Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 3 marca 2011 r.
II UZP 2/11
Przewodniczący SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec, Sędzia SN Zbigniew
Myszka (sprawozdawca), Sędzia SA Krzysztof Staryk.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 3 marca 2011 r. sprawy
z wniosku Ewy C. przeciwko Zakładowi Emerytalno-Rentowemu Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych i Administracji w W. o wysokość emerytury policyjnej, na skutek za-
gadnienia prawnego przekazanego postanowieniem przez Sąd Apelacyjny w War-
szawie z dnia 25 listopada 2010 r. [...]
„Czy zawarte w art. 15 b ust. 2 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agen-
cji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego,
Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Pań-
stwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z
2004 r. Nr 8, poz. 67 ze zm.) odesłanie do odpowiedniego stosowania art. 15 tej
ustawy przy ustaleniu wysokości emerytury policyjnej oznacza dla osób, pełniących
służbę w organach bezpieczeństwa państwa, zachowanie w ogóle prawa do emery-
tury policyjnej w wysokości 40 % podstawy wymiaru za 15-letni okres pozostawania
w służbie?"
p o d j ą ł uchwałę:
Za każdy rok pełnienia służby w latach 1944-1990 w organach bezpie-
czeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006
r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z
lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr
63, poz. 425 ze zm.), emerytura wynosi 0,7 % podstawy jej wymiaru (art. 15b
ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funk-
cjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu,
Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralne-
2
go Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Pań-
stwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (jednolity tekst:
Dz.U. z 2004 r. Nr 8, poz. 67 ze zm.), co oznacza, że wysokość emerytury wyli-
czanej wyłącznie za okresy pełnienia takiej służby może być niższa od 40%
podstawy wymiaru tego świadczenia.
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
ujawniło się w następującym stanie sprawy. Wnioskodawczyni Ewa C. pełniła służbę
jako funkcjonariuszka Milicji Obywatelskiej i Policji od 7 maja 1979 r. do 16 kwietnia
1999 r. Decyzją z dnia 7 maja 1999 r. organ rentowy przyznał jej prawo do emerytury
policyjnej wraz ze zwiększeniem z tytułu inwalidztwa pozostającego w związku ze
służbą, uwzględniając okres służby w wymiarze 19 lat 11 miesięcy i 10 dni. Emerytu-
rę obliczono w wysokości odpowiadającej 52,79% podstawy wymiaru, czyli licząc po
2,6% podstawy jej wymiaru za okres służbowej wysługi emerytalnej.
Natomiast zaskarżoną decyzją z dnia 9 października 2009 r. wysokość eme-
rytury została zweryfikowana i ponownie ustalona w niższej kwocie 1.639,08 zł mie-
sięcznie, wyliczonej od 31,30% podstawy wymiaru emerytury, co wraz ze zwiększe-
niem z tytułu inwalidztwa dało 46,30% podstawę wymiaru. W tej decyzji służba wnio-
skodawczyni od 7 maja 1979 r. do 24 stycznia 1990 r. została zaliczona do wysoko-
ści emerytury po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok służby w tym okresie. Decy-
zja ta została wydana na podstawie na podstawie art. 15b w związku z art. 32 ust. 1
pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy
Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwy-
wiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyj-
nego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i
Służby Więziennej oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 8, poz. 67 ze
zm., zwanej dalej ustawą o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy lub ustawą
zaopatrzeniową), w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 23 stycznia 2009 r. zmieniają-
cą ustawę zaopatrzeniową (Dz.U. Nr 24, poz. 145, powoływana dalej jako ustawa
zmieniająca lub nowelizująca), po uwzględnieniu informacji Instytutu Pamięci Naro-
dowej z dnia 5 czerwca 2009 r. [...], z której wynikało, że wnioskodawczyni w okresie
od 7 maja 1979 r. do 24 stycznia 1990 r. pełniła służbę w organach bezpieczeństwa
3
państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu
informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz
treści tych dokumentów (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425 ze zm., zwa-
nej dalej ustawą lustracyjno-dezubekizacyjną).
Wyrokiem z dnia 8 lipca 2010 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił odwoła-
nie wnioskodawczyni od tej decyzji, uznając, że dokonane w niej wyliczenia emerytu-
ry są zgodne z obowiązującym od 1 stycznia 2010 r. stanem prawnym. W tej mierze
Sąd pierwszej instancji odwołał się do tezy i uzasadnienia wyroku Trybunału Kon-
stytucyjnego z dnia 24 lutego 2010 r., K 6/09 (OTK-A 2010 nr 2, poz. 15), który uznał,
że art. 15b i art. 15b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. ustawy z zaopatrzeniu
emerytalnym funkcjonariuszy jest zgodny z art. 2, art. 10, art. 30, art. 32 i art. 67 ust.
1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 42 Konstytucji.
W uzasadnieniu tego wyroku Trybunał Konstytucyjny argumentował, miedzy innymi,
że pomimo upływu 19 lat od zmiany ustrojowej ustawodawca był upoważniony do
wprowadzenia regulacji korygujących (obniżających) w racjonalnie miarkowany spo-
sób świadczenia emerytalne za okresy służby w organach bezpieczeństwa publicz-
nego, o których mowa w art. 2 ustawy lustracyjno-dezubekizacyjnej. Podkreślił, że
zasada ochrony praw nabytych zakazująca arbitralnego znoszenia lub ograniczenia
praw podmiotowych nie oznacza nienaruszalności przyznanych praw emerytalnych
ani nie wyklucza wprowadzenia regulacji mniej korzystnych wtedy, gdy przemawiają
za tym istotne zasady, normy lub wartości konstytucyjne. Ponadto i w szczególności
zasada ochrony praw nabytych nie ma zastosowania do praw nabytych niesłusznie
lub niegodziwie, a także praw niemających oparcia w założeniach porządku konsty-
tucyjnego obowiązującego w dacie orzekania. Tymczasem uprzywilejowane prawa
emerytalne uzyskane przez funkcjonariuszy służby bezpieczeństwa państwa komu-
nistycznego zostały nabyte niegodziwie, ponieważ służba w instytucjach i organach
państwa totalitarnego, które systemowo naruszały przyrodzone prawa człowieka i
rządy prawa, w demokratycznym państwie prawnym nie może przemawiać za dal-
szym utrzymywaniem uzyskanych niesłusznie przywilejów z tytułu pełnienia takiej
służby. Zdaniem Trybunału, ustawodawca ograniczając w zakwestionowanych prze-
pisach niesłusznie nabyte przywileje emerytalne funkcjonariuszy organów bezpie-
czeństwa Polski Ludowej, sięgnął do środka adekwatnego dla uzyskania usprawie-
dliwionego celu, a ponadto uczynił to w sposób możliwie najmniej uciążliwy dla adre-
satów kontestowanych przepisów. Nie odbyło to z zastosowaniem zasad odpowie-
4
dzialności zbiorowej wobec funkcjonariuszy służby bezpieczeństwa PRL, ale stano-
wiło usprawiedliwione obniżenie niegodziwie nabytych emerytalnych przywilejów za-
opatrzeniowych do poziomu świadczeń nabywanych z powszechnego systemu eme-
rytalnego.
Sąd Okręgowy wskazał ponadto, iż wnioskodawczyni nie wykazała okoliczno-
ści określonych w art. 15b ust. 3 i 4 ustawy zaopatrzeniowej funkcjonariuszy (doda-
nych przez art. 2 pkt 3 ustawy zmieniającej), tj. że w okresie pełnienia służby w orga-
nach bezpieczeństwa PRL udzielała pomocy osobom represjonowanym za działal-
ność w opozycji demokratycznej i niepodległościowej, co pozwalałoby na utrzymanie
uprzywilejowanych świadczeń emerytalnych według poprzednio obowiązujących za-
sad i w poprzedniej wysokości.
Rozpoznając apelację wnioskodawczyni Sąd Apelacyjny powziął wątpliwość
dotycząca rozumienia - zawartego w art. 15b ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytal-
nym funkcjonariuszy - odesłania do odpowiedniego stosowania regulacji zawartych w
art. 15 tej ustawy do emerytów mundurowych (policyjnych), którzy pełnili służbę w
organach bezpieczeństwa PRL, co może ważyć na prawidłowości zakwestionowanej
decyzji o ponownym ustaleniu emerytury wnioskodawczyni wydanej przez organ
emerytalny w trybie art. 3 ust. 2 ustawy nowelizującej. Poczynając od dnia 1 stycznia
2010 r. (art. 3 ust. 3 ustawy nowelizującej z dnia 23 stycznia 2009 r.), nowe zasady
ustalania wysokości emerytury dla funkcjonariuszy pełniących służbę w organach
bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy lustracyjno-dezubekiza-
cyjnej i którzy pozostawali w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., określa art. 15b
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, dodany przez art. 2 pkt 3
ustawy zmieniającej. Na podstawie art. 3 ust. 2 tej ustawy, w przypadku osób, w sto-
sunku do których z informacji, o której mowa w art. 13a ustawy o zaopatrzeniu eme-
rytalnym funkcjonariuszy, o której mowa w art. 2 ustawy nowelizacyjnej, wynika, że
pełniły służbę w latach 1944-1990 w organach bezpieczeństwa państwa, o których
mowa w art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji, i które
w dniu wejścia w życie tej ustawy otrzymywały świadczenia emerytalne przyznane na
podstawie ustawy, o której mowa w art. 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funk-
cjonariuszy, właściwy organ emerytalny wszczynał z urzędu postępowanie w przed-
miocie ponownego ustalenia prawa do świadczeń i ich wysokości, przy czym złoże-
nie odwołania od decyzji organu emerytalnego nie wstrzymywało wykonania takiej
decyzji. Z przytoczonych regulacji wynikało, że w stosunku do grupy funkcjonariuszy
5
służb bezpieczeństwa PRL, którzy na dzień 15 grudnia 2006 r. pobierali już świad-
czenia emerytalne z zaopatrzenia funkcjonariuszy służb mundurowych, właściwy or-
gan emerytalny wszczynał z urzędu postępowanie w celu ponownego ustalenia
prawa i wysokości świadczeń emerytalnych, „mające de facto na celu nie pozbawie-
nie prawa do świadczenia w ogóle, lecz ustalenia jego nowej wysokości, wskazanej
w przepisie art. 15b ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy. Już
w tym miejscu rodzi się wątpliwość co do celowości użytego przez ustawodawcę w
art. 3 ust. 2 ustawy nowelizacyjnej sformułowania ‘ponownego ustalania prawa do
świadczeń". Tymczasem nie można pozbawić uprawnionego funkcjonariusza prawa
do wcześniej przyznanego mu świadczenia emerytalnego, gdyż godziłoby to w zasa-
dę praw nabytych. „Wszyscy ci funkcjonariusze nabywali prawo do emerytury w
oparciu o wcześniej, jak i aktualnie obowiązujący zapis ustawowy, wskazujący na
uzyskanie prawa do emerytury po spełnieniu warunku legitymowania się co najmniej
15-letnim okresem służby z gwarancją ustalenia jego wysokości na poziomie 40%
podstawy wymiaru emerytury (art. 15 ust. 1 aktualnie obowiązującej ustawy o zaopa-
trzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, jak i art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia
1959 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej oraz ich
rodzin, Dz.U. Nr 12, poz. 70 ze zm.)”.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, „wysokość emerytury policyjnej jest uzależniona
od dwóch wielkości: podstawy wymiaru i wyrażonego procentowo wymiaru wysługi
emerytalnej definiowanej w art. 3 ust. 1 pkt 7 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy, jako okresy służby w Policji, ABW, Agencji Wywiadu, Służbie Kontr-
wywiadu Wojskowego Służbie Wywiadu Wojskowego, CBA, Straży Granicznej, BOR,
Państwowej Straży Pożarnej lub Służbie Więziennej, z wyjątkiem okresów zawiesze-
nia w czynnościach służbowych, także okresy im równorzędne, łącznie z okresami, o
których mowa w art. 14 i 16 tej ustawy. Przepis art. 14 dotyczy okresów przebytych
po zwolnieniu ze służby, zaś art. 13 ustawy - w brzmieniu nadanym przez ustawę
nowelizującą - taksatywnie wymienia okresy równorzędne ze służbą w formacjach
mundurowych, a wśród nich okresy służby w organach bezpieczeństwa państwa, o
których mowa w art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. ujawnianiu informacji
(art. 13 ust. 1 pkt 1b), które traktuje się jako równorzędne na zasadach określonych
w art. 15b, z wyjątkiem służby określonej w ust. 2; który dla rozstrzygnięcia powsta-
łego zagadnienia prawnego pozostaje bez znaczenia”. Wobec tego o zasadach
traktowania jako równorzędnych okresów służby w charakterze funkcjonariusza w
6
organach bezpieczeństwa państwa decyduje art. 15b ustawy o zaopatrzeniu emery-
talnym funkcjonariuszy, którego dotyczą zgłoszone wątpliwości interpretacyjne.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, najbardziej istotne znaczenie ze względu na
zakres przedmiotowy regulacji ma odesłanie do art. 15 ustawy, do którego odwołują
się zarówno art. 15a, jak i art. 15b, ale w odmienny sposób, niebudzący wątpliwości
tylko w przypadku art. 15a. Wątpliwości te utrzymują się w odniesieniu do art. 15b,
nakazującego w ust. 2 odpowiednie stosowanie art. 15. W tej kwestii Sąd pierwszej
instancji uznał, że „odpowiednie stosowanie art. 15 do osób objętych zakresem art.
15b, a więc tych, które pełniły służbę organach bezpieczeństwa państwa, kierując się
rzeczywistą intencją ustawodawcy należy interpretować w ten sposób, że art. 15 sto-
suje się z wyłączeniem jego ust. 1 in principio, czyli z wyłączeniem gwarancji 40%
podstawy wymiaru za 15 lat służby”. Natomiast strona odwołująca się twierdzi, że
„relacja art. 15 ust. 1 i art. 15b ust. 1 i 2 uprawnia do wniosku, że emerytura dla funk-
cjonariusza, który pozostawał w służbie przed 2 stycznia 1999 r. wynosi 40% pod-
stawy wymiaru i jest nieprzeliczalna żadnymi wskaźnikami rocznymi, a nowelizacja z
dnia 23 stycznia 2009 r. tego stanu nie zmieniła. Dopiero za każdy kolejny rok służby
- ponad okres 15 lat - emerytura jest przeliczana z uwzględnieniem wskaźników
rocznych określonych w art. 15 bądź art. 15b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy”. W tej koncepcji „40% podstawy wymiaru dotyczy chronologicznie
‘pierwszych’ 15 lat służby, za dalszy kolejny rok służby przypadający po 15 latach
stosowane są przeliczniki w zależności od kwalifikacji 0,7% bądź 2,6% podstawy
wymiaru”.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, z uwagi na kontekst funkcjonalny zmian wpro-
wadzonych ustawą nowelizacyjną z dnia 23 stycznia 2009 r., jak i jej cele szeroko
rozważane w powołanym wyroku Trybunału Konstytucyjnego o sygn. akt K 6/09, na-
leży wykluczyć dopuszczalność stosowania wprost art. 15 ust. 1 in principio z mocy
odesłania z art. 15b ust. 2 ustawy. Przyjęcie przysługiwania 40% podstawy wymiaru
za 15 lat służby „w jej chronologicznym ujęciu, czyli za 15 lat poczynając od podjęcia
służby, niezależnie od tego, czy w okresie tym była pełniona służba, służba trakto-
wana jako równorzędna, czy tak również traktowana służba w charakterze funkcjona-
riusza w organach bezpieczeństwa państwa, prowadziłoby bowiem w znacznej czę-
ści przypadków do podważenia celu jakim kierował się ustawodawca, czyli obniżenia
emerytur funkcjonariuszowi organów bezpieczeństwa do poziomu przeciętnego w
powszechnym systemie ubezpieczeń społecznych. Okresy służby w charakterze
7
funkcjonariusza w organach bezpieczeństwa państwa zostałyby bowiem niejedno-
krotnie skonsumowane na skutek zachowania zasady przysługiwania 40% podstawy
wymiaru za ‘pierwszych’ 15 lat służby. Dopiero każdy chronologicznie dalszy rok
służby czy służby równorzędnej po upływie 15 lat byłby traktowany według przelicz-
nika procentowego z art. 15b ust. 1 pkt 1 i 2”. Sąd Apelacyjny nie podzielił w tym za-
kresie twierdzenia odwołującej się, iż odrzucenie w trakcie prac legislacyjnych nad
ustawą nowelizującą poprawki do ust. 2 art. 15b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy, polegającej na tym, że przepisy art. 14 i 15 znajdowałyby odpowied-
nie zastosowanie z wyłączeniem art. 15 ust. 1, miało świadczyć o zamiarze ustawo-
dawcy zachowania zasady 40% podstawy wymiaru za 15 lat służby. Przepis „art. 15
ust. 1 ustanawia nie tylko przedmiotową zasadę, ale również zawiera pkt 3 i 4, któ-
rych stosowanie do osób objętych hipotezą art. 15b ust. 1 nie jest kwestionowane
(okresy składkowe i nieskładkowe poprzedzające służbę). Wobec czego wyelimino-
wanie stosowania całego ust. 1 art. 15 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjo-
nariuszy doprowadziłoby do niestosowania również pkt 3 i 4”. Za tym, że art. 15 ust.
1 in principio nie jest stosowany z odesłania zawartego w art. 15b ust. 2 ustawy za-
opatrzeniowej przemawia również „wykładnia systemowa (systematyzacja wewnętrz-
na w ramach aktu prawnego). Art. 15a ustawy przewiduje dla ustalonego kręgu adre-
satów emerytury z zastosowaniem zasady 40% podstawy wymiaru za 15 lat służby.
Gdyby ustawodawca kierował się takim zamysłem w stosunku do adresatów objętych
art. 15b ust. 1, dałby temu wyraz w przepisie".
Równocześnie nie jest wyłączone ustalenie takiego znaczenia odesłania przez
art. 15b ust. 2 ustawy zaopatrzeniowej do jej art. 15 ust. 1, które nie pomija zasady
co najmniej 40% podstawy wymiaru emerytury za 15 lat służby. Według tego stano-
wiska, odesłanie do odpowiedniego stosowania art. 15 ustawy o zaopatrzeniu eme-
rytalnym funkcjonariuszy przy ustaleniu wysokości emerytury policyjnej prowadzi
także dla osób pełniących służbę w organach bezpieczeństwa państwa do zachowa-
nia zawsze emerytury policyjnej w wysokości 40 % podstawy wymiaru za 15-letni
okres pozostawania w służbie. „Oznacza to modyfikację normy wyartykułowanej w
przepisie art. 15 ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej ze względu na cel ustawy nowelizują-
cej z 23 stycznia 2009 r. Modyfikacja polega na tym, że zachowana w ogóle zostaje
zasada przysługiwania emerytury w wysokości 40% podstawy wymiaru za 15 lat
służby, ale z oderwaniem od wskazania, za które okresy tej służby, niejako abstrak-
cyjnie, bez przyporządkowania czasowego. Równoznaczne jest to z obliczeniem
8
emerytury policyjnej w następujący sposób: 40% za 15 lat służby w ogóle; odjęcie
tych 15 lat od lat służby i służby równorzędnej opisanej w art. 13 ust. 1 i kwalifikację
pozostałych okresów dla zastosowania wskaźników procentowych z zaliczeniem w
pierwszym rzędzie w całości - jeśli to okaże się możliwe - okresów służby równo-
rzędnej w charakterze funkcjonariusza w organach bezpieczeństwa państwa prze-
bytych w latach 1944 - 1990, a dopiero później okresów innych równorzędnych i
służby”. W ocenie Sądu Apelacyjnego, taka modyfikacja normy odesłania da się po-
godzić z celami, dla których ustawodawca znowelizował ustawę zaopatrzeniową.
„Rozważając, czy zamiarem ustawodawcy było wyłączenie w stosunku do osób, peł-
niących służbę w organach bezpieczeństwa państwa, zasady ustalania wysokości
emerytury polegającej na przyznaniu 40% podstawy wymiaru za 15 lat służby, należy
uwzględnić, że reguła ta funkcjonowała już w ustawie z dnia 31 stycznia 1959 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej oraz ich rodzin (art.
14 w tekście pierwotnym, przy czym mówiło się o wysłudze lat a nie o służbie) i w
poprzedzającym ustawę dekrecie z dnia 27 lipca 1955 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszów organów bezpieczeństwa publicznego oraz ich rodzin (Dz.U. Nr 31,
poz. 184 ze zm.) z tym, że przewidziane było 50% podstawy wymiaru za 25 lat wy-
sługi i dalsze wzrosty”. W takim kontekście historycznym pełnomocnik odwołującej
się wskazywał, że korzystny sposób zachowania minimalnej podstawy wymiaru eme-
rytur wojskowych został wprowadzony do porządku prawnego już po odzyskaniu nie-
podległości państwowej po okresie rozbiorów Polski. Odstąpienie od takiej zasady
funkcjonującej wiele lat i przeniesionej do ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funk-
cjonariuszy, uchwalonej już po transformacji ustrojowej, powinno nastąpić w sposób
niebudzący wątpliwości, a skoro kontrowersje pojawiły się już w toku rozpoznawania
zgodności z Konstytucją ustawy nowelizującej, to ich wyjaśnienie przez Sąd Najwyż-
szy jest niezbędne, niezależnie od tego, że kontrowersje dotyczące świadczeń za-
opatrzeniowych z tytułu wysługi emerytalnej powinien usunąć ustawodawca w spo-
sób niebudzący żadnych wątpliwości co do zasad redukcji tych świadczeń. Ustawo-
dawca powinien wyraźnie wykluczyć ustalenie minimalnej 40% podstawy wymiaru
emerytury za 15 lat służby w sytuacjach, gdy „dopuszczalna jest jej modyfikacja na
potrzeby przeliczania emerytur dla osób, pełniących służbę w organach bezpieczeń-
stwa państwa, ale nie jej całkowite wyłączenie, odejście od niej”. W konsekwencji
Sąd Apelacyjny w Warszawie uznał, że sporna kontrowersja jest zagadnieniem
prawnym w rozumieniu art. 390 § 1 k.p.c.
9
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Żaden rodzaj ani sposób wykładni zawartego w art. 15b ust. 2 ustawy o za-
opatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy odesłania do art. 15 tej ustawy nie daje
osobom, które pełniły w latach 1944-1990 służbę w organach bezpieczeństwa pań-
stwa, o których mowa w ustawie lustracyjno-dezubekizacyjnej, możliwości prawnych
ani argumentów prawnych lub prawniczych do domagania się ustalenia wysokości
należnych im emerytur z zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy od innej pod-
stawy wymiaru niż 0,7% za każdy rok pełnienia służby w wymienionych w art. 2 or-
ganach bezpieczeństwa państwa. Przeciwnie, poddane analizie przepisy są jedno-
znacznie czytelne, a przeto jasne i niewymagające szczególnie pogłębionej analizy
prawnej ani prawniczej. Pomimo to Sąd Najwyższy uznał, że rozstrzygnięcie przed-
stawionego zagadnienia prawnego było niezbędne ze względu na znaczną liczbę
adresatów poddanych analizie regulacji prawnych, którym wskutek zastosowania
spornych przepisów organy emerytalne skorygowały (obniżyły) w istotny sposób wy-
sokość pobieranych emerytur z zaopatrzenia emerytalnego służb mundurowych.
Jasny, jednoznacznie czytelny i niepozostawiający wątpliwości jest art. 15b
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, który w ust. 1 stanowi, że eme-
rytura osoby, która w latach 1944-1990 pełniła służbę w organach bezpieczeństwa
państwa (o naturze totalitarno-komunistycznej), o których mowa w ustawie lustracyj-
no-dezubekizacyjnej, wynosi 0,7% podstawy wymiaru tego świadczenia za każdy rok
takiej służby. Takie same zasady obliczania emerytur z zaopatrzenia emerytalnego
funkcjonariuszy potwierdza normatywne brzmienie art. 13 ust. 1 pkt 1b ustawy za-
opatrzeniowej, który traktuje okresy wymienionej służby w organach bezpieczeństwa
państwa totalitarnego w latach 1944-1990 jako okresy równorzędne ze służbą w Po-
licji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywia-
du Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyj-
nym, Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i w
Służbie Więziennej, ale na zasadach określonych w art. 15b tej ustawy, z wyjątkiem
służby określonej w ust. 2 art. 13, który w ogóle wyklucza możliwość uznania za rów-
norzędne okresów służby w latach 1944-1956 w charakterze funkcjonariusza orga-
nów bezpieczeństwa państwa, porządku i bezpieczeństwa publicznego, jeżeli przy
wykonywaniu czynności służbowych funkcjonariusz popełnił przestępstwo przeciwko
10
wymiarowi sprawiedliwości lub naruszające dobra osobiste obywatela i za to został
zwolniony dyscyplinarnie, umorzono wobec niego postępowanie karne ze względu
na znikomy lub nieznaczny stopień społecznego niebezpieczeństwa czynu lub został
skazany z winy umyślnej prawomocnym wyrokiem sądu. Te „kryminogenne” okresy
były i nadal są pomijane przy ustalaniu prawa do świadczeń z zaopatrzenia emery-
talno-rentowego funkcjonariuszy służb mundurowych.
Równocześnie tylko okresy równorzędne ze służbą, o których mowa w art. 13
ust. 1 pkt 1, 1a oraz pkt 2-4 ustawy zaopatrzeniowej, podlegają uwzględnieniu do
ustalenia wysokości emerytury z przelicznikiem po 2,6% podstawy wymiaru emery-
tury z zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy (art. 15b ust. 1 pkt 2 tej ustawy),
co oznacza, że nieobjęte normatywnym oddziaływaniem art. 15b ust. 1 pkt 2 ustawy
okresy równorzędnej służby w charakterze funkcjonariusza w organach bezpieczeń-
stwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy lustracyjno-dezubekizacyjnej, są
przeliczane z zastosowaniem przelicznika 0,7% podstawy wymiaru emerytury (art.
15b ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej). Zgodnie bowiem z art. 15b. ust. 1 pkt 2
ustawy zaopatrzeniowej, za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą,
o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz pkt 2-4, emerytura osoby pełniącej
służbę w latach 1944-1990 - w innych organach niż organy bezpieczeństwa PRL
wymienionych w art. 2 ustawy lustracyjno-dezubekizacyjnej, wynosi 2,6% podstawy
wymiaru tego świadczenia. Ten wyższy wskaźnik procentowy nie ma zastosowania
do osób pełniących służbę w latach 1944-1990 w organach bezpieczeństwa państwa
totalitarno - komunistycznego, których emerytura wynosi za każdy rok służby w wy-
mienionym okresie w organach bezpieczeństwa PRL po 0,7% podstawy wymiaru
tego świadczenia (art. 15b ust. 1 pkt 1 i art.13 ust. 1 pkt 1a ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym funkcjonariuszy). Jedyny wyjątek od takiej zasady i wskaźnika procen-
towego wyliczania wysokości emerytury osoby, która pełniła służbę w organach bez-
pieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy lustracyjno-dezubekizacyjnej,
po 0,7% podstawy wymiaru tego świadczenia za każdy rok takiej służby w latach
1944-1990, wynika z uregulowań zawartych łącznie w art. 15b ust. 3 i 4 ustawy za-
opatrzeniowej. Przepisy te stanowią, że tylko wtedy, gdy zainteresowany funkcjona-
riusz złoży wniosek i udowodni, że przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych,
podjął współpracę i czynnie wspierał osoby lub organizacje działające na rzecz nie-
podległości Państwa Polskiego, to do okresów równorzędnych, o których mowa w
art. 13 ust. 1 (ściślej w jego pkt 1, 1a oraz pkt 2-4) mogą być doliczone w pełnym
11
wymiarze, tj. po 2,6% podstawy wymiaru emerytury za każdy rok służby w organach
bezpieczeństwa państwa, o których mowa w ustawie lustracyjno-dezubekizacyjnej,
również okresy tak opisanej i potwierdzonej (udowodnionej) służby w aparacie bez-
pieczeństwa PRL. W razie niezłożenia stosownego wniosku obejmującego niepodle-
gające wątpliwości (udowodnione) twierdzenia o współpracy lub czynnym wspieraniu
działalności na rzecz wolności i niepodległości Państwa Polskiego, okres pełnienia
służby w ściśle określonych organach bezpieczeństwa PRL w latach 1944-1990 nie
podlega uwzględnieniu w wyższym niż wyraźnie ustawowo ustanowiony w art. 15b
ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej wskaźnik procentowy służący do wyliczenia wy-
sokości emerytury z zaopatrzenia służb mundurowych, tj. ponad 0,7% podstawy wy-
miaru tego świadczenia za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa PRL w la-
tach 1944-1990 (art. 13 ust. 1 pkt 1b i art. 15b ust. 1 pkt 1 tej ustawy).
W konsekwencji obowiązywania takich kategorycznych rozwiązań wynikają-
cych z obowiązku prawnego wyliczania emerytur zaopatrzeniowych osób pełniących
w latach 1944-1990 służbę w ścisle określonych strukturach aparatu przemocy poli-
tycznej państwa o naturze komunistyczno-totalitarnej (PRL) po 0,7% podstawy wy-
miaru emerytury za każdy rok takiej służby (art. 15b ust. 1 pkt 1), z jedynym wyjąt-
kiem normatywnie uregulowanym w art. 15b ust. 3 i 4 tej ustawy, nie powinny budzić
istotnych wątpliwości zakres i cel ustawowego odesłania w art. 15b ust. 1 do stoso-
wania art. 14 i 15 tej ustawy. Regulacje zawarte w art. 14 i 15 ustawy zaopatrzenio-
wej stosuje się tylko w zakresie nieuregulowanym wyraźnie i odmiennie w treści nor-
matywnej art. 15b, a w szczególności w jego ust. 1 pkt 1, który nie pozostawia żad-
nych wątpliwości co do sposobu wyliczenia wysokości emerytury zaopatrzeniowej
funkcjonariuszy zawsze po 0,7% podstawy wymiaru tego świadczenia za każdy rok
służby w latach 1944-1990 pełnionej w organach bezpieczeństwa PRL, z wyżej
omówionym jedynym wyjątkiem unormowanym art. 15b ust. 3 i 4 tej ustawy. W za-
kresie ustawowego sposobu wyliczenia emerytury przepisy art. 15b ust. 1 w związku
z art. 13 ust. 1 pkt 1a ustawy zaopatrzeniowej mają bowiem naturę szczególną i
szczegółową, a przeto niejako „odrębnie” i ze względu na cele zmienionego porząd-
ku legislacyjnego samoistnie regulują zasady wyliczania wysokości emerytur osób
pełniących w latach 1944-1990 służbę w organach bezpieczeństwa PRL z
zastosowaniem wskaźnika 0,7% podstawy wymiaru tego świadczenia, co oznacza, iż
nie stosuje się do nich art. 15 ust. 1 in principio ustawy zaopatrzeniowej, z którego
wynika, że emerytura funkcjonariusza, który pozostawał w służbie przed dniem 2
12
stycznia 1999 r. wynosi 40% podstawy jej wymiaru za każdy rok służby. Po istotnej
zmianie normatywnej obowiązującego stanu prawnego wynikającej z dodania szcze-
gólnego, szczegółowego i odrębnego art. 15b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy, zawarte w ust. 2 tego przepisu odesłanie do odpowiedniego stoso-
wania art. 14 i 15 tej ustawy oznacza, że przepisy te stosuje się odpowiednio wy-
łącznie w zakresie, który nie został wyraźnie i odmiennie uregulowany w art. 15b ust.
1. W przeciwnym razie doszłoby do pozbawienia waloru i znaczenia normatywnego
art. 15b ustawy zaopatrzeniowej, do czego nie ma żadnych prawnych, prawniczych
ani racjonalnych argumentów. Inaczej i konkretnie zatem rzecz ujmując, zawarte w
art. 15b ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy odesłanie do od-
powiedniego stosowania art. 14 i 15 tej ustawy, nie uprawnia do takiego stosowania
tych przepisów (w szczególności art. 15 ust. 1 in principio), które pozbawiałoby lub
istotnie ograniczałoby walor i znaczenie normatywne art. 15b ust. 1 pkt 1 ustawy za-
opatrzeniowej, który jednoznacznie nakazuje wyliczyć emeryturę osób pełniących w
latach 1944-1990 służbę w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w
art. 2 ustawy lustracyjno-dezubekizacyjnej, według obniżonego ustawowego wskaź-
nika 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok takiej służby, z jedynym wyjątkiem ure-
gulowanym w art. 15b ust. 3 i 4 tej ustawy. Skoro kategoryczna zasada z art. 15 ust.
1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej wymagająca wyliczenia emerytury po 0,7% podstawy
jej wymiaru z tytułu służby w latach 1944-1990 pełnionej w organach bezpieczeństwa
państwa, o których mowa w art. 2 ustawy lustracyjno-dezubekizacyjnej, doznaje jed-
nego wyjątku wyłącznie w okolicznościach określonych w art. 15b ust. 3 i 4 ustawy o
zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, przeto nie doznaje dalszych ograniczeń
na podstawie odesłania do stosowania art. 15 tej ustawy. Nie ma zatem żadnych
podstaw ani uzasadnienia korygowanie zasady wyliczania emerytury mundurowej od
innego wskaźnika procentowego niż 0,7% podstawy wymiaru tego świadczenia za
każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w ustawie
lustracyjno-dezubekizacyjnej, w drodze odpowiedniego stosowania art. 15 ust. 1 in
principio tej ustawy, który przewiduje co najmniej 40% podstawę wymiaru tego
świadczenia z tytułu pozostawania w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r. Jeżeli
służba była pełniona w latach 1944-1990 w organach bezpieczeństwa państwa tota-
litarnego, o której mowa w art. 2 ustawy lustracyjno-dezubekizacyjnej, to emerytura
wynosi zawsze po 0,7% podstawy wymiaru tego świadczenia za każdy rok pełnienia
13
takiej służby (art. 15b ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej), z jedynym wyjątkiem
uregulowanym w art. 15b ust. 3 i 4.
Również wykładnia celowościowo-systemowa art. 15 b ust. 1 pkt 1 w związku
z art. 13 ust. 1 pkt 1b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy nie po-
zwala odstąpić od niebudzącej wątpliwości gramatyczno-językowo-logicznej wykładni
art. 15b ust. 1 pkt 1 tej ustawy, przewidującego ustalenie (liczenie) wysokości eme-
rytury z zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy służb mundurowych po 0,7%
podstawy wymiaru tego świadczenia za okresy pełnienia służby w organach bezpie-
czeństwa PRL, o których mowa w art. 2 ustawy lustracyjno-dezubekizacyjnej. Przyję-
cie minimalnej 40% podstawy wymiaru emerytury za 15 lat służby przy ustalaniu wy-
sokości emerytur z zaopatrzenia emerytalnego służb mundurowych prowadziłoby do
niedopuszczalnego, bo bezpodstawnego podważenia waloru normatywnego i celu
wprowadzenia istotnej zmiany normatywnej wynikającej z dodania szczególnej regu-
lacji art. 15b ustawy zaopatrzeniowej. W porządku chronologicznym, a zatem co do
zasady okresy służby w latach 1944-1990 w organach bezpieczeństwa państwa, o
których mowa w art. 2 ustawy lustracyjno-dezubekizacyjnej, przypadały bowiem w
okresie 15 „pierwszych” (początkowych) lat służby stanowiącej tytuł nabycia upraw-
nień z zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy, przeto wykładnia zmierzająca do
zachowania co najmniej 40% podstawy wymiaru emerytury takich osób w drodze
odpowiedniego stosowania do nich art. 15 ust. 1 in principio ustawy zaopatrzeniowej,
wykluczałaby, a co najmniej w istotny sposób ograniczałaby ustanowioną w art. 15b
ust. 1 pkt 1 w związku z art. 13 ust. 1 pkt 1b tej ustawy zasadę wyliczania wysokości
emerytury z zastosowaniem współczynnika 0,7% podstawy wymiaru tego świadcze-
nia za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990.
Inaczej rzecz ujmując, żądanie stosowania tego normatywnie obniżonego przelicz-
nika procentowego dopiero za każdy kolejny (powyżej 15 lat) rok służby lub okres
równorzędny z taką służbą (art. 13 ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej) w istocie rzeczy
wykluczałoby zastosowanie tego ustawowego przelicznika: całkowicie w przypadku
osób pobierających emerytury zaopatrzeniowe wyłącznie z tytułu pełnienia służby w
latach 1944-1990 w organach bezpieczeństwa PRL, o których mowa w art. 2 ustawy
lustracyjno-dezubekizacyjnej; albo prowadziłoby do ograniczonego („kadłubowego”)
stosowania tego ustawowego przelicznika w przypadkach, gdyby okresy pełnienia
takiej służby podlegały uwzględnieniu do wymaganej „zaopatrzeniowej” wysługi eme-
rytalnej oraz wysokości emerytury o co najmniej 40% podstawie jej wymiaru, a dopie-
14
ro każdy dalszy (powyżej 15 lat, bez względu na to, że w porządku chronologicznym
z reguły jako „pierwsze” występują okresy służby w organach bezpieczeństwa pań-
stwa) okres pełnienia służby w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa
w art. 2 ustawy lustracyjno-dezubekizacyjnej, miałby być przeliczany według prze-
licznika 0,7% podstawy wymiaru emerytury z zaopatrzenia emerytalnego funkcjona-
riuszy. W ocenie Sądu Najwyższego tego typu możliwość musiałaby jednoznacznie i
wyraźnie wynikać z treści art. 15b ustawy zaopatrzeniowej, który nie zawiera formuły,
zasady ani takich możliwości interpretacyjnych, które uzasadniałby stanowisko, że
emerytura osoby, która pełniła służbę w organach bezpieczeństwa państwa, a któ-
rych mowa w art. 2 ustawy lustracyjno-dezubekizacyjnej, wynosi zawsze co najmniej
40% podstawy jej wymiaru za 15 lat służby i dopiero następnie wzrasta według
wskaźników określonych tym przepisem. Tego typu mechanizm ustalania podstawy
wymiaru emerytury z zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy został wprowadzo-
ny w art. 15a, który powiela treść art. 15 ust. 1 in principio ustawy zaopatrzeniowej (o
przysługiwaniu 40% podstawy wymiaru emerytury za 15 lat służby), a ponadto regu-
luje prawo do dalszych wzrostów na zasadach określonych w art. 15 ust. 1 pkt 1 i
ust. 2-5. Podobne zasady nie zostały wyrażone ani objęte treścią szczególnej i od-
rębnej regulacji art. 15b ust. 1 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjona-
riuszy, który przeto nie zawiera gwarancji minimalnej co najmniej 40% podstawy
wymiaru emerytury z tytułu lub w związku z okresami pełnienia służby w organach
bezpieczeństwa PRL, o których mowa w art. 2 ustawy lustracyjno-dezubekizacyjnej.
Przeciwnie w art. 15b ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej prawodawca kategorycz-
nie ustanowił jednoznacznie czytelną zasadę, że za okresy pełnienia takiej służby
emerytura wynosi 0,7% podstawy jej wymiaru (ust. 1 pkt 1), z jedynym wyjątkiem
uregulowanym w art. 15b ust. 3 i 4. Do wyliczenia wysokości takiej emerytury
uwzględnia się ponadto po 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okre-
sów równorzędnych ze służbą, o której mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz pkt 2-4, z
wyłączeniem jednak okresów równorzędnych służby w organach bezpieczeństwa
państwa (art. 13 ust. 1 pkt 1b), które uwzględniane są na zasadzie wynikającej z art.
15b ust. 1 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, tj. po 0,7%
podstawy wymiaru tego świadczenia. Odpowiednie stosowanie art. 14 i 15 ustawy
zaopatrzeniowej do osób pełniących służbę w organach bezpieczeństwa państwa, o
których mowa w art. 2 ustawy lustracyjno-dezubekizacyjej, oznacza zatem tylko uzy-
skanie przewidzianych w art. 14 i 15 wzrostów lub zwiększeń (przywilejów) emerytal-
15
nych z zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy z tytułu i za okresy innej służby -
niż służba w ustawowo wskazanych organach bezpieczeństwa państwa, w tym przy-
wilejów wynikających z korzystnego (uprzywilejowanego) traktowania między innymi
okresów poprzedzających lub przypadających po zwolnieniu ze służby przy ustalaniu
wysokości tzw. emerytur mundurowych.
Wyrażona w art. 15 ust.1 in principio ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy zasada przysługiwania co najmniej 40% podstawy wymiaru emerytu-
ry za 15 lat służby dotyczy wprawdzie okresów pozostawania w służbie przed dniem
2 stycznia 1999 r., ale nie ma zastosowania do okresów równorzędnych z taką
służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1b tej ustawy. Tylko okresy równorzędne,
o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz pkt 2-4, uwzględnia się do wyliczenia
wysokości emerytury z przelicznikiem 2,6% podstawy jej wymiaru (art. 15b ust. 1 pkt
2 ustawy zaopatrzeniowej), natomiast okresy równorzędne, o których mowa w art. 13
ust. 1 pkt 1b tej ustawy, tj. okresy pełnienia służby w latach 1944-1990 w strukturach
bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy lustracyjno-dezubekiza-
cyjnej, podlegają przeliczeniu wskaźnikiem 0,7% za każdy rok takiej służby na pod-
stawie art. 15b ust. 1 pkt 1 tej ustawy. Po dodaniu art. 15b ustawy zaopatrzeniowej
przepis art. 15 nie reguluje zasad ustalania wysokości emerytury z zaopatrzenia
emerytalnego funkcjonariuszy za okresy równorzędne ze służbą, co sprawia, że w
odniesieniu do okresu równorzędnego z taką służbą, o którym mowa w art. 13 ust. 1
pkt 1b, stosuje się procentowy przelicznik 0,7% podstawy wymiaru tego świadczenia
(art. 15b ust. 1 pkt 1 tej ustawy). Wskutek wyraźnego i niedoznającego dalszych
ograniczeń, z jedynym wyjątkiem uregulowanym w art. 15b ust. 3 i 4, ustawowego
wskaźnika procentowego 0,7% podstawy wymiaru emerytury z zaopatrzenia emery-
talnego funkcjonariuszy za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa, o
których mowa w art. 2 ustawy lustracyjno-dezubekizacyjnej, wszystkie wyżej ujaw-
nione okoliczności wykluczają dopuszczalność interpretacyjnego pominięcia lub in-
terpretacyjnego ograniczenia treści i znaczenia normatywnego art. 15b ust. 1 pkt 1
ustawy zaopatrzeniowej w drodze wykładni zawartego w art. 15 ust. 2 tej ustawy
odesłania do stosowania jej art. 15, a w szczególności do jego ust. 1 in principio.
Istotne znaczenie w obowiązującym porządku prawnym ma to, że walor nor-
matywny art. 15b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy został kon-
stytucyjnie potwierdzony wyrokiem Trybunału Konstytcyjnego z dnia 24 lutego 2010
r., K 6/09 (OTK-A 2010 nr 2, poz. 15), zawierającym obszerne i wnikliwe afirmatywne
16
uzasadnienie poddanych analizie regulacji ustawowych. Odmienna wykładnia tych
konstytucyjnie potwierdzonych regulacji ustawowych byłaby sprzeczna zarówno z
porządkiem ustawowym jak i porządkiem konstytucyjnym, ponieważ dokonywanie
wykładni contra legem, sprzecznej z normatywnym porządkiem ustawowym i warto-
ściami konstytucyjnymi jest wykluczone i niedopuszczalne w demokratycznym pań-
stwie prawnym i osądzie jurysdykcyjnym.
Odnosząc się do twierdzeń pełnomocnika skarżącej podnoszonych na rozpra-
wie przed Sądem Najwyższym, które były przywoływane lub miały przemawiać za
utrzymaniem historycznej tradycji i regulacji prawnych przyznających co najmniej
40% podstawę wymiaru emerytury funkcjonariuszom tzw. służb mundurowych, Sąd
Najwyższy podkreśla, że przedmiotem zagadnienia prawnego był aktualnie obowią-
zujący stan prawny, a nie regulacje historyczno-prawne. Ponadto zdumienie i praw-
niczą oraz moralno-etyczną krytykę wywołuje porównywanie korzystnych regulacji
zaopatrzeniowych stosowanych do uczestników demokratycznych formacji niepodle-
głościowo-wolnościowych, w tym walczących o odzyskanie niepodległości państwo-
wej po ponad stuletnim okresie rozbiorów Polski, do sytuacji prawnej przeciwników
tych wartości korzystających z emerytur z zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariu-
szy, którzy pełniąc służbę w strukturach bezpieczeństwa publicznego państwa ko-
munistyczno-totalitarnego - stosowały lub uczestniczyły w systemie stosowania re-
presji, opresji lub innych środków przemocy politycznej wobec osób lub organizacji
działających na rzecz niepodległości, wolności oraz odzyskania przyrodzonych praw
człowieka, swobód narodowych, demokratycznych i obywatelskich.
Trzeba stanowczo pokreślić, że celem poddanych analizie przepisów, doda-
nych ustawą zmieniającą, nie było pozbawienie zaopatrzeniowych praw nabytych z
tytułu służby w latach 1944-1990 w totalitarnych organach bezpieczeństwa PRL
przez emerytów korzystających z zaopatrzenia emerytalnego, bo ustawodawca nie
odebrał im prawa do korzystania z zaopatrzenia emerytalnego służb mundurowych z
uwzględnieniem także okresów pełnionych w służbach bezpieczeństwa PRL, ale
zgodnie z konstytucyjnymi zasadami sprawiedliwości społecznej oraz elementarnej
(zwykłej) przyzwoitości dostosował wysokość świadczeń z zaopatrzenia emerytalne-
go funkcjonariuszy służb mundurowych - tylko za okresy służby polegającej na
sprzeniewierzeniu się wartościom niepodległościowym, wolnościowym i demokra-
tycznym - do poziomu świadczeń nabywanych z powszechnego systemu emerytal-
nego, bez dalszej (pro futuro) możliwości korzystania z przywilejów niesłusznie, nie-
17
godnie lub niegodziwie uzyskanych z tytułu i okresów pełnienia w latach 1944-1990
służby w organach bezpieczeństwa państwa totalitarnego. Zaliczenie tych okresów
do tzw. wysługi emerytalnej funkcjonariuszy służb mundurowych i przyznanie im po
0,7% podstawy wymiaru emerytury obliczanej od ostatniego, tj. z reguły najwyższego
miesięcznego uposażenia na ostatnio zajmowanym stanowisku służbowym, w żaden
sposób nie dyskryminuje tych osób. Przeciwnie nadal jest co najmniej porównywalne,
a nawet korzystniejsze niż w systemie nabywania świadczeń emerytalnych lub ren-
towych z powszechnym systemu ubezpieczeń społecznych, zważywszy że upraw-
nionym do świadczeń z tego systemu powszechnego ustala się podstawę wymiaru
świadczeń nie od najwyższego dochodu osiąganego w jednym (ostatnim) miesiącu
podlegania ubezpieczeniom społecznym, ale z wieloletniego okresu ubezpieczenia i
od przeciętnej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe we-
dług przepisów prawa polskiego z okresu kolejnych 10 kalendarzowych z ostatnich
20 lat kalendarzowych, albo z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu
ubezpieczenia, poprzedzających bezpośrednio rok zgłoszenia wniosku o świadcze-
nie (art. 15 ust. 1 i 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fun-
duszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227
ze zm.). W tym kontekście sporna legislacja (art. 15b ustawy o zaopatrzeniu emery-
talnym funkcjonariuszy) nie stanowi jakiegokolwiek naruszenia powszechnej zasady
równości lub proporcjonalności świadczeń uzyskiwanych z zaopatrzenia emerytalne-
go służb mundurowych przez osoby pełniące służbę w organach bezpieczeństwa
totalitarnego państwa, które stosowały bezprawne, niegodne lub niegodziwe akty lub
metody przemocy politycznej wobec innych obywateli, w porównaniu do standardów
świadczeń uzyskiwanych z powszechnego systemu ubezpieczenia społecznego.
Warto zwrócić uwagę na nadal mniej korzystne uregulowanie uprawnień emerytalno-
rentowych ofiar systemu represji politycznych stosowanych przez organy bezpie-
czeństwa państwa totalitarnego, którym wprawdzie okresy uwięzienia z przyczyn po-
litycznych uwzględnia się jako składkowe okresy ubezpieczenia, ale z „zerową” pod-
stawą wymiaru świadczeń za konkretne lata (okresy) pozbawienia wolności z przy-
czyn politycznych wobec nieuzyskiwania podlegającego obowiązkowi składkowemu
dochodu wskutek poddania ich bezprawnym represjom politycznym ze strony tzw.
aparatu bezpieczeństwa PRL, podczas gdy stosującym represje polityczne przysłu-
guje współczynnik 0,7% podstawy wymiaru (z ostatniego, w normalnym biegu zda-
rzeń najwyższego uposażenia przysługującego na zajmowanym stanowisku służbo-
18
wym) także za okresy stosowania totalitarnej przemocy politycznej. Ponadto wskaź-
nik 0,7% podstawy wymiaru emerytury zaopatrzeniowej za każdy rok służby w orga-
nach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy lustracyjno-dezube-
kizacyjnej, liczony od najwyższego uposażenia służbowego, na ogół nie odbiega na
niekorzyść od wskaźnika 1,3% postawy wymiaru emerytury z powszechnego ubez-
pieczenia społecznego, ustalanej z wieloletniego okresu opłacania składek na ubez-
pieczenia emerytalne i rentowe, zważywszy że ponadto przy ustalaniu wysokości
emerytur mundurowych uwzględnia się wyższe wskaźniki (2,6% podstawy wymiaru)
lub co najmniej równe powszechnym (1,3%) wskaźnikom podstawy wymiaru emery-
tur za okresy poprzedzające lub następujące po zakończeniu służby mundurowej,
zaliczane do zaopatrzeniowej wysługi emerytalnej.
Z tytułu świadomego i dobrowolnego udziału w służbach bezpieczeństwa pań-
stwa o strukturze komunistyczno-totalitarnej, które zwalczały najbardziej podstawo-
we, bo przyrodzone prawa człowieka i wolności obywatelskie, wykluczone jest naby-
wanie lub utrzymanie przez osoby uczestniczące w tym systemie represji politycz-
nych jedynie przywilejów zaopatrzeniowych z tytułu służby państwowej, która z na-
tury i istoty jej pełnienia powinna służyć przestrzeganiu przyrodzonych praw człowie-
ka i narodu oraz podstawowych wolności i swobód obywatelskich, a nie zwalczaniu
tych elementarnych wartości jednostek i narodów. Dopuszczenie do dalszego pełnie-
nia służby publicznej w organach bezpieczeństwa demokratycznego państwa praw-
nego odrodzonego w Polsce po roku 1990 nie stanowi rehabilitacji za czas służby w
strukturach organów bezpieczeństwa państwa totalitarnego według prawnych stan-
dardów demokratycznego państwa prawnego, które nie ma obowiązku ani prawa do
utrzymywania przywilejów z tytułu bezprawnego zniewalania przyrodzonych praw i
swobód obywatelskich przez służby bezpieczeństwa totalitarnego bezprawia pań-
stwowego. Dopuszczenie do dalszej służby już w warunkach demokratycznego pań-
stwa i porządku prawnego, po tzw. pozytywnym zweryfikowaniu przydatności do
służby, nie zmienia oceny wcześniejszej służby w organach totalitarnej państwowej
przemocy politycznej, która w warunkach demokratycznego państwa prawnego nie
może być tytułem do dalszego utrzymywania lub korzystania z przywilejów uzyska-
nych z nielegalnej, niegodnej lub niegodziwej służby z natury rzeczy i z punktu wi-
dzenia podstawowych, bo przyrodzonych naturze ludzkiej standardów prawnych i
obywatelskich demokratycznego państwa prawnego, tj. przywilejów z tytułu służby w
organach, które w istocie rzeczy były strukturami niebezpieczeństwa państwa totali-
19
tarnego, przeznaczonymi do zwalczania ruchów niepodległościwo-wolnościowych i
demokratycznych dążeń oraz aspiracji do odzyskania lub przywrócenia podstawo-
wych praw i wolności obywatelskich. Sąd Najwyższy jednoznacznie krytycznie oce-
nia i dyskwalifikuje powoływanie się na jakiekolwiek argumenty zmierzające do
utrzymania przywilejów nabytych z tytułu lub w związku z uczestnictwem w systemie
zniewolenia i stosowania represji politycznych przez służby niebezpieczeństwa pań-
stwa komunistyczno-totalitarnego. Powoływanie się na zasadę praw nabytych, które
w istocie rzeczy zmierza do utrzymania przywilejów nabytych niesłusznie, niegodnie
lub niegodziwie z tytułu lub związku z uczestnictwem w strukturach służb niebezpie-
czeństwa totalitarnego PRL, które zwalczały przyrodzone prawa człowieka i narodu
oraz podstawowe wolności obywatelskie, nie stanowi prawnej, prawniczej ani
etyczno-moralnej podstawy do kontestowania zgodnej z Konstytucją Rzeczypospoli-
tej Polskiej legalności zmian ustawodawczych zmierzających do zrównoważenia
uprawnień zaopatrzeniowych byłych funkcjonariuszy służb bezpieczeństwa państwa
totalitarnego i co istotne - tylko za okresy takiej represyjnej służby - do standardów i
poziomu powszechnych uprawnień emerytalno-rentowych ogółu ubezpieczonych
obywateli. Odpowiada to konstytucyjnym zasadom urzeczywistniania nie tylko zasa-
dy sprawiedliwości społecznej, ale realizuje ustawodawczy i jurysdykcyjny obowiązek
zapewnienia reguł elementarnej przyzwoitości, które wymagają, aby przywileje za-
opatrzeniowe sprawców lub uczestników systemu zniewolenia i stosowania totalitar-
nych represji politycznych PRL, uzyskane w okresach i z takiego nielegalnego, nie-
godnego lub niegodziwego tytułu, nie odbiegały znacząco od standardów świadczeń
emerytalno-rentowych wynikających z powszechnego systemu świadczeń z ubezpie-
czenia społecznego. Z bezprawnego tytułu i okresów uczestnictwa w zwalczaniu
przyrodzonych praw człowieka i narodu oraz podstawowych wolności obywatelskich
nie sposób prawnie ani racjonalnie wywodzić żądania utrzymania niesłusznie, nie-
godnie lub niegodziwie nabytych przywilejów z zaopatrzenia emerytalnego służb
mundurowych. Tak uzyskane przywileje nie podlegają ochronie w demokratycznym
porządku prawa krajowego, wspólnotowego i międzynarodowego, ponieważ osoby
zwalczające przyrodzone prawa człowieka i narodu oraz podstawowe wolności oby-
watelskie nie mają prawa podmiotowego ani tytułu moralnego domagania się utrzy-
mania przywilejów zaopatrzeniowych za okresy zniewalania dążeń niepodległościo-
wych, wolnościowych i demokratycznych narodu polskiego.
20
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione za-
gadnienia prawne jak w sentencji podjętej uchwały.
========================================