Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 726/10
POSTANOWIENIE
Dnia 9 września 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
SSA Marek Machnij
w sprawie z wniosku Jadwigi B.
przy uczestnictwie Piotra K., Marii M., Małgorzaty Z.,
Anny M., Mariana M. i Ewy C.
o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 września 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 22 września 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Jadwiga B. wniosła o zmianę postanowienia z 26 września 2000 r.
stwierdzającego nabycie spadku po Stanisławie M. w ten sposób, by Sąd stwierdził,
że podstawą dziedziczenia po spadkodawcy jest nie ustawa lecz testament ustny.
Wnioskodawczyni zarzuciła nadto, że Sąd w sprawie spadkowej wadliwie ocenił
kwalifikacje Stanisława M. do dziedziczenia gospodarstwa rolnego i pominął
przesłanki wskazujące na niegodność dziedziczenia Mariana M.
Uczestnicy – Teresa K., Marian M., Maria M., Małgorzata Z. i Anna M.
wnieśli o oddalenie wniosku.
Postanowieniem z 22 września 2009 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację
wnioskodawczyni od postanowienia z 22 kwietnia 2008 r., którym Sąd Rejonowy w
P. oddalił wniosek o zmianę postanowienia spadkowego.
Za podstawę faktyczną rozstrzygnięć Sądy obu instancji przyjęły ustalenie,
że Teresa K. 4 września 1997 r. złożyła wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po
swoim ojcu Stanisławie M., zmarłym 24 czerwca 1995 r., a jako spadkobierców
ustawowych wskazała dzieci zmarłego: Teresę K., Stanisława M., Mariana M. i
Jadwigę B. Podała też, że zmarły prawdopodobnie zostawił Jadwidze B. testament.
Na rozprawie 24 listopada 1997 r. Jadwiga B. złożyła dokument zatytułowany
„Testament”, sporządzony 19 czerwca 1995 r. i mający zawierać oświadczenie
ostatniej woli Stanisława M. Dokument spisany został czytelnie. Podpisała go
jednak inna osoba niż ta, która go spisała. Podpis pod nim można odczytać jako
podpis Stanisława M. Pod podpisem zamieszczona została klauzula: „Stwierdzam
własnoręczność podpisu M. Stanisława", a pod nią złożone zostały podpisy lekarza
chirurga – Alicji S.-K. oraz pielęgniarki – Elżbiety K.
Sąd Rejonowy orzekający w sprawie spadkowej dopuścił i przeprowadził
dowód z akt stanu cywilnego oraz z zapewnienia spadkowego złożonego przez
wnioskodawczynię Teresę K., które potwierdzili pozostali uczestnicy postępowania.
Jadwiga B. twierdziła, że złożony przez nią testament Stanisława M. jest
testamentem własnoręcznym. W piśmie z 7 stycznia 1998 r. wniosła o
3
przesłuchanie świadka na okoliczności związane ze sporządzeniem testamentu
przez Stanisława M. i wskazała, że przy tej czynności był obecny lekarz dyżurny z
innego oddziału.
Uczestnicy kwestionowali podstawy do przyjęcia dziedziczenia
testamentowego po Stanisławie M. i wskazali, że pismo złożone przez Jadwigę B
nie spełnia wymogów formalnych koniecznych dla testamentu zwykłego, jak
również dla testamentu szczególnego.
Sąd przesłuchał osoby podpisane pod treścią „Testamentu” sporządzonego
19 czerwca 1995 r. oraz Jadwigę S., lekarkę z oddziału szpitalnego, na którym leżał
spadkodawca.
Jadwiga B. była obecna przy przesłuchaniach świadków. Nie stawiła się
jedynie na ostatni termin rozprawy, na którym Sąd przesłuchał strony w celu
ustalenia m.in. tego, czy uczestnicy posiadają kwalifikacje do dziedziczenia
gospodarstwa rolnego.
Sąd Rejonowy w P. postanowieniem z 26 września 2000 r. stwierdził, że
spadek po Stanisławie M. wraz z wchodzącym w skład spadku gospodarstwem
rolnym, na podstawie ustawy nabyli w częściach po 1
/4: Teresa K., Jadwiga B.,
Stanisław M. i Marian M.
Jadwiga B. 9 lutego 2001 r. złożyła odwołanie od postanowienia
o stwierdzeniu nabycia spadku po Stanisławie M. wraz z wnioskiem
o przywrócenie jej terminu do złożenia apelacji i o wyłączenie sędziego. Na
rozprawie 9 maja 2003 r., po rozpoznaniu wniosku o wyłączenie sędziego,
wskazała, że jej pismo z 9 lutego 2001 r. nie jest wnioskiem o przywrócenie terminu
do złożenia apelacji tylko skargą o wznowienie postępowania w sprawie spadkowej.
Sąd umorzył postępowanie w przedmiocie wniosku o przywrócenie terminu do
wniesienia apelacji i postanowieniem z 5 kwietnia 2004 r. odrzucił skargę
o wznowienie postępowania w związku ze stwierdzeniem, że w sprawie nie
zachodzi żadna z przewidzianych w art. 401 k.p.c. ustawowych podstaw do
wznowienia postępowania.
Sądy obu instancji uznały, że brak jest podstaw do uwzględnienia wniosku
Jadwigi B. o zmianę postanowienia spadkowego z 26 września 2000 r. na
4
podstawie art. 679 k.p.c. Osoba, która była uczestnikiem postępowania
o stwierdzenie nabycia spadku może złożyć skutecznie wniosek o zmianę lub
uchylenie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, gdy wniosek taki składa
przed upływem roku od dnia, w którym uzyskała możność powołania się na
zgłaszaną podstawę uzasadniającą zmianę lub uchylenie postanowienia
o stwierdzeniu nabycia spadku. Jadwiga B. była aktywnym uczestnikiem
postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po Stanisławie M.,
a w postępowaniu tym przeprowadzone zostały wszystkie zawnioskowane przez
nią dowody. Ustalenia dokonane w sprawie I Ns 931/97 wskazywały na to, że
dziedziczenie po Stanisławie M. przebiega według porządku ustawowego.
Dokument sporządzony 19 czerwca 1995 r. i zatytułowany: „Testament” nie jest
testamentem własnoręcznym Stanisława M. Za testament ustny może być uznane
oświadczenie ostatniej woli spadkodawcy złożone w obecności trzech osób, które
mają świadomość, że są świadkami składania oświadczenia woli na wypadek
śmierci (testamentu), co oznacza, że świadkowie ci muszą być obecni podczas
całego składania oświadczenia, a nie jedynie na początku lub na końcu czynności.
Z zeznań świadka Elżbiety K. wynikało natomiast, że przy sporządzaniu dokumentu
oznaczonego jako „Testament” były stale obecne jedynie dwie osoby mogące być
zgodnie z treścią art. 957 k.c. świadkami testamentu, to jest pacjentka spisująca
treść „Testamentu” oraz lekarka Alicja S.-K. Pielęgniarka Elżbieta K. podpisała
jedynie sporządzony już dokument, bowiem opuściła salę, w której leżał Stanisław
M. i udała się do innych chorych, a tym samym nie była obecna przy składaniu
przez niego oświadczenia o rozporządzeniu majątkiem na wypadek śmierci.
Jadwiga B. składając wniosek o zmianę postanowienia z 26 września 2000 r.
wydanego w sprawie I Ns 931/97 nie wskazała żadnej nowej okoliczności, która
mogłaby stanowić podstawę do zmiany postanowienia o stwierdzeniu nabycia
spadku po Stanisławie M. Jadwiga B. nie zachowała też przewidzianego w art. 679
§ 1 k.p.c. rocznego terminu dla złożenia wniosku o zmianę postanowienia
wydanego w sprawie I Ns 931/97. O wydaniu tego orzeczenia dowiedziała się
bowiem najpóźniej 9 lutego 2001 r., natomiast wniosek złożyła 23 marca 2007 r.
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Okręgowego z 22 września
2009 r. wnioskodawczyni zarzuciła, że orzeczenie to wydane zostało z
5
naruszeniem prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 679 k.p.c.
oraz z naruszeniem prawa procesowego, to jest art. 233 § 1 k.p.c. in fine, poprzez
dowolną ocenę zebranego w sprawie materiału, a w szczególności zeznań
wnioskodawczyni, co miało decydujący wpływ na wynik sprawy i spowodowało
wydanie wadliwego orzeczenia.
Wnioskodawczyni wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz
uchylenie w całości poprzedzającego go postanowienia Sądu Rejonowego w P. z
22 kwietnia 2008 r., sygn. akt i Ns 499/07 oraz orzeczenie co do istoty sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Art. 233 § 1 k.p.c., którego naruszenie zarzuca skarżąca w ramach drugiej
podstawy kasacyjnej jest podstawą do dokonania oceny zebranych w sprawie
dowodów przez sąd prowadzący postępowanie w sprawie. Zgodnie z art. 3983
§ 3
k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów
lub oceny dowodów. Sformułowany przez skarżącą zarzut naruszenia art. 233 § 1
k.p.c. in fine, poprzez dowolną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego,
a w szczególności zeznań wnioskodawczyni nie mógł być zatem oceniony
merytorycznie w postępowaniu kasacyjnym.
2. Dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest
spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być
przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia
nabycia spadku (art. 679 k.p.c.). Zgodnie z art. 679 § 1 zdanie drugie k.p.c., osoba
będąca uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku może żądać
zmiany postanowienia tylko wówczas, gdy żądanie takie opiera na podstawie, której
nie mogła powołać w poprzednim postępowaniu sądowym lub w toku czynności
dokonanych przez notariusza, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od
dnia, w którym uzyskała tę możność.
Jadwiga B. była uczestniczką postępowania o stwierdzenie nabycia spadku
po Stanisławie M., zakończonego postanowieniem Sądu Rejonowego w P. z 26
września 2000 r., sygn. akt I Ns 931/97, a to oznacza, że jej wniosek o zmianę tego
postanowienia podlegał badaniu w świetle przesłanek ustalonych w art. 679 § 1
zdanie drugie k.p.c. Do zmiany postanowienia spadkowego mogło zatem
6
doprowadzić tylko powołanie się przez skarżącą na taką nową podstawę faktyczną,
która nie mogła być powołana w poprzednio toczącym się postępowaniu, a która
uzasadniałby przyjęcie, że porządek dziedziczenia po spadkodawcy jest inny niż
stwierdzony w postanowieniu spadkowym. Trafne jest stanowisko Sądu
Okręgowego, że takiej podstawy wnioskodawczyni nie powołała, gdyż me wskazała
żadnej nowej okoliczności, która nie byłaby znana w toku postępowania
spadkowego i tym samym mogłaby stanowić podstawę do zmiany postanowienia
spadkowego. Dokument, w którym spisano treść oświadczenia Stanisława M.
złożonego na wypadek śmierci, jak i okoliczności, w których dokument ten powstał
zostały ujawnione w postępowaniu spadkowym. Składając w postępowaniu
spadkowym dokument zawierający oświadczenie ostatniej woli Stanisława M.
Jadwiga B. deklarowała, że dokument ten jest własnoręcznym testamentem
spadkodawcy. Twierdzenie to było weryfikowane a podjęte czynności dowodowe
doprowadziły do ustalenia, kto i w jakich okolicznościach spisał oświadczenie
złożone przez Stanisława M. Dokonując subsumpcji ustalonych faktów pod
przepisy określające zasady dziedziczenia sąd spadku rozważył nie tylko to, czy
przedłożony mu dokument może być uznany za testament własnoręczny
spadkodawcy, ale i to, czy okoliczności jego powstania pozwalają na przypisanie
mu cech testamentu szczególnego. We wniosku o zmianę postanowienia
spadkowego Jadwiga B. przytoczyła nową własną interpretację okoliczności, w
jakich doszło do spisania oświadczenia ostatniej woli Stanisława M., ale nie
powołała się na taką obiektywnie nową podstawę faktyczną, która by uzasadniała
dokonanie zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku.
W postępowaniu spadkowym Jadwiga B., jako jego uczestniczka,
kwestionowała uprawnienia Stanisława M. i Marcina M. do dziedziczenia
gospodarstwa rolnego po ojcu. Okoliczności, na których oparty został wniosek o
zmianę postanowienia spadkowego były znane wnioskodawczyni w postępowaniu
spadkowym, co oznacza, że nie mogły stanowić podstawy do zmiany
postanowienia spadkowego zgodnie z art. 679 § 1 k.p.c..
3. Zakreślony w art. 679 § 1 k.p.c. roczny termin do złożenia wniosku
o zmianę postanowienia stwierdzającego nabycie spadku ma charakter zawity
(np. postanowienie SN z 26 stycznia 2001 r., II CKN 784/00, OSNC 2001, nr 7-8,
7
poz. 118 i uchwała SN z 21 marca 2001 r„ III CZP 4/01, OSNC 2001, nr 10,
poz. 144). Termin ten biegnie od daty, w której wnioskujący o zmianę
postanowienia spadkowego uzyskał możliwość powołania podstawy uzasadniającej
zmianę postanowienia, której nie mógł powołać w zakończonym prawomocnie
postępowaniu. Skoro Jadwiga B. nie oparła wniosku o zmianę postanowienia
spadkowego na takiej podstawie, której by nie mogła powołać w postępowaniu
spadkowym, to nie sposób jest przyjąć, że złożyła wniosek po upływie terminu
oznaczonego w art. 679 § 1 k.p.c.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39814
k.p.c. Sąd Najwyższy
orzekł, jak w sentencji.