Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UZ 16/10
POSTANOWIENIE
Dnia 25 sierpnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca)
SSN Józef Iwulski
w sprawie z wniosku H. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o wysokość emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 25 sierpnia 2010 r.,
zażalenia wnioskodawcy na postanowienie Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 9 kwietnia 2010 r.,
oddala zażalenie.
Uzasadnienie
Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z 27 maja 2008 r. przyznał H. M.
prawo do emerytury. Odwołanie od powyższej decyzji wniósł wnioskodawca,
domagając się wyliczenia emerytury z uwzględnieniem w podstawie jej wymiaru
zarobków z dziesięciu kolejnych lat kalendarzowych, tj. z okresu od 1 maja 1975 r.
do 31 grudnia 1984 r., oraz obliczenia świadczenia w oparciu o wskaźnik wysokości
podstawy wymiaru wynoszący 120,68 %.
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 5 marca
2009 r., oddalił odwołanie wnioskodawcy.
Apelację od powyższego wyroku wniósł wnioskodawca.
2
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 1
grudnia 2009 r., zmienił zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję w ten
sposób, że zobowiązał organ rentowy do obliczenia wysokości emerytury
wnioskodawcy przy uwzględnieniu podstawy wymiaru zarobków z 20 lat, tj. 1965,
1967-1985, z tym że wysokość zarobków za rok 1969 należało uwzględnić w
wysokości 31.145,79 zł; w pozostałym zakresie oddalił apelację.
W dniu 15 marca 2010 r. skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego z
1 grudnia 2009 r. wniósł osobiście H. M.
Sąd Apelacyjny postanowieniem z 9 kwietnia 2010 r. odrzucił skargę
kasacyjną sporządzoną osobiście przez wnioskodawcę, przyjmując, że jest ona z
tego powodu niedopuszczalna, ponieważ wnioskodawca nie ma tzw. zdolności
postulacyjnej; z tej przyczyny skarga podlegała odrzuceniu na podstawie art. 3986
§
2 k.p.c.
Sąd Apelacyjny podniósł, że zgodnie z art. 871
k.p.c. w postępowaniu przed
Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów lub radców
prawnych, a zatem skarga kasacyjna - jako środek zaskarżenia rozpoznawany
przez ten Sąd - powinna być sporządzona przez pełnomocnika będącego
adwokatem lub radcą prawnym. Wspomniany przepis ustanawia przymus
sporządzenia skargi kasacyjnej przez pełnomocnika, którym może być tylko
adwokat albo radca prawny. Celem tego przymusu jest zapewnienie właściwego i
kompetentnego opracowania skargi kasacyjnej. Po wpływie skargi kasacyjnej do
sądu drugiej instancji, sąd ten bada, czy jest ona dopuszczalna, tj. czy została
wniesiona przez uprawniony podmiot i w stosunku do orzeczenia, które może być
zaskarżone tym środkiem zaskarżenia, oraz czy został zachowany termin do jej
wniesienia i czy spełnia ona wymagania formalne. Skarga kasacyjna wniesiona
osobiście przez stronę nieposiadającą kwalifikacji przewidzianych w art. 871
§ 2
k.p.c., jest dotknięta brakiem uzasadniającym jej odrzucenie na podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c., według którego Sąd drugiej instancji odrzuca na posiedzeniu niejawnym
skargę kasacyjną wniesioną po upływie terminu, skargę niespełniającą wymagań
określonych w art. 3984
§ 1 k.p.c., nieopłaconą oraz skargę, której braków nie
usunięto w terminie lub z innych przyczyn niedopuszczalną. Skarga kasacyjna z
innych przyczyn niedopuszczalna to m.in. skarga wniesiona przez osobę
3
nieuprawnioną, czyli również przez stronę, ale bez zastępstwa przez adwokata lub
radcy prawnego, o których mowa w art. 871
§ 1 k.p.c.
Zażalenie na postanowienie Sądu Apelacyjnego wniósł w imieniu
ubezpieczonego jego pełnomocnik, zarzucając: 1) nieważność postępowania (art.
379 pkt 5 k.p.c.), poprzez brak pouczenia wnioskodawcy o konieczności
sporządzenia skargi kasacyjnej przez profesjonalnego pełnomocnika zgodnie z art.
871
§ 1 k.p.c.; 2) naruszenie art. 3986
§ 2 k.p.c., poprzez odrzucenie osobistej
skargi kasacyjnej wnioskodawcy, mimo że nie został on poinformowany o
konieczności profesjonalnej reprezentacji w zakresie sporządzenia skargi; 3)
naruszenie art. 5 k.p.c., przez nieudzielenie stronie działającej bez adwokata lub
radcy prawnego pouczenia o obowiązku sporządzenia skargi kasacyjnej przez
profesjonalnego pełnomocnika, wbrew brzmieniu przepisu nakazującego udzielanie
stronom postępowania występującym w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego
niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji, ewentualnie uchylenie
zaskarżonego postanowienia przez Sąd drugiej instancji w trybie art. 395 § 2 k.p.c.,
zwrot kosztów procesu, w tym zwrot kosztów zastępstwa procesowego w
postępowaniu zażaleniowym.
W uzasadnieniu zażalenia skarżący podniósł, że zaskarżone postanowienie
jest nieuzasadnione, ponieważ Sąd Apelacyjny - doręczając wnioskodawcy wyrok -
nie udzielił mu jako osobie występującej w sprawie bez adwokata lub radcy
prawnego wskazówek co do sposobu zaskarżenia orzeczenia, w tym konieczności
skorzystania z pomocy profesjonalnego pełnomocnika. Wnioskodawca otrzymał
jedynie egzemplarz odpisu wyroku bez stosownego pouczenia. Wnioskodawca nie
uzyskał również takiego pouczenia od Sądu Apelacyjnego podczas rozprawy
odwoławczej. Pełnomocnik skarżącego podniósł, że zgodnie z art. 5 k.p.c. sąd
powinien udzielać stronom i uczestnikom postępowania występującym w sprawie
bez adwokata lub radcy prawnego potrzebnych wskazówek co do czynności
procesowych oraz pouczać ich o skutkach prawnych tych czynności i skutkach
zaniedbań. W niniejszej sprawie takiego pouczenia nie sformułowano. Brak
pouczenia co do obligatoryjnego przymusu adwokacko-radcowskiego w zakresie
4
sporządzenia skargi kasacyjnej spowodował pozbawienie strony dalszej możliwości
obrony jej praw w tym postępowaniu, prowadząc tym samym do nieważności
postępowania, o jakiej mowa w art. 379 pkt 5 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie jest nieuzasadnione.
Przedstawiona w uzasadnieniu zażalenia argumentacja nie koresponduje z
treścią zaskarżonego postanowienia Sądu Apelacyjnego z 9 kwietnia 2009 r.,
którym Sąd odrzucił skargę kasacyjną, sporządzoną i wniesioną osobiście przez
samego ubezpieczonego jako osobę nieuprawnioną (nieposiadającą zdolności
postulacyjnej).
Zgodnie z art. 871
k.p.c. w postępowaniu cywilnym przed Sądem
Najwyższym obowiązuje przymus adwokacko-radcowski. Przymus ten ma
charakter bezwzględny, co oznacza, że strony muszą być w tym postępowaniu
reprezentowane przez adwokata lub radcę prawnego. Samodzielny, osobisty udział
strony w postępowaniu kasacyjnym, bez reprezentacji przez adwokata lub radcę
prawnego, zależy od tzw. zdolności postulacyjnej przyznanej w art. 871
§ 2 k.p.c.
osobom posiadającym wykształcenie prawnicze i dodatkowe kwalifikacje w
zawodach prawniczych. W każdym przypadku wniesienia skargi kasacyjnej z
naruszeniem art. 871
k.p.c., czyli samodzielnie przez stronę niereprezentowaną
przez adwokata lub radcę prawnego (art. 871
§ 1 k.p.c.) albo nieposiadającą
zdolności postulacyjnej ze względu na kwalifikacje prawnicze (art. 871
§ 2 k.p.c.),
skarga podlega odrzuceniu.
W rozpoznawanej sprawie wnioskodawca nie miał zdolności postulacyjnej na
podstawie art. 871
§ 2 k.p.c., więc nie mógł we własnej sprawie wnieść osobiście
skargi kasacyjnej. Musiał zatem skorzystać z pomocy prawnej profesjonalnego
pełnomocnika w celu spełnienia wymagania przymusu adwokacko-radcowskiego.
W uzasadnieniu zażalenia pełnomocnik skarżącego powołuje się na
niewłaściwe pouczenie wnioskodawcy o terminie i sposobie zaskarżenia
orzeczenia. Należy podkreślić, że wadliwe pouczenie strony co do terminu
dokonania czynności procesowej, albo brak takiego pouczenia, może uzasadniać
5
wystąpienie z wnioskiem o jego przywrócenie (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z 19 grudnia 1997 r., II CZ 149/97, LEX nr 50616). W orzecznictwie
przyjmuje się, że uchybienie przez sąd obowiązkowi należytego pouczenia strony
działającej bez adwokata co do przysługujących jej środków odwoławczych i
środków zaskarżenia (por. np. art. 5 k.p.c., art. 327 § 1 k.p.c., także w związku z
art. 387 § 1 i 3 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c.) może uzasadniać przywrócenie terminu
do ich wniesienia albo do dokonania czynności procesowych stanowiących
warunek ich wniesienia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 5 września 1997
r., III CKN 389/97, LEX nr 50531). Nie jest to jednak przyczyna nieważności
postępowania przewidziana w art. 379 pkt 5 k.p.c.
W rozpoznawanej sprawie zakwestionowana została prawidłowość
pouczenia wnioskodawcy przez Sąd Apelacyjny o sposobie zaskarżenia wyroku
tego Sądu. Okoliczności podniesione w uzasadnieniu zażalenia można byłoby
ewentualnie potraktować jako okoliczności uzasadniające wniosek o przywrócenie
terminu do dokonania czynności procesowej w postaci wniesienia skargi
kasacyjnej. Żadna z tych okoliczności nie zmienia jednak oceny, że ubezpieczony
wniósł skargę kasacyjną sporządzoną osobiście, która z tej przyczyny podlegała
odrzuceniu.
Na marginesie można zauważyć, że z protokołu posiedzenia jawnego
wyznaczonego w celu ogłoszenia wyroku Sądu Apelacyjnego z 1 grudnia 2009 r.,
na którym obecny był wnioskodawca, jednoznacznie wynika, że został on
szczegółowo pouczony o sposobie i terminie wniesienia skargi kasacyjnej. Należy
również zwrócić uwagę na fakt, że wnioskodawca złożył 1 grudnia 2009 r. wniosek
o doręczenie mu wraz z uzasadnieniem wyroku Sądu Apelacyjnego z 1 grudnia
2009 r., co dowodzi, że zrozumiał pouczenie o możliwości złożenia takiego wniosku
w terminie siedmiu dni od chwili ogłoszenia wyroku. Pomimo stosownego
pouczenia, wnioskodawca wniósł skargę kasacyjną sporządzoną osobiście, co nie
odpowiadało treści pouczenia.
Pełnomocnik skarżącego podniósł również w zażaleniu, że z powodu
znacznego upośledzenia słuchu wnioskodawca nie rozróżnia słów i mógł nie
dosłyszeć, a przez to zrozumieć, treści pouczenia. Także ta okoliczność nie wpływa
na ocenę zasadności odrzucenia skargi kasacyjnej, a mogłaby jedynie
6
usprawiedliwiać wniosek o przywrócenie terminu do dokonania tej czynności
procesowej.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. w
związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. orzekł jak w sentencji postanowienia.