Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UZ 13/11
POSTANOWIENIE
Dnia 7 lipca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Jerzy Kwaśniewski
SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku E. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do renty,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 7 lipca 2011 r.,
zażalenia wnioskodawczyni na postanowienie Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 8 kwietnia 2011 r.,
1. oddala zażalenie,
2. przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego adwokat
A. Ł. kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych powiększoną o
podatek od towarów i usług tytułem wynagrodzenia za pomoc
prawną udzieloną z urzędu w postępowaniu zażaleniowym.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z
dnia 3 marca 2011 r. odrzucił jako spóźniony wniosek ubezpieczonej E. S. o
sporządzenie i doręczenie jej uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 13
stycznia 2011 r.
Ubezpieczona wniosła zażalenie na to postanowienie.
2
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z
dnia 8 kwietnia 2011 r. odrzucił zażalenie ubezpieczonej jako niedopuszczalne.
Przypomniał równocześnie, że Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych ustanowił dla ubezpieczonej pełnomocnika z urzędu, przy czym
zgodnie z art. 118 § 1 k.p.c. było to równoznaczne z udzieleniem mu
pełnomocnictwa, co oznaczało, iż pełnomocnik ustanowiony z urzędu był
umocowany do wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, aż do
prawomocnego zakończenia postępowania – art. 91 pkt 1 k.p.c. w związku z art.
118 § 2 k.p.c. Owe wszystkie łączące się ze sprawą czynności procesowe nie
obejmowały jednak sporządzania i składania zażalenia oraz skargi kasacyjnej
kierowanych do Sądu Najwyższego. Pełnomocnik ustanowiony dla ubezpieczonej z
urzędu przez Sąd Okręgowy był bowiem w niniejszej sprawie umocowany jedynie
do działania przed sądem powszechnym, wobec czego nie mógł skutecznie złożyć
zażalenia do Sądu Najwyższego.
Powyższe postanowienie zostało zaskarżone zażaleniem wniesionym przez
ubezpieczoną E. S., w którym zarzucono temu postanowieniu naruszenie
przepisów postępowania mające istotny wpływ na treść postanowienia, tj. art. 130 §
1 k.p.c. w związku z art. 118 § 2 k.p.c. i art. 133 § 1 i 3 k.p.c. przez niewezwanie
strony do usunięcia braków formalnych zażalenia złożonego przez osobę
nieumocowaną do działania w imieniu strony, pomimo przyjęcia przez sąd, że
pełnomocnik ustanowiony z urzędu do zastępowania strony przed sądem
powszechnym nie ma umocowania do działania w jej imieniu po prawomocnym
zakończeniu postępowania, co oznacza, że również nie ma umocowania do
uzupełnienia braków formalnych pisma złożonego w imieniu wnioskodawczyni.
Uzasadniając tak sformułowane zarzuty, skarżąca dodała, że skoro
pełnomocnik ustanowiony z urzędu do zastępowania strony w postępowaniu przed
sądem powszechnym nie ma umocowania do działania za nią po prawomocnym
zakończeniu postępowania, to należy przyjąć, iż strona działa wówczas
samodzielnie bez pełnomocnika, gdyż dotychczasowe pełnomocnictwo wygasło z
chwilą wydania orzeczenia przez sąd drugiej instancji. Od tego momentu wszelkie
pisma należy doręczać właśnie stronie, a nie dotychczasowemu pełnomocnikowi.
Nie działa tu już bowiem zasada określona w art. 133 § 3 k.p.c. Sąd powinien
3
zatem wezwać wnioskodawczynię do uzupełnienia braku formalnego w postaci
złożenia pełnomocnictwa do działania w jej imieniu przez dotychczasowego
pełnomocnika. Jeśli bowiem nie może on działać w imieniu strony po
prawomocnym zakończeniu postępowania, to nie może również uzupełnić braków
formalnych wnoszonych przez niego w imieniu strony pism. Nie ma też
umocowania do odbioru pism kierowanych w zasadzie do strony postępowania.
Inna interpretacja powołanych przepisów prawa powodowałaby, że pełnomocnik
ustanowiony z urzędu, który po prawomocnym zakończeniu postępowania nadal
działa za stronę bez jej woli i wiedzy i bez umocowania składa w jej imieniu środki
zaskarżenia oraz nie uzupełnia braków formalnych, pozbawia stronę prawa do
sądu. Dlatego przyjmując wykładnię przepisów prawa zastosowaną przez sąd w
niniejszej sprawie należy wskazać, że strona ponosiłaby wszelkie skutki wynikające
z działania osoby nie posiadającej stosownego umocowania, nie mając nawet
możliwości ich naprawienia.
Wskazując na przedstawione wyżej zarzuty, skarżąca wniosła o uchylenie
zaskarżonego postanowienia oraz o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie jest uzasadnione. Ma wprawdzie rację skarżący, podnosząc że
zgodnie z art. 118 § 2 k.p.c. adwokat lub radca prawny ustanowiony przez sąd jest
obowiązany zastępować stronę do prawomocnego zakończenia postępowania,
chyba że z postanowienia sądu wynika, iż obowiązek zastępowania strony ustaje
wcześniej. Co do zasady faktycznie oznacza to, iż pełnomocnik ustanowiony dla
strony z urzędu nie ma umocowania do działania za nią po prawomocnym
zakończeniu postępowania, gdyż wynikające z ustanowienia przez sąd
pełnomocnictwo (art. 118 § 1 k.p.c.) wygasa z chwilą uprawomocnienia się
orzeczenia kończącego postępowanie sprawie. W judykaturze powszechnie
przyjmuje się jednak, że samo uprawomocnienie się orzeczenia kończącego
postępowanie w sprawie nie stanowi przeszkody, aby ustanowiony w tej sprawie
pełnomocnik podejmował skutecznie działania związane z fazami postępowania
poprzedzającymi uprawomocnienie się orzeczenia kończącego postępowanie jako
całość. Dopuszczalne i mieszczące się z mocy samego prawa w zakresie
4
pełnomocnictwa procesowego jest zatem dokonywanie czynności przez
umocowanego w sprawie pełnomocnika – w sensie czasowym – już po
uprawomocnieniu się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, ale – w
sensie merytorycznym – dotyczących wcześniejszych jego faz. Dlatego też
pełnomocnik może w ramach umocowania określonego w art. 91 k.p.c. złożyć już
po prawomocnym zakończeniu sprawy, np. wniosek o wydanie odpisu wcześniej
wydanego orzeczenia, wniosek o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia albo
wniosek o przywrócenie terminu do dokonania czynności procesowej (por.
uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, mającej moc
zasady prawnej, z dnia 5 czerwca 2008 r., III CZP 142/07, OSNC 2008 nr 11, poz.
122, czy też Biul. SN 2008 nr 6, poz. 7). Odnosząc przedstawione stanowisko do
stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy należy zatem przyjąć, iż ustanowiony
przez Sąd Okręgowy dla ubezpieczonej w postępowaniu przed sądem
powszechnym pełnomocnik z urzędu mógł skutecznie złożyć wniosek o
sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku kończącego postępowanie przed
tym sądem. Wprawdzie on sam tego faktycznie nie uczynił, gdyż z wnioskiem takim
wystąpiła osobiście ubezpieczona, jednakże Sąd Apelacyjny słusznie doręczył
właśnie pełnomocnikowi, a nie ubezpieczonej, odpis swego postanowienia z dnia 3
marca 2011 r., równocześnie zawiadamiając zresztą ubezpieczoną o tym fakcie.
Ten sposób doręczenia był zgodny z treścią art. 133 § 3 k.p.c., w myśl którego
jeżeli ustanowiono pełnomocnika procesowego lub osobę upoważnioną do odbioru
pism sądowych, doręczenia należy dokonać tym osobom. Na tym etapie
postępowania art. 133 § 1 k.p.c. nie znajdował bowiem jeszcze zastosowania,
skoro był to etap odnoszący się – w sensie merytorycznym – do jego
wcześniejszych faz. Miał także rację Sąd Apelacyjny, uznając że wniesione przez
tego pełnomocnika zażalenie na postanowienie z dnia 3 marca 2011 r. spełniało co
prawda wymóg zachowania przymusu adwokacko-radcowskiego (zażalenie
sporządziła, podpisała i wniosła osoba będąca adwokatem, która twierdziła, że
czyni to w imieniu ubezpieczonej), jednakże z naruszeniem wymagania
dotyczącego każdego pisma procesowego, odnoszącego się do obowiązku
dołączenia pełnomocnictwa procesowego, skoro dotychczasowe pełnomocnictwo
wynikające z ustanowienia przez sąd nie obejmowało umocowania do
5
sporządzenia i wniesienia zarówno skargi kasacyjnej, jak i zażalenia (por. powołana
wyżej uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2008
r., III CZP 142/07, OSNC 2008 nr 11, poz. 122). W judykaturze utrwalił się wszakże
pogląd, że brak formalny pisma procesowego w postaci niedołączenia
pełnomocnictwa dla adwokata lub radcy prawnego, który sporządził to pismo i
wniósł do sądu, stanowi brak formalny pisma procesowego (art. 126 § 3 k.p.c.),
podlegający usunięciu przez wezwanie do złożenia pełnomocnictwa (por.
postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 11 maja 1998 r., II UZ 30/98, OSNP 1999
nr 16, poz. 530, z dnia 19 listopada 1998 r. III CZ 133/98, OSNC 1999 nr 4, poz. 86,
z dnia 1 czerwca 1999 r., II UZ 61/99, OSNP 2000 nr 20, poz. 770, z dnia 4
września 2008 r., IV CZ 68/08, niepublikowane, czy też z dnia 23 czerwca 2009 r.
III UZ 4/09, OSNP 2011 nr 5-6, poz. 87). Podkreślenia wymaga fakt, iż Sąd
Apelacyjny (a konkretnie przewodniczący wydziału w tym Sądzie), respektując ten
pogląd, wezwał autora zażalenia na podstawie art. 130 § 1 k.p.c. w związku z art.
126 § 3 k.p.c. do złożenia pełnomocnictwa, czym udokumentowałby on swoje
umocowanie w postępowaniu zażaleniowym, i odrzucił zażalenie dopiero po
bezskutecznym upływie terminu wyznaczonego do usunięcia tego braku
formalnego. Czyniąc tak, Sąd Apelacyjny dopełnił zatem ciążących na nim
obowiązków, słusznie uznając, że skoro autorem zażalenia był adwokat, to należało
domniemywać, iż został on umocowany do wniesienia tego środka odwoławczego,
a jedynie nie dołączył potwierdzającego to umocowanie pełnomocnictwa.
Przedstawione wyżej argumenty czynią bezzasadną tezę skarżącego, że
pełnomocnik ustanowiony wcześniej w postępowaniu przed sądami powszechnymi
w ogóle nie może działać w imieniu strony po prawomocnym zakończeniu
postępowania, a zatem nie może również uzupełnić braków formalnych pism
wnoszonych przez niego w imieniu strony. Przyjęcie tej tezy, w połączeniu ze
stwierdzeniem, iż strona „po prawomocnym zakończeniu postępowania działa
samodzielnie bez pełnomocnika”, musiałoby zresztą prowadzić do uznania, iż
zażalenie wniesione przez pełnomocnika na postanowienie z dnia 3 marca 2011 r.
faktycznie winno być traktowane jako zażalenie wniesione nie przez pełnomocnika
będącego adwokatem, ale osobiście przez stronę, a więc przez osobę do tego
nieuprawnioną. Takie zażalenie powinno zaś podlegać odrzuceniu bez wzywania
6
do uzupełnienia braków formalnych, jako że zostałoby wniesione bez zachowania
przymusu adwokacko-radcowskiego, o którym mowa w art. 871
§ 1 k.p.c., przez co
byłoby niedopuszczalne (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia
2005r., I PZ 22/05, OSNP 2006 nr 21-22, poz. 330 oraz z dnia 6 listopada 2008r.. III
CZ 35/08, LEX nr 484724).
Nie można również zgodzić się ze skarżącym, że postępowanie Sądu
Apelacyjnego będące następstwem przyjętej przez ten Sąd wykładni przepisów
prawa, pozbawiło stronę prawa do sądu, gdyż strona poniosła wszelkie skutki
wynikające z działania osoby nie posiadającej stosowanego umocowania, nie
mając nawet możliwości ich naprawienia. W realiach rozpoznawanej sprawy nie
mógł bowiem budzić wątpliwości fakt, iż ubezpieczona została poinformowana
przez Sąd Apelacyjny o doręczeniu jej dotychczasowemu pełnomocnikowi odpisu
postanowienia z dnia 3 marca 2011 r. Zatem twierdzenie w tych warunkach, że
dalsze kroki podjęte przez tegoż pełnomocnika były wyrazem jego działania za
stronę „bez jej woli i wiedzy” nie było przekonujące.
Mając na względzie podniesione wyżej argumenty, Sąd Najwyższy uznał, że
jedyne, co można było zarzucić zaskarżonemu zażaleniem ubezpieczonej
postanowieniu, to uzasadnienie go przez Sąd Apelacyjny stwierdzeniem, iż
zażalenie na postanowienie z dnia 3 marca 2011 r. podlegało odrzuceniu „jako
niedopuszczalne”. Tymczasem rzeczywistą przyczynę odrzucenia zażalenia
skarżącej na to postanowienie winno stanowić – z przyczyn wcześniej
podniesionych – nieuzupełnienie jego braków formalnych w terminie. Pomijając
jednakże tę okoliczność, gdyż nie miała ona wpływu na rozstrzygnięcie sprawy,
zaskarżone postanowienie odpowiadało prawu.
Kierując się zatem przedstawionymi motywami oraz opierając się na treści
art. 39814
k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.
Orzeczenie o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w
postępowaniu zażaleniowym zostało wydane na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. oraz
§ 19 w związku z § 12 ust. 2 i § 13 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu.
7