Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 lipca 2011 r.
II UK 382/10
Pracownikiem w rozumieniu art. 29 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jedno-
lity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) jest również ubezpieczony
podlegający na zasadach dobrowolności ubezpieczeniom emerytalnemu i ren-
towym z tytułu pozostawania w stosunku pracy (art. 7 pkt 3 w związku z art. 8
ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.).
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera,
Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 12 lipca
2011 r. sprawy z wniosku Ryszarda T. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w G. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 9 czerwca 2010 r. […]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą
w Gdyni wyrokiem z dnia 5 listopada 2009 r. zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w G. z dnia 16 czerwca 2009 r. i przyznał Ryszardowi T.
prawo do emerytury od dnia 1 kwietnia 2009 r. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły
następujące ustalenia.
Wnioskodawca (urodzony 1 stycznia 1947 r.) złożył w dniu 2 kwietnia 2009 r.
wniosek o emeryturę. Organ rentowy uznał za wykazane łącznie 42 lata, 11 miesięcy
i 28 dni okresów składkowych i nieskładkowych, w tym okresy zatrudnienia na pod-
stawie stosunku pracy w rozmiarze 34 lat, 8 miesięcy i 9 dni. Do tych ostatnich nie
zaliczono natomiast okresu podlegania wnioskodawcy dobrowolnemu ubezpieczeniu
2
społecznemu od 26 listopada 2007 r. do 31 marca 2009 r. z tytułu wykazanego świa-
dectwem pracy zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku projek-
tanta w firmie zagranicznej M.T. Ltd w Monako na podstawie umowy o pracę w okre-
sie od 1 listopada 2007 r. do 31 marca 2009 r.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że wnioskodawca
spełnia warunki określone w art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 53,
poz. 1227 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa emerytalna), gdyż ukończył 60 lat,
legitymuje się okresem składkowym i nieskładkowym w łącznym rozmiarze powyżej
35 lat, a przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę przez okres ponad 6 miesięcy był
pracownikiem w firmie zagranicznej i podlegał z tego tytułu ubezpieczeniom społecz-
nym na podstawie art. 7 pkt 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.,
powoływanej dalej jako ustawa systemowa). Sąd Okręgowy wskazał, że przepisy art.
29 ustawy emerytalnej nie uzależniają prawa do wcześniejszej emerytury od wyko-
nywania pracy na terytorium Polski, a jedynie od pozostawania w stosunku pracy.
Opłacanie składek na ubezpieczenie dobrowolne jest immanentnie związane - o
czym stanowi art. 7 pkt 3 ustawy systemowej - z wykonywaniem pracy za granicą.
Ten ostatni okres został przez wnioskodawcę wykazany niezakwestionowanym przez
organ rentowy świadectwem pracy z dnia 31 marca 2009 r.
Wyrokiem z dnia 9 czerwca 2010 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku oddalił apela-
cję organu rentowego, podzielając ustalenia i ocenę prawną Sądu pierwszej instancji.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpie-
czeniu społecznemu wnioskodawca pozostawał w stosunku pracy co najmniej przez
6 miesięcy (ostatnio przed zgłoszeniem wniosku był pracownikiem) i z tego tytułu
podlegał dobrowolnemu ubezpieczeniu społecznemu na podstawie art. 7 pkt 3
ustawy systemowej. Przepis art. 29 ust. 2 ustawy emerytalnej nie uzależnia prawa do
emerytury od podlegania obowiązkowemu lub dobrowolnemu ubezpieczeniu spo-
łecznemu, lecz od pozostawania przez określony nim okres w stosunku pracy. Rów-
nież z art. 4 pkt 13 tej ustawy wynika, że za ubezpieczonego uznaje się osobę podle-
gającą ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na podstawie art. 6-10 ustawy
systemowej.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku organ rentowy zarzucił narusze-
nie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 29
3
ust. 2 ustawy emerytalnej w związku z art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 7 pkt 3, art. 8 ust. 1
ustawy systemowej, poprzez przyjęcie, że wnioskodawca nabył prawo do emerytury
w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1 ustawy emerytalnej.
Wskazując na powyższy zarzut skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego roz-
poznania, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku i rozstrzygnięcie co do istoty
sprawy.
W uzasadnieniu skargi podniesiono, że dokonywanie wpłaty składek w
ramach dobrowolnego ubezpieczenia z tytułu pracy wykonywanej za granicą nie jest
tożsame z wykonywaniem pracy w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy oraz ustawy
systemowej. Oznacza to, iż uznanie - jak uczyniły to Sądy obu instancji - opłacania
takich składek za potwierdzenie istnienia stosunku pracy jest nieuprawnione. Wnio-
skodawca nie udowodnił, że w okresie opłacania składek pozostawał w stosunku
pracy w rozumieniu art. 22 k.p. i nie wiadomo, na jakich dowodach oparł się w tym
zakresie Sąd drugiej instancji. Skarżący wskazał, że w myśl przepisów ustawy sys-
temowej za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy (art. 8 ust.
1), która ubezpieczeniom społecznym podlega obowiązkowo (art. 6 ust. 1 pkt 1). Nie
ma zatem podstaw, aby praca wnioskodawcy została uznana za pracę w rozumieniu
wskazanych przepisów tylko dlatego, że opłacił on składki na dobrowolne ubezpie-
czenie społeczne. W ocenie skarżącego, to ostatnie stanowi inny tytuł podlegania
ubezpieczeniu społecznemu niż ubezpieczenie w ramach stosunku pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest niezasadna. Stosownie do art. 29 ust. 1 i 2 ustawy eme-
rytalnej, emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1 przysługuje wy-
łącznie ubezpieczonym, którzy po pierwsze - ostatnio przed zgłoszeniem o nią wnio-
sku byli pracownikami oraz po drugie - w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania
ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozo-
stawali w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy. Powołany przepis jedno-
znacznie dotyczy więc tylko ubezpieczonych będących pracownikami, a contrario -
spod jego działania wyłączeni są ubezpieczeni objęci ubezpieczeniem innym niż pra-
cownicze. Inaczej rzecz ujmując, prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie
art. 29 ustawy emerytalnej - jako pochodne od pracowniczego ubezpieczenia spo-
4
łecznego - przysługuje wyłącznie ubezpieczonym z tytułu pozostawania w stosunku
pracy. Skarżący w pierwszym rzędzie kwestionuje pracowniczy charakter zatrudnie-
nia wnioskodawcy w podmiocie zagranicznym, a w dalszej kolejności - podleganie
wnioskodawcy z tytułu takiego zatrudnienia pracowniczym ubezpieczeniom społecz-
nym, przez które rozumie jedynie ubezpieczenia obowiązkowe, o jakich stanowi art. 6
ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej.
Nietrafnie skarżący podnosi, że Sąd drugiej instancji uznał fakt opłacania
przez wnioskodawcę składek na ubezpieczenia dobrowolne za równoznaczny z po-
zostawaniem przez niego w stosunku pracy. Zgodnie z art. 7 pkt 3 ustawy systemo-
wej prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przy-
sługuje, między innymi, obywatelom polskim wykonującym pracę za granicą w pod-
miotach zagranicznych. Posłużenie się przez ustawodawcę pojęciem podmiotu za-
granicznego wskazuje, że prawo do objęcia dobrowolnymi ubezpieczeniami emery-
talnym i rentowymi przysługuje osobom określonym w art. 7 pkt 3 ustawy systemowej
wykonującym zatrudnienie na różnych podstawach, w tym również stosunku pracy.
Sąd Apelacyjny przyjął za Sądem pierwszej instancji, że zatrudnienie wnioskodawcy
w podmiocie zagranicznym miało pracowniczy charakter. Podstawę takiej oceny sta-
nowiły niekwestionowane przez skarżącego w postępowaniu przed Sądami obu in-
stancji okoliczności wynikające z przedłożonego przez wnioskodawcę świadectwa
pracy. W tej sytuacji Sąd Najwyższy, z mocy art. 39813
§ 2 k.p.c., związany jest
ustaleniem, że wnioskodawca, ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o wcześniejszą
emeryturę, wykonywał zatrudnienie o cechach określonych w art. 22 § 1 k.p., a w
konsekwencji posiadał status pracownika, a więc osoby pozostającej w stosunku
pracy, o której stanowi art. 8 ust. 1 ustawy systemowej.
Wbrew stanowisku skarżącego, ani art. 29 ustawy emerytalnej, ani żaden inny
przepis prawa ubezpieczeń społecznych nie wyłącza możliwości uznania za pracow-
nika osoby wykonującej za granicą w podmiocie zagranicznym zatrudnienie na pod-
stawie stosunku pracy, jak również nie ogranicza prawa takiego pracownika do
wcześniejszej emerytury z tej tylko przyczyny, że podlegał ubezpieczeniom emery-
talnemu i rentowym na zasadach dobrowolności. Zagadnienie to zostało rozstrzy-
gnięte w judykaturze Sądu Najwyższego w odniesieniu do okresów zatrudnienia w
rozumieniu art. 32 ustawy emerytalnej (por. wyroki z dnia 21 stycznia 2010 r., II UK
162/09, LEX nr 583806; z dnia 12 marca 2010 r., II UK 286/09, LEX nr 602705; z
dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 5/10, LEX nr 589882, w którym wprost stwierdzono, że
5
okresy wykonywania pracy za granicą w szczególnych warunkach lub w szczegól-
nym charakterze na podstawie umów o pracę zawartych bezpośrednio z pracodaw-
cami zagranicznymi mogą być uznane za okresy zatrudnienia w rozumieniu art. 32
ust. 1, 2 i 4 ustawy emerytalnej pod warunkiem opłacenia w Polsce składek również
na dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe, chyba że na podstawie umów o
zatrudnieniu lub umów międzynarodowych pracownik został objęty ubezpieczeniem
w trybie i na zasadach obowiązujących w państwie zatrudnienia lub określonych w
umowach międzynarodowych).
W rozpoznawanej skardze kasacyjnej został zaprezentowany pogląd, że ubez-
pieczenia dobrowolne stanowią samoistny tytuł ubezpieczeń społecznych, inny od
ubezpieczeń obowiązkowych, których podstawą jest, między innymi, stosunek pracy,
a w konsekwencji osoba podlegająca takim ubezpieczeniom nie może być uznana za
pracownika w rozumieniu art. 29 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej. Taki wniosek skar-
żący wyprowadza z treści art. 7 pkt 3 ustawy systemowej, stanowiącego o prawie do
dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi obywateli polskich
wykonujących za granicą pracę w podmiotach zagranicznych oraz z art. 8 ust. 1 w
związku z art. 6 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, uznających - w ocenie skarżącego - za pra-
cownika wyłącznie osobę podlegającą obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z
tytułu pozostawania w stosunku pracy. Tymczasem występujące obok ubezpieczeń
obowiązkowych ubezpieczenia dobrowolne nie są tytułem ubezpieczeń. Te ostatnie
określone zostały odpowiednio w art. 6 i 7 ustawy systemowej, których treść, w po-
wiązaniu z art. 2 ust. 1 pkt 1 tej ustawy (zgodnie z którym określa ona zasady podle-
gania ubezpieczeniom społecznym) oraz art. 4 pkt 13 ustawy emerytalnej (w myśl
którego ubezpieczonym w rozumieniu jej przepisów jest, między innymi, osoba pod-
legająca ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, określonym w przepisach o
systemie ubezpieczeń społecznych), nie powinna pozostawiać wątpliwości, że stosu-
nek pracy może stanowić tytuł podlegania ubezpieczeniom zarówno obowiązkowym
(dla osób będących pracownikami na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej - art. 6 ust.
1 pkt 1 ustawy systemowej), jak i dobrowolnym (między innymi dla obywateli polskich
wykonujących za granicą zatrudnienie o pracowniczym charakterze w podmiotach
zagranicznych - art. 7 pkt 3 tej ustawy). W tym ostatnim przypadku dobrowolne pod-
leganie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym jest następstwem realizacji przez
pracownika - poprzez zgłoszenie stosownego wniosku (art. 14 ust. 1 ustawy syste-
mowej) - prawa do objęcia tymi ubezpieczeniami.
6
Błędny jest prezentowany przez skarżącego pogląd, że z przepisów art. 6 ust.
1 pkt 1 oraz art. 8 ust. 1 ustawy systemowej wynika, iż za pracownika w rozumieniu
art. 29 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej uznaje się wyłącznie osobę podlegającą obo-
wiązkowo pracowniczym ubezpieczeniom społecznym. Wymienione wyżej przepisy
ustawy systemowej regulują różne kwestie. O ile art. 8 ust. 1 zawiera definicję pra-
cownika dla potrzeb ustalenia tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym (za-
równo obowiązkowym, jak i dobrowolnym), o tyle art. 6 ust. 1 pkt 1 ustanawia jedynie
zasadę obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym osób
będących pracownikami na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Natomiast osoby
wykonujące zatrudnienie na podstawie stosunku pracy w okolicznościach określo-
nych w art. 7 pkt 3 ustawy systemowej posiadają prawo do dobrowolnego objęcia
tymi ubezpieczeniami i podlegania im. W konkluzji należy stwierdzić, że pracowni-
kiem w rozumieniu art. 29 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej jest nie tylko ubezpieczony
podlegający obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozo-
stawania w stosunku pracy (art. 6 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 8 ust. 1 ustawy syste-
mowej), ale również ubezpieczony podlegający z tego tytułu ubezpieczeniom eme-
rytalnemu i rentowym na zasadach dobrowolności (art. 7 pkt 3 w związku z art. 8 ust.
1 tej ustawy).
Z powyższych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie
art. 39814
k.p.c.
========================================