Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 269/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 czerwca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Gersdorf (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa W. K.
przeciwko Urzędowi Miejskiemu w C.
o odprawę rentową,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 16 czerwca 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Ł.
z dnia 31 sierpnia 2010 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 900 zł
(dziewięćset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w Z. wyrokiem z dnia 28 czerwca 2010 r. oddalił powództwo
W. K. o zasądzenie od pozwanego Urzędu Miejskiego w C. kwoty 34.020 zł z
odsetkami tytułem odprawy rentowej.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że pismem z dnia 31 sierpnia 2009 r.
Burmistrz C. wypowiedział sekretarzowi gminy W. K. umowę o pracę z dnia 15
października 1990 r. z powodu utraty zaufania do niej jako pracownika
samorządowego spowodowanej brakiem jej zaangażowania w kierowanie i nadzór
nad pracą Urzędu Miejskiego oraz sprawy dotyczące gminy C. Na skutek
odwołania od tego wypowiedzenia Sąd Rejonowy w Z. wyrokiem z dnia 10 grudnia
2009 r. przywrócił powódkę do pracy w pozwanym Urzędzie Miejskim w C. W
postępowaniu apelacyjnym toczącym się przed Sądem Okręgowym w Ł. doszło w
dniu 13 kwietnia 2010 r. do zawarcia między stronami ugody, zgodnie z którą W. K.
wyraziła zgodę na zapłatę przez stronę pozwaną odszkodowania w wysokości
34.000 zł, zamiast przywrócenia do pracy. W uzasadnieniu postanowienia o
umorzeniu postępowania Sąd Okręgowy wskazał, że ugoda w kształcie ustalonym
przez strony jest dopuszczalna i nie narusza słusznego interesu pracownika, zaś
„poczynione przez Sąd Rejonowy ustalenia procesowo mogły się przełożyć tylko na
częściowe uwzględnienie apelacji – wypowiedzenie stosunku pracy w zakresie
dotyczącym sekretarza gminy było skuteczne, przy jednoczesnym stwierdzeniu
braku podstaw do rozwiązania stosunku pracy z powódką jako pracownikiem
mianowanym”. W dniu 29 kwietnia 2010 r. powódka zwróciła się do Burmistrza C.
o wypłatę odprawy w związku z przejściem na rentę z tytułu niezdolności do pracy.
Renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy została przyznana powódce od
miesiąca września 2009 r. decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17
grudnia 2009 r. W.K. pobiera to świadczenie od 1 grudnia 2009 r., pozostając
jednocześnie w zatrudnieniu w wymiarze 9,56/18 etatu w Zespole Szkół
Ogólnokształcących i Zawodowych […] .
W takim niespornym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że między
rozwiązaniem stosunku pracy łączącego strony a przejściem powódki na rentę nie
ma związku wymaganego przez art. 38 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 21 listopada 2008
3
r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 233, poz. 1458 ze zm.). Do
rozwiązania stosunku pracy doszło bowiem w istocie na podstawie decyzji samej
powódki, która zdecydowała się odstąpić od żądania przywrócenia do pracy i w
zamian za kwotę sześciomiesięcznego wynagrodzenia, tj. 34.000 zł, zaakceptowała
rozwiązanie stosunku pracy, zawierając ugodę sądową. Taką decyzją „zatwierdziła”
wypowiedzenie umowy o pracę z przyczyn wskazanych w piśmie z dnia 31 sierpnia
2009 r., niepozostające w żadnym związku z jej przejściem na rentę.
Rozpoznając sprawę na skutek apelacji powódki, Sąd Okręgowy w Ł.
wyrokiem z dnia 31 sierpnia 2010 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że
zasądził od pozwanego Urzędu Miejskiego w C. na rzecz W. K. kwotę 34.020 zł z
ustawowymi odsetkami od 1 grudnia 2009 r. do dnia zapłaty.
Sąd odwoławczy wskazał, że z art. 38 ust. 3 ustawy o pracownikach
samorządowych wynika, iż pracownicy samorządowi w związku z przejściem na
emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy mają prawo do jednorazowej
odprawy w wysokości określonej w punktach 1 - 3. W ocenie Sądu Okręgowego,
przepis art. 38 ust. 3 ustawy o pracownikach samorządowych, podobnie jak art. 921
§ 1 k.p., uzależnia nabycie prawa do odprawy pieniężnej od zaistnienia związku z
przejściem pracownika na rentę z tytułu niezdolności do pracy lub emeryturę, „przy
czym dyspozycja art. 921
§ 1 k.p. wskazuje na związek pomiędzy ustaniem
zatrudnienia a przejściem na emeryturę lub rentę”. Zdaniem Sądu drugiej instancji,
biorąc pod uwagę funkcje, zakres i cel obu tych przepisów, nie ma racji pozwana,
twierdząc że w rozpoznawanej sprawie „nie ma zastosowania orzecznictwo Sądu
Najwyższego wydane na gruncie art. 921
k.p.”. Regulacja zawarta w art. 38 ust. 3
ustawy o pracownikach samorządowych stanowi bowiem w istocie powtórzenie
„zasady wyrażonej w art. 921
k.p.”, z tym że jako szczególna ustanawia wyższy
wymiar odprawy, uzależniony od legitymowania się określonym stażem pracy. W
bogatym dorobku judykatury wskazywano, że związek między ustaniem stosunku
pracy a nabyciem prawa do emerytury lub renty może mieć charakter nie tylko
przyczynowy, ale i czasowy oraz funkcjonalny. Pojęcie przejścia na emeryturę lub
rentę interpretowane jest zatem w kategoriach obiektywnych, co oznacza, że nie
jest ważny zamiar pracownika skorzystania z tych świadczeń, lecz rzeczywisty,
obiektywny skutek w postaci skorzystania z przyznanego świadczenia w związku z
4
ustaniem stosunku pracy. Sekwencja zdarzeń zaistniałych w niniejszej sprawie
wskazuje na następstwo w czasie między rozwiązaniem stosunku pracy
(wypowiedzenie z dnia 31 sierpnia 2009 r. ze skutkiem na dzień 30 listopada 2009
r.) a uzyskaniem przez powódkę prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy (od
dnia 1 września 2009 r. z podjęciem wypłaty świadczenia od 1 grudnia 2009 r.).
Sąd Okręgowy podniósł nadto, że o związku funkcjonalnym można mówić
nawet wówczas, gdy rozwiązanie stosunku pracy następuje przed spełnieniem
warunków uprawniających do emerytury lub renty, ale nabycie prawa i przyznanie
świadczenia po ustaniu zatrudnienia jest konsekwencją sytuacji bezpośrednio
poprzedzającej rozwiązanie stosunku pracy. Wyrażenie „w związku” jest bowiem
szersze od wyrażenia „z powodu” i pozwala objąć prawem do odprawy te sytuacje,
w których rozwiązanie stosunku pracy nie zbiega się ściśle w czasie z nabyciem
przez pracownika prawa do emerytury lub renty. W tym kontekście Sąd drugiej
instancji zauważył, że niezdolność powódki do pracy prowadząca do nabycia przez
nią prawa do renty została stwierdzona w czasie trwania stosunku pracy (wrzesień
2009 r.) i miała charakter przyczyny decydującej, tj. ze swej istoty przyczyny
sprawczej, prowadzącej do skorzystania przez powódkę z uprawnień do renty.
Renta, która została przyznana W. K. od 1 września 2009 r., miała związek ze
schorzeniami, na jakie cierpiała jeszcze w okresie zatrudnienia u strony pozwanej.
Wypłata renty została zawieszona do dnia 1 grudnia 2009 r., tj. do dnia upływu
okresu wypowiedzenia. Między ustaniem zatrudnienia a przejściem powódki na
rentę nie nastąpiło żadne zdarzenie, które by tę łączność przerwało, wobec czego
strona pozwana nie może uchylić się od wypłaty odprawy rentowej.
W wywiedzionej od wyroku Sądu Okręgowego skardze kasacyjnej strona
pozwana zarzuciła naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 38
ust. 3 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych,
polegającą na przyjęciu, że ustanie stosunku pracy powódki nastąpiło w związku z
uzyskaniem – wobec spełnienia warunków uprawniających do renty z tytułu
niezdolności do pracy – prawa do tego świadczenia i między ustaniem tego
stosunku pracy a przejściem na rentę nie nastąpiło żadne zdarzenie, które by tę
łączność przerwało oraz naruszenie prawa procesowego polegające na
niezastosowaniu art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c.,
5
przez pominięcie w uzasadnieniu wyroku, dokonującego zmiany ustaleń
faktycznych poczynionych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, oceny części
materiału dowodowego, co mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Opierając skargę na takich podstawach, pozwana wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie apelacji
powódki od wyroku Sądu Rejonowego i zasądzenie od powódki na rzecz strony
pozwanej kosztów postępowania, ewentualnie o uchylenie tego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono w szczególności, że stosunek
pracy powódki ustał wskutek rozwiązania go przez stronę pozwaną pismem z dnia
31 sierpnia 2009 r. za wypowiedzeniem, którego okres upłynął 30 listopada 2009 r.
Rozwiązanie przez pracodawcę stosunku pracy nastąpiło z konkretnej i wskazanej
w piśmie przyczyny, tj. utraty zaufania do powódki wynikającej z braku jej
zainteresowania i zaangażowania w sprawy dotyczące funkcjonowania oraz
nadzoru Urzędu Miejskiego, a także samej gminy C. Okoliczności te stanowiły
wyłączny motyw rozwiązania z powódką stosunku pracy, niepozostający w
jakimkolwiek związku z uznaniem powódki za częściowo niezdolną do pracy oraz
przyznaniem jej z tego tytułu prawa do renty. Przy ocenie związku między ustaniem
zatrudnienia a przejściem pracownika na rentę nie można pominąć powodów
rozwiązania stosunku pracy. W doktrynie podkreśla się, że prawo do odprawy
emerytalno – rentowej nie przysługuje w przypadku rozwiązania stosunku pracy z
wyraźnie określonych przyczyn, innych niż nabycie uprawnień do świadczeń
emerytalnych bądź rentowych. Treść zawartej między stronami ugody w sprawie
toczącej się na skutek odwołania powódki od dokonanego jej wypowiedzenia nie
pozostawia wątpliwości, że ostateczną i definitywną przyczyną ustania stosunku
pracy była jej świadoma decyzja zaaprobowania rozwiązania z nią umowy o pracę
ze wskazanych w nim powodów. Przejście powódki na rentę z tytułu częściowej
niezdolności do pracy nie pozostaje zatem w związku z rozwiązaniem z nią
stosunku pracy. Wykładnia art. 38 ust. 3 ustawy o pracownikach samorządowych
dokonana przez Sąd Okręgowy nie uwzględnia tych okoliczności, wobec czego
oparte na niej stanowisko jest wadliwe.
6
Skarżąca podniosła nadto, że Sąd odwoławczy całkowicie pominął pismo
pozwanej z dnia 31 sierpnia 2009 r. o rozwiązaniu stosunku pracy ze wskazanymi
tam przyczynami wypowiedzenia, a także dowód z ugody sądowej zawartej między
stronami w dniu 13 kwietnia 2010 r. Wbrew przepisowi art. 328 § 2 k.p.c. nie
uzasadnił, dlaczego tym istotnym dla sprawy dowodom, na których rozstrzygnięcie
oparł Sąd Rejonowy, odmówił wiarygodności i mocy dowodowej. Skutkiem takiego
działania Sądu Okręgowego był brak rzetelnej oceny wystąpienia przesłanek
nabycia przez powódkę prawa do odprawy rentowej, co miało istotny wpływ na
treść rozstrzygnięcia.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powódka wniosła o jej oddalenie i
zasądzenie od strony pozwanej kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie wskazać należy, że skarga kasacyjna została rozpoznana na
posiedzeniu niejawnym, a nie na rozprawie, o co wnioskował skarżący, bo zgodnie
z art. 39811
§ 1 k.p.c., uwzględnienie takiego wniosku uwarunkowane jest
występowaniem w sprawie istotnego zagadnienia prawnego. Strona pozwana
powołała się co prawda na taką przesłankę, wskazując że „istotnym zagadnieniem
prawnym, wymagającym zajęcia stanowiska przez Sąd Najwyższy, jest odpowiedź
na pytanie, czy rozwiązanie przez pracodawcę stosunku pracy z zachowaniem
okresu wypowiedzenia, jakie nastąpiło z konkretnej i uzasadnionej przyczyny –
innej niż przejście pracownika na rentę, oraz odstąpienie przez pracownika w
ugodzie sądowej od żądania uznania takiego wypowiedzenia umowy o pracę za
bezskuteczne pozostaje w związku z przejściem pracownika na rentę z tytułu
niezdolności do pracy (art. 38 ust. 3 ups)”, ale nie można uznać, że to pytanie w
istocie jest zagadnieniem prawnym. Zagadnienie prawne winno bowiem odwoływać
się w sposób generalny i abstrakcyjny do treści przepisu, który nie podlega
jednoznacznej wykładni, a którego wyjaśnienie przez Sąd Najwyższy przyczyni się
do rozwoju jurysprudencji i prawa pozytywnego. Rolą Sądu Najwyższego, jako
najwyższego organu sądowego w Rzeczypospolitej Polskiej, nie jest bowiem
działanie w interesie indywidualnym, lecz powszechnym, poprzez ochronę
obowiązującego porządku prawnego przed dowolnością orzekania i ujednolicanie
praktyki stosowania prawa (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego
7
2000 r., II CZ 178/99, OSNC 2000 nr 7-8, poz. 147). Z uwagi na odniesienie
sformułowanych przez skarżącą wątpliwości do konkretnych okoliczności
faktycznych występujących w niniejszej sprawie nie ma zaś możliwości wytyczenia
ich abstrakcyjnego rozwiązania rozumianego jako rozstrzygnięcie o istotnym
zagadnieniu prawnym. W istocie chodzi bowiem jedynie o właściwe zastosowanie
art. 38 ust. 3 ustawy o pracownikach samorządowych przy ustalonych w sprawie
okolicznościach faktycznych.
Przechodząc do podstaw kasacyjnych, przypomnieć należy, że uprawnienia
pracowników samorządowych do odprawy emerytalno – rentowej nie są
regulowane przepisami Kodeksu pracy, lecz wynikają z art. 38 ust. 3 ustawy o
pracownikach samorządowych, zgodnie z którym jednorazowa odprawa
przysługuje w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do
pracy. Przejściem na emeryturę lub rentę jest zamiana statusu pracownika lub
pracownika – emeryta (rencisty) na status wyłącznie emeryta (rencisty). Następuje
ono zawsze i tylko przez ustanie stosunku pracy. Dopóki bowiem trwa stosunek
pracy osoba pobierająca emeryturę (rentę) nie przestaje być pracownikiem. Ani
nabycie przez pracownika prawa do emerytury (renty), ani przyznanie świadczenia,
ani nawet jego wypłata nie stanowią zdarzeń powodujących ustanie zatrudnienia.
Pracownik pobierający emeryturę (rentę) w czasie nieprzerwanie trwającego
stosunku pracy przechodzi więc na emeryturę (rentę) dopiero po ustaniu tego
zatrudnienia. Przesłanką nabycia prawa do odprawy przez pracownika
samorządowego jest zatem istnienie związku między ustaniem stosunku pracy a
przejściem na emeryturę lub rentę. Związek ustania stosunku pracy z przejściem na
emeryturę lub rentę nie jest tym samym, czym rozwiązanie stosunku pracy z
powodu przejścia na emeryturę lub rentę. Wbrew twierdzeniom skarżącego,
nabycie prawa do jednego z tych świadczeń, a właściwie przyznanie go, nie musi
wobec tego stanowić przyczyny rozwiązania stosunku pracy. Jak trafnie stwierdził
Sąd Okręgowy, związek między ustaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do
emerytury lub renty może mieć charakter czasowy (ustanie stosunku pracy zbiega
się w czasie z nabyciem prawa do świadczenia niezależnie od przyczyny
rozwiązania stosunku pracy), przyczynowy (ustanie stosunku pracy następuje
dlatego, że pracownikowi przysługuje prawo do świadczenia), bądź czasowo-
8
przyczynowy (przyczyną rozwiązania stosunku pracy jest nabycie prawa do
emerytury lub renty i rozwiązanie następuje w chwili przyznania świadczenia).
Między rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do świadczenia może
zachodzić także związek funkcjonalny (w istocie przyczynowo-czasowy) -
rozwiązanie stosunku pracy następuje wprawdzie przed ustaleniem prawa do
świadczenia, ale przyznanie świadczenia jest konsekwencją sytuacji bezpośrednio
poprzedzającej ustanie zatrudnienia (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 29
maja 1989 r., III PZP 19/89, OSNCP 1990 nr 4-5, poz. 61 oraz wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 23 listopada 1993 r., I PRN 111/93, OSNCP 1994 nr 12, poz.
243).
Skoro zaś z ustaleń faktycznych poczynionych w niniejszej sprawie wynika,
że stosunek pracy między powódką a pozwaną ustał w dniu 30 listopada 2009 r., a
w dniu 1 grudnia 2009 r. powódka przeszła na rentę z tytułu niezdolności do pracy
(w tym dniu podjęto wypłatę uprzednio przyznanego jej świadczenia rentowego), to
prawidłowo Sąd Okręgowy uznał, że pomiędzy ustaniem stosunku pracy a
przejściem przez powódkę na rentę istniał bezpośredni związek czasowy, który był
wystarczający do nabycia przez nią odprawy rentowej, niezależnie od przyczyn,
jakie doprowadziły do ustania stosunku pracy.
Z tych względów zarzuty skarżącego zmierzające tak w ramach pierwszej,
jak i drugiej podstawy kasacyjnej do wykazania, że przyczyną rozwiązania stosunku
pracy nie było przejście powódki na rentę z tytułu niezdolności do pracy, nie mogły
doprowadzić do uwzględnienia skargi.
Mając to na uwadze Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c. i art.
39821
w związku z art. 108 § 1 k.p.c., orzekł jak w sentencji.