Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 109/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 1 grudnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSA Jan Kremer
w sprawie z powództwa Bogumiły M.
przeciwko Skarbowi Państwa - Prezesowi Sądu Okręgowego w W. i
Prokuratorowi Okręgowemu w W. oraz Samodzielnemu Publicznemu Szpitalowi
Wojewódzkiemu w G. z siedzibą w G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 1 grudnia 2010 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 7 lipca 2009 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) nie obciąża powódki kosztami postępowania kasacyjnego
na rzecz pozwanego Skarbu Państwa;
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację powódki Bogumiły
M. od wyroku Sądu Okręgowego, którym oddalono jej powództwo skierowane
przeciwko Skarbowi Państwa – Prezesowi Sądu Okręgowego w W. i Prokuratorowi
Okręgowemu w W. oraz przeciwko Samodzielnemu Publicznemu Szpitalowi
Wojewódzkiemu w G. o zapłatę kwot 60 000 000 zł, 20 000 000 zł i 100 000 000 zł
tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych powódki w związku
3
z bezprawnym, jak twierdziła, pozbawieniem jej wolności w wyniku umieszczenia
w areszcie, a następnie w szpitalu psychiatrycznym.
Sąd Apelacyjny, ślad za Sądem Okręgowym, swoje rozstrzygnięcie oparł na
następujących ustaleniach faktycznych:
W toku prowadzonego przeciwko powódce postępowania
przygotowawczego o popełnienie przestępstw przewidzianych między innymi w art.
217 § 1 w związku z art. 12 k.k. Sąd Rejonowy, uwzględniając wniosek
prokuratora, zastosował wobec niej środek zapobiegawczy w postaci
tymczasowego aresztowania (postanowienie z 24 stycznia 2006 r., utrzymane w
mocy postanowieniem Sądu Okręgowego z 17 lutego 2006 r., a następnie kolejne
postanowienie Sądu Rejonowego z 7 kwietnia 2006 r., utrzymane w mocy
postanowieniem Sądu Okręgowego z 19 maja 2006 r.). Powyższe postępowanie
karne zostało ostatecznie umorzone postanowieniem z 22 maja 2006 r. wobec
przyjęcia, że oskarżona, chociaż dopuściła się zarzucanych jej czynów, miała
jednak ze względu na stan psychiczny zniesioną zdolność rozpoznania ich
znaczenia i pokierowania swoim postępowaniem. Tymże postanowieniem,
uwzględniając wnioski wynikające z opinii psychologicznej, orzeczono względem
powódki środek zapobiegawczy w postaci umieszczenia jej w Wojewódzkim
Szpitalu dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w P. Również to postanowienie
zostało utrzymane w mocy postanowieniem Sądu Okręgowego (z 4 sierpnia 2006
r.). Z kolei postanowieniem Sądu Rejonowego z 25 sierpnia 2006 r. przedłużono
na dalsze pięć miesięcy okres tymczasowego aresztowania. Postanowienie to
zostało utrzymane w mocy postanowieniem Sądu Okręgowego z 4 października
2006 r.
Postanowieniem z 14 listopada 2006 r. Sąd Rejonowy wskazał jako miejsce
internacji powódki Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki w G.– Oddział
Psychiatrii Sądowej o Wzmożonym Zabezpieczeniu. W szpitalu tym rozpoznano u
powódki osobowość pieniaczą oraz cechy nieprawidłowej osobowości. Nie
rozpoznano jednak zaburzeń psychicznych.
Jeżeli chodzi natomiast o opinie lekarskie składane w sprawie karnej, to
w pierwszej opinii sądowo-psychiatrycznej (z 11 kwietnia 2005 r.) stwierdzono
4
u powódki przewlekle zaburzenia adaptacyjne. Z opinii sądowo-psychiatrycznej
z 30 stycznia 2007 r. wynikało natomiast, że powódka nie cierpi na chorobę
psychiczną, ani nie jest dotknięta upośledzeniem umysłowym, ma jednak
osobowość paranoiczną. W opinii tej stwierdzono, że zaburzenia osobowości nie
powinny być podstawą stosowania względem powódki środka zabezpieczającego.
W konsekwencji tej opinii Sąd Rejonowy uchylił zastosowany wobec powódki
środek zabezpieczający i orzekł o jej natychmiastowym zwolnieniu ze Szpitala.
Oceniając zasadność powództwa, Sąd Apelacyjny przede wszystkim
podkreślił, że jego podstawę stanowiły przepisy o ochronie dóbr osobistych.
Zgodnie więc z art. 24 § 1 k.c., to nie powódka, lecz strona, która naruszyła dobra
osobiste powinna udowodnić, że jej działanie nie było bezprawne. Niemniej na
podstawie poczynionych ustaleń faktycznych Sąd Apelacyjny stwierdził,
że powódka nie wykazała zaistnienia ustawowych przesłanek swoich żądań,
albowiem działania stron pozwanych nie były ani bezpodstawne, ani bezprawne.
Wszystkie czynności faktyczne wobec powódki były podejmowane na podstawie
wymaganych prawem orzeczeń sądowych, które każdorazowo poddawane były
kontroli instancyjnej. W zakresie uprawnień sądu cywilnego nie mieści się zaś
kontrola prawidłowości decyzji sądów karnych oraz stosowanej przez te sądy
procedury. Poza tym, podkreślił Sąd Apelacyjny, powódka miała pomoc
profesjonalnego pełnomocnika i w pełni wykorzystywała przewidziane prawem
możliwości kontroli wydawanych orzeczeń. Skoro więc zarówno organy ścigania
i wymiaru sprawiedliwości, a także Szpital w G. działali w ramach porządku
prawnego i w zakresie swoich kompetencji, to tym samym apelacja powódki jako
pozbawiona podstawy faktycznej i prawnej podlegała oddaleniu.
Powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego powódka zaskarżyła skargą kasacyjną,
w której, powołując się na pierwszą podstawę kasacyjną przewidzianą w art. 3983
§ 1 k.p.c., wniosła bądź o jego uchylenie i orzeczenie zgodnie żądaniem pozwu,
bądź też o jego uchylenie i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania. Skarżąca zarzuciła naruszenie art. 23, 24 i 417 k.c. przez ich błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie, albowiem jej podstawa
okazała się nieuzasadniona w rozumieniu art. 39814
k.p.c.
Stan faktyczny rozpatrywanej sprawy został wyjaśniony i ustalony
w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji, stąd też Sąd drugiej instancji nie
uzupełniał ani też nie powtarzał postępowania dowodowego w jakimkolwiek
zakresie, a po rozważeniu zarzutów zawartych w apelacji powódki stwierdził,
że w ostatecznym wyniku są one bezzasadne i w konsekwencji apelację oddalił.
Sąd Apelacyjny, jak to już podkreślono wcześniej, nie podzielił natomiast w pełni
argumentacji prawnej Sądu pierwszej instancji, która zadecydowała o oddaleniu
powództwa. W wyniku własnej oceny prawnej doszedł jednak do przekonania,
że w ostatecznym rezultacie trafnie powództwo zostało oddalone. Powódka
w skardze kasacyjnej nie zgłosiła zresztą jakichkolwiek zarzutów naruszenia prawa
procesowego, co oznacza – ze względu na związanie Sadu Najwyższego
granicami skargi kasacyjnej, jak i ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę
zaskarżonego wyroku (art. 39813
§ 2 k.p.c.) - że zaakceptowane przez Sąd
Apelacyjny ustalenia faktyczne, nie mogą zostać poddane kontroli w postępowaniu
kasacyjnym. Z ustaleń tych wynika zaś kategorycznie, że działania organów
pozwanego Skarbu Państwa, a także pozwanego Samodzielnego Publicznego
Szpitala Wojewódzkiego w G. formalnie i merytorycznie były prawidłowe. W tej
sytuacji rolą Sądu Najwyższego jest wyłącznie ustosunkowanie się do
poszczególnych zarzutów skarżącej, dotyczących naruszenia prawa materialnego.
Wiodącym zarzutem jest niewątpliwie zarzut naruszenia art. 417 k.c.
(w petitum skargi kasacyjnej omyłkowo wskazano art. 217 k.c.). Według skarżącej,
naruszenie tego artykułu polegało, po pierwsze na tym, że organy wymiaru
sprawiedliwości zastosowały wobec niej areszt tymczasowy, aczkolwiek
przewidziane w art. 217 k.k. zagrożenie karą nie uzasadniało tego środka, po
drugie zaś polegało na przedłużeniu okresu tego aresztowania, chociaż z opinii
psychiatrycznej wynikało przeciwwskazanie do osadzenia jej w areszcie śledczym.
W związku z tym zarzutem należy przede wszystkim zauważyć, że został on
sformułowany wadliwie, gdyż art. 417 k.c. ma dwie, rozbudowane, jednostki
redakcyjne, skarżąca tymczasem nie wskazała, która z tych jednostek ma zostać
6
rozpatrzona z punktu widzenia kasacyjnego. Z artykułu tego wynika mianowicie,
że za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie
przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub
jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę
z mocy prawa (§ 1), a jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej
zlecono, na podstawie porozumienia, jednostce samorządu terytorialnego albo
innej osobie prawnej, to solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi
ich wykonawca oraz zlecająca je jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb
Państwa (§ 2). Już na pierwszy rzut oka widać zatem, że pozwany Samodzielny
Publiczny Szpital Wojewódzki w G. jako samodzielny publiczny zakład opieki
zdrowotnej, mający osobowość prawną, w ogóle nie może ponosić
odpowiedzialności na tych samych zasadach, co państwowe i samorządowe osoby
prawne wykonujące władzę publiczną. Co się tyczy natomiast ewentualnej
odpowiedzialności pozwanego Skarbu Państwa w aspekcie przytoczonego
artykułu, to powstaje wstępne zagadnienie, czy wadliwe ujęcie redakcyjne skargi
kasacyjnej w omawianym zakresie pozwala w ogóle na bliższe zajęcie się przez
Sąd Najwyższy jako Sąd kasacyjny kwestią odpowiedzialności Skarbu Państwa w
zakresie szerokich hipotez art. 417 k.c. Zgodnie bowiem z art. 3984
k.p.c., skarga
kasacyjna powinna czynić zadość wymaganiom przepisanym dla pisma
procesowego oraz zawierać m.in. przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich
uzasadnienie. W skardze tej należy zatem dokładnie wskazać jej podstawę,
a w uzasadnieniu podać na czym polega naruszenie prawa materialnego lub
istotnych przepisów postępowania oraz wskazać dokładnie przepisy, które zostały
naruszone i dlaczego. W razie niespełnienia przez skarżącego tych wymagań nie
jest możliwe merytoryczne ocenienie danej podstawy kasacyjnej, gdyż nie jest rolą
Sądu Najwyższego działanie z urzędu w poszukiwaniu właściwej i konkretnej
podstawy kasacyjnej. W tej sytuacji Sąd Najwyższy tylko ubocznie zauważa,
że Sąd drugiej instancji wyraźnie ustalił – czego skarżąca w swej skardze
nie neguje - że w ramach prowadzonego przeciwko niej postępowania
przygotowawczego wyjaśniana była kwestia popełnienia przez nią nie tylko
przestępstwa przewidzianego w art. 217 § 1 w związku z art. 12 k.k., lecz także
i innych przestępstw. Skarżąca przechodzi nad tym do porządku dziennego
7
i w skardze eksponuje wyłącznie zarzut dotyczący dopuszczenia się przestępstwa,
o którym w art. 217 § 1 w związku z art. 12 k.k., przy czym, jej zdaniem,
przewidziane za to przestępstwo zagrożenie karą wykluczało zastosowanie środka
w postaci tymczasowego aresztowania. Ze względu na wiążące Sąd Najwyższy
ustalenie faktyczne, należy więc uznać, że ukierunkowanie omawianego zarzutu
było co do zasady chybione, a tym samym i bezskuteczne.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 23 i 24 k.c.,
podkreślić należy, że zarzut ten został zgłoszony wyłącznie w odniesieniu
do pozwanego Samodzielnego Publicznego Szpitala Wojewódzkiego w G.,
uzasadniony zaś został ogólnikowym stwierdzeniem, iż naruszenie dobra
osobistego powódki wynikało z jej przetrzymywania w szpitalu mimo nieistnienia
podstaw natury medycznej. Zapatrywania swego co do bezprawności zachowania
strony pozwanej skarżąca jednak bliżej nie umotywowała, a przecież przepis art. 23
k.c. wymienia wiele dóbr osobistych człowieka, natomiast z art. 24 § 1 k.c. wynika z
kolei, że ochrona dóbr osobistych przysługuje jedynie przed działaniem
bezprawnym, a realizować ją można w różny sposób i za pomocą zróżnicowanych
środków, zarówno o charakterze niemajątkowym, jak i majątkowym. Przyjęta przez
skarżącą w skardze kasacyjnej postawa procesowa, w szczególności zaś zbytnia
lapidarność jej argumentacji, a także zaniechanie wskazania konkretnie
naruszonego dobra uniemożliwiają rzeczową ocenę zarzutu. Tym samym zarzut
ten nie mógł odnieść zamierzonego skutku, zwłaszcza że z niezakwestionowanych
ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku wynika, iż
działania pozwanego szpitala nie były jednak bezpodstawne.
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną
(art. 39814
k.p.c.), a o kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygnął zgodnie
z art. 102 w związku z art. 108 § 1, art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.
O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce urzędu
w postępowaniu kasacyjnym orzeczono na podstawie przepisu § 19
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności adwokatów oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.
8