Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 15 czerwca 2011 r., V CSK 405/10
Sposób pisemnego zawiadomienia członków spółdzielni mieszkaniowej
o obradach walnego zgromadzenia, określony w art. 83
ust. 6 ustawy z dnia 15
grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r.
Nr 119, poz. 116 ze zm.) może być sprecyzowany w statucie.
Sędzia SN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Bogumiła Ustjanicz
Sędzia SN Marian Kocon
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Marka A. przeciwko Spółdzielni
Mieszkaniowej Lokatorsko-Własnościowej "K. IV" w W. o uchylenie uchwały, po
rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 15 czerwca 2011 r. skargi
kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 20
kwietnia 2010 r.
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu we
Wrocławiu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Powód Marek A. wniósł o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia pozwanej
Spółdzielni Mieszkaniowej Lokatorsko-Własnościowej "K.IV" w W., podjętej w
dniach 1-23 kwietnia 2009 r. w przedmiocie wyboru członków rady nadzorczej.
Twierdził, że zamierzał kandydować na członka rady nadzorczej, ale zarząd nie
zagwarantował mu realizacji tego prawa i w konsekwencji nie dokonał w terminie
zgłoszenia kandydatury z wymaganym poparciem innych członków.
Sąd Okręgowy we Wrocławiu ustalił, że powód jest członkiem pozwanej
Spółdzielni Mieszkaniowej, której walne zgromadzenie zostało podzielone na 32
części. O obradach walnego zgromadzenia zarząd zawiadamia członków co
najmniej 21 dni przed ich rozpoczęciem, a gdy przedmiotem obrad jest wybór
członków rady nadzorczej, kandydatów należy zgłaszać w terminie do 15 dni przed
dniem posiedzenia pierwszej części walnego zgromadzenia. Te informacje są
zamieszczane w pisemnych zawiadomieniach członków. Zarząd sporządza listę
zgłoszonych kandydatów do rady nadzorczej, która poddawana jest głosowaniu na
każdej części walnego zgromadzenia. Zgodnie ze statutem pozwanej Spółdzielni,
zawiadomienia pisemne są wywieszane na tablicach ogłoszeń umieszczanych na
klatkach schodowych budynków spółdzielczych oraz w siedzibie Spółdzielni.
Zawiadomienie pisemne o obradach walnego zgromadzenia
rozpoczynających się dnia 1 kwietnia 2009 r. wywieszone zostały na tablicach
ogłoszeń w dniu 10 marca 2009 r. Powód nie został zgłoszony jako kandydat do
rady nadzorczej, gdyż – jak twierdził – nie zdążył przekazać zgłoszenia w terminie.
Walne zgromadzenie dokonało wyboru 15 członków rady nadzorczej spośród 17
zgłoszonych kandydatów.
Sąd Okręgowy uznał, że doszło do naruszenia przepisów dotyczących
sposobu zawiadamiania członków o zwołaniu walnego zgromadzenia i uchybienie
te mogło mieć wpływ na wynik głosowania. Wyraził pogląd, że z treści art. 83
ust. 6
ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (jedn. tekst:
Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm. – dalej: "u.s.m.") wynika obowiązek
zawiadamiania członków o obradach walnego zgromadzenia listem poleconym lub
dostarczania zawiadomień za pokwitowaniem. Spółdzielnie mieszkaniowe nie mogą
zmieniać w statucie tych ustawowych reguł, dlatego doręczenie powodowi
zawiadomienia było nieskuteczne i uzasadniało uchylenie zaskarżonej uchwały.
Stanowisko to podzielił Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, oddalając apelację
strony pozwanej. Podkreślił, że w rozpoznanej sprawie decydująca jest wykładnia
art. 83
ust. 6 u.s.m., dokonana przez Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy.
Nowelizacja ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, dokonana ustawą z dnia 14
czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 125, poz. 873 ze zm.), wprowadzającą m.in. art.
83
, podwyższyła standardy zabezpieczenia praw członków także w zakresie
sposobu ich zawiadamiania o obradach walnego zgromadzenia, dlatego
nieuzasadnione jest obecnie zawiadamianie ich pismem umieszczonym na
tablicach ogłoszeń, gdyż godzi to w zasadę samorządności spółdzielni
mieszkaniowej w warunkach demokracji bezpośredniej. Nie ma w związku z tym
znaczenia – zdaniem Sądu Apelacyjnego – dotychczasowa utrwalona praktyka ani
wydatne zwiększenie kosztów obciążających docelowo członków. Sąd nie podzielił
również zarzutów pozwanej dotyczących niekonstytucyjności art. 83
u.s.m.
Pozwana w skardze kasacyjnej wniosła o uchylenie wyroku Sądu drugiej
instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie
wyroku i oddalenie powództwa. Przedstawiła zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c.,
przez niewskazanie podstawy prawnej rozstrzygnięcia, co może prowadzić do
wniosku, że orzeczono co do żądania niezgłoszonego w pozwie. Powołała się
również na naruszenie art. 83
ust. 6 u.s.m. przez uznanie za skuteczne
zawiadomienia członka spółdzielni o walnym zgromadzeniu tylko listem poleconym
lub za pokwitowaniem odbioru przesyłki oraz art. 42 § 3 i 4 ustawy z dnia 16
września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz.
1848 ze zm. – dalej: "Pr.spółdz.") przez przyjęcie, że zastosowany sposób
zawiadomienia powoda o walnym zgromadzeniu miał wpływ na treść zaskarżonej
uchwały o wyborze członków rady nadzorczej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Podstawowe znaczenie w rozpoznawanej sprawie ma wykładnia art. 83
ust. 6
u.s.m. Sąd Apelacyjny opowiedział się za nowelizacją dokonaną ustawą z dnia 14
lipca 2007 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych i o zmianie
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 125, poz. 873), szczególnie w odniesieniu do
nowej regulacji umiejscowionej w art. 83
u.s.m., mającej wdrażać zasady demokracji
bezpośredniej w spółdzielczości mieszkaniowej, którą – zdaniem Sądu – poparło
wyraźnie orzecznictwo i piśmiennictwo.
Należy zwrócić uwagę, że nowelizacja ta, wprowadzająca radykalne zmiany w
art. 83
u.s.m., spotkała się z powszechną, gruntowną krytyką w piśmiennictwie i
judykaturze. Również Rzecznik Praw Obywatelskich zakwestionował
konstytucyjność art. 83
u.s.m., a we wniosku złożonym do Trybunału
Konstytucyjnego wyraził pogląd, że przepis ten wprowadza iluzję demokracji
bezpośredniej i w konsekwencji jest sprzeczny z interesem członków spółdzielni
mieszkaniowych, paraliżuje działalność dużych spółdzielni, likwiduje niektóre
sprawdzone i dobrze funkcjonujące regulacje demokratyczne, stwarza
nierównoprawność różnych spółdzielni oraz jest wyrazem dyktatu władzy
państwowej wobec niezależności instytucji spółdzielczych, gdyż narzuca
niewłaściwe rozwiązanie nie dając możliwości wyboru. Rzecznik powołał się także
na dużą liczbę otrzymanych od członków spółdzielni skarg na nowelizację z 2007 r.
Do Trybunału Konstytucyjnego wpłynął ponadto wniosek grupy posłów o
stwierdzenie niekonstytucyjności art. 83
ust. 1 u.s.m. Rzecznik Praw Obywatelskich
cofnął jednak wniosek i Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z dnia 13 maja
2009 r., K 64/07, umorzył postępowanie. Rzecznik nie odstąpił jednak od swego
poglądu, tylko uznał, że bardziej racjonalne będzie podjęcie działań zmierzających
do nowelizacji art. 83
u.s.m.
Do Sejmu wpłynął w dniu 7 października 2009 r. wniosek grupy posłów o
nowelizację ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, w tym o zmianę art. 83
ust. 6
u.s.m., przy czym wnioskodawcy wyraźnie odwołali się do poglądu Rzecznika Praw
Obywatelskich (Sejm VI kadencji, druk nr 2487). Według projektowanej treści art. 83
ust. 6 u.s.m., o terminie obrad walnego zgromadzenia i o innych przewidzianych
prawem informacjach związanych z obradami powiadamia się członków na piśmie
w sposób określony w statucie. Nastąpił więc powrót do regulacji sprzed wejścia w
życie ustawy z dnia 14 lipca 2007 r. W uzasadnieniu wniosku poselskiego wyraźnie
zaznaczono, że celem projektowanej nowelizacji jest również doprecyzowanie
budzących wątpliwości przepisów art. 83
u.s.m. Wniosek ten, będący obecnie
przedmiotem prac legislacyjnych, uzewnętrznia zamiary ustawodawcy i ułatwia
wykładnię przepisów objętych wnioskiem.
Za potrzebą nowelizacji art. 83
u.s.m. opowiedział się także Sąd Najwyższy w
uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 29 kwietnia 2011 r., III CZP
111/10 (OSNC 2011, nr 10, poz. 106), dotyczącej wykładni art. 83
ust. 9 u.s.m.,
zainicjowanej przez Rzecznika Praw Obywatelskich.
Artykuł 83
ust. 6 u.s.m. stanowi, że o czasie, miejscu i porządku obrad
walnego zgromadzenia lub jego części zawiadamia się wszystkich członków na
piśmie co najmniej 21 dni przed terminem walnego zgromadzenia lub jego
pierwszej części, a zawiadomienie powinno zawierać czas, miejsce, porządek
obrad oraz informację o miejscu wyłożenia wszystkich sprawozdań i projektów
uchwał, które będą przedmiotem obrad oraz informację o prawie członka do
zapoznania się z tymi dokumentami. Po wejściu w życie ustawy nowelizującej z
dnia 14 lipca 2007 r. obowiązek zawiadamiania członków o obradach walnego
zgromadzenia przybrał rangę ustawową; dotychczas był regulowany przepisami
statutowymi. Po nowelizacji statut pozwanej Spółdzielni został do niej dostosowany;
powtórzona została treść art. 83
ust. 6 u.s.m. oraz zaznaczono, że zawiadomienie o
zwołaniu walnego zgromadzenia (poszczególnych jego części) zarząd wywiesza na
tablicach informacyjnych wszystkich klatek schodowych i w siedzibie Spółdzielni.
Należy zgodzić się z poglądem Sądu Apelacyjnego, że przepis ustawy
wyłącza w zakresie unormowanym regulację statutową, jednakże ustawa z 14 lipca
2007 r. nie wyłączyła regulacji statutowej niekolidującej z ustawą i nadal istnieje w
zakresie „niewyłączonym” upoważnienie ustawowe do unormowania w statucie
sposobu doręczeń zawiadomień o obradach walnego zgromadzenia (art. 2 oraz 5 §
1 pkt 6 Pr.spółdz. w związku z art. 1 ust. 7 u.s.m.). Przedstawione porównanie
oznacza, że nie istnieje „gramatyczna” sprzeczność między art. 83
ust. 6 u.s.m. a
postanowieniem statutu, zgodnie z którym zarząd pozwanej Spółdzielni zawiadomił
członków o obradach walnego zgromadzenia. Stanowisko Sądu Apelacyjnego jest
następstwem nietrafnej interpretacji tekstu prawnego i wynika zapewne z aprobaty
niektórych propozycji zgłoszonych w piśmiennictwie, które jednak nie są
kategoryczne i przewidują odstępstwo „przy realizacji demokracji bezpośredniej w
spółdzielniach mieszkaniowych”. Ten rodzaj „samorządności” – o czym była mowa
– nie sprawdził się w działalności dużych spółdzielni mieszkaniowych, stąd
powszechne dążenie do nowelizacji art. 83
u.s.m., przede wszystkim w kierunku
samorządnego wyboru rozwiązań oraz wyjaśnienia powstałych kolizji i wątpliwości
interpretacyjnych.
Strona pozwana trafnie zauważyła, że w ustawie może być określony
precyzyjnie sposób zawiadomień członków o obradach instytucji korporacyjnych
(np. w art. 238 § 1 k.s.h.), ale z zasady jest to o materia statutowa. W statucie
pozwanej Spółdzielni sprecyzowano sposób zawiadomienia członków o obradach
walnego zgromadzenia w nawiązaniu do dotychczasowej ugruntowanej praktyki,
niewymagającej dużych wydatków. Sprawdzone i dobrze funkcjonujące regulacje w
spółdzielniach mieszkaniowych mają samoistną wartość i powinny być chronione
prawnie, na co zwrócił uwagę Rzecznik Prawa Obywatelskich. Do takich regulacji
można zaliczyć sposób zawiadomień określony w statucie pozwanej Spółdzielni,
niekolidujący z ustawą i przydatny w działalności dużych spółdzielni. Nie było w
konsekwencji podstaw do uznania, że dokonany przez zarząd pozwanej spółdzielni
sposób zawiadomienia powoda i innych członków o obradach walnego
zgromadzenia, które się odbyło w dniach 1-23 kwietnia 2009 r., był niezgodny z
prawem i godził w interesy powoda.
Należało zatem uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania (art. 39815
oraz art. 108 § 2 w związku z
art. 39821
i art. 391 § 1 k.p.c.).