Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 204/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 marca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z powództwa A. M.
przeciwko Zakładom Zielarskim H. S.A.
o przywrócenie do pracy i premię,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 2 marca 2011 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 24 marca 2010 r.,
1. oddala skargę,
2. zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej 1350 zł
(tysiąc trzysta pięćdziesiąt) tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 24 marca 2010 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy oddalił
apelację powoda A. M. od wyroku Sądu Rejonowego– Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 2 grudnia 2009 r., oddalającego powództwo o przywrócenie do
pracy w pozwanych Zakładach Zielarskich H. S.A., zasądzenie wynagrodzenia za
czas pozostawania bez pracy oraz kwoty 750 zł tytułem premii świątecznej.
Sąd drugiej instancji zaakceptował ustalenia faktyczne Sądu pierwszej
instancji, zgodnie z którymi powód był zatrudniony u strony pozwanej na podstawie
umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony od 1 grudnia 1980 r. na stanowisku
monter instalator urządzeń sanitarnych i przemysłowych. Zakłady Zielarskie H. S.A.
są spółka o specjalnym – pracowniczym charakterze. Pracownicy dysponują
przeciętnie 25 akcjami. Powód jest właścicielem akcji imiennych serii A. Akcje te
mogły być zbywane tylko z zachowaniem specjalnych określonych w statucie Spółki
warunków. Przeniesienie ich własności wymaga pisemnego zezwolenia rady
nadzorczej Spółki, pierwszeństwo nabycia akcji przysługuje pracownikom Spółki, w
drugiej kolejności jej założycielom, a dopiero, gdy brak jest ofert nabycia ze strony
tych osób, akcje są zbywane innym osobom, ale zgodnie z decyzją rady
nadzorczej, która jest ostateczna, zaś zbywca może wskazać nabywcę tylko
wówczas, gdy brak jest ofert nabycia akcji przez okres 30 dni od daty zgłoszenia
oferty ich zbycia. Nabycie i zbycie akcji następuje przy tym według ich wartości
nominalnej ustalonej w statucie Spółki. W dniu 14 kwietnia 2008 r. powód
ustanowił R. – I. Spółkę z o.o. pełnomocnikiem do udziału i głosowania w jego
imieniu na zwyczajnych i nadzwyczajnych walnych zgromadzeniach WZZ H. S.A.
Pełnomocnictwo to było nieodwołalne. Jednocześnie powód będący właścicielem
12 akcji imiennych serii A o wartości nominalnej po 100 zł. każda akcja – zawarł z
R. – I. umowę przedwstępną sprzedaży tych akcji za cenę 6.000 zł. za jedną akcję.
Prezes R. – I. od kwietnia 2008 r. wysyłał pisma do akcjonariuszy pozwanej z
propozycją zakupu akcji, oferując za jedną akcję co najmniej 5.000 zł. i obiecując,
że w przypadku skupienia większości akcji, gwarantuje zatrudnienie na okres co
najmniej 5 lat tym pracownikom, którzy sprzedadzą akcje. W reakcji na działania R.
– In. Zarząd NSZZ Pracowników WZZ H.L SA oraz NSZZ Solidarność WZZ H. SA
3
rozpoczęły akcję informacyjną, mającą na celu ostrzeżenie pracowników i
emerytów – akcjonariuszy przed pochopnym sprzedawaniem swoich akcji.
Organizowano również spotkania z załogą spółki, z udziałem związków
zawodowych, rady nadzorczej i zarządu. Związki zawodowe ostrzegały, że
działania R. – I. mogą spowodować przejęcie spółki i doprowadzić do masowych
zwolnień. Działania pracowników, którzy podjęli współpracę z R.-I.t wzbudziły
zastrzeżenia związków zawodowych co do lojalności tych osób, a ich działania
uznano za sprzeczne z obowiązkiem dbałości o dobro pracodawcy. Zarząd strony
pozwanej wystosował pisma do akcjonariuszy – pracowników, wskazując na
nieprawidłowość informacji przekazywanych przez prezesa R.-I. W dniu 13 stycznia
2009 r. współpracownicy powoda wystąpili do zarządu pozwanej o wyciągnięcie
odpowiednich konsekwencji w związku z działaniami podjętymi przez powoda.
Pismem z dnia 27 stycznia 2009 r. strona pozwana rozwiązała z powodem umowę
o pracę z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, który upłynął 30
kwietnia 2009 r. Jako przyczynę wypowiedzenia wskazano utratę zaufania
spowodowaną wspieraniem przez powoda działań szkodzących spółce, a
polegających na zawarciu przedwstępnej umowy sprzedaży akcji strony pozwanej
oraz udzieleniu nieodwołalnego pełnomocnictwa do reprezentowania powoda na
walnych zgromadzeniach akcjonariuszy Spółki oraz naruszenie obowiązku dbałości
o dobro i mienie zakładu pracy, nielojalność w stosunku do pracodawcy i
współpracowników, polegającą na umożliwieniu firmie R. – I. przejęcia majątku
pozwanej.
Sąd drugiej instancji zaaprobował też w pełni podstawę prawną wyroku Sądu
pierwszej instancji. Wskazano na prawidłowość zasadniczego ustalenia zasadności
wypowiedzenia powodowi umowy o pracę, z uwagi na naruszenie przez powoda
specjalnych zasad wiążących Spółkę z jej pracownikami będącymi
akcjonariuszami. Na tym tle, wobec „uprzywilejowanych” akcjami pracowników
także na walnych zgromadzeniach Spółki wytworzyły się specyficzne stosunki w
obrębie zakładu pracy. Działania R. – I. zmierzały zaś niewątpliwie do przejęcia
kontroli nad pozwaną, w efekcie naruszając istniejący stan stosunków społeczno –
gospodarczych, który odpowiadał zdecydowanej większości pracowników
pozwanej. W takich okolicznościach, według Sądu Okręgowego, zasadnie Sąd
4
pierwszej instancji uznał, że nie można oceniać działań powoda - akcjonariusza
jako zupełnie niezależnych od statusu pracowniczego. Czynności podejmowane
przez powoda szkodziły interesom pozwanej zwłaszcza dlatego, że narażały na
utratę miejsc pracy pozostałych pracowników, którzy nie zdecydowali się na
współpracę z R. – I., stwarzając stan niebezpieczeństwa dla interesów pozwanej.
Zawieranie przedwstępnych umów sprzedaży akcji bez zachowania zasad
rozporządzania akcjami określonych w statucie oraz udzielanie nieodwołalnych
pełnomocnictw do głosowania na walnych zgromadzeniach stanowiło działanie na
szkodę pracodawcy i pozostałych współpracowników, było działaniem nielojalnym
wobec pozwanej i godziło w jej dobro i mienie, a w konsekwencji spowodowało
utratę zaufania do powoda jako pracownika. Wypowiedzenie umowy o pracę z
powodu utraty zaufania do pracownika jest zaś uzasadnione także i wtedy, gdy
przyczyną utraty zaufania są takie zachowania pracownika, które z uwagi na rodzaj
jego pracy stanowią istotne zagrożenie interesów pracodawcy.
Powód wywiódł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego i skarżąc go
w całości, zarzucił naruszenie:
1. art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 32 k.p. oraz art. 30 § 4 k.p., przez
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, polegające na błędnym
przyjęciu, że zachowanie pracownika będącego jednocześnie
akcjonariuszem spółki, który zawarł umowę przedwstępną sprzedaży
akcji z osobą trzecią oraz udzielił tej osobie pełnomocnictwa do
uczestniczenia na walnym zgromadzeniu, może być przyczyną
rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem, pomimo tego, że
wykonywanie przez akcjonariusza uprawnień przysługujących mu z
akcji nie może być podstawą rozwiązania stosunku pracy, gdyż jest
działaniem zgodnym z prawem oraz nie mają do niego zastosowania
przepisy Kodeksu pracy, czego konsekwencją było bezpodstawne
niezastosowanie przez Sąd Okręgowy art. 45 § 1 k.p.,
2. art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 32 k.p. oraz art. 30 § 4 k.p., przez
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, polegające na błędnym
przyjęciu, że zachowanie pracownika będącego jednocześnie
akcjonariuszem spółki, który zawarł umowę przedwstępną sprzedaży
5
akcji z osobą trzecią oraz udzielił tej osobie pełnomocnictwa do
uczestniczenia na walnym zgromadzeniu, może powodować utratę
zaufania pracodawcy oraz w konsekwencji być przyczyną rozwiązania
umowy o pracę za wypowiedzeniem, pomimo tego, że wykonywanie
przez akcjonariusza uprawnień przysługujących mu z akcji nie może
być podstawą rozwiązania stosunku pracy, gdyż jest działaniem
zgodnym z prawem oraz nie mają do niego zastosowania przepisy
Kodeksu pracy, czego konsekwencją było bezpodstawne
niezastosowanie przez Sąd Okręgowy art. 45 § 1 k.p.,
3. art. 100 § 2 pkt 4 k.p. w związku z art. 32 k.p. oraz art. 30 § 4 k.p.,
przez błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że zachowanie
pracownika będącego jednocześnie akcjonariuszem spółki, który
zawarł umowę przedwstępną sprzedaży akcji z osobą trzecią oraz
udzielił tej osobie pełnomocnictwa do uczestniczenia na walnym
zgromadzeniu, jest działaniem sprzecznym z obowiązkiem
pracownika dbałości o dobro i mienie zakładu pracy (pracodawcy) i w
związku z tym może stanowić podstawę rozwiązania stosunku pracy
za wypowiedzeniem, pomimo tego, że przedmiotowe działanie
pracownika jest dozwolonym wykonywaniem uprawnień akcjonariusza
przewidzianym przez Kodeks spółek handlowych i nie mają do niego
zastosowania przepisy Kodeksu pracy,
4. art. 412 k.s.h. w związku z art. 45 § 1 k.p., przez błędne
zastosowanie, polegające na bezzasadnym niezastosowaniu przez
Sąd Okręgowy art. 412 k.s.h., który przewiduje możliwość udzielenia
przez akcjonariusza pełnomocnictwa do uczestniczenia na walnym
zgromadzeniu, w sytuacji gdy Sąd Okręgowy miał bezwzględny
obowiązek jego zastosowania, czego skutkiem było bezpodstawne
przyjęcie przez ten Sąd, że udzielenie pełnomocnictwa do
uczestniczenia na walnym zgromadzeniu stanowiło uzasadnioną
przyczynę rozwiązania stosunku pracy za wypowiedzeniem oraz
niezastosowanie przez Sąd Okręgowy art. 45 § 1 k.p., pomimo że Sąd
ten miał obowiązek jego zastosowania.
6
Opierając skargę na takich zarzutach, skarżący wniósł o uchylenie w całości
zaskarżonego wyroku oraz uchylenie w całości poprzedzającego go wyroku Sądu
Rejonowego i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania, ewentualnie o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i jego
zmianę przez orzeczenie co do istoty sprawy, a także o zasądzenie od pozwanej na
rzecz powoda zwrotu kosztów procesu.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona przeciwna wniosła o oddalenie
skargi oraz o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa
procesowego, według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wyrokiem z dnia 4 lutego 2011 r., II PK 199/10, Sąd Najwyższy oddalił skargę
strony powodowej z powództwa innego pracownika przeciwko Zakładom Zielarskim
H. S.A., w sprawie o tożsamym stanie faktycznym i prawnym. Sąd Najwyższy w
składzie rozpoznającym niniejszą skargę kasacyjną podziela ocenę prawną
przedstawioną w uzasadnieniu powołanego orzeczenia II PK 199/10.
Pozwany pracodawca wypowiedział powodowi umowy o pracę nie tyle
dlatego, że powód zawarł przedwstępną umowę sprzedaży akcji ze spółką R. – I. i
udzielił tej spółce pełnomocnictwa do udziału i głosowania w jego imieniu na
walnych zgromadzeniach, ale ze względu na skutek tych czynności, że przez ich
dokonanie pracodawca utracił zaufanie do powoda, który naruszył obowiązek
dbałości o dobro zakładu pracy.
Nie można uznać za trafną tezy wnoszącego skargę, że w żadnej sytuacji
wykonywanie przez pracownika uprawnień przysługujących mu jako
akcjonariuszowi nie może być postrzegane jako prowadzące do utraty przez
pracodawcę zaufania do pracownika, albo jako naruszające obowiązek dbałości o
dobro zakładu pracy. W dużym uproszczeniu zaufanie jest to stan wyrażający się
przekonaniem o możliwości polegania na kimś, czyli inaczej poczuciem pewności.
Zaufanie stwarza szczególną więź między pracodawcą i pracownikiem, a jego
znaczenie podlega indywidualizacji stosownie do konkretnych sytuacji w zakładach
7
pracy. Z punktu widzenia pracodawcy liczą się uzasadnione oczekiwania
odpowiedniej postawy pracownika. Utrata zaufania ze strony pracodawcy może
wynikać z różnych przejawów nagannego zachowania się pracownika, ale
niekoniecznie musi przesądzać o jego winie. W zależności bowiem od
zajmowanego stanowiska, charakteru wykonywanej pracy czy specyfiki działalności
prowadzonej przez pracodawcę na zarzut ten może narazić się także pracownik,
któremu trudno będzie przypisać zawinione działanie, ale jednocześnie, z uwagi na
określone okoliczności, nie można oczekiwać od pracodawcy, że będzie go dalej
zatrudniać. Nielojalność pracownika a utrata do niego zaufania są często zwrotami
używanymi zamiennie. W zasadzie istnieje ścisły związek między tymi pojęciami.
Jeżeli pracownik jest w ocenie pracodawcy nielojalny, to konsekwencją takiej oceny
jest utrata do niego zaufania. Pracownik z mocy ustawy obowiązany jest do
lojalnego postępowania względem swojego pracodawcy. Egzemplifikacją tego
obowiązku jest określony w art. 100 § 2 pkt 4 k.p. obowiązek dbałości o dobro
zakładu pracy i chronienia jego mienia, a także obowiązek zachowania w tajemnicy
informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Jak trafnie
wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 28 kwietnia 1997 r., I PKN
118/97 (OSNP 1998 nr 7, poz. 206), powinności określone w art. 100 § 2 pkt 4 k.p.
są właśnie ustanowieniem szczególnej zasady lojalności pracownika względem
pracodawcy, z której przede wszystkim wynika obowiązek powstrzymania się
pracownika od działań zmierzających do wyrządzenia pracodawcy szkody czy
nawet ocenianych jako działania na niekorzyść pracodawcy. W takich sytuacjach
zachowanie pracownika powinno być oceniane w ten sposób, że nacisk należy
położyć nie tyle na zawiniony (niezawiniony) bądź też legalny (bezprawny)
charakter jego zachowania się, ile na zachowanie przez niego lojalności względem
pracodawcy. Wyrażony w art. 100 § 2 pkt 4 k.p. obowiązek pracownika, by „dbać o
dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje,
których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę” jest określany
powszechnie - w skrócie - jako obowiązek dbałości o interesy pracodawcy.
Aprobująco należy przyjąć stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z
dnia 9 lutego 2006 r., II PK 160/06 (OSNP 2007 nr 1-2, poz. 4) z glosami: J.
Czerniak – Swędzioł (OSP 2007 nr 7-8, poz. 96) i A. Musiały (PiP 2007 nr 12,
8
s.135), że ustawodawca nieprzypadkowo wyraźnie formułuje obowiązek
pracownika dbałości o „dobro zakładu pracy” rozumianego przedmiotowo jako
jednostka organizacyjna, będąca miejscem pracy, który tym samym jest wspólną
wartością, „dobrem” nie tylko pracodawcy, ale również zatrudnionych pracowników.
Działania pracownika godzące w tę wspólną wartość będą stanowiły naruszenie
obowiązku przewidzianego art. 100 § 2 pkt 4 k.p. W związku z tym, że przedmiotem
obowiązku dbałości pracownika jest całokształt interesów majątkowych i
niemajątkowych zakładu pracy, należy uznać, że obowiązek ten dotyczy
konkretyzacji sposobu korzystania ze wszystkich uprawnień, jeżeli czynienie użytku
ze swego prawa może rzutować na dobro zakładu pracy. Przedmiotem wskazanej
powinności może być zarówno nakaz właściwego korzystania z uprawnień wprost
określających pozycję pracownika jako strony stosunku pracy, jak i nakaz
właściwego korzystania z innych uprawnień niż pracownicze. W konkretnej sytuacji
faktycznej okazać się bowiem może, że korzystanie z takich uprawnień pozostaje w
kolizji z dobrem innych pracowników, wspólnym dobrem załogi lub dobrem
wspólnie prowadzonej działalności.
Z taką sytuacją, jak prawidłowo uznał Sąd Okręgowy, mamy do czynienia w
sprawie niniejszej. Pozwana jest „spółką pracowniczą”, wobec czego fundamentem
jej istnienia są akcjonariusze będący równocześnie pracownikami. Dla spółki
istotnym jest zatem zarówno to, kto jest właścicielem jej akcji, jak i to kto w imieniu
pracownika – akcjonariusza głosuje na walnych zgromadzeniach. W tym wypadku
wspólnym interesem pracowników – akcjonariuszy jest zachowanie status quo, a
zatem niedopuszczenie do przejęcia kontroli nad spółką przez inny podmiot, co
mogłoby zagrażać utratą możliwości wpływu na działalność pozwanej ze strony
pracowników, stabilizacji ich zatrudnienia, gwarantowanych im przywilejów
socjalnych itp. Stąd w statucie pozwanej wypracowano rozwiązania niepozwalające
na dowolne dysponowanie przez pracowników – akcjonariuszy posiadanymi przez
nich akcjami. W tym kontekście działania powoda wspierające dążenia spółki R.- I.
do przejęcia kontroli nad pozwaną (udzielenie pełnomocnictwa, umowa
przedwstępna sprzedaży akcji), choć dokonywane w ramach uprawnień
przysługujących mu jako akcjonariuszowi, mogą być ocenione jako nielojalne
wobec pracodawcy, bo szkodzące jego interesom i pozostające w kolizji ze
9
wspólnym dobrem załogi i prowadzonej przez nią działalności. W takiej zaś sytuacji
trafne jest stwierdzenie, że powód naruszył obowiązek dbałości o dobro zakładu
pracy, szkodząc interesom pracodawcy, czego skutkiem była utrata do niego
zaufania, co w świetle art. 45 § 1 k.p. stanowi uzasadnioną przyczynę
wypowiedzenia umowy o pracę.
Podstawa skargi kasacyjnej odnosząca się w całości do wyroku Sądu
Okręgowego w części rozstrzygającej o zasadności wypowiedzenia powodowi
umowy o pracę okazała się zatem nieusprawiedliwiona. Jeżeli zaś chodzi o
oddalenie roszczeń skarżącego w przedmiocie tzw. premii świątecznej, to pomimo
zaskarżenia wyroku Sądu drugiej instancji w całości, w skardze kasacyjnej brak jest
jakichkolwiek zarzutów w tym zakresie, co ze względu na to, że Sąd Najwyższy
rozpoznaje skargę tylko w ramach tej podstawy, na której ją oparto, odnosząc się
jedynie do przepisów, których naruszenie zarzucono (art. 39813
§ 1 k.p.c.),
wyklucza możliwość rozpoznania skargi kasacyjnej w tej części.
Z tych względów Sąd Najwyższy, orzekł na podstawie art. 39814
k.p.c.