Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 września 2010 r.
I UK 106/10
Ubezpieczonemu, który w dniu zgłoszenia wniosku o wcześniejszą eme-
ryturę na podstawie art. 29 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emerytu-
rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), pobierał rentę z tytułu niezdolności do pracy z
innego niż pracowniczy tytuł ubezpieczenia społecznego, nie przysługuje
prawo do emerytury w niższym wieku emerytalnym, chyba że przez cały okres
wymagany do przyznania emerytury podlegał ubezpieczeniu społecznemu lub
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku
pracy (art. 29 ust. 3 tej ustawy).
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN: Jerzy
Kwaśniewski, Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 września
2010 r. sprawy z odwołania Wiesława W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w N.S. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczone-
go od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 10 grudnia 2009 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 10 grudnia 2009 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Krakowie oddalił apelację ubezpieczonego Wiesława W. od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Nowym Sączu z dnia
24 czerwca 2008 r. oddalającego odwołanie ubezpieczonego od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w N.S. z dnia 12 lutego 2009 r. o odmowie
prawa do wcześniejszej emerytury.
W sprawie tej ustalono, że ubezpieczony Wiesław W. (urodzony 17 lipca 1946
r.) złożył wniosek o emeryturę w dniu 12 grudnia 2008 r. W okresie do 31 marca
2
2009 r. pobierał rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Wnioskodawca wy-
kazał następujące okresy składkowe i nieskładkowe: od 1 października 1964 r. do 29
marca 1972 r. - studia na AGH w K.; a następnie był zatrudniony: od 1 sierpnia 1972
r. do 31 stycznia 1980 r. w Fabryce Maszyn Wiertniczych „G.” w G.; od 21 września
1976 r. do 30 kwietnia 1978 r. w Spółdzielni Przemysłu Ludowego; od 1 lutego 1980
r. do 31 marca 1980 r. w G. Spółdzielni Pracy w G.; od 8 kwietnia 1980 r. do 31
grudnia 1987 r. w Spółdzielni Kółek Rolniczych w G.; w okresie od 1 stycznia 1988 r.
do 15 listopada 1993 r. w Spółdzielni Gospodarczo-Rolniczej w G. W okresie od 18
listopada 1993 r. do 28 lutego 1994 r. pobierał zasiłek dla bezrobotnych. Od 1 marca
1994 r. do 15 marca 2005 r. prowadził działalność gospodarczą FPUH „M.-R.” w G.
Ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę nie był pracownikiem. Ponadto w
okresach: od 16 listopada 1993 r. do 17 listopada 1993 r., od 1 marca 1994 r. do 15
marca 1994 r., od 1 czerwca 2001 r. do 30 września 2004 r. i od 16 marca 2005 r. do
30 września 2005 r. podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników. Ubezpieczony
posiada 28 lat, 4 miesiące i 23 dni okresów składkowych, 6 lat 3 miesiące i 3 dni
okresów nieskładkowych, co łącznie daje 34 lata 7 miesięcy i 26 dni okresów skład-
kowych i nieskładkowych (po doliczeniu okresu studiów w wymiarze 5,5 roku).
Decyzją z dnia 12 lutego 2009 r. organ rentowy odmówił ubezpieczonemu
prawa do emerytury na podstawie art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emery-
turach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009
r. Nr 153, poz. 1227, zwanej dalej ustawą o emeryturach i rentach lub ustawą), po-
nieważ przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę nie był pracownikiem.
Sąd Okręgowy oddalił odwołanie ubezpieczonego od tej decyzji, uznając, że
nie spełnia on przesłanki wymaganego stażu ubezpieczeniowego (35 lat) określonej
w art. 29 ust. 1 ustawy, skoro legitymuje się łącznym okresem składkowym i nie-
składkowym w wymiarze 34 lat, 7 miesięcy i 26 dni, ani przesłanki pozostawania w
stosunku pracy bezpośrednio przed złożeniem wniosku o emeryturę z art. 29 ust. 2
ustawy, ponieważ bezpośrednio przed złożeniem wniosku pozostawał w rolniczym
ubezpieczeniu społecznym. Także pobieranie renty z tytułu częściowej niezdolności
do pracy nie zwalnia go z konieczności spełnienia przesłanki pozostawania w sto-
sunku pracy bezpośrednio przed dniem złożenia wniosku (art. 29 ust. 2 pkt 1), a je-
dynie z obowiązku wykazania, że w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubez-
pieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawał w
stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy (art. 29 ust. 2 pkt 2).
3
Sąd Apelacyjny oddalił apelację wnioskodawcy, uznając, że spełnia on co
prawda przesłankę stażu ubezpieczeniowego (art. 29 ust. 1 ustawy), gdyż wlicza się
do niego okresy podlegania ubezpieczeniu rolniczemu, to jednak nie spełnia obu wa-
runków wynikających z art. 29 ust. 2 pkt 1 i pkt 2 ustawy. Wbrew wymogowi art. 29
ust. 2 pkt 1, ostatnio przed zgłoszeniem wniosku nie był pracownikiem, pozostawał
bowiem w ubezpieczeniu rolniczym (od 16 marca 2005 r. do 30 września 2005 r.), a
wcześniej (do 15 marca 2005 r.) prowadził działalność gospodarczą. Natomiast fakt,
że w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę był uprawniony do renty z tytułu niezdol-
ności do pracy, nie oznacza spełnienia przesłanki z art. 29 ust. 2 pkt 2 ustawy, po-
nieważ renta taka - równoważąca pozostawanie w stosunku pracy - powinna wynikać
z pracowniczego ubezpieczenia społecznego. Pobieranie przez ubezpieczonego
renty z tytułu niezdolności do pracy nie było „kontynuacją stosunku pracy, lecz na-
stępstwem podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności
gospodarczej oraz rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu”, co pozbawia go upraw-
nienia do emerytury przyznawanej w oparciu o art. 29 ustawy, która ma charakter
uprawnienia pochodnego od pracowniczego ubezpieczenia społecznego.
W ocenie tego Sądu, warunek wykazania, że w okresie ostatnich 24 miesięcy
podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rento-
wym pozostawał w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy (art. 29 ust. 2 pkt 2)
nie musi być spełniony w sytuacji posiadania uprawnienia do renty z tytułu niezdol-
ności do pracy w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę. Obydwa warunki natomiast
(art. 29 ust. 2 pkt 1 i pkt 2 ) wyłączone zostają, gdy przez cały wymagany okres, o
którym mowa w art. 29 ust. 1 pkt 1 i 2, ubiegający się o emeryturę podlegał ubezpie-
czeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozo-
stawania w stosunku pracy (art. 29 ust. 3). Tego wymogu ubezpieczony nie wypełnił,
gdyż nie posiada 35 lat wymaganego stażu pracowniczego.
W skardze kasacyjnej ubezpieczony zarzucił naruszenie prawa materialnego,
w szczególności art. 29 ust. 1 i ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach, polegające na
jego błędnej wykładni i niewłaściwym zastosowaniu i przyjęciu, że nie spełnia prze-
słanek do nabycia prawa do emerytury. Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie
skargi do rozpoznania wskazano występowanie w sprawie istotnego zagadnienia
prawnego oraz potrzebę wykładni art. 29 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS w zakresie w jakim określa on prawo do emerytury osób, które w dniu złożenia
wniosku o emeryturę były uprawnione do renty z tytułu niezdolności do pracy i które
4
bezpośrednio przed nabyciem prawa do renty nie podlegały ubezpieczeniu z tytułu
pozostawania w stosunku pracy. Zdaniem skarżącego, na gruncie art. 29 ust. 2 tej
ustawy przysługiwanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy zwalniało go z
konieczności spełnienia przesłanki pozostawania w stosunku pracy ostatnio przed
dniem złożenia wniosku o emeryturę lub wykazania, że przysługujące mu prawo do
renty z tytułu niezdolności do pracy wynikało z pracowniczego ubezpieczenia spo-
łecznego. Prawo do wcześniejszej emerytury z art. 29 ustawy o emeryturach i ren-
tach z FUS może nabyć także osoba, która bezpośrednio przed złożeniem wniosku o
emeryturę nie była pracownikiem, a podlegała ubezpieczeniu społecznemu w takim
zakresie jak pracownik z innego tytułu. Potwierdza to wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 13 stycznia 2006 r., UK 145/05, zgodnie z którym prawo do emerytury na pod-
stawie art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS może nabyć także ubezpieczo-
ny, który w chwili osiągnięcia wieku emerytalnego nie pozostawał w ubezpieczeniu
pracowniczym. Ponadto posiadanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, o
której mowa w art. 29 ust. 2 pkt 2 in fine ustawy, zwalnia ubezpieczonego zarówno
od obowiązku bycia pracownikiem „ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę"
(art. 29 ust. 2 pkt 1), jak również od wykazania pozostawania w stosunku pracy co
najmniej przez 6 miesięcy w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu
społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (art. 29 ust. 2 pkt 1).
Wskazuje na to zarówno wykładnia gramatyczna jak i funkcjonalna wskazanego
przepisu. Użycie w nim spójnika „oraz" między pkt 1 i pkt 2 oznacza, że przepis ten
wymaga spełnienia jednoczesnego warunków określonych w pkt 1 i pkt 2, „chyba że
w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnieni do renty z tytułu niezdolności
do pracy” (art. 29 ust. 2 pkt 2 in fine). Równocześnie nie ma podstaw do przyjęcia, że
w rozumieniu art. 29 ust. 2 ustawy prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy musi
wynikać z pracowniczego ubezpieczenia społecznego. Taka wykładnia prowadziłaby
do dyskryminowania wszystkich osób, które tak jak skarżący posiadają długoletni
pracowniczy staż ubezpieczeniowy (ponad 20 lat - od sierpnia 1972 r. do listopada
1993 r.), a z różnych względów w okresie bezpośrednio poprzedzającym nabycie
uprawnień rentowych posiadały, nawet chociażby na krótko, ubezpieczenie z innego
tytułu (prowadzenia działalności rolniczej i pozarolniczej działalności gospodarczej).
W tym zakresie aktualna pozostaje wykładnia dokonana w uchwale Sądu Najwyż-
szego z dnia 16 kwietnia 1991 r., III UZP 22/90 (OSNCP 1991 nr 8-9, poz. 99), zgod-
nie z którą za pracownika uważać należy także byłego pracownika.
5
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przeka-
zanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Krakowie, ewen-
tualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przyznanie skarżącemu prawa do emery-
tury oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz skarżącego kosztów postępowania
według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego w taryfowej wy-
sokości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie miała usprawiedliwionych podstaw. Została ona oparta
wyłącznie na zarzutach błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania przepisów
prawa materialnego, tj. art. 29 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach. Oznaczało
to związanie Sądu Najwyższego ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę
zaskarżonego wyroku (art. 39813
§ 2 k.p.c.), których zresztą skarżący nie kwestiono-
wał. Z tych miarodajnych ustaleń wynikało, że skarżący nie podlegał ubezpieczeniu
społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w
stosunku pracy przez cały okres wymagany do nabycia prawa do wcześniejszej eme-
rytury, o którym mowa w art. 29 ust. 1 pkt 2 w związku z ust. 3 tego przepisu (art. 29
ust. 3 tej ustawy). Wedle twierdzeń skarżącego w całym okresie podlegania ubezpie-
czeniu społecznemu pozostawał on w ubezpieczeniu pracowniczym jedynie od
„sierpnia 1972 r. do listopada 1993 r.”, a zatem przez okres krótszy niż wskazany w
art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy. Dlatego do nabycia prawa do spornej emerytury skarżący
powinien wykazać spełnienie wymagań określonych w art. 29 ust. 2 analizowanego
przepisu. Tych warunków skarżący nie wypełnił ponieważ ostatnio, przed zgłosze-
niem wniosku o sporną emeryturę, nie był pracownikiem (art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy),
ani w okresie 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpiecze-
niom emerytalnemu i rentowym nie pozostawał w stosunku pracy przez co najmniej 6
miesięcy, a w dniu zgłoszenia wniosku o sporną emeryturę nie był uprawniony do
renty z tytułu niezdolności do pracy z pracowniczego ubezpieczenia społecznego
(art. 29 ust. 2 pkt 2), ale z innego tytułu podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i
rentowym. Ubezpieczonemu, który w dniu zgłoszenia wniosku o wcześniejszą eme-
ryturę pobierał rentę z tytułu niezdolności do pracy z innego niż pracowniczy tytułu
ubezpieczenia społecznego, nie przysługuje prawo do emerytury w niższym wieku
emerytalnym z art. 29 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach, chyba że przez cały
6
wymagany okres, o którym mowa w art. 29 ust. 1 pkt 1 lub 2 ustawy podlegał ubez-
pieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozo-
stawania w stosunku pracy.
Prawo do wcześniejszej emerytury (w niższym wieku emerytalnym) z art. 29
ustawy o emeryturach i rentach ma charakter wyjątkowej regulacji szczególnej, przez
to wymagania do jego ustalenia nie poddają się wykładni rozszerzającej, co oznacza,
że prawo do wcześniejszej emerytury może nabyć ubezpieczony, który spełnił wa-
runki wymagane do nabycia tego świadczenia, w tym uzależnione od bycia pracow-
nikiem ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, lub jeżeli w okresie ostat-
nich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom eme-
rytalnemu i rentowym, pozostawał w stosunku pracy przez co najmniej 6 miesięcy,
chyba że w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę był uprawniony do renty z tytułu
niezdolności do pracy z pracowniczego tytułu podlegania ubezpieczeniom społecz-
nym lub podlegania pracowniczym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.
Prawo do wcześniejszej emerytury z art. 29 ustawy o emeryturach i rentach jest
uzależnione od spełnienia „pracowniczych” wymagań kreujących to prawo, tj. bycia
pracownikiem ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę (art. 29 ust. 2 pkt 1)
oraz podlegania przez co najmniej 6 miesięcy w okresie ostatnich 24 miesięcy podle-
gania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z
tytułu pozostawania w stosunku pracy, chyba że z tego pracowniczego tytułu pra-
cownik był uprawniony do renty z tytułu „pracowniczej” niezdolności do pracy (art. 29
ust. 2 pkt 2 tej ustawy), albo przez cały wymagany okres, o którym mowa w art. 29
ust. 1 pkt 1 lub 2 podlegał ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emery-
talnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy (art. 29 ust. 3 tej
ustawy). Skoro skarżący pobierał rentę z niepracowniczego tytułu niezdolności do
pracy, bo - wedle ustaleń zaskarżonego wyroku - „w następstwie podlegania ubez-
pieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej oraz rolni-
czemu ubezpieczeniu społecznemu”, to ostatnim tytułem podlegania przezeń ubez-
pieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym nie był stosu-
nek pracy ani nie pozostawał on w stosunku pracy przez co najmniej 6 miesięcy w
okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpie-
czeniom emerytalnemu i rentowym, od których zależy przyznanie prawa do wcze-
śniejszej emerytury przez ubezpieczonych, którzy przez cały wymagany okres, o któ-
rym mowa w art. 29 ust. 1 pkt 1 lub 2, nie podlegali ubezpieczeniu społecznemu lub
7
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy
(art. 29 ust. 3 tej ustawy). Omawianych wymagań nie wyłącza ani nie „równoważy”
uprawnienie do renty z niepracowniczego tytułu niezdolności do pracy, która - wedle
miarodajnych ustaleń - nie była przyznana z tytułu niezdolności do pracy w ramach
stosunku pracy i w okresach wymienionych w art. 29 ust. 2 ustawy o emeryturach i
rentach. Do nabycia spornej wcześniejszej emerytury skarżący wprawdzie nie musiał
być pracownikiem w dniu składania wniosku o emeryturę, ale do jej przyznania powi-
nien spełnić „pracownicze” wymagania, od których poddany analizie art. 29 ustawy o
emeryturach i rentach uzależnia prawo do spornej emerytury, z których w szczegól-
ności wywodzi się stanowisko, że renta z tytułu niezdolności do pracy, o której mowa
w art. 29 ust. 2 pkt 2 in fine tej ustawy, powinna wynikać z pracowniczego tytułu
ubezpieczenia społecznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 2008 r., II
UK 326/07, OSNP 2009 nr 21-22, poz. 301).
Sąd Najwyższy nie podzielił także twierdzenia skargi kasacyjnej, jakoby
okresy pozostawania „w pracowniczym stosunku ubezpieczenia dłużej niż okresy
ubezpieczenia z innego tytułu”, które wszakże nie wypełniają ustawowo wskazanych
w art. 29 ustawy o emeryturach i rentach przesłanek warunkujących nabycie prawa
do wcześniejszej emerytury, dyskryminują ubezpieczonych, którzy „posiadają
długoletni pracowniczy staż ubezpieczeniowy, a z różnych względów w okresie
poprzedzającym nabycie uprawnień rentowych posiadały, nawet chociażby na krótko
ubezpieczenie z innego tytułu”, jeżeli ubezpieczeni nie spełnili poddanych analizie
„pracowniczych”, tj. szczególnych wymagań kreujących prawo do wcześniejszej
emerytury według art. 29 ustawy o emeryturach i rentach. Warto zasygnalizować, że
Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 12 września 2000 r., K 1/00 (OTK 2000 nr 6,
poz. 185) uznał, że art. 29 ustawy o emeryturach i rentach jest zgodny z art. 2 i art.
32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w części, w jakiej nie przewiduje
prawa do wcześniejszej emerytury dla ubezpieczonych, którzy przed zgłoszeniem
wniosku o emeryturę objęci byli ubezpieczeniami społecznymi z innego tytułu niż
stosunek pracy, co potwierdza przyjętą przez Sąd Najwyższy wykładnię tego
przepisu dla potrzeb rozpoznanej sprawy. Z powyższego wynika, że prawo do
wcześniejszej emerytury z art. 29 ustawy co do zasady wymaga spełnienia
warunków wynikających z pracowniczego tytułu podlegania ubezpieczeniom
emerytalnemu lub rentowym.
8
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji w zgo-
dzie z art. 39814
k.p.c.
========================================