Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 maja 2011 r.
II PK 6/11
Wypowiedzenie zmierzające do zmiany warunków umowy o pracę w sy-
tuacji określonej w art. 24113
§ 2 k.p. nie jest wyłączone, gdy pracownik upraw-
niony do urlopu wychowawczego korzysta z obniżenia wymiaru czasu pracy na
podstawie art. 1868
k.p.
Przewodniczący SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec, Sędziowie SN:
Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca), Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 maja 2011 r. sprawy z
powództwa Angeliki J. przeciwko E.S. Spółce z o.o. w K. o przywrócenie na po-
przednie warunki pracy i płacy, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wy-
roku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia
24 sierpnia 2010 r. […]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie do ponownego rozpoznania
oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z 24 sierpnia 2010 r. oddalił apelację
pozwanego pracodawcy E.S. Spółki z o.o. w K. od wyroku Sądu Rejonowego dla m.
st. Warszawy z 10 lutego 2010 r., który przywrócił powódce Angelice J. poprzednie
warunki pracy i płacy. Powódka po urlopie macierzyńskim uzyskała od kwietnia 2009
r. roczne obniżenie wymiaru czasu pracy (o 1/10 etatu) na podstawie art. 1867
k.p. Z
końcem lipca 2009 r. pozwany wypowiedział jej warunki umowy o pracę w części
dotyczącej zasad wynagradzania wobec zmian w regulaminie wynagradzania wpro-
wadzonych przez zarząd spółki uchwałą z 14 maja 2009 r. Podstawą wypowiedzenia
były przepisy art. 42 k.p. w związku z art. 772
§ 5 k.p. oraz art. 24113
§ 2 zdanie dru-
gie k.p. Nowe zasady wynagradzania na jej stanowisku były mniej korzystne. Sąd
2
Rejonowy wypowiedzenie uznał za bezprawne na podstawie art. 1868
§ 1 k.p., gdyż
ochrona zatrudnienia wynikająca z tego przepisu wyklucza wypowiedzenie na pod-
stawie art. 42 k.p. w związku z art. 772
§ 5 k.p. oraz art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p.
Sąd Rejonowy nie zgodził się z zarzutem pracodawcy, że była to regulacja szcze-
gólna do przepisu art. 1868
k.p. Ten ostatni przepis jako późniejszy wyłącza art.
24113
§ 2 k.p. (lex posteriori derogat legi priori) i określa zamknięty katalog możliwo-
ści wypowiedzenia umowy o pracę. Sąd Okręgowy w uzasadnieniu oddalenia apela-
cji pozwanego za prawidłowe uznał stanowisko Sądu Rejonowego, że art. 24113
§ 2
k.p. nie jest przepisem szczególnym do ochrony z art. 1868
§ 1 k.p., który wprowadza
szeroki zakaz wypowiadania umowy o pracę oraz ściśle określa przypadki, w których
wypowiedzenie jest możliwe. W chwili ustanowienia regulacji z art. 1868
§ 1 k.p. (6
grudnia 2008 r.) przepis art. 24113
§ 2 k.p. już istniał i ustawodawca rozwiązania wy-
nikającego z tego przepisu nie wprowadził do art. 1868
§ 1 k.p.
Skarga kasacyjna zarzuciła naruszenie: 1) art. 1868
§ 1 k.p. w związku z art.
42 § 1 k.p. i art. 24113
§ 2 k.p. oraz art. 772
§ 5 k.p., przez błędną wykładnię i przyję-
cie, że art. 1868
§ 1 k.p. zawiera zamknięty katalog przypadków, w których dopusz-
czalne jest wypowiedzenie warunków umowy o pracę pracownikowi uprawnionemu
do urlopu wychowawczego korzystającemu z obniżonego wymiaru czasu pracy na
podstawie art. 1867
k.p., świadczący o bezwzględnej ochronie tych pracowników
przed wypowiedzeniem, której nie uchyla art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p. oraz uzna-
nie, że nie stanowi on lex generalis względem art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p. Wy-
kładnia systemowa i funkcjonalna oraz reguły kolizyjne przemawiają za przyjęciem, iż
wypowiedzenie zmieniające warunki umowy o pracę (tj. dokonane w trybie art. 42 § 1
k.p. w związku z art. 24113
oraz w związku z art. 772
§ 5 k.p.) możliwe jest również w
przypadku niekorzystnej zmiany regulaminu wynagradzania; 2) art. 24113
§ 2 k.p. w
związku z art. 772
§ 5 k.p., przez jego błędną wykładnię i przez to jego niezastoso-
wanie, tj. przyjęcie, że nie jest dopuszczalne wprowadzenie mniej korzystnych posta-
nowień regulaminu wynagradzania w drodze wypowiedzenia zmieniającego wobec
pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego w okresie od dnia złożenia
przez niego wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy do dnia powrotu do nieobni-
żonego czasu pracy, nie dłużej niż przez 12 miesięcy, a tym samym przyjęcie, że art.
24113
§ 2 k.p. nie wyłącza ochrony przed wypowiedzeniem warunków umowy o pracę
przewidzianej w art. 1868
§ 1 k.p. w związku z art. 42 k.p. oraz uznanie, że art. 24113
§ 2 k.p. nie stanowi lex specialis względem art. 1868
§ 1 k.p. Wykładnia literalna,
3
systemowa i funkcjonalna art. 24113
§ 2 k.p. w związku z art. 772
§ 5 k.p. oraz reguły
kolizyjne przemawiają za przyjęciem, iż wypowiedzenie warunków umowy o pracę
możliwe jest również w przypadku niekorzystnej zmiany regulaminu wynagradzania;
3) art. 328 k.p.c., przez niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku.
Pozwany wniósł o oddalenie skargi i zasądzenie kosztów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest zasadna. Zaskarżony wyrok został oparty na błędnej wykładni i
niewłaściwemu zastosowaniu prawa. Z przepisu art. 1868
§ 1 k.p., według którego
„rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę jest dopuszczalne tylko w razie ogło-
szenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uza-
sadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika”, nie
wynika, że poza tymi przypadkami pracownikowi przysługuje bezwzględna ochrona
stosunku pracy. Gdyby akceptować stanowisko zaskarżonego wyroku, to pracowni-
kowi w sytuacji określonej w tym przepisie (alternatywnej formie urlopu wychowaw-
czego) przysługiwałaby ochrona stosunku pracy prawie że absolutna, gdyż likwida-
cja, upadłość czy rozwiązanie umowy o pracę na podstawie art. 52 k.p. to sytuacje w
istocie wyjątkowe. Należałoby wówczas stwierdzić, że nie mają zastosowania inne
regulacje, na podstawie których prawodawca zezwala wypowiedzieć umowę o pracę
mimo przyznanej pracownikom ochrony zatrudnienia. Założenie takie nie jest prawi-
dłowe. Nie powinno budzić wątpliwości, że przepisy ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników (dalej: ustawa z 2003 r.) mogą stanowić podstawę
rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem w okresie urlopu wychowawczego także
w sytuacjach, gdy nie zachodzą przesłanki przewidziane w art. 1861
§ 1 zdaniu dru-
gim k.p. (uchwała Sądu Najwyższego z 15 lutego 2006 r., II PZP 13/05, OSNP 2006
nr 21-22, poz. 315). Taki sam przepis o możliwości rozwiązania umowy o pracę w
razie upadłości lub likwidacji pracodawcy jest w art. 1868
§ 1 zdanie drugie k.p. Nie
może być kwestionowane, że przepis ten nie uniemożliwia wypowiedzenia umowy o
pracę na podstawie przepisów ustawy z 2003 r. (art. 5, art. 10), choć ustawa ta wo-
bec niektórych pracowników chronionych dopuszcza tylko wypowiedzenie zmieniają-
ce (art. 5 ust. 5). W tej sprawie należy więc stwierdzić, iż reguła ujęta w zdaniu dru-
gim art. 1868
§ 1 k.p. nie uzasadnia tezy, że regulacja ta wyłącza inne przepisy, które
4
pozwalają wypowiedzieć pracownikowi umowę. Bez zdania drugiego w art. 1868
§ 1
k.p. mogłoby być wątpliwe, czy ochrona przewidziana w tym przepisie przysługuje
nawet w wypadku likwidacji lub upadłości pracodawcy, a to wobec brzmienia art. 411
§ 1 k.p.
Odrębną do art. 1868
k.p. regulację stanowi przepis art. 24113
§ 2 k.p., który
wyłącza jakąkolwiek ochronę stosunku pracy w razie zmian prawa płacowego
(układu lub regulaminu wynagradzania) na mniej korzystne. Zgodnie z jego brzmie-
niem korzystniejsze postanowienia układu, z dniem jego wejścia w życie, zastępują z
mocy prawa wynikające z dotychczasowych przepisów prawa pracy warunki umowy
o pracę lub innego aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy. Nato-
miast postanowienia układu mniej korzystne dla pracowników wprowadza się w dro-
dze wypowiedzenia pracownikom dotychczasowych warunków umowy o pracę lub
innego aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy. Przy wypowiedze-
niu dotychczasowych warunków umowy o pracę lub innego aktu stanowiącego pod-
stawę nawiązania stosunku pracy nie mają zastosowania przepisy ograniczające
dopuszczalność wypowiadania warunków takiej umowy lub aktu. Pracodawca ma
prawo do zmiany prawa płacowego i z przepisu art. 24113
k.p. wynika, że zmiana
prawa płacowego (układu lub regulaminu wynagradzania w związku z art. 772
§ 5
k.p.) ma charakter powszechny, gdyż odnosi się podmiotowo do wszystkich pracow-
ników objętych tą zmianą, ze względu na generalny (normatywny) charakter norm
tego prawa.
Ta sprawa dotyczy tylko kwestii samej dopuszczalności wypowiedzenia, dlate-
go ważne jest zwrócenie uwagi, że regulacja z art. 24113
§ 2 k.p. jest jednoznaczna,
gdyż prawa pracodawcy do zmiany warunków wynagradzania po zmianie układu
(regulaminu wynagrodzenia) na mniej korzystne nie ogranicza żaden przypadek
ochrony pracowniczego zatrudnienia. Ustawodawca wszak stwierdził, że nie mają
wówczas zastosowania przepisy ograniczające dopuszczalność wypowiadania
umowy o pracę. Jest to zatem regulacja nawet silniejsza niż przewidziana w ustawie
z 2003 r., która zastrzega wszak gradację stopnia ochrony zatrudnienia (art. 5 ust. 5).
Z art. 24113
k.p. wynika, że prawo płacowe ma obowiązywać jednakowo wszystkich
pracowników, stąd przepis, że przy wprowadzeniu zmian nawet na niekorzyść nie
mają zastosowania przepisy ograniczające dopuszczalność wypowiadania umów o
pracę lub innych aktów stanowiących podstawę stosunku pracy. Jeżeli by więc
uznać, że przepis art. 24113
§ 2 k.p. nie ma zastosowania do sytuacji określonej w
5
art. 1868
k.p., to ustawodawca musiałby to wyraźnie zastrzec, przy czym stanowiłoby
to jedyny wyjątek na gruncie regulacji z art. 24113
§ 2 k.p. wyłączającej przepisy
ograniczające dopuszczalność wypowiadania umów o pracę.
Przy akceptacji stanowiska zaskarżonego wyroku dochodziłoby do sytuacji
różnicowania (niepodlegania) pracowników wobec nowego prawa płacowego nie ze
względu na samo zatrudnienie, lecz tylko ze względu na czasowy zbieg uprawnień
do urlopu wychowawczego oraz zmiany prawa płacowego na niekorzyść pracowni-
ków. Wówczas w gorszej sytuacji byliby pracownicy, którym okres 12 miesięcy z art.
1868
k.p. upłynął przed zmianą prawa płacowego albo rozpoczynałby się po wprowa-
dzeniu zmiany prawa płacowego. Regulacje art. 1868
k.p. i art. 24113
k.p. nie pozo-
stają jednak w zakresowej kolizji, gdyż zmiana prawa płacowego nie podważa tego
co stanowi istotę rozwiązania z art. 1868
k.p., to jest korzystania z obniżenia wymiaru
czasu pracy. Ponadto art. 24113
§ 2 k.p. nie wyklucza rozwiązania, które umożliwia
pracownikowi kontrolę wypowiedzenia w aspekcie zasadności i zgodności z prawem
(art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 42 § 1 k.p.). Innymi słowy, przedmiot regulacji prze-
pisu art. 24113
k.p. jest odrębny od art. 1868
k.p. i dla uniknięcia jakichkolwiek wątpli-
wości ustawodawca wyraźnie stwierdził, że nie mają zastosowania przepisy ograni-
czające dopuszczalność wypowiadania umowy o pracę. Wypowiedzenie zmierzające
do zmiany warunków umowy o pracę w sytuacji z art. 24113
§ 2 k.p nie jest wyłączo-
ne, gdy pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego korzysta z obniżenia wy-
miaru czasu pracy na podstawie art. 1868
k.p.
Błędne było również założenie, że przepis art. 1868
k.p. jako późniejszy wyłą-
cza wcześniejszy przepis art. 24113
§ 2 k.p. rzecz w tym, że pierwszy przepis nie
zajmuje się w ogóle materią uregulowaną w drugim przepisie, który nadal stanowi
regulację szczególną. Nieuprawnione było więc wnioskowanie, że przepis późniejszy
uchyla działanie przepisu wcześniejszego, gdyż przedmioty obu regulacji (przepisów)
są odrębne. Należało dostrzec, że ochrona z art. 1868
k.p. wynika z ustawy oraz to,
że prawo do zmiany prawa płacowego również wynika z ustawy i ustawodawca wy-
klucza tu konflikt tych regulacji, właśnie przez jasne postanowienie w tym drugim
przepisie, że nie mają zastosowania przepisy ograniczające dopuszczalność wypo-
wiadania umów o pracę w przypadku wypowiadania warunków płacowych. W tym
znaczeniu przepis art. 24113
§ 2 k.p. jest przepisem szczególnym do art. 1868
k.p.
Innymi słowy, przepis późniejszy nie uchyla przedmiotowo innej regulacji w przepisie
wcześniejszym. W art. 1868
k.p. nie musi być więc zastrzeżone (napisane), że pra-
6
codawca może stosować rozwiązanie z art. 24113
§ k.p., gdyż wówczas powstałaby
niepotrzebna wątpliwość czy stosuje się również przepisy ustawy z 2003 r.
W systemie prawa zdarzenie ocenia się na podstawie wszystkich przepisów
prawa mających do niego zastosowanie. Zakres zaskarżonego rozstrzygnięcia doty-
czy tylko pytania czy pracodawca mógł zastosować wypowiedzenie zmieniające na
podstawie art. 24113
§ 2 k.c. w związku z art. 772
§ 5 k.p. W tej sprawie Sąd Najwyż-
szy mógł się tylko wypowiedzieć, czy w sprawie miał zastosowanie art. 24113
§ 2 k.p.
w związku z art. 772
§ 5 k.p. w związku z art. 42 k.p. Odpowiedź jest pozytywna. Wy-
rok podlega więc uchyleniu, gdyż Sąd nie rozpoznał sprawy w pozostałym zakresie
zgodnie z art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 42 k.p.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 39815
§ 1 k.p.c.
oraz art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.
========================================