V CZ 121/10
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:12-06-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:III CZ 98/02 IV CSK 107/09 IV CSK 120/07 IV CSK 2/10 IV CZ 34/06 IV CZ 53/08 I CZ 152/01 III CZP 18/70 III CZP 3/87 III CZP 65/73 IV CZ 20/01
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt V CZ 121/10
POSTANOWIENIE
Dnia 23 marca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z wniosku R. T.
przy uczestnictwie K. T.
o zniesienie współwłasności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 23 marca 2011 r.,
zażalenia wnioskodawcy na postanowienie Sądu Okręgowego w J.
z dnia 19 listopada 2010 r.,
oddala zażalenie.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 19 listopada 2010 r. Sąd Okręgowy w J., odrzucił
skargę kasacyjną R. T. od oddalającego apelację wnioskodawcy postanowienia
Sądu Okręgowego w J. z dnia 26 sierpnia 2010 r., wobec oznaczenia przez
skarżącego wartości przedmiotu zaskarżenia na kwotę 91 800 zł, która nie
przekroczyła progu dopuszczalności wniesienia tego środka zaskarżenia (art. 5191
§ 4 pkt 4 k.p.c.).
W sprawie postanowieniem z dnia 28 kwietnia 2010 r. Sąd Rejonowy w L.
ustalił wartość podzielonego majątku wspólnego byłych małżonków R. T. i K. T. na
kwotę 1000 zł i oddalił wniosek wnioskodawcy o rozliczenie nakładów z majątku
wspólnego na zakup w dniu 12 lipca 2004 r. przez matkę wnioskodawcy działki
budowlanej z budynkiem w trakcie budowy. Według skarżącego nakłady z majątku
wspólnego na zakup tej nieruchomości oraz kontynuowanie budowy do chwili
ustania wspólności ustawowej wyniosły 90 000 zł. Stanowisko to potwierdził
wnioskodawca na rozprawie w dniu 20 kwietnia 2010 r. i w związku z tym także na
kwotę 91 800 zł oznaczył wartość przedmiotu zaskarżenia apelacyjnego.
Postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 19 listopada 2010 r. zostało przez
wnioskodawcę zaskarżone w całości zażaleniem, w którym wniósł o jego uchylenie.
Wnioskodawca podniósł, że Sąd dopuścił się naruszenia przepisów postępowania,
wskutek przyjęcia podanej przez wnioskodawcę wartości przedmiotu zaskarżenia
jako właściwej, podczas gdy art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 684 k.p.c. stanowią, że
ustalenie wartości majątku wspólnego należy do sądu. Ponadto wnioskodawca
podniósł naruszenie przez sąd art. 3984
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 229 k.p.c.
„polegające na nakazaniu wnioskodawcy podania wartości przedmiotu zaskarżenia
w sytuacji, gdy okoliczność ta może być przyjęta przez uczestniczkę postępowania
za oświadczenie wiedzy i może wywierać skutki w sferze faktycznej postępowania
o podział majątku dorobkowego.”
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 1261
§ 1 k.p.c., w każdym piśmie procesowym należy podać
wartość przedmiotu sporu lub wartość przedmiotu zaskarżenia, jeżeli od tej
3
wartości zależy właściwość rzeczowa sądu, wysokość opłaty lub dopuszczalność
środka odwoławczego, a przedmiotem sprawy nie jest oznaczona kwota pieniężna.
Uczestnik postępowania o podział majątku wspólnego, wnosząc skargę
kasacyjną powinien w niej wskazać, zgodnie z art. 3984
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 13
§ 2 k.p.c., wartość przedmiotu zaskarżenia. Wskazana wartość przedmiotu
zaskarżenia nie jest jednak wiążąca dla sądu drugiej instancji, ani dla Sądu
Najwyższego, gdyż w tych stadiach postępowania art. 25 i 26 k.p.c. stosuje się
tylko odpowiednio (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2001 r.,
IV CZ 20/01, LEX nr 550948., z dnia 21 listopada 2001 r., I CZ 152/01, LEX nr
54322, z dnia 6 listopada 2002 r., III CZ 98/02, OSNC 2004, nr 1, poz. 11, i z dnia
18 maja 2006 r., IV CZ 34/06, LEX nr 200867). Praktyczne znaczenie tej weryfikacji
ujawnia się zwłaszcza w przypadkach oczywiście nieprawidłowego wskazania
wartości przedmiotu zaskarżenia w zamiarze zapewnienia sobie dostępu do skargi
kasacyjnej.
W tzw. sprawach działowych obowiązek podania we wniosku o wszczęcie
postępowania wartości przedmiotu sprawy (art. 511 w zw. z art. 187 § 1 pkt 1 i art.
19 § 2 k.p.c.), a w apelacji - wartości przedmiotu zaskarżenia (art. 368 § 2
w związku z art. 19 § 2 i art. 13 § 2 k.p.c.), został zmodyfikowany przez art. 684,
567 § 3 i art. 619 § 1 k.p.c. Zgodnie z tymi przepisami, ustalenie wartości
dzielonego majątku należy do sądu. Sąd meriti powinien więc zawsze, działając
z urzędu, wartość tę ustalić. W sprawie Sąd Rejonowy wartość tę ustalił na kwotę
1000 zł.
O dopuszczalności skargi kasacyjnej w sprawach o podział majątku
wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami rozstrzyga
wartość przedmiotu zaskarżenia (art. 5191
k.p.c.). Stosownie do treści art. 5191
§ 4
pkt 4 k.p.c. skarga kasacyjna nie przysługuje w sprawach dotyczących zniesienia
współwłasności i działu spadku, jeżeli wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa
niż sto pięćdziesiąt tysięcy złotych. Powołany przepis dotyczy wartości konkretnego
interesu skarżącego, a nie wartości całego przedmiotu działu. Wyznacza ją wartość
poszczególnych rzeczy i praw, których objęcie lub nieobjęcie rozstrzygnięciem sądu
albo sposób ich podziału kwestionuje skarżący. Tylko wyjątkowo, wartością
przedmiotu zaskarżenia może być wartość przedmiotu działu, jeśli skarżący
4
kwestionuje samą zasadę działu (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
23 marca 2010 r., IV CSK 2/10, z dnia 3 czerwca 2009 r., IV CSK 107/09, nie publ.,
z dnia 24 lipca 2008 r., IV CZ 53/08, nie publ., z dnia 30 maja 2007 r., IV CSK
120/07 nie publ. i z dnia 6 listopada 2002 r., III CZ 98/02, OSNC 2004, nr 1,
poz. 11).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono, że roszczenie o zwrot
nakładów dokonanych przez małżonków z majątku wspólnego, w czasie trwania
wspólności, na nieruchomość stanowiącą własność osoby trzeciej wchodzi w skład
majątku wspólnego i jako prawo majątkowe powinno ono być objęte
postępowaniem o podział majątku wspólnego (por. uchwała SN z dnia 3 kwietnia
1970 r., III CZP 18/70, OSNCP 1971, nr 2, poz. 18). Wprawdzie w tej części
wniosek skarżącego został oddalony, ze względu na spór pomiędzy uczestniczką
a matką wnioskodawcy co do tych nakładów, stanowiący przedmiot rozpoznania
w sprawie zawisłej przed Sądem Okręgowym w J., pod sygnaturą […], niemniej
bez względu na trafność tego rozstrzygnięcia brak podstaw do zakwestionowania,
w świetle stanowiska samego skarżącego, jak i materiału dowodowego zebranego
w sprawie, że wartość wydatków i nakładów z majątku wspólnego na nieruchomość
osoby trzeciej, w tym wypadku matki powoda była wyższa, niż wskazana w skardze
kasacyjnej wartość przedmiotu zaskarżenia. Niewątpliwie w takiej „wartości” tych
wydatków i nakładów wyrażał się interes skarżącego, a uczestniczka orzeczenia
nie zaskarżyła. Zaskarżone rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego należy uznać więc
za trafne, a tym samym zażalenie podlegało oddaleniu.
Na marginesie można zauważyć, że w judykaturze wyrażono pogląd, iż
pominięcie w postanowieniu o podziale majątku wspólnego małżonków
wierzytelności z tytułu nakładów poczynionych z tego majątku - w czasie trwania
wspólności majątkowej - na nieruchomość stanowiącą własność osoby trzeciej nie
pozbawia żadnego z małżonków (byłych małżonków) możliwości dochodzenia
połowy tej wierzytelności (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1987 r.,
III CZP 3/87, OSNC 1988, nr 2-3, poz. 34). Wyrażono także zapatrywanie, że dla
dokonania podziału majątku między małżonkami w odniesieniu do nakładów
poczynionych na majątek osoby trzeciej, które mogą stanowić przedmiot odrębnego
postępowania, w sytuacji gdy strony kwestionują wartość nakładów oraz ich
5
wysokość, sąd nie ma obowiązku ustalenia ich wartości. Nie jest to bowiem
niezbędne dla rozstrzygnięcia sprawy podziału, ani też rozliczeń między
małżonkami (por. uchwała SN z dnia 19 grudnia 1973 r., III CZP 65/73, OSNC
1974, z. 10, poz. 164). Dokonując podziału sąd może określić ułamkowe udziały
byłych małżonków (w sposób ułamkowy) nie określając wartości wierzytelności
przysługującej małżonkom z tytułu nakładów poczynionych na majątek osoby
trzeciej.
Odnosząc się do zarzutu wnioskodawcy naruszenia przez sąd art. 3984
§ 1
k.p.c. w zw. z art. 229 k.p.c. należy zauważyć, że wskazanie przez wnioskodawcę
wartości przedmiotu sporu oraz wartości przedmiotu zaskarżenia, stanowiło
realizację obowiązku, wynikającego wprost z unormowania zawartego w art. 1261
§ 1 k.p.c., i nie było przyznaniem wartości wydatków i nakładów z majątku
wspólnego na nieruchomość osoby trzeciej w rozumieniu wskazanego przepisu.
Z tych względów, na podstawie art. 39814
§ 1 w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c., Sąd
Najwyższy orzekł, jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
Dnia 23 marca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z wniosku R. T.
przy uczestnictwie K. T.
o zniesienie współwłasności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 23 marca 2011 r.,
zażalenia wnioskodawcy na postanowienie Sądu Okręgowego w J.
z dnia 19 listopada 2010 r.,
oddala zażalenie.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 19 listopada 2010 r. Sąd Okręgowy w J., odrzucił
skargę kasacyjną R. T. od oddalającego apelację wnioskodawcy postanowienia
Sądu Okręgowego w J. z dnia 26 sierpnia 2010 r., wobec oznaczenia przez
skarżącego wartości przedmiotu zaskarżenia na kwotę 91 800 zł, która nie
przekroczyła progu dopuszczalności wniesienia tego środka zaskarżenia (art. 5191
§ 4 pkt 4 k.p.c.).
W sprawie postanowieniem z dnia 28 kwietnia 2010 r. Sąd Rejonowy w L.
ustalił wartość podzielonego majątku wspólnego byłych małżonków R. T. i K. T. na
kwotę 1000 zł i oddalił wniosek wnioskodawcy o rozliczenie nakładów z majątku
wspólnego na zakup w dniu 12 lipca 2004 r. przez matkę wnioskodawcy działki
budowlanej z budynkiem w trakcie budowy. Według skarżącego nakłady z majątku
wspólnego na zakup tej nieruchomości oraz kontynuowanie budowy do chwili
ustania wspólności ustawowej wyniosły 90 000 zł. Stanowisko to potwierdził
wnioskodawca na rozprawie w dniu 20 kwietnia 2010 r. i w związku z tym także na
kwotę 91 800 zł oznaczył wartość przedmiotu zaskarżenia apelacyjnego.
Postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 19 listopada 2010 r. zostało przez
wnioskodawcę zaskarżone w całości zażaleniem, w którym wniósł o jego uchylenie.
Wnioskodawca podniósł, że Sąd dopuścił się naruszenia przepisów postępowania,
wskutek przyjęcia podanej przez wnioskodawcę wartości przedmiotu zaskarżenia
jako właściwej, podczas gdy art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 684 k.p.c. stanowią, że
ustalenie wartości majątku wspólnego należy do sądu. Ponadto wnioskodawca
podniósł naruszenie przez sąd art. 3984
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 229 k.p.c.
„polegające na nakazaniu wnioskodawcy podania wartości przedmiotu zaskarżenia
w sytuacji, gdy okoliczność ta może być przyjęta przez uczestniczkę postępowania
za oświadczenie wiedzy i może wywierać skutki w sferze faktycznej postępowania
o podział majątku dorobkowego.”
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 1261
§ 1 k.p.c., w każdym piśmie procesowym należy podać
wartość przedmiotu sporu lub wartość przedmiotu zaskarżenia, jeżeli od tej
3
wartości zależy właściwość rzeczowa sądu, wysokość opłaty lub dopuszczalność
środka odwoławczego, a przedmiotem sprawy nie jest oznaczona kwota pieniężna.
Uczestnik postępowania o podział majątku wspólnego, wnosząc skargę
kasacyjną powinien w niej wskazać, zgodnie z art. 3984
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 13
§ 2 k.p.c., wartość przedmiotu zaskarżenia. Wskazana wartość przedmiotu
zaskarżenia nie jest jednak wiążąca dla sądu drugiej instancji, ani dla Sądu
Najwyższego, gdyż w tych stadiach postępowania art. 25 i 26 k.p.c. stosuje się
tylko odpowiednio (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2001 r.,
IV CZ 20/01, LEX nr 550948., z dnia 21 listopada 2001 r., I CZ 152/01, LEX nr
54322, z dnia 6 listopada 2002 r., III CZ 98/02, OSNC 2004, nr 1, poz. 11, i z dnia
18 maja 2006 r., IV CZ 34/06, LEX nr 200867). Praktyczne znaczenie tej weryfikacji
ujawnia się zwłaszcza w przypadkach oczywiście nieprawidłowego wskazania
wartości przedmiotu zaskarżenia w zamiarze zapewnienia sobie dostępu do skargi
kasacyjnej.
W tzw. sprawach działowych obowiązek podania we wniosku o wszczęcie
postępowania wartości przedmiotu sprawy (art. 511 w zw. z art. 187 § 1 pkt 1 i art.
19 § 2 k.p.c.), a w apelacji - wartości przedmiotu zaskarżenia (art. 368 § 2
w związku z art. 19 § 2 i art. 13 § 2 k.p.c.), został zmodyfikowany przez art. 684,
567 § 3 i art. 619 § 1 k.p.c. Zgodnie z tymi przepisami, ustalenie wartości
dzielonego majątku należy do sądu. Sąd meriti powinien więc zawsze, działając
z urzędu, wartość tę ustalić. W sprawie Sąd Rejonowy wartość tę ustalił na kwotę
1000 zł.
O dopuszczalności skargi kasacyjnej w sprawach o podział majątku
wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami rozstrzyga
wartość przedmiotu zaskarżenia (art. 5191
k.p.c.). Stosownie do treści art. 5191
§ 4
pkt 4 k.p.c. skarga kasacyjna nie przysługuje w sprawach dotyczących zniesienia
współwłasności i działu spadku, jeżeli wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa
niż sto pięćdziesiąt tysięcy złotych. Powołany przepis dotyczy wartości konkretnego
interesu skarżącego, a nie wartości całego przedmiotu działu. Wyznacza ją wartość
poszczególnych rzeczy i praw, których objęcie lub nieobjęcie rozstrzygnięciem sądu
albo sposób ich podziału kwestionuje skarżący. Tylko wyjątkowo, wartością
przedmiotu zaskarżenia może być wartość przedmiotu działu, jeśli skarżący
4
kwestionuje samą zasadę działu (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
23 marca 2010 r., IV CSK 2/10, z dnia 3 czerwca 2009 r., IV CSK 107/09, nie publ.,
z dnia 24 lipca 2008 r., IV CZ 53/08, nie publ., z dnia 30 maja 2007 r., IV CSK
120/07 nie publ. i z dnia 6 listopada 2002 r., III CZ 98/02, OSNC 2004, nr 1,
poz. 11).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono, że roszczenie o zwrot
nakładów dokonanych przez małżonków z majątku wspólnego, w czasie trwania
wspólności, na nieruchomość stanowiącą własność osoby trzeciej wchodzi w skład
majątku wspólnego i jako prawo majątkowe powinno ono być objęte
postępowaniem o podział majątku wspólnego (por. uchwała SN z dnia 3 kwietnia
1970 r., III CZP 18/70, OSNCP 1971, nr 2, poz. 18). Wprawdzie w tej części
wniosek skarżącego został oddalony, ze względu na spór pomiędzy uczestniczką
a matką wnioskodawcy co do tych nakładów, stanowiący przedmiot rozpoznania
w sprawie zawisłej przed Sądem Okręgowym w J., pod sygnaturą […], niemniej
bez względu na trafność tego rozstrzygnięcia brak podstaw do zakwestionowania,
w świetle stanowiska samego skarżącego, jak i materiału dowodowego zebranego
w sprawie, że wartość wydatków i nakładów z majątku wspólnego na nieruchomość
osoby trzeciej, w tym wypadku matki powoda była wyższa, niż wskazana w skardze
kasacyjnej wartość przedmiotu zaskarżenia. Niewątpliwie w takiej „wartości” tych
wydatków i nakładów wyrażał się interes skarżącego, a uczestniczka orzeczenia
nie zaskarżyła. Zaskarżone rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego należy uznać więc
za trafne, a tym samym zażalenie podlegało oddaleniu.
Na marginesie można zauważyć, że w judykaturze wyrażono pogląd, iż
pominięcie w postanowieniu o podziale majątku wspólnego małżonków
wierzytelności z tytułu nakładów poczynionych z tego majątku - w czasie trwania
wspólności majątkowej - na nieruchomość stanowiącą własność osoby trzeciej nie
pozbawia żadnego z małżonków (byłych małżonków) możliwości dochodzenia
połowy tej wierzytelności (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1987 r.,
III CZP 3/87, OSNC 1988, nr 2-3, poz. 34). Wyrażono także zapatrywanie, że dla
dokonania podziału majątku między małżonkami w odniesieniu do nakładów
poczynionych na majątek osoby trzeciej, które mogą stanowić przedmiot odrębnego
postępowania, w sytuacji gdy strony kwestionują wartość nakładów oraz ich
5
wysokość, sąd nie ma obowiązku ustalenia ich wartości. Nie jest to bowiem
niezbędne dla rozstrzygnięcia sprawy podziału, ani też rozliczeń między
małżonkami (por. uchwała SN z dnia 19 grudnia 1973 r., III CZP 65/73, OSNC
1974, z. 10, poz. 164). Dokonując podziału sąd może określić ułamkowe udziały
byłych małżonków (w sposób ułamkowy) nie określając wartości wierzytelności
przysługującej małżonkom z tytułu nakładów poczynionych na majątek osoby
trzeciej.
Odnosząc się do zarzutu wnioskodawcy naruszenia przez sąd art. 3984
§ 1
k.p.c. w zw. z art. 229 k.p.c. należy zauważyć, że wskazanie przez wnioskodawcę
wartości przedmiotu sporu oraz wartości przedmiotu zaskarżenia, stanowiło
realizację obowiązku, wynikającego wprost z unormowania zawartego w art. 1261
§ 1 k.p.c., i nie było przyznaniem wartości wydatków i nakładów z majątku
wspólnego na nieruchomość osoby trzeciej w rozumieniu wskazanego przepisu.
Z tych względów, na podstawie art. 39814
§ 1 w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c., Sąd
Najwyższy orzekł, jak w sentencji.