Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 lipca 2011 r.
I PK 24/11
Pracownikowi, który na podstawie art. 57 § 2 k.p. otrzymał od praco-
dawcy wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy, nie przysługuje na
podstawie porozumienia zbiorowego odszkodowanie za utratę zarobków w tym
okresie.
Przewodniczący SN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Bogusław
Cudowski, Małgorzata Gersdorf.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 5 lipca
2011 r. sprawy z powództwa Bogdana K. przeciwko „E.O.” SA w G. Oddziałowi w O.
o odszkodowanie za czas pozostawania bez pracy, na skutek skargi kasacyjnej po-
woda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Olsztynie z dnia 13 grudnia 2010 r. […]
o d d a l i ł skargę kasacyjną i zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej
kwotę 900 (dziewięćset) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 7 października 2010 r. […] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Olsztynie oddalił powództwo Bogdana K. przeciwko E.O. SA
w G. Oddziałowi w O. o odszkodowanie za czas pozostawania bez pracy i zasądził
od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrudniony w pozwanej Spółce na pod-
stawie umowy o pracę z dnia 27 maja 2004 r. (zawartej z poprzednikiem prawnym
pozwanej Zakładem Energetycznym SA w O.). Umowa o pracę była zmieniona ko-
lejno aneksami z dnia 28 grudnia 2004 r. i z dnia 30 marca 2007 r. Powód zajmował
stanowisko Dyrektora Generalnego Oddziału Zakład Energetyczny w O., zaś od 1
kwietnia 2007 r. świadczył pracę jako doradca Dyrektora Generalnego Oddziału w O.
W dniu 30 grudnia 2004 r. pomiędzy spółkami branży energetycznej wchodzącymi w
2
skład konsolidowanej Grupy G-8 i działającymi w nich związkami zawodowymi zo-
stała zawarta Umowa Społeczna […] (dalej Umowa Społeczna). Przyjęto w niej mię-
dzy innymi, że jej postanowienia dotyczą pracowników zatrudnionych na podstawie
umowy o pracę w dniu jej wejścia w życie w spółkach Grupy G-8 i spółkach zależ-
nych. Zgodnie z art. 16 ust. 1 Umowy Społecznej pracodawca - w przypadku naru-
szenia gwarancji zatrudnienia - zobowiązał się wypłacić pracownikowi odszkodowa-
nie w wysokości stanowiącej iloczyn miesięcy kalendarzowych pozostałych do końca
okresu gwarancyjnego, liczonych od dnia rozwiązania umowy o pracę oraz wynagro-
dzenia miesięcznego pracownika ustalonego na dzień rozwiązania stosunku pracy
według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy, z
tym że odszkodowanie to nie mogło być niższe niż sześciokrotność średniego mie-
sięcznego wynagrodzenia pracownika. To odszkodowanie nie zamykało pracowni-
kowi drogi do realizacji przewidzianych w innych przepisach roszczeń związanych z
naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umowy o pracę. Postanowienia Umowy
Społecznej zostały wprowadzone do zakładowego układu zbiorowego pracy obowią-
zującego w pozwanej Spółce na mocy Protokołu Dodatkowego […] z dnia 28 lutego
2005 r.
Z dniem 17 maja 2007 r. pozwana Spółka rozwiązała z powodem stosunek
pracy w trybie art. 52 § 1 k.p. Prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Olszty-
nie z dnia 13 maja 2008 r. […] powód został przywrócony do pracy w pozwanej
Spółce a na podstawie art. 57 § 2 k.p. Sąd pracy zasądził na jego rzecz od praco-
dawcy wynagrodzenie za cały okres pozostawania bez pracy (do dnia wyrokowania)
w kwocie 261.798,43 zł. Powód został przywrócony do pracy w pozwanej Spółce w
dniu 15 października 2008 r. (po oddaleniu apelacji pozwanej Spółki od wyroku Sądu
pierwszej instancji) i pozwana wypłaciła mu wynagrodzenie za czas pozostawania
bez pracy w łącznej wysokości około 379.600 zł (na tę kwotę składała się suma okre-
ślona w wyroku z dnia 13 maja 2008 r. oraz dodatkowa kwota około 117.800 zł za
okres przypadający od 13 maja 2008 r. do 15 października 2008 r.). Po przywróceniu
do pracy powód w dniu 31 października 2008 r. wystąpił wobec Spółki z żądaniem
wypłaty odszkodowania przewidzianego w art. 16 Umowy Społecznej. Pozwana od-
mówiła, twierdząc, że postanowienia Umowy nie mają zastosowania do powoda, bo-
wiem był on jej sygnatariuszem reprezentującym stronę pracodawców.
Przy takich ustaleniach faktycznych Sąd pierwszej instancji uznał powództwo
o zapłatę kwoty 40.000 zł tytułem odszkodowania przewidzianego w art. 16 Umowy
3
Społecznej za bezzasadne. Sąd Rejonowy uznał, że Umowa Społeczna jest źródłem
prawa pracy i zasługuje na akceptację interpretacja jej postanowień przedstawiona
przez Komisję do spraw Realizacji Umowy Społecznej, w myśl której Umowa Spo-
łeczna nie obejmuje członków zarządu spółek Grupy-8 i członków zarządu spółek
zależnych, będących stroną Umowy, jako wykładnia autentyczna. W ocenie Sądu
Rejonowego, powód „z formalnego punktu widzenia” był wprawdzie pracownikiem
zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, jednakże przy podpisywaniu Umowy
Społecznej oraz w trakcie jej realizacji występował w imieniu i na rzecz swego praco-
dawcy, reprezentował jego interesy i był gwarantem zobowiązań podjętych wobec
strony związkowej. Oceniając z kolei zgodność żądania pozwu z zasadami współży-
cia społecznego, Sąd Rejonowy przyjął, że powód już otrzymał od pracodawcy od-
szkodowanie za pozbawienie go możliwości wykonywania umówionej pracy, a zatem
w istocie nie poniósł żadnej szkody, którą miałyby rekompensować postanowienia
Umowy Społecznej.
Wyrokiem z dnia 13 grudnia 2010 r. […] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Olsztynie oddalił apelację powoda od wyroku Sądu Rejonowego
i zasądził od niego na rzecz pozwanej Spółki kwotę 900 zł tytułem zwrotu kosztów
procesu za instancję odwoławczą. Sąd drugiej instancji zwrócił uwagę, że celem
Umowy Społecznej jest ochrona praw i interesów pracowniczych. Umowa ta została
zawarta przy udziale powoda działającego w imieniu pracodawcy, który zobowiązał
się do udzielenia pracownikom gwarancji zatrudnienia przez okres 10 lat. Sąd odwo-
ławczy zgodził się z Sądem pierwszej instancji co do tego, że powód - jakkolwiek był
pracownikiem - to nie był beneficjentem Umowy, skoro taki pogląd wyraziła Komisja
do spraw Realizacji Umowy Społecznej, dokonując wykładni autentycznej. Celem
Umowy Społecznej było bowiem objęcie ochroną „zwykłych pracowników”, którzy nie
mają możliwości wpływu na podejmowane decyzje dotyczące przekształceń własno-
ściowych zakładu pracy i pozostają w słabszej sytuacji prawnej. Taki pogląd wyraził
również Minister Skarbu Państwa w piśmie z dnia 10 stycznia 2005 r. Sąd Okręgowy
dodał, że sąd pracy nie jest związany stanowiskiem wyrażonym przez Komisję i Mini-
stra, tym niemniej mają one charakter pomocniczy przy ocenie zasadności żądania
pozwu. Dokonanie wykładni autentycznej postanowień Umowy Społecznej nie prze-
sądza jeszcze o niezasadności żądania, bowiem żaden przepis Umowy wprost nie
wyłącza z jej zakresu podmiotowego członków zarządu spółki. U podstaw oddalenia
żądania powoda legły natomiast inne argumenty. Zdaniem Sądu Okręgowego, rosz-
4
czenia powoda nie da się pogodzić ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem
prawa, którego realizacji się domaga (art. 8 k.p.). Przyznanie powodowi odszkodowa-
nia na podstawie Umowy Społecznej byłoby sprzeczne ze społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem prawa do tego świadczenia, skoro powód w następstwie przywróce-
nia go do pracy w pozwanej Spółce otrzymał już od pracodawcy wynagrodzenie za
cały okres pozostawania bez pracy w łącznej wysokości 379.600 zł. Umowa Spo-
łeczna przewiduje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za pracę za cały
okres pozostawania pracownika bez pracy. Przez „odszkodowanie”, o którym stanowi
art. 16 ust. 6 Umowy - mając na uwadze zasady wykładni gramatycznej - należy ro-
zumieć „domaganie się zapłaty za doznaną szkodę”. W prawie pracy odszkodowanie
ma zazwyczaj zryczałtowany charakter. To zaś oznacza, że pracownik dochodzący
od pracodawcy zapłaty odszkodowania nie musi wykazać wysokości poniesionej
przez siebie szkody. Według Sądu odwoławczego, na aprobatę zasługuje stanowisko
Sądu Rejonowego, że powód nie poniósł szkody, bowiem za cały okres pozostawa-
nia bez pracy otrzymał od pozwanej Spółki rekompensatę w postaci wynagrodzenia
przewyższającego znacznie przeciętny poziom życia. Nie ma społecznego uzasad-
nienia ponowne otrzymanie przez powoda gratyfikacji finansowej dotyczącej tego
samego okresu, za który już wcześniej otrzymał wynagrodzenie. W tym stanie rzeczy
nie ma uzasadnionych przesłanek, „znajdujących akceptację w zasadzie sprawiedli-
wości”, aby przyznać powodowi odszkodowanie. Szkodą jest utrata spodziewanych
zarobków spowodowana rozwiązaniem umowy bez wypowiedzenia przez pracodaw-
cę. Poza sporem pozostaje, że o żadnej utracie zarobków nie może być mowy w sy-
tuacji, gdy za cały okres pozostawania bez pracy powód otrzymał już wynagrodzenie.
Okoliczność, że odszkodowanie jest świadczeniem niezależnym od wynagrodzenia
za okres pozostawania bez pracy i że wynika z innej podstawy prawnej - zdaniem
Sadu Okręgowego - w żaden sposób nie przesądza o zasadności żądania pozwu.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu drugiej instancji powód zarzucił obrazę:
1) art. 6 ust. 1 w związku z art. 16 ust. 3 i 6 Umowy Społecznej, przez ich niezastoso-
wanie wskutek uznania, że powód nie podlega regulacjom zawartym w tej Umowie
chociaż był pracownikiem pozwanej Spółki, 2) punktu 3 zawartego w aneksie nr 1 do
umowy o pracę powoda z pozwaną oraz postanowień aneksu nr 2 do tej umowy,
przez „ich nienależyte uwzględnienie przy rozpatrywaniu sprawy i pominięcie wynika-
jących z nich faktów, że powód po dniu 25.10.2006 r. kiedy pozbawiony został wszel-
kich pełnomocnictw do działania jako dyrektor generalny a z pewnością po dniu
5
30.03.2007 r. kiedy stał się szeregowym pracownikiem pozwanego nie pełnił żadnych
funkcji kierowniczych u pozwanego”, 3) art. 8 k.p., przez jego nieprawidłowe zastoso-
wanie i uznanie, że pozwana Spółka, która naruszyła zasady współżycia społeczne-
go, rozwiązując z powodem stosunek pracy, może powoływać się na te zasady w
sytuacji, gdy powód dochodzi należności z tytułu niezgodnego z prawem zwolnienia
go z pracy, 4) art. 112
, art. 18 § 3, art. 183a
, art. 183b
, art. 183c
k.p., wskutek wadliwej
wykładni postanowień Umowy Społecznej, polegającej na uregulowaniu sytuacji
prawnej powoda w zakresie prawa do świadczeń wynikających z tej Umowy mniej
korzystnie niż innych pracowników.
W uzasadnieniu podstaw kasacyjnych powód nie zgodził się z argumentacją
przyjętą w wyrokach Sądów obydwu instancji i stwierdził, że będąc pracownikiem
pozwanej Spółki jest uprawniony do spornego świadczenia. Zaznaczył przy tym, że
pozwana Spółka, która sama naruszyła zasady współżycia społecznego (wadliwie
rozwiązując z nim umowę o pracę) nie powinna powoływać się na naruszenie zasad
współżycia społecznego przez powoda i korzystać w ten sposób z ochrony prawnej.
Zdaniem skarżącego, dodatkowe odszkodowania wprowadzone postanowieniami
Umowy Społecznej przysługujące z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umów
o pracę mają charakter zryczałtowany i ich wysokość nie jest uzależniona od wykazy-
wania jakiejkolwiek szkody. Stąd bezprzedmiotowe są rozważania poczynione przez
Sądy obu instancji odnoszące się do tego, że powód nie poniósł żadnej szkody skoro
otrzymał już wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy. Zdaniem powoda,
odszkodowanie, o którym mowa w art. 16 ust. 6 Umowy Społecznej jest innym świad-
czeniem niż „wynagrodzenie za pracę” za okres pozostawania bez pracy przewidzia-
ne w art. 57 § 2 k.p., mimo że przysługuje ono powodowi w „identycznej wysokości”,
co wynagrodzenie wypłacone na podstawie przepisów Kodeksu pracy. O tym, że są
to odmienne świadczenia świadczy też analiza postanowień art. 16 ust. 3, 5 i 6
Umowy Społecznej. W przeciwnym razie te postanowienia trzeba by bowiem uznać
za pozbawione jakiegokolwiek sensu. Gdyby przyjąć, że wypłata wynagrodzenia za
cały okres pozostawania bez pracy na podstawie art. 57 § 2 k.p. wyczerpuje wszyst-
kie roszczenia pracownika niezależnie od brzmienia art. 16 ust. 3 Umowy Społecz-
nej, to żaden pracownik podlegający szczególnej ochronie (a takich dotyczy przepis
art. 57 § 2 k.p.) nigdy nie otrzymałby odszkodowania wynikającego z postanowień
art. 16 ust. 3 Umowy Społecznej. W ocenie powoda, wolą partnerów społecznych
zawierających Umowę było zapewnienie pracownikom dodatkowych - obok upraw-
6
nień wynikających z Kodeksu pracy - odszkodowań w przypadku niezgodnego z pra-
wem rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Oznacza to, że gdy pracownik
pozwanej Spółki w następstwie stwierdzenia przez sąd wadliwości rozwiązania
umowy o pracę dokona wyboru roszczenia odszkodowawczego, to z mocy art. 16
ust. 5 Umowy będzie mu przysługiwać dodatkowe odszkodowanie w wysokości wy-
nagrodzenia za pracę, jakie by mu przysługiwało do końca okresu gwarancyjnego).
Jeśli zaś pracownik wybierze roszczenie o przywrócenie do pracy, to będzie mu przy-
sługiwać dodatkowe odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za cały okres po-
zostawania bez pracy przewidziane w art. 16 ust. 6 Umowy.
Powód wniósł o uchylenie i zmianę wyroku Sądu Okręgowego w całości i za-
sądzenie od pozwanej kwoty 40.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od
dnia 11 sierpnia 2007 r. do dnia zapłaty tytułem odszkodowania, o którym mowa w
art. 16 ust. 6 Umowy Społecznej oraz o zasądzenie kosztów procesu za wszystkie
instancje.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwana wniosła o jej oddalenie oraz o
zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Skarga nie podlega uwzględnieniu, bowiem zaskarżony nią wyrok Sądu dru-
giej instancji - mimo częściowo błędnego uzasadnienia - odpowiada prawu. Sąd od-
woławczy zasadniczo oparł swoje rozstrzygnięcie na podstawie prawnej wynikającej
z art. 8 k.p. (ze względu na sprzeczność zgłoszonego żądania ze społeczno-gospo-
darczym przeznaczeniem prawa powoda do odszkodowania przewidzianego w Umo-
wie Społecznej). Jednakże sięganie do konstrukcji nadużycia prawa (klauzul general-
nych z art. 8 k.p.) nie było potrzebne, gdyż powództwo było bezzasadne z innych
względów.
Z ustaleń faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku, którymi
Sąd Najwyższy jest związany w myśl art. 39813
§ 2 k.p.c., wynika, że prawomocnym
wyrokiem powód został przywrócony do pracy w pozwanej Spółce i otrzymał od pra-
codawcy wynagrodzenie za cały okres pozostawania bez pracy (od daty rozwiązania
stosunku pracy do daty przywrócenia do pracy). Wypłacona powodowi przez stronę
pozwaną kwota 379.600 zł stanowiła wynagrodzenie za cały okres pozostawania bez
pracy należne z mocy art. 57 § 2 k.p. To, że kwota ta została wypłacona na podsta-
7
wie art. 57 § 2 k.p., a nie art. 16 ust. 6 Umowy Społecznej, nie ma wpływu na ocenę
zasadności zgłoszonego żądania, bowiem obie te podstawy prawne dotyczą tego
samego długu. Realizacja roszczenia, zarówno na jednej, jak i na drugiej podstawie,
polega na uzyskaniu od pozwanej Spółki naprawienia szkody polegającej na utracie
zarobków w okresie między rozwiązaniem stosunku pracy a przywróceniem pracow-
nika do pracy. Ta sama szkoda (utrata zarobków w okresie pozostawania bez pracy) -
zgodnie z ogólnymi zasadami prawa cywilnego - podlega rekompensacie tylko jeden
raz i to obojętnie, na jakiej podstawie prawnej (compensatio lucri cum damno). In-
nymi słowy, za jedną szkodę pracownikowi należy się tylko jedno odszkodowanie. W
przeciwnym wypadku doszłoby do nieuzasadnionego wzbogacenia się poszkodowa-
nego kosztem sprawcy szkody (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1993
r., I PRN 2/93, OSP 1994 nr 2, poz. 36, z glosą Z. Salwy i orzecznictwo wskazane w
jego uzasadnieniu, a ostatnio wyrok z dnia 22 czerwca 2010 r., I PK 38/10, LEX nr
653652). W sytuacji, gdy jedno zdarzenie wywołuje jedną szkodę można co najwyżej
mówić o zbiegu podstaw (przepisów, norm) dotyczących ponoszenia odpowiedzialno-
ści za wywołaną szkodę, ale nie o zbiegu szkód.
Powód błędnie uważa, że odszkodowanie z art. 16 ust. 6 Umowy Społecznej
jest innym świadczeniem niż przewidziane w art. 57 § 2 k.p. Ten ostatni przepis sta-
nowi, że w sytuacji, gdy rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z pracowni-
kiem, o którym mowa w art. 39 k.p., albo z pracownicą w okresie ciąży lub urlopu
macierzyńskiego, to wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy przysługuje za
cały czas pozostawania bez pracy; dotyczy to także przypadku, gdy rozwiązano
umowę o pracę z pracownikiem-ojcem wychowującym dziecko w okresie korzystania
z urlopu macierzyńskiego albo gdy rozwiązanie umowy o pracę podlega ograniczeniu
z mocy przepisu szczególnego. W przepisie tym ustawodawca posłużył się wpraw-
dzie zwrotem „wynagrodzenie”, ale nie jest to wynagrodzenie za pracę, lecz za czas
pozostawania bez pracy. W utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje
się, że pojęcie to (wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy) oznacza odszko-
dowanie za utratę zarobków spowodowaną wadliwym rozwiązaniem umowy o pracę
przez pracodawcę (por. wyroki z dnia 17 listopada 1998 r., I PKN 443/98, OSNAPiUS
2000 nr 1, poz. 12; z dnia 15 lutego 2002 r., I PKN 801/00, LEX nr 564462; z dnia 29
czerwca 2005 r., I PK 233/04, OSNP 2006 nr 9-10, poz. 148; z dnia 19 lipca 2005 r.,
II PK 389/04, OSNP 2006, nr 11-12, poz. 174; z dnia 9 kwietnia 2008 r., II PK 280/07,
LEX nr 469169, a także uchwałę z dnia 2 lipca 2008 r., II PZP 12/08, OSNP 2009 nr
8
3-4, poz. 32 oraz wyroki z dnia 16 sierpnia 2005 r., I PK 11/05, OSNP 2006 nr 11-12,
poz. 181, OSP 2007 nr 10, poz. 112, z glosą K. Terpiłowskiej oraz z dnia 19 kwietnia
2006 r., I PK 158/05, OSNP 2007 nr 7-8, poz. 99).
Tak więc, skoro powód w następstwie wadliwego rozwiązania z nim umowy o
pracę bez wypowiedzenia i pozostawania bez pracy otrzymał już od pozwanej Spółki
odszkodowanie za utratę zarobków w całym okresie pozostawania bez pracy (od
daty rozwiązania z nim stosunku pracy do dnia podjęcia pracy wskutek restytucji sto-
sunku pracy wyrokiem sądu), to powództwo jest bezzasadne, gdyż szkoda w zakre-
sie zgłoszonego żądania (dochodzonego częściowo w rozpoznawanej sprawie) zo-
stała już naprawiona. Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na
podstawie art. 39814
k.p.c. i orzekł o kosztach postępowania kasacyjnego na podsta-
wie art. 98 § 1 k.p.c. i § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z
dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz pono-
szenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę praw-
nego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).
========================================