Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 349/10
POSTANOWIENIE
Dnia 10 lutego 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Grzegorz Misiurek
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego
w M.
przy uczestnictwie Teresy D. i Jacka D.
o wpis,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 10 lutego 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 17 listopada 2009 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu pozostawiając
temu Sądowi orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Skarb Państwa wniósł o dokonanie wpisu hipoteki przymusowej w dziale IV
księgi wieczystej Kw nr [...] na udziale wynoszącym ½ części stanowiącym
własność uczestników postępowania na prawach wspólności ustawowej, załączając
do wniosku cztery tytuły wykonawcze.
Sąd pierwszej instancji uwzględnił wniosek zgodnie z żądaniem
wnioskodawcy.
Sąd drugiej instancji postanowieniem z dnia 17 listopada 2009 r. uwzględnił
apelację uczestniczki postępowania Teresy D. w ten sposób, że uchylił zaskarżony
wpis, nakazał Sądowi Rejonowemu jego wykreślenie i wniosek o wpis oddalił.
W ocenie Sądu odwoławczego wnioskodawca nie wykazał, aby załączone
go wniosku tytuły wykonawcze, stanowiące podstawę wpisu, zostały doręczone
uczestnikom postępowania. Wobec powyższego Sąd ten uznał, że wspomniane
tytuły wykonawcze nie mogą stanowić podstawy wpisu hipoteki przymusowej, gdyż
zgodnie z art. 27 § 1 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji tytuł powinien zwierać stwierdzenie, że obowiązek
jest wykonalny.
Ponadto, Sąd drugiej instancji stwierdził, że przepisy art. 65 ust. 1, art. 109
u.k.w.h. oraz art. 35 § 2 ust. 2 Ordynacji podatkowej pozwalają przyjąć, iż tytuł
wykonawczy może stanowić podstawę wpisu tylko jednej hipoteki, a nadto,
że hipoteka może zostać wpisana na podstawie tylko jednego tytułu
wykonawczego, bo ustawodawca kategorycznie wyklucza możliwość ustanowienia
jednej hipoteki dla wielu wierzytelności. Wielość wierzytelności uznał Sąd
Okręgowy za przeszkodę do dokonania wpisu o wnioskowanej treści, uznając
zarazem, że wobec treści wniosku nie jest władny dokonać wpisu czterech hipotek
przymusowych. Sąd drugiej instancji wskazał także na brak swego uprawnienia do
dokonania w księdze wieczystej wpisu uczestników postępowania jako
współwłaścicieli w udziałach po ¼ części, co umożliwiłoby prawidłowe wpisanie
hipoteki wyłącznie na udziale stanowiącym własność zobowiązanego.
Wnioskodawca zaskarżył w całości postanowienie Sądu drugiej instancji,
opierając skargę kasacyjną na obu podstawach.
3
Zarzuty błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania art. 109 ust. 1
u.k.w.h., art. 35 § 2 ust. 2 w zw. z art. 34 § 1 i art. 35 § 1 Ordynacji podatkowej
uzasadniono błędnym uznaniem, że hipotekę przymusową można ustanowić tylko
na podstawie jednego tytułu wykonawczego, a kilka takich tytułów nie może
stanowić podstawy wpisu jednej hipoteki przymusowej.
Z kolei naruszenie art. 109 ust. 1 u.k.w.h., art. 34 § 1, art. 35 § 2 pkt 2 i § 3
Ordynacji podatkowej w zw. z art. 27 § 1 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r.
o postępowaniu egzekucyjnym w administracji uzasadniono ich błędną wykładnią
i niewłaściwym zastosowaniem w następstwie uznania, że hipotekę przymusową na
podstawie administracyjnego tytułu wykonawczego można ustanowić tylko
wówczas, gdy została wszczęta egzekucja administracyjna, a wnioskodawca
przedłoży dowód wszczęcia tej egzekucji (doręczenia odpisu tytułu
wykonawczego).
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej skarżący zarzucił naruszenie art.
6268
§ 2 k.p.c. wskutek wykroczenia przez Sąd poza granice przewidzianej w nim
kognicji, w następstwie badania przez Sąd odwoławczy prawidłowości wszczęcia
egzekucji administracyjnej (doręczenia uczestnikom odpisu tytułu wykonawczego).
Nadto zarzucono naruszenie art. 244 § 1 k.p.c. przez zakwestionowanie przez Sąd
treści dokumentu urzędowego (administracyjnego tytułu wykonawczego),
w szczególności istnienia klauzuli, że obowiązek objęty tytułem wykonawczym jest
wymagalny. Zarzuty naruszenia art. 386 § 1 i art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2
k.p.c., a także art. 6269
k.p.c. uzasadniono błędnym uwzględnieniem apelacji
w sytuacji wymagającej jej oddalenia.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu oraz
orzeczenia o kosztach postępowania przed Sądem Najwyższym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługiwała na uwzględnienie wobec zasadności
większości spośród zgłoszonych w niej zarzutów.
Trafny okazał się zarzut naruszenia art. 6268
§ 2 k.p.c., wyznaczającego
granice kognicji sądu wieczystoksięgowego, którego naruszenie mogło mieć istotny
4
wpływ na wynik sprawy, ponieważ Sąd odwoławczy uzasadnił oddalenie wniosku
o wpis m.in. brakiem wykazania przez wnioskodawcę doręczenia tytułów
wykonawczych uczestnikom postępowania. Tymczasem Sąd wieczystoksięgowy
nie może badać innych okoliczności aniżeli te, które dotyczą wniosku, dołączonych
do niego dokumentów i treści księgi wieczystej. Natomiast badanie prawidłowości
trybu prowadzenia postępowania administracyjnego i merytorycznej treści wydanej
w nim decyzji wykracza już poza zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego,
ponieważ wpis hipoteki przymusowej na podstawie decyzji wydanej w tym
postępowaniu może być podważany w drodze procesu o usunięcie niezgodności
stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym
stanem prawnym (postanowienie SN z 17 listopada 2005 r., IV CSK 5/05, niepubl.;
postanowienie SN z dnia 19 października 2000 r., II CKN 451/00, niepubl.).
Skuteczność doręczenia tytułu wykonawczego jako elementu oceny
prawidłowości trybu procedowania w postępowaniu administracyjnym nie może
więc być przedmiotem badania Sądu wieczystoksięgowego.
W judykaturze stwierdzono nawet, że podstawą wpisu hipoteki przymusowej
na nieruchomości będącej przedmiotem współwłasności łącznej podatnika i jego
małżonka może być nawet nieostateczna decyzja o treści określonej w art. 35 § 2
pkt 1 Ordynacji podatkowej, wydana tylko przeciwko podatnikowi i doręczona
jedynie jemu (postanowienie SN z dnia 5 listopada 2004 r., III CK 122/04, niepubl.).
Badanie Sądu wieczystoksięgowego sprowadza się więc do stwierdzenia
zgodności dołączonego do wniosku tytułu wykonawczego z wymaganiami art. 27
§ 1 - § 3 ustawy z 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, a więc
m.in. do zbadania tego, czy dołączony tytuł zawiera stwierdzenie, że określony
w nim obowiązek jest wymagalny (postanowienie SN z dnia 23 czerwca 2005 r.,
II CK 92/05, niepubl.; postanowienie SN z dnia 12 maja 2006 r., V CSK 52/06,
niepubl.).
Wynikający z art. 6268
§ 2 k.p.c. obowiązek Sądu wieczystoksięgowego
badania m.in. zawartości tytułu wykonawczego (w tym m.in. klauzuli stwierdzającej
wymagalność określonego nim obowiązku) nie może być jednak utożsamiany
z badaniem prawidłowości przeprowadzenia postępowania administracyjnego,
5
w którym tytuł ten został wydany. Sąd Najwyższy w składzie orzekającym w tej
sprawie nie podziela jednostkowego wcześniejszego stanowiska wyrażonego w tym
zakresie w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1998 r., II CKN
782/97, niepubl.).
Natomiast chybiony okazał się zarzut naruszenia art. 244 § 1 k.p.c.,
ponieważ Sąd drugiej instancji nigdzie nie stwierdził - wbrew treści dokumentów
urzędowych w postaci administracyjnych tytułów wykonawczych - że załączone do
wniosku tytuły wykonawcze pozbawione są niezbędnej klauzuli w postaci
stwierdzenia, że obowiązek objęty tytułem jest wymagalny. Odmowę uznania tych
tytułów za wystarczającą podstawę do dokonania wpisu hipoteki przymusowej
uzasadniono bowiem w zaskarżanym orzeczeniu nie brakami co do niezbędnych
elementów ich zawartości (określonych w art. 27 § 1 ustawy z 1966 r.
o postępowaniu egzekucyjnym w administracji), ale niewykazaniem przez
wnioskodawcę doręczenia ich odpisów uczestnikom postępowania, co oczywiście
nie może uzasadniać zarzutu naruszenia art. 244 § 1 k.p.c.
Trafne okazały się jednak zarzuty zgłoszone w ramach pierwszej podstawy
kasacyjnej. Przepis art. 109 ust. 1 u.k.w.h. nie wprowadza, wbrew stanowisku
zawartemu w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, zasady, iż jedna hipoteka
przymusowa może być ustanowiona tylko na podstawie jednego tytułu
wykonawczego, a istnienie kilku tytułów wykonawczych musi prowadzić do
konieczności ustanowienia kilku hipotek. Powołany przepis nie stoi na
przeszkodzie ustanowieniu na wniosek wierzyciela, na podstawie kilku tytułów
wykonawczych obejmujących jeden rodzaj długów powstałych w kolejnych
okresach płatności, jednej hipoteki przymusowej w kwocie wynikającej
z zsumowania kwot objętych tymi tytułami. Nie narusza to w niczym ani interesów
dłużnika hipotecznego ani wierzyciela hipotecznego (v. uzasadnienie
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 2004 r., sygn. akt II CK 421/03,
niepubl.). Judykatura kontynuuje ten kierunek orzecznictwa uznając go za zasadny
i wskazując nadto na argument, że ustanawianie w takiej sytuacji kilku hipotek
odrębnie na podstawie każdego z tytułów wykonawczych byłoby nieracjonalne
i niecelowe, albowiem prowadziłoby do tego samego skutku przy zbędnym
i uciążliwym zwiększeniu liczby koniecznych czynności biurowych i liczby spraw
6
sądowych oraz wzrostu kosztów postępowania (postanowienie SN z dnia 9 grudnia
2009 r., IV CSK 224/09, niepubl.). Trafnie więc zarzuciła strona skarżąca
naruszenie art. 109 ust. 1 u.k.w.h., przez Sąd drugiej instancji, ponieważ - wbrew
stanowisku prezentowanemu w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia - przepis
ten nie wyłącza możliwości ustanowienia na wniosek wierzyciela, na podstawie
kilku tytułów wykonawczych obejmujących jednorodzajowe długi powstałe
w kolejnych okresach płatności, jednej hipoteki przymusowej w kwocie stanowiącej
sumę należności z tych tytułów.
Wreszcie zasadnie zarzucono w skardze kasacyjnej błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie art. 35 § 2 pkt 2 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 27
§ 1 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji (tj. Dz. U. 2005 r., Nr 229, poz. 1954 ze zm.) przez
wadliwe warunkowanie możliwości ustanowienia hipoteki przymusowej uprzednim
wszczęciem egzekucji administracyjnej, czego dowodem jest doręczenie dłużnikowi
odpisu tytułu wykonawczego.
Tymczasem z mocy art. 35 § 1 i § 2 pkt 2 Ordynacji podatkowej hipoteka
przymusowa powstaje co do zasady przez dokonanie wpisu do księgi wieczystej,
którego podstawą jest m.in. tytuł wykonawczy, którego niezbędne elementy,
podlegające badaniu Sądu wieczystoksięgowego, określają przepisy art. 27 ustawy
z dnia 17 czerwca 1996 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Jeżeli
więc do wniosku o wpis hipoteki przymusowej został dołączony tytuł wykonawczy
spełniający wymogi określone powołanym ostatnio przepisem, to właściwy sąd
rejonowy powinien na podstawie art. 35 § 3 Ordynacji podatkowej ocenić
zasadność wniosku organu podatkowego pod kątem innych obowiązujących
przepisów i dokonać wpisu hipoteki przymusowej, bez potrzeby badania, czy doszło
do wszczęcia postępowania egzekucyjnego w następstwie doręczenia dłużnikowi
odpisu tytułu wykonawczego, ponieważ ostatnio wymieniona przesłanka nie wynika
z żadnego z powołanych w skardze kasacyjnej przepisów.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39815
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
7