalenia z pracy skutkuje zakazem ubiegania się o zatrudnienie w korpusie służby
cywilnej przez okres pięciu lat. Takich skutków nie wywołuje natomiast rozwiązanie
umowy o pracę za wypowiedzeniem, nawet wówczas, gdy przyczyny
wypowiedzenia są zawinione przez urzędnika służby cywilnej, którego stosunek
pracy podlega większej ochronie prawnej, niż stosunek pracy pracownika służby
cywilnej. Zakazu ubiegania się o zatrudnienie w korpusie służby cywilnej przez
okres pięciu lat nie przewiduje również ustawa o służbie cywilnej w wypadku
rozwiązania stosunku pracy z urzędnikiem służby cywilnej bez wypowiedzenia z
winy urzędnika (art. 71 ust. 7 ustawy). Zastosowana przez Sąd w zaskarżonym
wyroku wykładnia poza przyjętą tezą jednolitości stosowania procedury określonej
w art. 113 ustawy o służbie cywilnej niczym nie uzasadnia zakazu rozwiązania
umowy o pracę za wypowiedzeniem z przyczyn leżących po stronie pracownika
służby cywilnej. Okoliczność, że ustawa o służbie cywilnej, w wypadku orzeczenia
kary wydalenia z pracy z urzędu (art. 114 ust. 4 ustawy o służbie cywilnej)
przewiduje skutek w postaci zakazu ubiegania się o zatrudnienie w korpusie służby
cywilnej przez okres pięciu lat, zbliża ten sposób rozwiązania stosunku pracy do
rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Skarżący podkreślił, że zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego
rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem stanowi zwykły sposób
rozwiązania umowy o pracę na czas nieokreślony. Wskazane w oświadczeniu o
wypowiedzeniu umowy o pracę przesłanki wypowiedzenia, a w szczególności
oskarżanie pracodawcy o popełnianie przestępstw przez kierowanie zawiadomień
6
do organów ścigania oraz kierowanie oskarżeń o nieprawidłowościach w
kierowanym urzędzie skarbowym do Ministra Finansów i Dyrektora Izby Skarbowej,
nie stanowiło naruszenia obowiązków członka korpusu służby cywilnej
skutkującego wszczęciem postępowania dyscyplinarnego, ale uzasadniło podstawę
wypowiedzenia umowy o pracę w związku z utratą zaufania wobec pracownika.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 sierpnia 2007 r., I PK 79/07 – Monitor Prawa
Pracy Nr 12/2007 – wskazał, że przyczyny wypowiedzenia nie muszą
charakteryzować się znaczną wagą ani powodować szkód po stronie pracodawcy.
Nie jest też wymagane udowodnienie zawinionego działania pracownika. Natomiast
postępowanie dyscyplinarne w swojej istocie jest następstwem zawinionego
naruszenia obowiązków członka korpusu służby cywilnej.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona przeciwna wniosła o odrzucenie
skargi kasacyjnej ewentualnie o oddalenie skargi kasacyjnej; oraz o zasądzenie od
pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania kasacyjnego w tym kosztów
zastępstwa procesowego według spisu kosztów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zaskarżony wyrok wynika z wyprowadzonego przez Sąd drugiej instancji z
przepisów ustawy o służbie cywilnej poglądu, że do pracowników służby cywilnej
nie mają zastosowania przepisy kodeksu pracy o rozwiązywaniu umów o pracę za
wypowiedzeniem w przypadku naruszenia obowiązków członka korpusu służby
cywilnej; pracownicy ci mogą bowiem z tego powodu podlegać wyłącznie
odpowiedzialności dyscyplinarnej.
Trzeba podkreślić, że wyrażone w uzasadnieniu wyroku stanowisko o
wyłączności postępowania dyscyplinarnego i w konsekwencji niedopuszczalności
wypowiadania umów o pracę pracownikowi służby cywilnej z przyczyny
podlegającej badaniu w postępowaniu dyscyplinarnym, Sąd drugiej instancji
traktuje jako zasadę nie dopuszczającą żadnych wyjątków. Z tego bowiem powodu
nie zajmował się w ogóle ustalonymi w wyroku Sądu pierwszej instancji
przesłankami wypowiedzenia w tym zasadnością jego przyczyn, nie zajmował się
także ustaleniem czy wszczęto, a jeżeli nie to z jakich powodów, postępowanie
7
dyscyplinarne. Stanowisko wyroku jest więc radykalnie jednoznaczne;
wypowiedzenie umowy o pracę pracownikowi służby cywilnej jest bezprawne w
każdym przypadku naruszenia obowiązków członka korpusu służby cywilnej, o
którym mowa w art. 113 ust. 1 ustawy o służbie cywilnej.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą skargę uznał, że
wątpliwości nasuwa wskazany wyżej radykalizm konsekwencji poglądu o
pierwszeństwie odpowiedzialności dyscyplinarnej pracownika służby cywilnej.
W stosunkach pracy wprost podlegających Kodeksowi pracy nie jest
kwestionowane prawo pracodawcy do wypowiedzenie umowy o pracę z przyczyn,
które mogłyby stanowić podstawę rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.
Pracodawca jest dysponentem przysługujących mu uprawnień i może wybrać takie,
które równocześnie odpowiada jego interesowi i jest korzystne dla pracownika. Nie
jest więc ani nieuzasadnione, ani nie narusza przepisów o wypowiedaniu umów o
pracę w rozumieniu art. 45 § 1 k.p. wypowiedzenie umowy z przyczyn,
rzeczywiście zaistniałych i ujawnionych w wypowiedzeniu (por. art. 30 § 4 k.p.),
choćby chodziło o ciężkie naruszenie przez pracownika podstawowych obowiązków
pracowniczych (por. art. 52 § 1 pkt 1 k.p.).
Budzi wątpliwości przyjęcie, iż w stosunku do pracowników służby cywilnej
dla których źródłem zatrudnienia jest umowa o pracę, pracodawca musi się
posłużyć sankcją dyscyplinarnego wydalenia z pracy w urzędzie (art. 113 ust. 1
oraz art., 114, 2 pkt 4 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej), bez
możliwości skorzystania z wypowiedzenia umowy o pracę, które byłoby dla
pracownika oczywiście korzystniejszą formą rozwiązania stosunku pracy niż
wydalenie, które powoduje nie tylko wygaśnięcie stosunku pracy, ale także zakaz
ubiegania się o zatrudnienia w korpusie służby cywilnej przez okres pięciu lat.
Stanowisko zaskarżonego wyroku nasuwa zastrzeżenia w świetle wykładni
systemowej przedmiotowego problemu interpretacyjnego dotyczącego art. 9 ust. 1
ustawy o służbie cywilnej (także art. 5 k.p.) w związku z art. 113 i art. 114 ustawy o
służbie cywilnej.
Problemem jest określenie znaczenia braku regulacji w ustawie o służbie
cywilnej rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem służby cywilnej nie będącym –
jak powód – urzędnikiem służby cywilnej. Interpretacja zaskarżonego wyroku, że
8
milczenie ustawy o służbie cywilnej nieoznacza braku regulacji, bo ta jest
wystarczająco zupełna w przepisach o odpowiedzialności dyscyplinarnej – nie
uwzględnia co najmniej dwóch rzeczy. Po pierwsze są jakościowe różnice
pomiędzy wypowiedzeniem umowy o pracę, które – jak to trefnie przypomniano w
skardze – jest „zwykłym” sposobem rozwiązania umowy o pracę na czas
nieokreślony, bez konieczności między innymi udowodnienia zawinionego działania
pracownika, a wydaleniem z pracy w urzędzie które musi zakładać
najpoważniejsze zawinione naruszenie obowiązków członka służby cywilnej. Nie
jest wystarczające wnioskowanie z art. 113 ustawy o służbie cywilnej o tym, że
ustawodawca regulując możliwość zastosowania najcięższej kary dyscyplinarnej
powodującej wygaśnięcie umowy o prace wyczerpał w ten sposób cały zakres
przypadków rozwiązania umowy o pracę z przyczyn dotyczących pracownika. Kara
dyscyplinarna jest sankcją, a wydalenie z pracy w urzędzie jest sankcją
najsurowszą, powodującą wygaśnięcie stosunku pracy z konsekwencjami
określonymi w art. 114 ust. 4 ustawy o służbie cywilnej. Nie jest to regulacja której
przesłanki, funkcja i skutki prawne byłyby na tyle podobne do rozwiązania umowy o
pracę za wypowiedzeniem, że możnaby przyjmować, że wyłącza ona sens i
celowość regulacji kodeksowej, dotyczącej przecież czegoś innego. Po drugie,
powyższe zastrzeżenia zdaje się potwierdzać ustawodawca przez regulację
rozwiązania stosunku pracy z urzędnikami służby cywilnej. Regulacja ta obejmuje
rozwiązanie stosunku pracy z zachowaniem trzymiesięcznego okresu
wypowiedzenie (art. 71 ust. 1 i ust. 2 ustawy o służbie cywilnej) oraz rozwiązanie
stosunku pracy bez wypowiedzenia (art. 71 ust. 7 ustawy o służbie cywilnej). W
kontekście tych regulacji milczenie ustawy w zakresie rozwiązania stosunku pracy z
pracownikiem służby cywilnej, nie będącym urzędnikiem służby cywilnej przemawia
za nieuregulowaniem tej problematyki bezpośrednio w ustawie o służbie cywilnej,
co oznacza, stosownie do art. 9 ust. 1 ustawy, pozostawienie – inaczej niż wobec
urzędników służby cywilnej – regulacji przewidzianej w Kodeksie pracy. Nie ma
bowiem przekonujących racji za takim wyjaśnieniem regulacji w ustawie
rozwiązania stosunku pracy z urzędnikiem a nieuregulowania tego wobec
pracowników umownych, że tylko ci ostatni podlegają szczególnej ochronie przed
rozwiązaniem stosunku pracy szczególnej w porównaniu z urzędnikami.
9
Tymczasem w dotychczasowej – także ujmowanej historycznie - praktyce
legislacyjnej pracownicy zatrudnieni na podstawie mianowania, tak jak obecnie
urzędnicy służby cywilnej, uzyskiwali wyższy standard ochrony stosunku pracy
przed jego rozwiązaniem.
Jeżeli zatem urzędnicy służby cywilnej podlegają tak jak inni członkowie
korpusu służby cywilnej odpowiedzialności dyscyplinarnej a mimo to „podlegają”
regulacji przewidującej rozwiązanie stosunku pracy, to powinno się uznać, że
niebędący urzędnikami członkowie korpusu służby cywilnej także podlegają
regulacji przewidującej rozwiązanie stosunku pracy, z tym tylko, że w ich
przypadkach jest to regulacja powszechnego prawa pracy zawarta w odpowiednich
przepisach kodeksu pracy.
Przyjmując powyższe stanowisko Sąd Najwyższy zwraca uwagę na to, że
regulacje ustawy o służbie cywilnej dotyczące statusu członka korpusu służby
cywilnej, mają pośredni wpływ na stosowanie do pracowników służby cywilnej
przepisów Kodeksu pracy dotyczących rozwiązywania umów o pracę za
wypowiedzeniem, W szczególności odnosi się to do subsumcji ustaleń faktycznych
danej sprawy do wymagania uzasadnionych przyczyn wypowiedzenia umowy o
pracę.
Z takim zastrzeżeniem Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą
sprawę uznaje, że do członków korpusu służby cywilnej nie będących urzędnikami
służby cywilnej stosuje się przepisy Kodeksu pracy dotyczące rozwiązania umowy
o pracę za wypowiedzeniem nie podzielając w takim zakresie powołanej w
zaskarżonym wyroku tezy Sądu Najwyższego zawartej w wyroku z dnia 4 marca
2008 r. II PK 177/07 (OSNP 2009/11 – 12/ 139).
Mając powyższe na uwadze i uznając zasadność podstawy rozpoznanej
skargi kasacyjnej Sąd Najwyższy orzekł stosowanie do art. 39815
§ 1 k.p.c.