Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III ZS 21/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 lutego 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Jerzy Kwaśniewski
SSN Andrzej Wróbel (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi Ministra Sprawiedliwości
na uchwałę Krajowej Rady Notarialnej […] z dnia 13 sierpnia 2010 r. w sprawie
rozpoznania odwołania notariusza A. K. od uchwały Rady Izby Notarialnej w K. z
dnia 23 czerwca 2010 r. ,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 3 lutego 2011 r.,
uchyla zaskarżoną uchwałę i przekazuje sprawę Krajowej
Radzie Notarialnej do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie:
Rada Izby Notarialnej uchwałą z dnia 23 czerwca 2010 r. wyznaczyła dla
aplikantki notarialnej M. D. patrona, na okres odbywania aplikacji notarialnej, w
osobie notariusz A. K.
2
Po rozpoznaniu odwołania notariusz A. K. od tej uchwały, Krajowa Rada
Notarialna uchwałą z dnia 13 sierpnia 2010 r. w sprawie rozpoznania odwołania
notariusz A. K. od uchwały Rady Izby Notarialnej z dnia 23 czerwca 2010 r. uchyliła
zaskarżoną uchwałę w całości i przekazała sprawę do ponownego rozpatrzenia
Radzie Izby Notarialnej w K.
Krajowa Rada Notarialna zważyła, że w obowiązującym stanie prawnym nie
ma przepisu, na podstawie którego rada izby notarialnej byłaby uprawniona do
nałożenia na notariusza obowiązku podjęcia funkcji patrona, bez jego zgody.
Paragraf 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 grudnia 2005 r. w
sprawie organizacji aplikacji notarialnej (Dz.U. Nr 258, poz. 2169 ze zm.) stanowi
jedynie, że rada izby notarialnej, która dokonała wpisu danego aplikanta na listę
aplikantów notarialnych, wyznacza notariusza, w u którego aplikant notarialny
będzie odbywać aplikację pozaetatową. Natomiast przepis ten nie określa sposobu
wyznaczania patronów, w związku z czym podczas wyznaczania patrona rada izby
notarialnej powinna postępować zgodnie z wolą wyznaczoną przez konkretnego
notariusza. Wobec powyższego rada izby notarialnej nie może wyznaczać
notariuszowi dodatkowego obowiązku na podstawie uchwały, która nie ma oparcia
w przepisach obowiązującego prawa.
W ocenie Krajowej Rady Izby Notarialnej dla skutecznego wykonywania
patronatu niezbędna jest zgoda notariusza na przyjęcie funkcji patrona. Zgoda taka
może być wyrażona zarówno przed podjęciem przez radę izby notarialnej uchwały
o wyznaczeniu notariusza patronem dla aplikanta notarialnego, jak również po
otrzymaniu przez notariusza takiej uchwały, w sposób wyraźny lub dorozumiany,
poprzez objęcie obowiązków patrona. W przypadku jednak wyraźnego braku zgody
lub odmowy objęcia funkcji patrona rada izby notarialnej, która wydała uchwałę bez
takiej wcześniejszej zgody, powinna uchylić własną uchwałę. W niniejszej sprawie
złożenie przez notariusz A. K. odwołania od uchwały Rady Izby Notarialnej w K., jak
również treść tego odwołania jednoznacznie dowodzą, że notariusz nie wyraża
zgody na objęcie funkcji patrona.
Minister Sprawiedliwości, działając na podstawie art. 47 § 1 Prawa o
notariacie, zaskarżył, jako sprzeczną z prawem, uchwałę Krajowej Rady
Notarialnej z dnia 13 sierpnia 2010 r. w całości, zarzucając zaskarżonej uchwale
3
naruszenie: 1) art. 73, art. 72 § 1 oraz art. 35 pkt 3 w związku z art. 75 Prawa o
notariacie w związku z § 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22
grudnia 2005 r. w sprawie organizacji aplikacji notarialnej poprzez uchylenie
uchwały Rady Izby Notarialnej z dnia 23 czerwca 2010 r. wydanej zgodnie z
obowiązującymi przepisami prawa, zgodnie z którymi na radzie izby notarialnej
spoczywa obowiązek organizacji i prowadzenia aplikacjo notarialnej, a jego
realizacja podlega wydanemu na podstawie art. 75 Prawa o notariacie
rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie organizacji aplikacjo notarialnej
i polega między innymi na obowiązku wyznaczenia patrona aplikantom
niezatrudnionym przez notariusza lub radę właściwej izby notarialnej i łączy się z
obowiązkiem członków samorządu notarialnego, czyli notariuszy, objęcia patronatu
nad wskazanym aplikantem, w konsekwencji czego zaskarżona uchwała uzależnia
wypełnienie w ramach aplikacji przez aplikantkę notarialną M. D. ustawowego
obowiązku zaznajomienia się z całokształtem pracy notariusza od dodatkowych
warunków nie przewidzianych przez obowiązujące przepisy, mianowicie pozyskania
zgody notariusza na objęcie patronatem, 2) art. 17 ust. 1 Konstytucji RP z uwagi na
uchylenie uchwały podjęte w wykonaniu obowiązków nałożonych przez art. 73
Prawa o notariacie zgodnie z prawem i interesem publicznym.
Wskazując na powyższe zarzuty, wniósł o uchylenie, jako sprzecznej z
prawem, zaskarżonej uchwały Krajowej Rady Notarialnej i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga Ministra Sprawiedliwości ma usprawiedliwione podstawy.
Należy podzielić stanowisko Ministra Sprawiedliwości, że z przepisów art. 17
Konstytucji, art. 35 pkt 3, art. 72 § 1 i art. 73 Prawa o notariacie oraz § 1
powołanego rozporządzenia z 22 grudnia 2005 r. wynikają obowiązki dla rady izby
notarialnej oraz dla notariuszy. Rada właściwej izby notarialnej, jako organ
samorządu notarialnego jest ustawowo obowiązana do zorganizowania i
prowadzenia aplikacji notarialnej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia
1999 r. III SZ 4/99, OSNP 2000/20/773) na podstawie programu ustalonego przez
Krajową Radę Notarialną (art. 73 Prawa o notariacie), w tym do zorganizowania
szkolenia aplikantów (art. 35 pkt 3 Prawa o notariacie). Orzecznictwo Sądu
4
Najwyższego przyjmuje, że rada izby notarialnej nie może uchylić się od tego
obowiązku (zob. wyrok z dnia 17 marca 2010 r., III ZS 7/09 ), a określenie zawarte
w art. 73 Prawa o notariacie należy rozumieć, jako powierzenie radzie izby
notarialnej kompetencji i obowiązku zapewnienia sposobów organizacji i
prowadzenia aplikacji, które umożliwią realizację zapewnionego przez ustawę
statusu aplikanta ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2010 r. III ZS 7/10).
Aplikacja notarialna polega na zaznajomieniu się aplikanta z całokształtem
pracy notariusza (art. 72 § 1 Prawa o notariacie). Aplikantem notarialnym jest
osoba, która została wpisana na listę aplikantów przez radę izby notarialnej (art. 71
§ 3 Prawa o notariacie). Aplikant odbywa aplikację u notariusza (patrona).
Podstawą odbywania aplikacji może być zatrudnienie aplikanta przez notariusza lub
właściwą radę izby notarialnej, natomiast aplikanci, którzy nie zostaną zatrudnieni w
ten sposób, są kierowani przez właściwą radę izby notarialnej na odbywanie
aplikacji notarialnej do wyznaczonego przez radę notariusza (§ 1 rozporządzenia z
22 grudnia 2005 r.).
Notariusz wyznaczony na patrona dla aplikanta jest obowiązany do przyjęcia
tej funkcji. Obowiązek przyjęcia funkcji patrona przez notariusza wyznaczonego
uchwałą właściwej rady izby notarialnej jest obowiązkiem publicznoprawnym
notariusza jako osoby zaufania publicznego i członka samorządu notarialnego jako
korporacji prawa publicznego. Niewątpliwie rada izby notarialnej przy
podejmowaniu takiej uchwały jest obowiązana rozważyć i wyważyć nie tylko
interes publiczny, ale także interes notariusza jako osoby wykonującej wolny
zawód. W związku z tym pożądane jest, aby odbywało się to za zgodą notariusza
lub na jego wniosek oraz aby notariusz wyrażał zgodę przed podjęciem stosownej
uchwały rady izby notarialnej, przy czym zgoda taka powinna być wyraźna, a nie
dorozumiana. Jeżeli jednak pozostała pewna liczba aplikantów, którzy nie mają
patrona, bo nie zawarli umowy o pracę z notariuszem lub rada nie wyznaczyła ich
na podstawie uzgodnień z notariuszem, to rada powinna wyznaczyć notariusza na
patrona nawet bez jego zgody ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca
2010 r. III ZS 13/10). Brak zgody notariuszy nie może bowiem uniemożliwiać lub
utrudniać rzeczywistego wykonywania przez rady izb notarialnych ich ustawowych
5
obowiązków publicznoprawnych w zakresie organizowania i prowadzenia aplikacji
notarialnej.
Nałożenie obowiązku wyznaczenia patrona na radę izby notarialnej, która
jest jedynie organem izby notarialnej oznacza, że obowiązek ten spoczywa na
samorządzie notariuszy zrzeszonych w izbie (art. 26 § 2 Prawa o notariacie).
Obowiązek ten jest elementem publicznoprawnego obowiązku zorganizowania i
prowadzenia aplikacji notarialnej. Nie jest to obowiązek dodatkowy notariusza, jak
błędnie twierdzi Krajowa Rada Notarialna w uzasadnieniu zaskarżonej uchwały,
lecz normalny obowiązek prawny. Sposób jego wykonania został pozostawiony
radzie izby notarialnej, w granicach wyznaczonych ustawą. Swoboda notariusza
jest węższa niż obywatela, bo jest członkiem samorządu zawodowego osób
wykonujących zawód zaufania publicznego (art. 17 ust. 1 Konstytucji). Notariusz
musi brać udział w wykonywaniu zadań swego samorządu. Należyte szkolenie
aplikantów notarialnych leży w interesie publicznym (wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 9 czerwca 2010 r. III ZS 13/10).
Ten interes i zaufanie do zawodu notariusza byłyby naruszone, gdyby izba
notarialna nie zapewniła aplikantom realizacji ustawowego prawa do aplikacji
dlatego, że koliduje to z interesem notariuszy nie wyrażających zgody na objęcie
patronatu. Przyjęcie odmiennego stanowiska oznaczałoby, że notariusze swoim
zachowaniem mogą faktycznie derogować przepis ustawy zobowiązujący
samorząd notarialny do szkolenia aplikantów (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9
czerwca 2010 r. III ZS 13/10. Trzeba mieć przy tym na uwadze, że - jak słusznie
stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 maja 1999 r. III SZ 1/99 (OSNAPiUS
2000 nr 22, poz. 840) - z przepisu art. 17 ust. 1 Konstytucji wynika, iż samorząd
notarialny w wykonywaniu swoich ustawowo określonych zadań powinien kierować
się nie tylko i nie przede wszystkim interesem zrzeszonych w nim osób, lecz
interesem publicznym.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.