Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 301/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 czerwca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z wniosku Z. S.
przeciwko Wojskowemu Biuru Emerytalnemu
o wysokość świadczenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 7 czerwca 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 29 kwietnia 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2010 r., Sąd Apelacyjny oddalił apelację
wnioskodawcy Z. S. od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 21 września 2009 r., którym oddalono jego odwołanie od
decyzji Wojskowego Biura Emerytalnego z dnia 23 grudnia 2008 r., odmawiającej
2
ponownego ustalenia wysokości pobieranej emerytury wojskowej z powołaniem się
na art. 6, 31 ust. 1 i art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 roku o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r.
Nr 8, poz. 66 ze zm.). Wojskowy organ emerytalny uznał, że żądanie
wnioskodawcy ustalenia wysokości świadczenia z uwzględnieniem zasad
waloryzacji obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1999 r. nie znajduje
uzasadnienia w obowiązujących przepisach, stąd też brak podstaw do wypłaty
dochodzonego wyrównania świadczenia. Od powyższej decyzji wnioskodawca
złożył odwołanie domagając się jej uchylenia, a także stwierdzenia nieważności
wszystkich decyzji waloryzacyjnych wydanych po dniu 1 stycznia 1999 r. oraz
zobligowania organu emerytalnego do ponownego ustalenia wysokości emerytury,
wypłaty wyrównania świadczenia i odsetek.
Sąd pierwszej instancji, oddalając wyrokiem z dnia 21 września 2009 r.
odwołanie wnioskodawcy, ustalił następujący stan faktyczny: wnioskodawca ma
ustalone prawo do emerytury wojskowej od dnia 1 listopada 1997 r. Wojskowy
organ emerytalny dokonywał waloryzacji świadczenia odwołującego się na
podstawie art. 6 ust. 1 powyższej ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
oraz ich rodzin. Wskazany przepis stanowił, iż emerytury i renty podlegają
waloryzacji w takim samym stopniu i terminie, w jakim następuje wzrost uposażenia
zasadniczego żołnierzy zawodowych pozostających w służbie i zajmujących
analogiczne stanowiska. Treść powołanego przepisu uległa zmianie z dniem
wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz.
1227 ze zm.), o czym stanowił art. 159 pkt 1 tej ustawy. Od dnia 1 stycznia 1999 r.
do waloryzacji emerytur i rent żołnierzy zawodowych stosuje się zasady
przewidziane przez przepisy ustawy o emeryturach rentach z FUS. W dniu 12
grudnia 2008 r. wnioskodawca złożył wniosek o ponowne ustalenie wysokości jego
świadczeń emerytalnych wypłacanych przez wojskowy organ emerytalny po dniu 1
stycznia 1999 r. oraz wypłacenie wraz z odsetkami kwot, które wynikają z różnicy
między wysokością przysługujących mu – w jego ocenie - świadczeń a wysokością
świadczeń wypłaconych. Ponadto domagał się stwierdzenia nieważności decyzji
waloryzacyjnych wydanych po dniu 1 stycznia 1999 r.
3
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego pełnomocnik
wnioskodawcy, zarzucając naruszenie prawa materialnego poprzez błędną
wykładnię art. 6 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 roku o zaopatrzeniu emerytalnym
żołnierzy oraz ich rodzin i przyjęcie, że przepis ten w brzmieniu nadanym przez art.
159 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ma
zastosowanie do osób, które uzyskały prawo do emerytury przed dniem 1 stycznia
1999 r., oraz błędną wykładnię art. 6 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy oraz ich rodzin w związku z art.2, art. 32, art.
64 i art. 67 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i przyjęcie, że art. 6 jest zgodny z
zasadami sprawiedliwości społecznej, równości, ochrony własności i praw
majątkowych oraz gwarancją zabezpieczenia społecznego, a jako taki daje
podstawy do uznania decyzji Wojskowego Biura Emerytalnego za prawidłowe, a
także przepisów postępowania – art. 379 k.p.c. w związku z art. 1, art. 2, art. 199
k.p.c., mające istotny wpływ na wynik sprawy z uwagi na nieuwzględnienie przez
Sąd Apelacyjny nieważności postępowania wynikającej z niedopuszczalności drogi
sądowej przed sądem powszechnym w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji
waloryzacyjnych, wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku oraz wyroku
Sądu Okręgowego ze zniesieniem postępowania (na podstawie art. 39819
k.p.c.) i
przekazanie sprawy do rozpoznania właściwemu organowi zgodnie z art. 464
k.p.c., ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania wraz z orzeczeniem o kosztach
postępowania, w tym o kosztach zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Oceniając na wstępie kwestię podniesionej nieważności postępowania,
przede wszystkim trzeba przypomnieć, że stosownie do art. 32 ust. 2 ustawy o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy oraz ich rodzin decyzje ostateczne, od których
nie zostało wniesione odwołanie do właściwego sądu, mogą być z urzędu przez
wojskowy organ emerytalny zmienione, uchylone lub unieważnione, na zasadach
określonych w przepisach ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks
postępowania administracyjnego. Na tle tego przepisu Sąd Najwyższy w uchwale z
dnia 7 kwietnia 2010 r., II UZP 3/10 (OSNP 2010/17-18/217), przyjął, że w sprawie
z odwołania od decyzji Wojskowego Biura Emerytalnego odmawiającej
4
stwierdzenia nieważności decyzji tego Biura podjętej po 1 stycznia 1999 r., droga
sądowa przed sądem powszechnym jest niedopuszczalna. Stanowisko to jednak
nie zostało w orzecznictwie zaakceptowane. Sąd Najwyższy w składzie
powiększonym podjął w dniu 23 marca 2011 r. uchwałę I UZP 3/10
(niepublikowaną), której nadano moc zasady prawnej, według której od decyzji
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (organu rentowego) wydanej na podstawie art.
83a ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) w
przedmiocie nieważności decyzji przysługuje odwołanie do właściwego sądu pracy i
ubezpieczeń społecznych. Uchwała ta, mimo że odnosi się do powołanego w niej
przepisu ustawy systemowej, będzie oczywiście miała zastosowanie także do
stwierdzenia nieważności decyzji w oparciu o art. 32 ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy oraz ich rodzin, co w okolicznościach sprawy oznacza, że
podniesiony w skardze zarzut nieważności postępowania, ze względu na orzekanie
przez sądy powszechne w sprawie, która nie należy do ich kompetencji, nie jest
uzasadniony. Innymi słowy uznanie przez Sąd Apelacyjny, że brak podstaw do
stwierdzenia nieważności decyzji waloryzacyjnych wydanych po dniu 1 stycznia
1999 r. jest procesowo w pełni uprawnione.
Przechodząc do zarzutów naruszenia prawa materialnego, prezentowanych
w skardze kasacyjnej, trzeba stwierdzić, że podnoszona w skardze kwestia została
rozstrzygnięta w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 grudnia 1999 r., K
4/99 (OTK 1999 nr 7, poz. 65). W powołanym orzeczeniu Trybunał stwierdził, że
art. 159 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach, zrównujący w art. 6 ustawy o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych zasady waloryzacji świadczeń
wojskowych z zasadami waloryzacji przewidzianymi w przepisach ustawy o
emeryturach i rentach, nie narusza wyrażonej w art. 2 Konstytucji RP zasady
ochrony praw nabytych. Wskazane orzeczenie jednoznacznie odnosi się przede
wszystkim do osób, którym przed dniem 1 stycznia 1999 r. przysługiwało prawo
podmiotowe do świadczenia z zaopatrzenia wojskowego nabyte albo na podstawie
indywidualnego aktu organu władzy, albo wprost na podstawie ustawy. W
uzasadnieniu wyroku Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że poprzez zmianę metody
waloryzacji przysługujących świadczeń (ich podwyższania) nie doszło do
5
pozbawienia prawa do świadczeń ani ich waloryzacji, natomiast naruszenie
oczekiwań określonej grupy świadczeniobiorców co do przewidywanego poziomu
przyszłych świadczeń nie stanowi samo przez się naruszenia prawa do waloryzacji,
a w konsekwencji - niezgodnego z ustawą zasadniczą arbitralnego ograniczenia
zasady ochrony praw nabytych. Nie budzi wątpliwości, że ustawa o emeryturach i
rentach nie zmodyfikowała sposobu waloryzacji wojskowych świadczeń
emerytalno-rentowych z mocą wsteczną, ale na przyszłość, a sam mechanizm
(metoda) podwyższania ustalonych już świadczeń nie jest równoznaczny z prawem
do waloryzacji i nie jest jego istotą, o czym wyżej była mowa. Nie jest również trafny
pogląd skarżącego, że prawo do świadczenia emerytalno-rentowego obejmuje
prawo do konkretnego sposobu zarówno jego obliczania, jak i waloryzowania.
Czym innym jest bowiem ukształtowane prawo podmiotowe do świadczenia
emerytalno-rentowego i sposobu ustalenia podstawy wymiaru jego wysokości, a
czym innym sposób waloryzowania (podwyższania) na przyszłość ustalonego już
świadczenia. W uzasadnieniu wyroku z dnia 1 września 2010 r., II UK 97/10 (dotąd
niepublikowany) Sąd Najwyższy wskazał m.in., powołując się na stanowisko
wyrażone w wskazanym wyżej wyroku Trybunału Konstytucyjnego, że „przy
wprowadzonej kompleksowej i gruntownej zmianie systemu ubezpieczeń
społecznych zasada równości uzasadnia modyfikację sfery dotychczasowych
uprawnień, chyba że miałyby one uzasadnienie w treści obowiązujących przepisów
konstytucyjnych, co jednak nie ma miejsca w rozpatrywanej sprawie”. W ocenie
Trybunału, „istotna podmiotowo różnica (podstawa zróżnicowania statusu
prawnego) ma tu miejsce do czasu pozostawania w służbie (…), natomiast później
osoba taka staje się przede wszystkim emerytem i winna zasadniczo podlegać
ogólnym regulacjom dotyczącym tej grupy osób.”. Należy więc przyjąć, że
dostosowanie po dniu 1 stycznia 1999 r. mechanizmów waloryzacji emerytur
wojskowych do powszechnych, jednolitych i równych dla wszystkich
ubezpieczonych reguł waloryzowania świadczeń emerytalno-rentowych nastąpiło w
drodze uprawnionej ingerencji ustawodawcy, który nie naruszył tzw. ekspektatyw
maksymalnie ukształtowanych, do jakich nie zalicza się stosowania na przyszłość
mechanizmów waloryzowania tych świadczeń. Tego typu mechanizmy mogą być
zatem legislacyjnie modyfikowane z mocą ex nunc. Ustawodawca nie tylko był
6
legitymowany, ale nawet zobowiązany do realizacji zawartej w art. 32 ust. 1
Konstytucji RP zasady równości wobec prawa wszystkich obywateli znajdujących
się w podobnej sytuacji prawnej (tu: posiadających status emeryta), a w
szczególności do zapewnienia zasady równości wszystkich ubezpieczonych
niezależnie od systemu ubezpieczeń społecznych (zaopatrzeniowego lub
powszechnego), któremu podlegają. W takim postrzeganiu normatywnym,
określona data zakończenia służby wojskowej i uzyskanie uprawnień z wojskowego
zaopatrzenia emerytalnego nie jest usprawiedliwionym kryterium zróżnicowania
wojskowych uprawnień zaopatrzeniowych dla utrzymania korzystniejszego
mechanizmu waloryzacji „starszych” emerytur wojskowych w porównaniu do tego
samego typu świadczeń, które uprawnieni nabywają po dniu 1 stycznia 1999 r. i
które następnie miałyby podlegać mniej korzystnym sposobom waloryzacji (...)”.
Tym samym wskazana w skardze kasacyjnej potrzeba wykładni przepisów
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej - art. 2, który wskazuje, że Rzeczpospolita
Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady
sprawiedliwości społecznej, art. 32 według którego 1. Wszyscy są wobec prawa
równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.
2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub
gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny, art. 67 – 1. Obywatel ma prawo do
zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę
lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy
zabezpieczenia społecznego określa ustawa. 2. Obywatel pozostający bez pracy
nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do
zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa, oraz art. 64
ust. 1 i 2 Konstytucji - 1. Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych
oraz prawo dziedziczenia. 2. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo
dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej – w związku z art.
6 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 roku o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy oraz
ich rodzin w związku z art. 159 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i
rentach z FUS w kontekście zasad sprawiedliwości społecznej, równości, ochrony
własności i praw majątkowych oraz gwarancją zabezpieczenia społecznego, nie
znajduje uzasadnienia.
7
Z tych wszystkich względów na podstawie art. 39814
k.p.c. Sąd Najwyższy
oddalił skargę kasacyjną.