Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 marca 2011 r.
III PK 52/10
Rencista kolejowy zachowuje prawo do ulgowych świadczeń przejazdo-
wych po przejściu na emeryturę kolejową, mimo że nie przepracował 15 lat na
kolei (§ 86 ust. 1 ponadzakładowego układu zbiorowego pracy dla pracowni-
ków zatrudnionych przez pracodawców zrzeszonych w Związku Pracodawców
Kolejowych z dnia 2 grudnia 2002 r.).
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie: SN
Małgorzata Wrębiakowska-Marzec, SA Krzysztof Staryk.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 10 marca
2011 r. sprawy z powództwa Tadeusza O. przeciwko Polskim Kolejom Państwowym
w W. o ustalenie prawa do ulgowych przejazdów, na skutek skargi kasacyjnej powo-
da od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedl-
cach z dnia 25 lutego 2010 r. […]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Sie-
dlcach do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyj-
nego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Tadeusz O., w sprawie przeciwko Polskim Kolejom Państwowym w W.
o ustalenie prawa do ulgowych przejazdów, wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu
Okręgowego w Siedlcach z dnia 25 lutego 2010 r. […]. Zaskarżonym wyrokiem od-
dalono jego apelację od wyroku Sądu Rejonowego oddalającego powództwo i orze-
czono o kosztach procesu.
Powód był pracownikiem Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego w M.M.
od 12 sierpnia 1963 r. do 22 kwietnia 1967 r. oraz od 2 maja 1967 r. do 23 września
1989 r. Decyzją z 4 kwietnia 1990 r. przyznano mu prawo do renty inwalidzkiej. Na
mocy zarządzenia nr 34 Ministra Transportu, Żeglugi i Łączności z dnia 20 kwietnia
2
1989 r. (Dz.Urz. MTŻiŁ Nr 5, poz. 32) powód nabył uprawnienie do bezpłatnych i
ulgowych przejazdów koleją. Decyzją z 18 sierpnia 2005 r. powód uzyskał prawo do
emerytury. W 2009 r. powód wystąpił o wydanie nowej legitymacji uprawniającej do
ulgowych przejazdów. Pozwany odmówił jej wydania powołując się na § 67 ust. 1
obowiązującego od 1 stycznia 2003 r. ponadzakładowego układu zbiorowego pracy,
twierdząc, że powód nie posiada co najmniej 15 lat pracy na kolei przed dniem usta-
nia stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę.
W zaskarżonym wyroku Sąd Okręgowy podzielił ustalenia faktyczne i pogląd
prawny Sądu Rejonowego. Okres pracy na kolei definiuje § 2 układu zbiorowego, do
tego okresu można zaliczyć pracę powoda od 1 lipca 1982 r. do 23 września 1989 r.,
to jest 7 lat, 2 miesiące i 23 dni, co wynika z zarządzenia nr 55 Ministra Komunikacji
z dnia 26 czerwca 1982 r. w sprawie połączenia przedsiębiorstw zaplecza produk-
cyjno-naprawczego PKP z Przedsiębiorstwem „Polskie Koleje Państwowe” (Dz.Urz.
MK nr 9). Zdaniem Sądu Okręgowego prawo powoda do bezpłatnych i ulgowych
przejazdów nie wynika także z § 86 ust. 1 w związku z ust. 2 układu zbiorowego
przewidującego zachowanie prawa do tych świadczeń przez emerytów i rencistów
pobierających emeryturę lub rentę, którzy byli do tego uprawnieni przed wejściem w
życie układu zbiorowego. Powód nabył bowiem te uprawnienia jako rencista, co nie
przekłada się automatycznie na ich przejście na emeryta. Jako emeryt powód nie
spełnia wymogu pracy przez 15 lat na kolei przed dniem ustania stosunku pracy w
związku z przejściem na emeryturę. Powód nie korzysta z ochrony praw nabytych, bo
nabył omawiane uprawnienia jako rencista, a obecnie jest emerytem.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie: 1) art. 42, art. 78 § 1, art.
84, art. 771
w związku z art. 239 § 2 i art.9 § 1 k.p., poprzez ich błędną wykładnię
dotyczącą niepogarszania wynagrodzenia bez dokonania wypowiedzenia warunków
wynagradzania oraz niepozbawiania dotychczas przysługujących uprawnień bez re-
kompensaty oraz błędną wykładnię § 86 ust. 1 w związku z ust. 2 układu zbiorowego,
polegającą na niezasadnym przyjęciu, że zmiana statusu z rencisty na emeryta po-
zbawia powoda prawa do ulgowych przejazdów; 2) zasady ochrony praw nabytych,
czyli uprawnień powoda do ulgowych przejazdów nabytych zgodnie z dotychczaso-
wymi przepisami, przez dokonanie bez podstawy prawnej weryfikacji uprawnień po-
woda do ulgowych przejazdów (art. 42, art. 771
w związku z art. 239 § 2 k.p. oraz art.
2, art. 24 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji; 3) art. 40 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr
3
153, poz. 1227 ze zm.), poprzez jego błędną wykładnię polegającą na stosowaniu do
wcześniejszych okresów zatrudnienia na kolei późniejszych przepisów i przez to nie-
zasadne przyjęcie, że powód nie ma 15-letniego stażu pracy na kolei; 4) art. 8 k.p.,
przez niezasadne pozbawienie powoda prawa do ulgowych przejazdów kolejami przy
wykorzystaniu pretekstu, jakim była wymiana legitymacji potwierdzającej to upraw-
nienie do ulgowych przejazdów; 5) art. 328 § 2 k.p.c., poprzez brak prawidłowego
uzasadnienia faktycznego i prawnego; 6) art. 386 § 4 k.p.c., przez nierozpoznanie
istoty sprawy.
Pozwany wniósł o odrzucenie skargi z uwagi na zbyt niską wartość przedmiotu
zaskarżenia, ewentualnie o odmowę jej przyjęcia lub o jej oddalenie i zasądzenie
kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga jest uzasadniona. Jako zagadnienie wstępne należy rozważyć zarzut
pozwanego, według którego skarga jest niedopuszczalna z uwagi na wartość przed-
miotu zaskarżenia niższą niż dziesięć tysięcy złotych (art. 3982
§ 1 k.p.c.). Pozwany
oparł ten zarzut na osobistym oświadczeniu powoda złożonym na rozprawie, że
wartość dochodzonych świadczeń wynosi około 1.500 zł w skali roku. Jednakże po-
wód działając przez pełnomocnika jako wartość przedmiotu zaskarżenia podał kwotę
10.000 zł nie tylko w skardze kasacyjnej, ale także uprzednio w apelacji, co wówczas
nie było kwestionowane przez pozwanego. Nadto Sąd Najwyższy podziela pogląd
wyrażony przez ten Sąd w postanowieniu z dnia 20 października 2008 r., I PZ 26/08
(OSNP 2010 nr 5-6, poz. 67) - mający odpowiednie zastosowanie do takiej sytuacji,
jak w rozpoznawanej sprawie - według którego wskazana w pozwie wartość przed-
miotu sporu, która nie została sprawdzona przez Sąd pierwszej instancji w myśl art.
25 § 1 i 2 k.p.c., pozostaje aktualna w postępowaniu apelacyjnym i kasacyjnym (art.
368 § 2 w związku z art. 3984
§ 3 i art. 39821
k.p.c.).
Przyczyną uchylenia zaskarżonego wyroku jest błędna wykładnia § 86 ust. 1
obowiązującego strony od 1 stycznia 2003 r. ponadzakładowego układu zbiorowego
pracy dla pracowników zatrudnionych przez pracodawców zrzeszonych w Związku
Pracodawców Kolejowych z dnia 2 grudnia 2002 r. To postanowienie układu stanowi,
że emeryci i renciści pobierający emeryturę lub rentę (i inne osoby szczegółowo wy-
mienione) oraz członkowie ich rodzin, którzy byli uprawnieni do bezpłatnych i ulgo-
4
wych przejazdów kolejami przed dniem wejścia w życie układu, mają prawo do ulgo-
wych świadczeń przejazdowych na zasadach określonych w § 68-72, z zastrzeże-
niem ust. 2 i 3. Według ust. 2 osoby, które pobierały świadczenie przedemerytalne i
nabyły prawo do emerytury, zachowują prawo do ulgowych świadczeń przejazdo-
wych w przypadku jej pobierania. Ustęp 3 określa klasę, w której przysługuje ulgowy
przejazd.
Dokonując wykładni § 86 ust. 1 układu trzeba przede wszystkim zauważyć, że
nie odsyła on do stosowania § 66 i 67, które określają przesłanki nabycia prawa do
omawianych świadczeń przejazdowych. Prawo to realizowane jest przez nałożenie
na pracodawcę obowiązku wykupienia uprawnień do ulgowych świadczeń przejaz-
dowych dla pracowników wymienionych w § 66 oraz dla emerytów, rencistów i człon-
ków ich rodzin określonych w § 67. Odmawiając powodowi prawa do spornego
świadczenia Sądy powołały się na § 67 ust. 1 pkt 1 układu, według którego praco-
dawca wykupuje omawiane świadczenia dla emerytów pobierających emeryturę, o ile
mają łącznie co najmniej 15 lat pracy na kolei przed dniem ustania stosunku pracy u
pracodawcy w związku z przejściem na emeryturę. Przepis ten nie ma jednak w
sprawie zastosowania, gdyż dotyczy on pracowników, którzy przeszli na emeryturę
poczynając od dnia wejścia w życie układu zbiorowego. Status prawny osób pobie-
rających emeryturę lub rentę przed tym dniem jest uregulowany w § 86 ust. 1 układu,
który wyłącza dopuszczalność stosowania wobec nich przepisów określających pier-
wotne nabycie prawa do omawianych świadczeń. Nie ma więc podstaw pogląd obu
Sądów, według którego powód utracił prawo do świadczenia przejazdowego z tytułu
pobierania renty i trzeba jego sytuację w tym zakresie oceniać na podstawie przepisu
regulującego pierwotne nabycie prawa do tego świadczenia w razie przejścia na
emeryturę. Trafnie podniesiono w skardze kasacyjnej, że takiej wykładni § 86 ust. 1
układu sprzeciwia się zasada ochrony praw nabytych (art. 2 Konstytucji). Powód
przestał pobierać rentę nie dlatego, że odzyskał zdolność do świadczenia pracy - co
spowodowałoby utratę prawa do świadczenia przejazdowego z tego tytułu - lecz ze
względu na osiągnięcie odpowiedniego wieku i przejście na emeryturę, której pobie-
ranie również daje prawo do tego świadczenia. Nie jest w tym przypadku wymagany
okres 15 lat pracy na kolei, co wynika właśnie z § 86 ust. 1 układu zbiorowego. Od-
mienne rozumienie tego przepisu oznaczałoby, że rencista kolejowy może stracić
prawo do ulgowych świadczeń przejazdowych tylko dlatego, że osiągnął wiek eme-
rytalny i w miejsce dotychczas pobieranej renty pobiera emeryturę. Z powyższych
5
rozważań wynika, że rencista kolejowy uprawniony do ulgowych świadczeń przejaz-
dowych zachowuje to prawo po przejściu na emeryturę kolejową, mimo że nie prze-
pracował 15 lat na kolei.
Pozostałe zarzuty skargi są nieuzasadnione. Zarzut pozbawienia powoda
prawa do świadczenia przejazdowego bez zastosowania wypowiedzenia zmieniają-
cego (art. 42 k.p. i powołane przy nim inne przepisy tego Kodeksu) jest oczywiście
bezzasadny. Wypowiedzenie zmieniające może bowiem być złożone tylko pracowni-
kowi, gdyż dotyczy ono warunków pracy i płacy wynikających z łączącej strony
umowy o pracę, a w rozpoznawanej sprawie chodzi o uprawnienia emeryta, będą-
cego jedynie byłym pracownikiem pozwanego pracodawcy. Także nie ma uzasad-
nionych podstaw zarzut naruszenia art. 40 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Przepis ten nie ma zastosowania w sprawie, jako że układ zbiorowy samodzielnie
określa okres pracy na kolei, warunkujący nabycie prawa do ulgowych świadczeń
przejazdowych. Nie musi on być tożsamy z okresem zatrudnienia na kolei w rozu-
mieniu prawa emerytalnego. Ponieważ chodzi tu o dodatkowe świadczenie dla pra-
cowników, emerytów i rencistów, nieprzewidziane w ustawowych przepisach prawa
pracy, to strony układu zbiorowego mają znaczną swobodę w zdefiniowaniu tego
okresu, ograniczoną jedynie przez obowiązek przestrzegania podstawowych zasad
prawa pracy i zasad porządku prawnego. Nadto, zarzut ten nie ma znaczenia dla
rozstrzygnięcia sprawy, gdyż Sąd Najwyższy stwierdził, iż w takiej sytuacji, jak w roz-
poznawanej sprawie, wymóg przepracowania 15 lat na kolei nie ma zastosowania.
Zarzut naruszenia art. 8 k.p. jest bezpodstawny, gdyż odmowa wydania powodowi
nowej legitymacji uprawniającej do ulgowych przejazdów nie stanowiła nadużycia
prawa przez pozwanego, lecz była spowodowana błędną wykładnią § 86 ust. 1
układu zbiorowego. Zaskarżony wyrok nie daje żadnych podstaw do uznania zasad-
ności zarzutów naruszenia powołanych w skardze przepisów postępowania.
Z tych względów na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.
========================================