III CZP 114/10
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:08-03-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:III CZP 1/08 III CZP 11/09 III CZP 21/08 III CZP 49/08 III CZP 99/07 II CZ 117/66 III CZP 64/78 III CZP 93/04
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt III CZP 114/10
POSTANOWIENIE
Dnia 21 grudnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
SSA Maria Szulc
w sprawie z powództwa Mirosława D. i Urszuli H.
przeciwko Beacie D., Patrykowi D. oraz małoletnim Dawidowi D. i Natalii D.
reprezentowanym przez matkę Beatę D.
o eksmisję,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 grudnia 2010 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 21 października 2010 r.,
„1. Czy w sprawie o eksmisję z lokalu mieszkalnego zachodzi po
stronie pozwanej współuczestnictwo jednolite (art. 73 § 2 k.p.c.)
rodzica i pozostających pod jego władzą rodzicielską małoletnich
dzieci?
2. w przypadku odpowiedzi pozytywnej na powyższe pytanie - czy
zaskarżenie przez powodów wyroku Sądu I instancji w części
oddalającej powództwo o eksmisję z lokalu mieszkalnego w stosunku
do małoletnich dzieci skutkuje zaskarżeniem tego wyroku także
w stosunku do pozwanego rodzica, choćby powództwo w stosunku
do niego zostało uwzględnione?"
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 15 czerwca 2010 r. Sąd Rejonowy nakazał pozwanej
Beacie D. aby wraz z osobami jej prawa prezentującymi w terminie trzech miesięcy
od daty uprawomocnienia orzeczenia opróżniła i oddała w posiadanie powodom
Mirosławowi D. i Urszuli H. lokal mieszkalny nr 13 położony w Z. przy ul. Ś.[...]. oraz
oddalił powództwo przeciwko Patrykowi D., Dawidowi D. i Natalii D. Powód
Mirosław D. jest byłym mężem pozwanej Beaty D. a oboje są rodzicami
pozostałych pozwanych, małoletnich do chwili wyrokowania w pierwszej instancji.
W postępowaniu przed Sądem Rejonowym w imieniu małoletnich dzieci
występowała pozwana jako ich przedstawicielka ustawowa. Sąd Rejonowy ustalił,
że powodom przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu
mieszkalnego, którego dotyczył pozew.
Powodowie zaskarżyli wyrok Sądu Rejonowego w części oddalającej
powództwo.
Przy rozpoznaniu przez Sąd Okręgowy apelacji powodów ujawniły się
wątpliwości sformułowane w zagadnieniach przedstawionych do rozstrzygnięcia na
podstawie art. 390 § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przed przystąpieniem do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego
przedstawionego w trybie art. 390 § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy powinien zbadać, czy
spełnione zostały wszystkie określone w tym przepisie przesłanki, warunkujące
podjęcie uchwały. Kontroli podlega także prawidłowość wydania przez sąd drugiej
instancji postanowienia o przedstawieniu zagadnienia prawnego (zob.
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2005 r., III CZP 93/04, nie publ.
i z dnia 19 listopada 2008 r., III CZP 21/08, nie publ. oraz orzeczenia powołane
w uzasadnieniach obu postanowień). Merytoryczne rozpoznanie apelacji, z którym
związane jest przedstawione przez Sąd Okręgowy zagadnienie prawne jest
możliwe tylko w ważnym postępowaniu sądowym.
W związku z tym należy zwrócić uwagę, że pozwani Patryk D., Dawid D.
oraz Natalia D. są dziećmi występujących po przeciwnych stronach procesu
Mirosława D. oraz Beaty D. Dawid i Natalia D. są do tej pory małoletni a Patryk D.
3
skończył osiemnaście lat dopiero 22 sierpnia 2010 r. Zgodnie z art. 92 k.r.i.o.p.
dziecko aż do pełnoletniości pozostaje pod władzą rodzicielską. Do tego czasu
regułą jest, że rodzice są przedstawicielami ustawowymi dzieci pozostających pod
ich władzą rodzicielską (art. 98 § 1 k.r.i.o.p.). Jedynie w wyjątkowych, ustawowo
określonych przypadkach wyłączona jest reprezentacja dziecka przez
któregokolwiek z rodziców. Zgodnie z art. 98 § 2 k.r.i.o.p. żadne z rodziców nie
może reprezentować dziecka przy czynnościach prawnych między dziećmi
pozostającymi pod ich władzą rodzicielską a także przy czynnościach prawnych
między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność
prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu a rzecz dziecka albo że dotyczy
należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania.
Przepis § 2 art. 98 k.r.i.o.p. stosuje się odpowiednio w postępowaniu przed sądem
lub innym organem państwowym. Z treści przytoczonych przepisów wynika, że
poza dwoma wymienionymi w art. 98 § 2 pkt 2 k.r.i.o.p. przypadkami, rodzic nie
może reprezentować dziecka w postępowaniu procesowym, które toczy się między
tym dzieckiem a drugim z jego rodziców (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia
13 maca 2008 r., III CZP 1/08, OSNC 2009/4/52). Oznacza to, że w przedmiotowej
sprawie z powództwa windykacyjnego jednego z rodziców przeciwko małoletnim
dzieciom wytoczonego w ramach ochrony prawa rzeczowego ograniczonego
małoletnich pozwanych musi reprezentować kurator ustanowiony przez sąd
opiekuńczy (art. 99 k.r.o.). Przedstawicielem ustawowym nie mogła być matka
dzieci, nawet jeśli była współpozwaną w sprawie.
Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 4 października 1966 r.,
II CZ 117/66 (OSNC 1967, nr 2, poz. 40), w sytuacjach wskazanych w art. 98 § 2 i 3
k.r.o. sąd rozpoznający sprawę ma obowiązek – zwrócić się do sądu opiekuńczego
o ustanowienie kuratora dla strony niemającej zdolności procesowej. Regułą przy
tym jest, że powinno się ustanowić tylu kuratorów, ile dzieci ma być
reprezentowanych.
W konsekwencji, zaniechanie tych czynności powoduje nieważność
postępowania ponieważ małoletni uczestnicy postępowania, niemający zdolności
procesowej (art. 65 k.p.c.) byli pozbawieni przedstawiciela ustawowego (art. 379
pkt 2 k.p.c.).
4
Sąd drugiej instancji bierze z urzędu pod uwagę nieważność postępowania
(art. 378 § 2 k.p.c.). Zgodnie z treścią art. 386 § 2 i 3 k.p.c. w razie stwierdzenia
nieważności postępowania sąd drugiej instancji uchyla zaskarżony wyrok, znosi
dotychczasowe postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazuje
sprawę do rozpoznania sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Jeśli zaś pozew podlega odrzuceniu sąd drugiej instancji uchyla zaskarżony wyrok
i pozew odrzuca. W takim stanie dotychczasowego postępowania nie zachodzi
potrzeba rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego związanego z merytorycznym
rozpoznaniem apelacji. Dlatego wydanie przez ten sąd postanowienia
o przedstawieniu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego, pomimo naruszenia
przepisów gwarantujących ważność postępowania, stanowi podstawę do odmowy
podjęcia uchwały przez Sąd Najwyższy (por. postanowienia Sądu Najwyższego
z dnia 11 października 1978 r. III CZP 64/78; z dnia 18 marca 2005 r. III CZP
93/04 niepubl.; 22 listopada 2007, III CZP 99/07, niepubl.; z dnia 25 czerwca
2008 r., III CZP 49/08, niepubl.; z dnia 19 marca 2009 r., III CZP 11/09, niepubl.).
Wynikający z istoty spornego stosunku prawnego jednolity charakter
współuczestnictwa powodów – współuprawnionych z ograniczonego prawa
rzeczowego, do którego ochrony stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie
własności, oznacza konieczność jednolitego rozstrzygnięcia na rzecz
występujących po stronie powodowej współuczestników. Dlatego wyłączona jest
możliwość wcześniejszego zakończenia postępowania w stosunku do jednego
z współuczestników o ile podtrzymuje on żądanie oparte na wspólnym prawie.
Z tych względów należało odmówić podjęcia uchwały na podstawie art. 390
k.p.c. w związku z art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie
Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 z późn. zm.).
POSTANOWIENIE
Dnia 21 grudnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
SSA Maria Szulc
w sprawie z powództwa Mirosława D. i Urszuli H.
przeciwko Beacie D., Patrykowi D. oraz małoletnim Dawidowi D. i Natalii D.
reprezentowanym przez matkę Beatę D.
o eksmisję,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 grudnia 2010 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 21 października 2010 r.,
„1. Czy w sprawie o eksmisję z lokalu mieszkalnego zachodzi po
stronie pozwanej współuczestnictwo jednolite (art. 73 § 2 k.p.c.)
rodzica i pozostających pod jego władzą rodzicielską małoletnich
dzieci?
2. w przypadku odpowiedzi pozytywnej na powyższe pytanie - czy
zaskarżenie przez powodów wyroku Sądu I instancji w części
oddalającej powództwo o eksmisję z lokalu mieszkalnego w stosunku
do małoletnich dzieci skutkuje zaskarżeniem tego wyroku także
w stosunku do pozwanego rodzica, choćby powództwo w stosunku
do niego zostało uwzględnione?"
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 15 czerwca 2010 r. Sąd Rejonowy nakazał pozwanej
Beacie D. aby wraz z osobami jej prawa prezentującymi w terminie trzech miesięcy
od daty uprawomocnienia orzeczenia opróżniła i oddała w posiadanie powodom
Mirosławowi D. i Urszuli H. lokal mieszkalny nr 13 położony w Z. przy ul. Ś.[...]. oraz
oddalił powództwo przeciwko Patrykowi D., Dawidowi D. i Natalii D. Powód
Mirosław D. jest byłym mężem pozwanej Beaty D. a oboje są rodzicami
pozostałych pozwanych, małoletnich do chwili wyrokowania w pierwszej instancji.
W postępowaniu przed Sądem Rejonowym w imieniu małoletnich dzieci
występowała pozwana jako ich przedstawicielka ustawowa. Sąd Rejonowy ustalił,
że powodom przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu
mieszkalnego, którego dotyczył pozew.
Powodowie zaskarżyli wyrok Sądu Rejonowego w części oddalającej
powództwo.
Przy rozpoznaniu przez Sąd Okręgowy apelacji powodów ujawniły się
wątpliwości sformułowane w zagadnieniach przedstawionych do rozstrzygnięcia na
podstawie art. 390 § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przed przystąpieniem do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego
przedstawionego w trybie art. 390 § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy powinien zbadać, czy
spełnione zostały wszystkie określone w tym przepisie przesłanki, warunkujące
podjęcie uchwały. Kontroli podlega także prawidłowość wydania przez sąd drugiej
instancji postanowienia o przedstawieniu zagadnienia prawnego (zob.
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2005 r., III CZP 93/04, nie publ.
i z dnia 19 listopada 2008 r., III CZP 21/08, nie publ. oraz orzeczenia powołane
w uzasadnieniach obu postanowień). Merytoryczne rozpoznanie apelacji, z którym
związane jest przedstawione przez Sąd Okręgowy zagadnienie prawne jest
możliwe tylko w ważnym postępowaniu sądowym.
W związku z tym należy zwrócić uwagę, że pozwani Patryk D., Dawid D.
oraz Natalia D. są dziećmi występujących po przeciwnych stronach procesu
Mirosława D. oraz Beaty D. Dawid i Natalia D. są do tej pory małoletni a Patryk D.
3
skończył osiemnaście lat dopiero 22 sierpnia 2010 r. Zgodnie z art. 92 k.r.i.o.p.
dziecko aż do pełnoletniości pozostaje pod władzą rodzicielską. Do tego czasu
regułą jest, że rodzice są przedstawicielami ustawowymi dzieci pozostających pod
ich władzą rodzicielską (art. 98 § 1 k.r.i.o.p.). Jedynie w wyjątkowych, ustawowo
określonych przypadkach wyłączona jest reprezentacja dziecka przez
któregokolwiek z rodziców. Zgodnie z art. 98 § 2 k.r.i.o.p. żadne z rodziców nie
może reprezentować dziecka przy czynnościach prawnych między dziećmi
pozostającymi pod ich władzą rodzicielską a także przy czynnościach prawnych
między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność
prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu a rzecz dziecka albo że dotyczy
należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania.
Przepis § 2 art. 98 k.r.i.o.p. stosuje się odpowiednio w postępowaniu przed sądem
lub innym organem państwowym. Z treści przytoczonych przepisów wynika, że
poza dwoma wymienionymi w art. 98 § 2 pkt 2 k.r.i.o.p. przypadkami, rodzic nie
może reprezentować dziecka w postępowaniu procesowym, które toczy się między
tym dzieckiem a drugim z jego rodziców (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia
13 maca 2008 r., III CZP 1/08, OSNC 2009/4/52). Oznacza to, że w przedmiotowej
sprawie z powództwa windykacyjnego jednego z rodziców przeciwko małoletnim
dzieciom wytoczonego w ramach ochrony prawa rzeczowego ograniczonego
małoletnich pozwanych musi reprezentować kurator ustanowiony przez sąd
opiekuńczy (art. 99 k.r.o.). Przedstawicielem ustawowym nie mogła być matka
dzieci, nawet jeśli była współpozwaną w sprawie.
Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 4 października 1966 r.,
II CZ 117/66 (OSNC 1967, nr 2, poz. 40), w sytuacjach wskazanych w art. 98 § 2 i 3
k.r.o. sąd rozpoznający sprawę ma obowiązek – zwrócić się do sądu opiekuńczego
o ustanowienie kuratora dla strony niemającej zdolności procesowej. Regułą przy
tym jest, że powinno się ustanowić tylu kuratorów, ile dzieci ma być
reprezentowanych.
W konsekwencji, zaniechanie tych czynności powoduje nieważność
postępowania ponieważ małoletni uczestnicy postępowania, niemający zdolności
procesowej (art. 65 k.p.c.) byli pozbawieni przedstawiciela ustawowego (art. 379
pkt 2 k.p.c.).
4
Sąd drugiej instancji bierze z urzędu pod uwagę nieważność postępowania
(art. 378 § 2 k.p.c.). Zgodnie z treścią art. 386 § 2 i 3 k.p.c. w razie stwierdzenia
nieważności postępowania sąd drugiej instancji uchyla zaskarżony wyrok, znosi
dotychczasowe postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazuje
sprawę do rozpoznania sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Jeśli zaś pozew podlega odrzuceniu sąd drugiej instancji uchyla zaskarżony wyrok
i pozew odrzuca. W takim stanie dotychczasowego postępowania nie zachodzi
potrzeba rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego związanego z merytorycznym
rozpoznaniem apelacji. Dlatego wydanie przez ten sąd postanowienia
o przedstawieniu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego, pomimo naruszenia
przepisów gwarantujących ważność postępowania, stanowi podstawę do odmowy
podjęcia uchwały przez Sąd Najwyższy (por. postanowienia Sądu Najwyższego
z dnia 11 października 1978 r. III CZP 64/78; z dnia 18 marca 2005 r. III CZP
93/04 niepubl.; 22 listopada 2007, III CZP 99/07, niepubl.; z dnia 25 czerwca
2008 r., III CZP 49/08, niepubl.; z dnia 19 marca 2009 r., III CZP 11/09, niepubl.).
Wynikający z istoty spornego stosunku prawnego jednolity charakter
współuczestnictwa powodów – współuprawnionych z ograniczonego prawa
rzeczowego, do którego ochrony stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie
własności, oznacza konieczność jednolitego rozstrzygnięcia na rzecz
występujących po stronie powodowej współuczestników. Dlatego wyłączona jest
możliwość wcześniejszego zakończenia postępowania w stosunku do jednego
z współuczestników o ile podtrzymuje on żądanie oparte na wspólnym prawie.
Z tych względów należało odmówić podjęcia uchwały na podstawie art. 390
k.p.c. w związku z art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie
Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 z późn. zm.).