Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 86/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 1 grudnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSA Jan Kremer (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Magdaleny J. i Macieja J.
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie M.
i Miastu Stołecznemu Warszawa
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli, ewentualnie zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 1 grudnia 2010 r.,
skargi kasacyjnej powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 sierpnia 2009 r.,
1. oddala skargę kasacyjną
2. nie obciąża powodów kosztami postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację powodów
Magdaleny J. i Macieja J. od wyroku Sądu Okręgowego oddalającego powództwo
przeciwko Skarbowi Państwa Wojewodzie M. i miastu stołecznemu Warszawa o
zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie wykupu nieruchomości,
ewentualnie zapłaty.
Powodowie Magdalena J. i Maciej J. w pozwie z dnia 8 października 2007 r.
wnieśli o zobowiązanie pozwanych do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie
wykupu nieruchomości o powierzchni 2.272 m2
, położonej w W. przy ul.[...]. na
terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, stanowiącej działkę ewidencyjną nr
[...], objętej księgą wieczystą Kw nr [...], prowadzoną przez Sąd Rejonowy, za cenę
600.000 zł, ewentualnie o zasądzenie od pozwanych na rzecz powodów z tytułu
ograniczenia sposobu korzystania z wyżej wymienionej nieruchomości
odszkodowania w wysokości 600.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 30 marca
2006 r. Nadto powodowie wnieśli o zwrócenie się do Trybunału Konstytucyjnego o
zbadanie zgodności z Konstytucją RP i ratyfikowanymi umowami
międzynarodowymi art. 8 zd. 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu
ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085 ze zm.) i art. 129 ust. 4 ustawy z dnia 27 kwietnia
2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. t. j. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.).
Pozwani: miasto stołeczne Warszawa i Skarb Państwa - Wojewoda M.
wnosili o oddalenie powództwa, podnosząc w pierwszej kolejności zarzut
przedawnienia roszczenia.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 18 listopada 2008 r. oddalił powództwo,
odstępując od obciążania powodów obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania.
Sąd I instancji ustalił, że powodowie nabyli w 1994 r. w drodze spadkobrania
własność nieruchomości położonej w W. przy ul.[...]., stanowiącej działkę
ewidencyjną nr [...] o pow. 2272m², objętej Kw nr [...] Sądu Rejonowego, na terenie
Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Nieruchomość podlegała od dnia 31 lipca
1951 r., przymusowemu zalesieniu na podstawie obwieszczenia Przewodniczącego
Naczelnej Rady Odbudowy m. st. Warszawy z dnia 10 lipca 1951 r. o uchwaleniu
3
miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenów Warszawskiego
Zespołu Miejskiego, przeznaczonych pod gospodarkę leśną (M.P. Nr 66, poz. 873
). Plan ten uchwalono w wykonaniu rozporządzenia Ministra Odbudowy z dnia 11
grudnia 1947 r. w sprawie trybu postępowania przy sporządzaniu planów
zagospodarowania przestrzennego dla obszaru m.st. Warszawy i Warszawskiego
Zespołu Miejskiego oraz zawieszenia rozpatrywania wniosków o zmianę
przeznaczenia terenów i dokonywania inwestycji na tym obszarze (Dz. U. Nr 74,
poz. 479). Rozporządzenie zostało wydane na podstawie delegacji ustawowej
zawartej w art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 3 lipca 1947 r. o odbudowie m.st. Warszawy
(Dz. U. Nr 52, poz. 268). Działka została zalesiona, powodowie nie posiadają
wiadomości kiedy faktycznie to nastąpiło.
Wojewoda M. na podstawie art. 24 ust. 4 i 5 ustawy 16 października 1991 r.
o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 114, poz. 492) wydał rozporządzenie Nr 38a z dnia
24 stycznia 2001 r. będące podstawą utworzenia Mazowieckiego Parku
Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 13, poz. 118), w granicach
którego znalazła się przedmiotowa działka.
Sąd Okręgowy dokonał analizy art. 84, art. 71 ust.1, art. 72 ustawy z dnia
31 stycznia 1980 r. o ochronie przyrody i kształtowaniu środowiska (Dz. U. Nr 3,
poz. 6 ze zm.), wskazując na uregulowaną w ustawie możliwość żądania wykupu
nieruchomości, jeżeli korzystanie z niej w sposób dotychczasowy związane byłoby
z istotnymi ograniczeniami lub utrudnieniami. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. -
Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627; t. j. 2008 r. Nr 25, poz.
150, ze zm.) w art. 129 ust. 1 także przewiduje możliwość żądania wykupu przez
właściciela nieruchomości w sytuacjach objętych tym przepisem, oraz
odszkodowania za poniesioną szkodę, obejmującą także zmniejszenie wartości
nieruchomości. Sąd I instancji rozważył treść przepisów, w tym pojęcia „korzystania
w sposób dotychczasowy i pojęcie „dotychczasowego przeznaczenia.” Podkreślił
niewykazanie przez powodów, niezależnie od ograniczeń wynikających
z utworzenia parku krajobrazowego, by w ich wyniku zmianie uległ sposób
korzystania przez powodów z nieruchomości. Zdaniem Sądu Okręgowego,
przedawnienie roszczenia powodów nastąpiło z dniem 30 czerwca 2004 r.,
a wynika to z art. 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo
4
ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw; do
roszczeń związanych z ograniczeniami sposobu korzystania z nieruchomości
w związku z ochroną zasobów środowiska, powstałych przed dniem wejścia
w życie przepisów ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe. Utworzenie parku
krajobrazowego dla powodów było irrelewantne, a wszelkie ich roszczenia
niezależnie od wyżej wymienionych okoliczności uległy przedawnieniu - art. 8 zd. 2
w/w ustawy. W konkluzji rozważań prawnych Sąd Okręgowy stwierdził, że poza
sporem pozostaje okoliczność, iż pod rządami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. nie
doszło do zmiany przeznaczenia nieruchomości. Istniejący w tym zakresie stan nie
różni się od stanu, jaki istniał w latach 80-tych ubiegłego wieku. Zgodnie z art. 129
ust. 4 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r., z opisanymi wyżej roszczeniami można
występować w okresie 2 lat od wejścia w życie rozporządzenia lub aktu prawa
miejscowego powodującego ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości
Sąd Okręgowy nie miał wątpliwości co do konstytucyjności tej regulacji
prawnej, uznając, że powyższy termin przedawnienia nie odbiega w sposób
zasadniczy od innych tego typu uregulowań ustawowych dotyczących podobnych
roszczeń majątkowych, a tym samym brak było przesłanek do występowania do
Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem dotyczącym przedawnienia.
Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na swoistą „lukę prawną" w postaci braku
regulacji dotyczącej odszkodowań w przypadkach właścicieli nieruchomości
zalesionych, w stosunku do których akty władcze ograniczające ich prawa
właścicielskie pochodzą z okresu sprzed ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r.
o ochronie i kształtowaniu środowiska. Stwierdził jednocześnie, że orzeczenie
sądowe nie może jej wypełnić.
Powodowie zaskarżając wyrok apelacją, wnieśli o jego zmianę
i uwzględnienie powództwa, i zarzucili naruszenie przepisów prawa materialnego
przez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie.
Zarzucili naruszenia art. 84 ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie
i kształtowaniu środowiska oraz art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. -
Prawo ochrony środowiska przez bezpodstawne przyjęcie, iż utworzenie
Mazowieckiego Parku Krajobrazowego oraz uchwalenie Planu Ochrony nie
ograniczyły sposobu korzystania z nieruchomości w dotychczasowy sposób lub
5
zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem, art. 1 protokołu dodatkowego do
ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską Europejskiej Konwencji o Ochronie
Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada 1950 r. przez jego
niezastosowanie i wydanie orzeczenia w sprzeczności z zasadą, że „nikt nie może
być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach
przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z podstawowymi zasadami prawa
międzynarodowego", oraz art. 193 Konstytucji RP przez jego niezastosowanie
i dowolne potraktowanie uprawnienia do zwrócenia się z pytaniem prawnym do
Trybunału Konstytucyjnego, podczas gdy art. 8 zd. 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r.
o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz
o zmianie niektórych ustaw oraz art. 129 ust. 4 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. -
Prawo ochrony środowiska pozostają sprzeczne z Konstytucją i Sąd Okręgowy
w końcowym akapicie uzasadnienia wyroku dostrzegł poważne wątpliwości wobec
właściwego uregulowania sytuacji objętej pozwem.
Sąd Apelacyjny oddalając apelację opartą wyłącznie o zarzuty naruszenia
prawa materialnego, podzielił dokonaną przez Sąd I instancji wykładnię przepisów
art. 84 ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska i art.
129 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska.
Przyjął, że w obu tych przepisach ustawodawca operował pojęciem
„dotychczasowego korzystania z nieruchomości" jako kryterium oceny roszczeń
właścicieli zalesionych nieruchomości. Użycie takiego sformułowania wskazuje, że
ustawodawca odnosił się do faktycznego sposobu korzystania z nieruchomości.
Apelujący w istocie nie zakwestionowali ustalenia, iż sposób korzystania
z nieruchomości na skutek ograniczeń wprowadzonych pod rządami obu ustaw nie
uległ żadnej zmianie w stosunku do okresu wcześniejszego - zarówno przed dniem
1 września 1980 r., jak i później działka była zalesiona i wykorzystywana jako grunt
leśny, a bez wątpienia nie wykazali okoliczności przeciwnej. Nie potrafili bowiem
wskazać, kiedy działka została zalesiona, a jedyne ich twierdzenie w tym zakresie
ograniczało się do oświadczenia, że przed dniem 31 lipca 1951 r. działka mogła być
wykorzystywana na cele budowlane. Sąd Apelacyjny odniósł się do zarzutów
wywodzonych z art. 546 i 552 Kodeksu Napoleona, rozporządzenia Prezydenta
Rzeczypospolitej z dnia 16 lutego 1928 r. o prawie budowlanym i zabudowaniu
6
osiedli. Powołanie tych przepisów nie jest jednak wystarczające dla wykazania, że
działka była działką budowlaną.
Sąd wskazał, że art. 28 dekretu z dnia 11 października 1946 r. - Prawo
rzeczowe (Dz. U. Nr 57, poz. 319 ze zm.) zawierał uprawnienia do ograniczenia
przez ustawy praw właścicielskich. Takie ograniczenia w zakresie przeznaczenia
nieruchomości wprowadzane były przez kolejne akty prawne dotyczące planowania
i zagospodarowania przestrzennego.
W obecnym stanie prawnym o przeznaczeniu nieruchomości decyduje
w pierwszej kolejności miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Wynika
to wprost z art. 4 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 ze zm.). Zakwalifikowanie nieruchomości
jako leśnej następuje więc w oparciu o określenie jej przeznaczenia na cele leśne
lub na cele nieleśne przez ten plan, a dopiero w razie braku aktualnie
obowiązującego planu pod uwagę mogą być brane informacje zawarte w ewidencji
gruntów. Odwołując się do orzecznictwa wskazał, że w art. 92 ust. 1 i art. 109 ust. 2
w/w ustawy za nieruchomości leśne uznaje te, które są przeznaczone na cele leśne
w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, a dopiero w przypadku
braku tego planu bądź decyzji o warunkach zabudowy te, które są wykorzystywane
na cele leśne. Podobne uregulowania obowiązywały również wcześniej - co do
zasady o przeznaczeniu nieruchomości decydował stosowny plan miejscowy,
a w razie jego braku decyzja o warunkach zabudowy - art. 2 ust. 1 i 2 ustawy
z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (tj.: Dz. U. z 1999 r. Nr
15, poz. 139 ze zm.), art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 12 lipca 1984 r. o planowaniu
przestrzennym (tj.: Dz. U. z 1989 r. Nr 17, poz. 99 ze zm.), art. 16 ust. 3 ustawy
z dnia 31 stycznia 1961 r. o planowaniu przestrzennym (t. j.: Dz. U. z 1975 r. Nr 11,
poz. 61 ze zm.) i art. 5 ust. 2 pkt 2 dekretu z Dz. U. Nr 16, poz. 109 ze zm.).
Wykładnia funkcjonalna pojęcia „dotychczasowego przeznaczenia" gruntu
nie może abstrahować od wykładni tego pojęcia wynikającej z przepisów
o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. W myśl art. 6 k.c., powinnością
powodów było wykazanie, że w dacie wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia
1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska lub ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
- Prawo ochrony środowiska przedmiotowa nieruchomość była w planie
7
zagospodarowania przestrzennego (zaś w przypadku jego braku w decyzji
o warunkach zabudowy bądź w ewidencji gruntów) przeznaczona na inne cele niż
leśne (wedle powodów na budowlane) oraz że powyższe przeznaczenie uległo
zmianie na skutek aktów władczych w tym okresie, w szczególności wskutek
wydania uchwały Nr 207 Rady Narodowej m. st. Warszawy z dnia 17 grudnia
1987 r. w sprawie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, rozporządzenia Nr 38a
Wojewody Mazowieckiego z dnia 24 stycznia 2001 r. w sprawie utworzenia
Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, czy rozporządzenia Nr 13 Wojewody
Mazowieckiego z dnia 16 kwietnia 2004 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony
Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Powodowie okoliczności tej nawet nie
próbowali dowodzić. Poczynione zasadne ustalenia faktyczne potwierdzają, że co
najmniej od dnia 31 lipca 1951 r. nieruchomość była przeznaczona na cele leśne,
wobec uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenów
Warszawskiego Zespołu Miejskiego, przeznaczonych pod gospodarkę leśną. Z
decyzji Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy Nr 1047/06 z dnia 31
października 2006 r. o odmowie ustalenia warunków zabudowy przedmiotowej
działki wynika, że wedle ostatniego, już nieobowiązującego planu
zagospodarowania przestrzennego, była ona działką leśną i taką pozostała w
ewidencji gruntów. Wobec powyższego za trafne należy uznać stwierdzenie Sądu
Okręgowego, że przeznaczenie gruntu nie uległo zmianie na skutek kolejnych
aktów władczych, w tym eksponowanej w apelacji uchwały Nr 207 Rady
Narodowej m. st. Warszawy z dnia 17 grudnia 1987 r. stanowiącej podstawę do
utworzenia Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Twierdzenie powodów, że
nieruchomość stanowiła działkę budowlaną, rozumiane jako możliwość zabudowy
pozostało niewykazane, również w świetle art. 38 dekretu z dnia 2 kwietnia 1946 r.
o planowym zagospodarowaniu przestrzennym kraju, art. 46 ustawy z dnia 12 lipca
1984 r. o planowaniu przestrzennym czy art. 16, 33, 34 i 35 ustawy z dnia 7 lipca
1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym oraz art. 61 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia
27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Ponadto
powodowie kategoryczny pogląd o budowlanym statusie działki do daty powołanej
wyżej uchwały sformułowali dopiero w apelacji, ponieważ przed Sądem I instancji
ich pełnomocnik procesowy przyznał, że działka mogła być wykorzystywana na
8
cele budowlane do dnia 31 lipca 1951 r., a po zalesieniu już nie, przy czym nie
potrafił określić, kiedy nastąpiło zalesienie .
W konsekwencji zarzut naruszenia przepisów ustawy z dnia 31 stycznia
1980 r. o ochronie środowiska jak i ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo
ochrony środowiska jak i art. 1 protokołu dodatkowego do ratyfikowanej przez
Rzeczpospolitą Polską Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka
i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada 1950 r. nie były zasadne. Powodowie
nie uzyskali rekompensaty za ewentualne ograniczenia w prawach właścicielskich
wskutek ingerencji Państwa, jednak stało się to na skutek nieudowodnienia przez
powodów opisanych wyżej przesłanek warunkujących uzyskanie ekwiwalentnego
świadczenia, oraz w rezultacie opisanej przez Sąd Okręgowy „luki prawnej".
Sąd Apelacyjny nie podzielił także zarzutu naruszenia przez Sąd I instancji
art. 193 Konstytucji RP, albowiem niezależnie od innych argumentów, nie przepisy
wskazane przez powodów były podstawą oddalenia powództwa. Nie zostało ono
uwzględnione, ponieważ powodowie nie udowodnili, że ograniczenia wprowadzane
przez Państwo pod rządami ustaw z dnia 31 stycznia 1980 r. i 27 kwietnia 2001 r.
wpłynęły, czy to na dotychczasowy sposób korzystania z nieruchomości, czy to na
jej przeznaczenie. Zdaniem Sądu II instancji w sprawie nie zachodziły przesłanki do
zadania pytania zgodnie z art. 193 Konstytucji oraz art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia
1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.).
Sąd Apelacyjny podkreślił, że nie została przez powodów w sposób należyty
wykazana legitymacja bierna pozwanego miasta stołecznego Warszawy. Analiza
pozwu w części dotyczącej tej problematyki zdaje się wskazywać, że powodowie
nie dostrzegają dualistycznej formy działania Prezydenta miasta stołecznego
Warszawy, który z jednej strony działa jako statio fisci Skarbu Państwa, z drugiej
zaś jako organ jednostki samorządu terytorialnego - właśnie miasta stołecznego
Warszawy. Tymczasem art. 84 ust. 2 ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r.
jednoznacznie wskazuje, że sprawie wykupu lub zamiany nieruchomości właściwy
jest organ określony przepisach o gospodarce nieruchomościami. Zgodnie z tą
ostatnią ustawą, istotnie Prezydent m. st. Warszawy pełni rolę starosty, ale
odróżnić należy jego kompetencje jako organu miasta stołecznego Warszawy -
wówczas strona postępowania jest miasto stołeczne Warszawa - od obowiązków
9
w rama czynności administracji rządowej - wówczas legitymacja bierna służy
Skarbu Państwa reprezentowanemu przez Prezydenta m.st. Warszawy.
Okoliczność jednak pozostaje bez znaczenia w świetle rozstrzygnięcia.
Powodowie w skardze kasacyjnej zarzucili naruszenie prawa materialnego -
art. 84 ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz
art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska przez
błędną wykładnię określenia „ograniczenia korzystania w sposób dotychczasowy" i
w efekcie bezpodstawne przyjęcie, iż utworzenie Mazowieckiego Parku
Krajobrazowego oraz uchwalenie jego Planu Ochrony nie ograniczyły sposobu
korzystania z nieruchomości, oraz art. 21 ust. 1 Konstytucji RP i art. 1 protokołu
dodatkowego do ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską Europejskiej Konwencji
o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada 1950 r.
przez ich niezastosowanie i wydanie orzeczenia w sprzeczności z zasadą, iż „nikt
nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na
warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z podstawowymi zasadami
prawa międzynarodowego".
Sąd Najwyższy, zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna dotyczy zaszłości powstałych w 1951 r., od kiedy to,
zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania, działka powodów podlegała
zalesieniu. Po tej dacie następowały zmiany stanu prawnego wpływające na
uprawnienia właścicieli dotkniętych działaniem przepisów regulujących ochronę
środowiska, jak też planowanie i zagospodarowanie przestrzenne. Uwzględniając
zakres zaskarżenia, rozważania rozpocząć należy od analizy art. 84 ust. 1 ustawy
z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz. U. z 1980 r.,
Nr 3, poz. 6; t. j. 1994 r., Nr 49, poz.196, ze zm.), który w pierwotnym brzmieniu
określał stany, w których właściciel nieruchomości mógł żądać wykupu lub zamiany
nieruchomości na inną, co uzależnione było od jej położenia w strefie ochronnej
(art. 71 ust. 1) lub na obszarze objętym ochroną, o której mowa w art. 72, albo na
terenach zieleni miejskiej lub w obrębie parku wiejskiego. Łączyło się to z tym, że
korzystanie z nieruchomości w dotychczasowy sposób związane byłoby z istotnymi
ograniczeniami lub utrudnieniami. Ustawodawca z dniem 1 stycznia 1998 r. zmienił
treść przepisu, nie zmieniając zakresu określającego zmiany w sposobie
10
korzystania, uprawniające do wystąpienia z roszczeniem o wykup, pozostawił zwrot
„korzystanie z niej w sposób dotychczasowy byłoby związane z istotnymi
ograniczeniami lub utrudnieniami”. Ustawa ta utraciła moc z dniem 1 października
2001 r., a w zastępującej ją ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony
środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 ze zm.) analogiczny przepis art. 129 ust. 1
rozszerzył stany faktyczne, w których właścicielowi przysługuje roszczenie o wykup
nieruchomości w ten sposób, że ustawa ta wprowadziła niewystępujące
w poprzednim stanie prawnym rozróżnienie na korzystanie z nieruchomości
w dotychczasowy sposób od korzystania z nieruchomości zgodnie
z dotychczasowym jej przeznaczeniem. Ustawodawca rozszerzył zatem zakres
stosowania przepisu
Uprzedzając ustosunkowanie się do zasadności zarzutu skargi kasacyjnej,
należy podkreślić, że przy oddaleniu powództwa i apelacji z powodu przedawnienia
roszczenia konieczne jest przede wszystkim odniesienie się do skuteczności
uwzględnienia tego zarzutu pozwanego, przy uwzględnieniu daty wniesienia
pozwu.
Przepis art. 129 ust. 4 ustawy - Prawo ochrony środowiska określa termin,
w którym właściciel może wystąpić z roszczeniem wynikającym z ust. 1-3 art. 129
tej ustawy. Termin ten wynosi dwa lata od dnia wejścia w życie rozporządzenia lub
aktu prawa miejscowego powodującego ograniczenie sposobu korzystania
z nieruchomości. Początek biegu terminu rozpoczyna się od wejścia w życie
rozporządzenia lub aktów prawa miejscowego, które mogą obejmować znaczne
obszary, w związku z tym podkreślenia wymaga, że nie każda ich zmiana
rozpoczyna bieg nowego termin do wystąpienia z roszczeniami uregulowanymi
w art. 129 ust. 1-3 u.p.o.ś., a jedynie taka nowelizacja, bądź zmiana, która dotyczy
danej nieruchomości. Niewątpliwie od wejścia w życie aktów prawnych
wprowadzających zalesienie terenu, a następnie objęcie go ochroną parkową
upłynęło ponad dwa lata, a późniejsze zmiany aktów prawnych nie wpływały
w żadnym razie na sytuację nieruchomości powodów. Art. 129 ust. 4 prawa
ochrony środowiska łącznie z art. 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu
ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085), który stanowi, że do roszczeń związanych
11
z ograniczeniami sposobu korzystania z nieruchomości w związku z ochroną
zasobów środowiska, powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy, stosuje się
przepisy dotychczasowe, a roszczenia te przedawniają się z dniem 30 czerwca
2004 r., wyznacza granice czasowe do wystąpienia z tymi roszczeniami. Odnosząc
to do okoliczności sprawy, bezsporne było, że powodowie w terminie powyższym
nie wystąpili z odpowiednimi roszczeniami.
Podstawą roszczeń powodów nie mógł być art. 129 u.p.o.ś., skoro uwzględni
się daty wydania aktów prawnych dotyczących nieruchomości powodów oraz datę
wystąpienia z roszczeniami. Natomiast roszczenie uzasadniane treścią art. 8
ustawy wprowadzającej ustawę o ochronie środowiska uległo przedawnieniu w dniu
30 czerwca 2004 r. Przepis ten zawiera regulację umożliwiającą dochodzenie
roszczeń, które powstały w okresie obowiązywania ustawy z 1980 o ochronie
i kształtowaniu środowiska, jak też dotyczy roszczeń wynikających
z wcześniejszych regulacji prawnych, które nie zawierały przepisów
umożliwiających ich dochodzenie. Nieruchomość powodów została objęta
ograniczeniami wynikającymi z ochrony przyrody na podstawie przepisów
obowiązujących przed wejściem w życie ustawy o ochronie i kształtowaniu
środowiska z 1980 r., zarazem ograniczenia te odpowiadają przesłance z art. 84
w/w ustawy. Przepis art. 8 ustawy wprowadzającej nie daje podstawy do
różnicowania sytuacji wprowadzenia ograniczeń w czasie obowiązywania ustawy
z 1980 r., z ograniczeniami wprowadzonymi wcześniej, jeśli trwały po wejściu
w życie tej regulacji. W konsekwencji w sprawie nie występuje luka
uniemożliwiająca dochodzenie przez powodów roszczeń, natomiast z dniem
30 czerwca 2004 r. nastąpiło przedawnienie możliwości ich dochodzenia pomimo
otwarcia do tego drogi przez ustawodawcę ustawą wprowadzającą.
Takie postępowanie ustawodawcy było racjonalne, gdyż umożliwiało osobom
poprzednio nie mającym roszczenia w pewnym, krótkim czasie wystąpienie
z roszczeniami mającymi swe źródło w odległych czasowo okresach.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 marca 2009 r. I CSK 312/08 (nie publ.)
szczegółowo wywiódł zasadność takiej wykładni tego przepisu. Oznacza to trafność
stanowiska Sądów meriti o uwzględnieniu zarzutu przedawnienia. Powodowie nie
wykazali w postępowaniu dwuinstancyjnym zmiany przeznaczenia gruntu po jego
12
zalesieniu, jak też budowlanego przeznaczenia nieruchomości przed 1951 r.
Nie było wystarczające powołanie się na treść przepisów kodeksu Napoleona
i rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 lutego 1928 r. o prawie
budowlanym i zabudowaniu osiedli, ale należało wykazać, że nieruchomość
wówczas spełniała ówczesne wymagania w tym zakresie. Datą na którą należało
wykazać tę zmianę było obwieszczenie Przewodniczącego Naczelnej Rady
Odbudowy m.st. Warszawy z dnia 10 lipca 1951 r. o uchwaleniu miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego terenów, przeznaczonych pod gospodarkę
leśną. Podkreślić należy, że w tej dacie obowiązywały już zmienione, w stosunku
do powołanych przez powodów, przepisy dotyczące zagospodarowania
przestrzennego.
Uwzględnienie zarzutu przedawnienia skutkuje niezasadnością zarzutu
naruszenia art. 21 Konstytucji RP, oraz art. 1 protokołu dodatkowego do
Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
z dnia 4 listopada 1950 r. Ograniczenia w korzystaniu z nieruchomości
wprowadzone zostały na podstawie obowiązujących przepisów, powodowie mieli
możliwość uzyskania z tego tytułu rekompensaty, a nie uzyskali ich z przyczyn
wynikających z niewystąpienia w terminie z roszczeniem.
Z przedstawionych przyczyn skarga kasacyjna uległa oddaleniu – art. 39814
k.p.c.