Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SPP 22/10
POSTANOWIENIE
Dnia 22 listopada 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Jerzy Kwaśniewski
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi Katarzyny Ś.
na przewlekłość postępowania Sądu Apelacyjnego […]
w sprawie I ACa 40/10,
z udziałem Prezesa Sądu Apelacyjnego
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 22 listopada 2010 r.,
oddala skargę.
Uzasadnienie
Skarżąca – K. Ś. wniosła o stwierdzenie, że w postępowaniu w sprawie I
ACa 40/10 Sądu Apelacyjnego nastąpiła przewlekłość postępowania. W
szczególności wskazała na przewlekłość polegającą na: „zaniechaniu przez Sąd
Apelacyjny rozpoznania kolejnych wniosków skarżącej o sprostowanie sentencji
postanowień i zarządzeń wydawanych w sprawie I ACa 40/10, bezczynność Sądu
Apelacyjnego w przedmiocie nadania biegu i rozpoznaniu skargi o wznowienie
postępowania I C 857/07 i I ACa 685/08, wydawaniu w postępowaniu I ACa 40/10
orzeczeń i zarządzeń fikcyjnych (sententia non existens), orzekaniu w warunkach
nieważności postępowania, zaniechaniu sporządzenia i doręczenia skarżącej
2
obligatoryjnych uzasadnień postanowień i zarządzeń w sprawie I ACa 40/10,
zaniechaniu przez Sąd Apelacyjny rozpoznania wnioskowanych zagadnień
prejudycjalnych”.
Skarżąca wniosła o przyznanie od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego na
swoją rzecz sumy 20.000 zł, o zalecenie Sądowi Apelacyjnemu niezwłocznego
rozpoznania wszystkich wniosków o sprostowanie sentencji postanowień i
zarządzeń I ACa 40/10, a także o dopuszczenie dowodu z akt sprawy I C 857/07
Sądu Okręgowego oraz repertorium C 2007 tego Sądu na okoliczność fikcyjnego
charakteru postępowań I C 857/07, I ACa 685/08 i III CSK 35/09.
W uzasadnieniu skarżąca wskazała, że na przełomie 2009/2010 r. imieniem
własnym wniosła do Sądu Apelacyjnego skargę „o wznowienie postępowań I ACa
685/08 Sądu Apelacyjnego i I C 857/07 Sądu Okręgowego”. Skarga objęła tylko
postępowanie do wartości przedmiotu sporu 100.000 zł i tylko przeciwko Skarbowi
Państwa - Staroście B. Jak wynikało z uzasadnienia, w pozostałym zakresie
podmiotowo-przedmiotowym skarżąca uznała wyroki I C 857/07 i I ACa 685/08 za
nieistniejące, a w rezultacie nie objęła ich zaskarżeniem.
Z uwagi na niewydanie w sprawie I C 857/07 postanowienia o dopozwaniu
Gminy Miasta B. oraz niedopuszczalność rozszerzeń przedmiotowo -
podmiotowych po zawiśnięciu sprawy o 100.000 zł przeciwko Skarbowi Państwa,
skarżąca jednoznacznie określiła, że przedmiotem skargi w sprawie I ACa 40/10
nie jest postępowanie Sądu Najwyższego w sprawie III CSK 35/09. Równie
jednoznacznie zażądała ustalenia prejudycjalnego, że wyrok Sądu Najwyższego w
sprawie III CSK 35/09 pozbawiony jest bytu prawnego w całości lub części.
Skarżąca podniosła, że „w trakcie następnych 10 miesięcy Sąd Apelacyjny
„zajął się" jedynie„wątkiem" badania dopuszczalności wznowienia I ACa 40/10 w
zakresie postępowania przed Sądem Najwyższym. Sąd odrzucił skargę I ACa
40/10 odnośnie wznowienia postępowania III CSK 35/09 jako wniesioną przez
osobę nieuprawnioną oraz bez uzasadnienia odmówił zwolnienia skarżącej od
kosztów sądowych, pomimo iż została ona zwolniona w całości w sprawach I C
857/07, I ACa 685/08 i III CSK 35/09”. Zauważyła, że nie wiadomo z jakich
względów i dlaczego Sąd Apelacyjny dopatrzył się objęcia skargą I ACa 40/10
postępowania III CSK 35/09. Stwierdziła, że „niemniej pozostaje poza sporem, iż
3
nie zwalniało to sądu od terminowego nadania biegu i rozpoznania skargi o
wznowienie postępowań I i II instancji w zakresie zadysponowanym przez
skarżącą”.
Zdaniem skarżącej, oczywistą przewlekłością Sądu Apelacyjnego jest
uchylenie się od rozpoznania składanych przez nią wniosków o sprostowanie
sentencji postanowień i zarządzeń w sprawie I ACa 40/10. Sąd rozpoznał jedynie
wnioski dotyczące sentencji postanowień z dnia 12 sierpnia 2010 r. “Jednak i to
postanowienie jest niedopuszczalne, albowiem sąd odmawiający sprostowania
orzekał w innym składzie, aniżeli ten który sporządził kwestionowaną sentencję.
Nadto w składzie z dnia 8 sierpnia znajdował się “iudex inhabilis - SSA P. R.”
Skarżąca stwierdziła nadto, że “świadome i celowe wydawanie przez Sąd
orzeczeń zmierzających do obejścia prawa lub pozbawienia strony przysługujących
jej uprawnień pozbawia takie orzeczenia bytu prawnego, a Sąd wydający takie
decyzje traci ustrojową legitymację i wydane w takich warunkach orzeczenia
stanowią sententia non existens”, co dodatkowo “kwalifikuje przewlekłość tego
postępowania”.
Wedle skargi, Sąd Apelacyjny w przedmiotowej sprawie “bardzo dosadnie
daje do zrozumienia skarżącej, iż w zawisłym postępowaniu jest pozbawiona
jakichkolwiek możliwości obrony swoich praw, czego dowodem jest jego
stwierdzenie zawarte w uzasadnieniu postanowienia z dnia 11 maja 2010 r., iż
“niezależnie czy podniesione przez skarżącą zarzuty dotyczące nieważności
postępowania przez naruszenie art. 48 i 413 k.p.c są zasadne, nie jest możliwe
nadanie dalszego biegu sprawie, gdyż stronie nie przysługuje środek zaskarżenia”,
w konsekwencji czego Sąd Apelacyjny zdaje się wyrażać stanowisko, że w sytuacji
kiedy wydane orzeczenie jest niezaskarżalne, to Sąd może orzekać w składzie
sprzecznym z prawem, gdyż i tak skarżąca nie wzruszy wadliwego orzeczenia”.
Zdaniem skarżącej, odmowa zwolnienia od kosztów, pomimo niedawnego
zwolnienia jej w postępowaniu I Ca 685/08 czy kilkukrotne zasiadanie w składzie
orzekającym w sprawie I CA 40/09 “SSA P. R.”, podlegającego wyłączeniu z mocy
ustawy, nie da się pogodzić ani z elementarnymi standardami państwa prawnego,
ani z kodeksem etyki sędziowskiej.
4
Z tych względów uzasadnione jest żądanie maksymalnej kwoty
zadośćuczynienia.
Prezes Sądu Apelacyjnego wniósł o odrzucenie skargi z uwagi na jej
niedopuszczalność, ewentualnie o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Przede wszystkim podkreślić należy, że przedmiotowa skarga dotyczy
postępowania Sądu Apelacyjnego w przedmiocie wznowienia postępowania, w tym
także postępowania zażaleniowego związanego z tym etapem postępowania. Nie
można zatem uznać, że została wniesiona po zakończeniu postępowania
sądowego rozstrzygającego co do istoty sprawy. Stąd też nie zachodzi podstawa
do jej odrzucenia na podstawie art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o
skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu
sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz. 1843 ze zm.).
Zgodnie z art. 1 ust. 1 powyższej ustawy, reguluje ona zasady i tryb
wnoszenia oraz rozpoznawania skargi strony, której prawo do rozpoznania sprawy
bez nieuzasadnionej zwłoki zostało naruszone na skutek działania lub
bezczynności sądu. Stosownie do art. 2 ustawy, strona może wnieść skargę o
stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie jej
prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli postępowanie w
sprawie trwa dłużej, niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i
prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy (ust. 1), przy czym dla
stwierdzenia, czy w sprawie doszło do przewlekłości postępowania, należy w
szczególności ocenić terminowość i prawidłowość czynności podjętych przez Sąd w
celu wydania w sprawie rozstrzygnięcia co do istoty (ust. 2). Oznacza to, iż celem
skargi na przewlekłość w toku postępowania jest przeciwdziałanie trwającej
przewlekłości, zaś jej funkcją przede wszystkim wymuszenie nadania sprawie
odpowiedniego, sprawnego biegu procesowego. Służy temu zarówno samo
stwierdzenie wystąpienia przewlekłości w postępowaniu (art. 12 ust. 2 ustawy), jak i
możliwość zalecenia podjęcia przez Sąd rozpoznający sprawę, co do istoty
odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie (art. 12 ust. 3 ustawy).
5
W art. 12 ust. 3 ustawy znalazło się jednoznaczne potwierdzenie systemowej
(modelowej) konstrukcji właściwości sądu rozpoznającego skargę jako sądu
działającego w danej sprawie tylko incydentalnie i tylko po to, ażeby "wymusić"
podjęcie merytorycznego rozstrzygnięcia w sprawie. Z tego punktu widzenia jest
niezwykle znamienne zawarte w tym przepisie zastrzeżenie, że zalecenia sądu
rozpoznającego skargę "nie mogą wkraczać w zakres oceny faktycznej i prawnej
sprawy". Oznacza to, że przy rozpoznaniu skargi na przewlekłość postępowania
niedopuszczalna jest merytoryczna ocena rozstrzygnięć sądu. Takie stanowisko
zostało potwierdzone przez Sąd Najwyższy w licznych orzeczeniach. Należy
wskazać na rozbudowaną argumentację przedstawioną w uzasadnieniu uchwały
Sądu Najwyższego w składzie siedmiu sędziów z dnia 13 lutego 2008 r., III SPZP
2/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 85, uchwały Sądu Najwyższego w składzie siedmiu
sędziów z dnia 17 listopada 2004 r., III SPP 42/04 (OSNP 2005 nr 5, poz. 71), a
także uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 18 stycznia 2005 r., III SPP 113/04,
(OSNP 2005 nr 9, poz. 134), z dnia 19 stycznia 2005 r., III SPP 115/04 (OSNP
2005 nr 9, poz. 135) i postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2005 r., III
SPP 120/05 (OSNP 2006 nr 5-6, poz. 102), z dnia 19 stycznia 2006 r., III SPP
162/05, z dnia 18 lutego 2005 r., III SPP 19/05 (OSNP 2005 nr 17, poz. 277).
Skarżąca zarzuca, ogólnie rzecz ujmując, że nietrafne rozstrzygnięcia Sądu
Apelacyjnego (określane też jako fikcyjne i zapadłe w warunkach nieważności
postępowania) spowodowały nienadanie biegu wniesionej przez nią skardze o
wznowienie postępowania. Innymi słowy, z przestawionej argumentacji wynika, że
orzeczenia Sądu Apelacyjnego, procesowo wadliwe i niezgodne ze stanowiskiem
prezentowanym przez nią we wnoszonych pismach procesowych (wnioskach i
zażaleniach), stanowią przejaw przewlekłości postępowania. Zatem skarga
zasadniczo opiera się na merytorycznym kwestionowaniu rozstrzygnięć tego Sądu,
a także wykazywaniu ich wad formalnych (naruszeń przepisów postępowania).
Taki charakter ma zarzut „bezczynności Sądu Apelacyjnego w przedmiocie
nadania biegu i rozpoznaniu skargi o wznowienie postępowania I C 857/07 i I ACa
685/08”. Nie sposób twierdzić o bezczynności w tej kwestii w sytuacji, gdy Sąd
Apelacyjny po niespełna miesiącu od wniesienia skargi o wznowienie postępowania
(10 stycznia 2010 r.) postanowił o jej odrzuceniu (10 luty 2010 r.). Przytaczana
6
przez skarżącą argumentacja kwestionuje poglądy i motywy przedstawione przez
Sąd w uzasadnieniu postanowienia z dnia 10 lutego 2010 r. Wywodzi się w niej o
błędnym stanowisku Sądu Apelacyjnego przyjmującym, że skarga o wznowienie
postępowania objęła postępowanie przed Sądem Najwyższym w sprawie III CSK
35/09, a tymczasem - według skarżącej - dotyczyła ona wyłącznie postępowania
przed Sądem Okręgowym w sprawie I C 857/07 i przez Sądem Apelacyjnym w
sprawie I ACa 685/08, czemu nie stało na przeszkodzie to, że skarga kasacyjna od
wyroku Sądu Apelacyjnego została oddalona wyrokiem Sądu Najwyższego w
sprawie III CSK 35/09. Z tej przyczyny skarżąca uznaje, że skardze o wznowienie
postępowania w sprawie I C 857/07 i I ACa 685/08 nie nadano biegu. W istocie
zatem skarżąca żąda merytorycznej i formalnej oceny prawidłowości postanowienia
Sądu Apelacyjnego odrzucającego skargę o wznowienie postępowania, a także
żąda tego samego w odniesieniu do pozostałych wydanych w postępowaniu
zażaleniom postanowień i zarządzeń. Tymczasem zgodnie z przedstawionym
wyżej stanowiskiem, badaniu w trybie skargi na naruszenie prawa strony do
rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki nie
podlegają rozstrzygnięcia, które w sprawie zapadają, ale wyłącznie przyczyny
nieuzasadnionej zwłoki w rozstrzyganiu o istocie sprawy, o ile ona występuje. Tym
samym niedopuszczalna jest merytoryczna ocena rozstrzygnięć sądu. W
konsekwencji Sąd Najwyższy nie bada w tym postępowaniu czy wydane orzeczenia
zapadły „w warunkach nieważności postępowania”, czy były wadliwe z punktu
widzenia prawa procesowego (z uwagi na błędną wykładnię przepisów dotyczących
wznowienia postępowania), czy stanowiły one „orzeczenia i zarządzenia fikcyjne
(sententia non existens)”, czy oddalenie wniosków o sporządzenie uzasadnienia
orzeczeń (takie postanowienie zapadło w dniu 8 września 2010 r.) ma oparcie w
przepisach prawa.
Tę ostatnią kwestię - „zaniechanie sporządzenia i doręczenia skarżącej
obligatoryjnych uzasadnień postanowień i zarządzeń” należy ocenić podobnie jak
„zaniechanie przez Sąd Apelacyjny rozpoznania kolejnych wniosków skarżącej o
sprostowanie sentencji postanowień i zarządzeń wydawanych w sprawie I ACa
40/10”. Sąd ten nie rozpoznał dwóch wniosków w tym przedmiocie (zawartych w
zażaleniach z dnia 30 kwietnia 2010 r. raz z dnia 4 czerwca 2010 r.). Nie miało to
7
jednak wpływu na tok postępowania - rozumiany jako kolejne niezbędne czynności
procesowe sądu wynikające z wnoszonych środków zaskarżenia, zmierzające do
ich załatwienia i zakończenia sprawy (nie tamowały go). Jak wynika z przepisów
ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w
postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, skarga ta przysługuje na
przewlekłość postępowania w ujęciu globalnym. Chociaż więc sprawność
postępowania jest oceniana poprzez terminowość podejmowanych przez sąd
poszczególnych czynności, to o przewlekłości postępowania można mówić
wówczas, gdy podejmowane ze zwłoką czynności wydłużają czas rozstrzygnięcia
sprawy co do istoty. Inaczej rzecz ujmując, o przewlekłości postępowania decyduje
czas trwania całości postępowania, a nie terminowość podejmowania przez sąd
poszczególnych czynności, w szczególności jeżeli nie wpływają one na wydłużenie
postępowania (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 2009 r., II SPP
14/09, LEX nr 551875). Czas trwania postępowania wyznaczany jest nie tylko
poprzez czynności sądu, lecz także przez aktywność procesową strony.
Niezakończenie postępowania w niniejszej sprawie (w przedmiocie wznowienia
postępowania) nie jest przecież spowodowane zaniechaniem rozpoznania
wniosków o sprostowanie orzeczeń czy „zaniechaniem sporządzenia i doręczenia
skarżącej obligatoryjnych uzasadnień postanowień i zarządzeń w sprawie”, lecz
wynika z konieczności rozstrzygania o wnoszonych kolejno przez skarżącą
zażaleniach i o związanych z nimi kwestiach ubocznych (zwolnienie od kosztów
sądowych).
Co się zaś tyczy „zaniechania przez Sąd Apelacyjny rozpoznania
wnioskowanych zagadnień prejudycjalnych”, to formułowany przez skarżącą we
wnoszonych przez nią kolejnych zażaleniach wniosek o „ustalenie, że wyrok Sądu
Najwyższego w sprawie III CSK 35/09 pozbawiony jest bytu prawnego w całości lub
części”, nie mógł być przedmiotem wypowiedzi Sądu Apelacyjnego, skoro
zażalenia te zostały odrzucone z przyczyn formalnych i nie doszło do rozważań nad
ich merytoryczną treścią.
Podkreślić należy, że wszystkie czynności Sądu Apelacyjnego związane
wniesioną skargą o wznowienie postępowania, a następnie z tokiem postępowania
zażaleniowego podejmowane były terminowo. Postępowanie I ACa 40/10, którego
8
przedmiotowa skarga dotyczy, zainicjowane zostało wniesieniem w dniu 10
stycznia 2010 r. skargi o wznowienie postępowania. Po wydaniu postanowienia z
dnia 12 lutego 2010 r. o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania skarżąca
wnosiła kolejne zażalenia (na postanowienie o odrzuceniu skargi z dnia 10 lutego
2010 r. oraz na postanowienie o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych z dnia
4 marca 2010 r. - oba rozstrzygnięte postanowieniem z dnia 7 kwietnia 2010 r., na
postanowienie z dnia 7 kwietnia 2007 r. - rozstrzygnięte postanowieniem z dnia 11
maja 2010 r., na zarządzenie z dnia 30 czerwca 2010 r. (wzywające do
uzupełnienia braków formalnych zażalenia na postanowienie z dnia 11 maja 2010
r.), na postanowienie z dnia 12 sierpnia 2010 r. – oba rozstrzygnięte
postanowieniem z dnia 8 września 2010 r. Do rozpoznania pozostało zażalenie na
postanowienie z dnia 11 maja 2010 r. Mogło być ono rozpoznane dopiero po
wydaniu postanowienia z dnia 8 września 2010 r., jednakże na skutek wniesienia
skargi na przewlekłość postępowania akta sprawy zostały przekazane Sądowi
Najwyższemu. To, że powyższe rozstrzygnięcia nie były zgodne z oczekiwaniami
strony, bo nie doprowadziły do zwolnienia od kosztów sądowych, wzruszenia
kolejnych postanowień o odrzuceniu zażalenia, wzruszenia postanowienia o
odrzuceniu skargi o wznowienia postępowania i do merytorycznego jej
rozpoznania, nie oznacza, że w sprawie doszło do przewlekłości postępowania.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 12 ust. 1
ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w
postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki orzekł jak w sentencji.