Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PZ 15/11
POSTANOWIENIE
Dnia 6 września 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Iwulski
SSA Jolanta Frańczak
w sprawie z powództwa S. G.
przeciwko "S." SA
o uzupełnienie wyroku w przedmiocie kosztów na skutek skargi o wznowienie
postępowania w sprawie VI Pa …/97,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 września 2011 r.,
zażalenia powódki na postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w B.
z dnia 9 marca 2011 r.,
odrzuca zażalenie.
Uzasadnienie
Sąd Wojewódzki wyrokiem z 22 stycznia 1998 r. zmienił wyrok Sądu
Rejonowego w O. z 19 lipca 1996 r. w ten sposób, że przywrócił powódkę S. G. do
pracy u strony pozwanej – w Firmie Chemicznej „D.” SA na stanowisku określonym
w wypowiedzeniu zmieniającym, doręczonym powódce 10 lipca 1995 r., a w
pozostałej części apelację oddalił. Nie orzekł o kosztach procesu.
W piśmie z 27 stycznia 1998 r. powódka wniosła o uzupełnienie tego wyroku
przez orzeczenie o kosztach procesu.
Postanowieniem z 18 lutego 1998 r. Sąd Wojewódzki wniosek ten oddalił.
2
W piśmie z 15 listopada 1998 r. powódka wniosła o wznowienie
postępowania zakończonego postanowieniem Sądu Wojewódzkiego w B. z 18
lutego 1998 r., odmawiającym uzupełnienia wyroku tego Sądu z 22 stycznia 1998 r.
przez zawarcie w nim rozstrzygnięcia o kosztach procesu.
Sąd Okręgowy postanowieniem z 19 stycznia 1999 r., w sprawie VI Pa
…/98, uznał skargę o wznowienie postępowania za dopuszczalną, ponieważ skład
Sądu Wojewódzkiego wydający zaskarżone postanowienie z 18 lutego 1998 r. był
sprzeczny z art. 386 § 5 k.p.c. Sąd Okręgowy nie rozpoznał jednak merytorycznie
skargi o wznowienie postępowania (nie orzekł w przedmiocie wniosku o
uzupełnienie wyroku Sądu Wojewódzkiego z 22 stycznia 1998 r. o rozstrzygnięcie o
kosztach procesu).
Postanowieniem z 18 sierpnia 2010 r. Sąd Apelacyjny, w sprawie III S …/10,
stwierdził, że w postępowaniu przed Sądem Okręgowym – Sądem Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w B. nastąpiła przewlekłość i nakazał Sądowi
Okręgowemu w B. podjęcie odpowiednich czynności w celu rozpoznania skargi o
wznowienie postępowania w sprawie uzupełnienia wyroku tego Sądu z 22 stycznia
1998 r., VI Pa …/97, w części dotyczącej kosztów postępowania.
W piśmie procesowym z 15 września 2010 r. powódka ponowiła wniosek o
„uzupełnienie wyroku w części dotyczącej kosztów procesu”.
Postanowieniem z 16 września 2010 r. Sąd Okręgowy, w sprawie VI Pa
…/98, rozpoznając wniosek powódki „o uzupełnienie wyroku w przedmiocie
kosztów” (tak ujęto przedmiot rozpoznania), oddalił wniosek.
Sąd Okręgowy uznał, że wniosek o uzupełnienie wyroku jest bezzasadny.
Powołując się na treść art. 109 k.p.c., Sąd Okręgowy stwierdził, że powódka była
reprezentowana przez dwóch adwokatów w postępowaniach kasacyjnych przed
Sądem Najwyższym, związanych ze złożonymi w jej imieniu kasacjami. Żaden z
profesjonalnych pełnomocników powódki nie zgłosił wniosku o przyznanie
stosownych kosztów zastępstwa procesowego. Z protokołów rozpraw przed Sądem
Wojewódzkim w B. nie wynika, aby także sama powódka domagała się zwrotu
kosztów procesu. Powódka nie była wzywana do Sądu Wojewódzkiego na
wyznaczone terminy rozpraw, a jedynie była o nich zawiadamiana. Tym samym nie
przysługują powódce koszty związane ze stawiennictwem na rozprawie, co wynika
3
z dekretu z 26 października 1950 r. o należnościach świadków, biegłych i stron w
postępowaniu sądowym. Powódce nie należy się zwrot kosztów związanych ze
stawiennictwem w czerwcu 1996 r. w Zakładzie Medycyny Sądowej w Krakowie,
gdyż brak jest podstaw prawnych do przyznania jej tych kosztów. Nie znajdując
podstaw do uzupełnienia wyroku na podstawie art. 351 k.p.c., Sąd Okręgowy
wniosek oddalił.
W piśmie z 19 października 2010 r. powódka wniosła osobiście sporządzone
zażalenie na powyższe postanowienie, kierując je do Sądu Apelacyjnego.
Postanowieniem z 15 grudnia 2010 r. Sąd Okręgowy odrzucił zażalenie
powódki z 19 października 2010 r. z powodu jego niedopuszczalności.
W uzasadnieniu postanowienia Sąd Okręgowy powołał się na treść art. 3941
§ 1 k.p.c. stwierdzając, że zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje na
postanowienie sądu drugiej instancji co do kosztów procesu, które nie były
przedmiotem rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji. Przepis ten ma charakter
wyjątkowy. Konieczną przesłankę jego zastosowania stanowi stwierdzenie, że
przedmiotem rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji były koszty procesu, o których
nie orzekał sąd pierwszej instancji. Sąd drugiej instancji rozstrzyga o kosztach
procesu tylko wtedy, gdy oddala apelację lub gdy w razie jej uwzględnienia zmienia
zaskarżony wyrok. Na obecnym etapie postępowania nie mamy do czynienia z
takim przypadkiem. Ponadto, co oczywiste, zażalenie do Sądu Najwyższego złożyć
może w imieniu strony tylko adwokat lub radca prawny (co wynika z tzw. przymusu
adwokacko-radcowskiego).
W piśmie z 10 stycznia 2011 r. (które wpłynęło do Sądu Okręgowego 13
stycznia 2011 r.) powódka wniosła osobiście sporządzone zażalenie na powyższe
postanowienie, kierując je do Sądu Apelacyjnego.
Postanowieniem z 9 marca 2011 r. Sąd Okręgowy odrzucił zażalenie
powódki z 13 stycznia 2011 r. z powodu jego niedopuszczalności.
W uzasadnieniu postanowienia Sąd Okręgowy powołał się na treść art. 3941
k.p.c. i stwierdził, że rozpoznając wniosek powódki o uzupełnienie wyroku w
przedmiocie kosztów działał jako sąd drugiej instancji. Tym samym zażalenie mogło
być skierowane tylko i wyłącznie do Sądu Najwyższego. Zgodnie z art. 871
k.p.c., w
postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo procesowe stron
4
przez adwokatów lub radców prawnych. Zażalenie powinno być zatem
sporządzone i wniesione przez profesjonalnego pełnomocnika. Nie respektując
wynikającego z 871
k.p.c. przymusu adwokacko-radcowskiego, powódka
doprowadziła do sytuacji, w której jej osobiste zażalenie jako niedopuszczalne z
innych przyczyn musiało zostać odrzucone. Powołując się na art. 3941
§ 3 k.p.c. w
związku z art. 39821
k.p.c., art. 370 k.p.c. i art. 373 k.p.c., Sąd Okręgowy odrzucił
zażalenie.
Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł pełnomocnik powódki będący
adwokatem, prawidłowo kierując je tym razem do Sądu Najwyższego. Pełnomocnik
skarżącej wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia, zarzucając naruszenie:
1) art. 370 k.p.c., art. 373 k.p.c., art. 39821
k.p.c. i art. 3941
§ 3 k.p.c., poprzez
uznanie, że na podstawie tych przepisów zachodziła podstawa do odrzucenia
zażalenia bez wzywania powódki do uzupełnienia braków zażalenia oraz art. 39821
k.p.c. przez jego zastosowanie, 2) art. 357 § 2 k.p.c., poprzez niepouczenie
powódki o terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia.
W uzasadnieniu zażalenia podniesiono, że złożenie osobiście zażalenia
przez stronę w sytuacji, gdy istnieje przymus adwokacki, stanowi brak, który
podlega uzupełnieniu. Powódka nie była wzywana do uzupełnienia braków, a
zatem odrzucenie zażalenia było przedwczesne. Ponadto art. 39821
k.p.c. ma
zastosowanie tylko w postępowaniu przed Sądem Najwyższym, nie mógł go zatem
zastosować Sąd Okręgowy. Powódka nie została pouczona o sposobie i trybie
wniesienia zażalenia na postanowienie z 15 grudnia 2010 r., a w szczególności nie
została pouczona, że zażalenie na to postanowienie musi być złożone przez
profesjonalnego pełnomocnika. Brak pouczenia naruszał art. 357 § 2 k.p.c. Gdyby
powódka została pouczona o przymusie adwokackim, to skorzystałaby z pomocy
profesjonalnego pełnomocnika.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności rozważenia wymagała dopuszczalność zażalenia.
Zgodnie z art. 3941
k.p.c., zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje na
postanowienie sądu drugiej instancji: 1) odrzucające skargę kasacyjną oraz skargę
5
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia; 2) co do
kosztów procesu, które nie były przedmiotem rozstrzygnięcia sądu pierwszej
instancji. Ponadto w sprawach, w których przysługuje skarga kasacyjna, zażalenie
przysługuje także na postanowienie sądu drugiej instancji kończące postępowanie
w sprawie, z wyjątkiem postanowień, o których mowa w art. 3981
k.p.c., a także
postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu
pierwszej instancji.
Rozstrzygnięcia wymagało, czy zaskarżone postanowienie Sądu
Okręgowego z 9 marca 2011 r., którym Sąd Okręgowy odrzucił zażalenie powódki z
13 stycznia 2011 r. z powodu jego niedopuszczalności, jest postanowieniem co do
kosztów procesu, które nie były przedmiotem rozstrzygnięcia sądu pierwszej
instancji (art. 3941
§ 1 pkt 2 k.p.c.) lub postanowieniem kończącym postępowanie w
sprawie (art. 3941
§ 2 k.p.c.). Tylko w przypadku zakwalifikowania zaskarżonego
postanowienia do jednej z tych dwóch kategorii można byłoby przyjąć
dopuszczalność zażalenia wniesionego przez pełnomocnika powódki i rozważać
jego zasadność.
Nie ulega przy tym wątpliwości, że zaskarżone postanowienie nie miało za
przedmiot odrzucenia skargi kasacyjnej lub skargi o stwierdzenie niezgodności z
prawem prawomocnego orzeczenia (art. 3941
§ 1 pkt 1 k.p.c.).
Dopuszczalność zażalenia na postanowienie Sądu Okręgowego z 9 marca
2011 r. musi być przy tym rozważana w kontekście przedmiotu rozstrzygnięcia
zawartego w postanowieniu Sądu Okręgowego z 16 września 2010 r., którym
oddalono wniosek powódki „o uzupełnienie wyroku w przedmiocie kosztów”. Od
tego postanowienia rozpoczął się ciąg kolejnych zażaleń powódki.
Powódka wniosła o uzupełnienie wyroku Sądu Wojewódzkiego z 22 stycznia
1998 r. przez zawarcie w nim rozstrzygnięcia o kosztach procesu. We wniosku nie
powołała jego podstawy prawnej, ale należy przyjąć, że wniosek został złożony na
podstawie art. 351 § 1 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, strona może zgłosić
wniosek o uzupełnienie wyroku, jeżeli sąd nie orzekł o całości żądania, o
natychmiastowej wykonalności albo nie zamieścił w wyroku dodatkowego
orzeczenia, które według przepisów ustawy powinien był zamieścić z urzędu.
Należy przyjąć, zgodnie z twierdzeniami faktycznymi powódki, że jej zdaniem Sąd
6
Wojewódzki jako sąd drugiej instancji powinien był orzec w wyroku o kosztach
procesu z urzędu - na podstawie art. 109 § 1 zdanie drugie k.p.c., zgodnie z którym
o kosztach należnych stronie działającej bez adwokata, radcy prawnego lub
rzecznika patentowego sąd orzeka z urzędu. Chodziło zatem o uzupełnienie
wyroku o rozstrzygnięcie dotyczące kwestii akcesoryjnej w stosunku do
zasadniczego przedmiotu rozpoznania, tak bowiem należy traktować zawarte w
wyroku postanowienie o kosztach procesu. O takim jego charakterze świadczy
również możliwość rozpoznania wniosku o uzupełnienie wyroku co do zwrotu
kosztów na posiedzeniu niejawnym (art. 351 § 2 k.p.c.) oraz wydanie orzeczenia
uzupełniającego wyrok w postaci postanowienia, jeżeli uzupełnienie dotyczy
wyłącznie kosztów (art. 351 § 3 k.p.c.).
W ocenie Sądu Najwyższego postanowienie Sądu Okręgowego z 16
września 2010 r. oddalające wniosek powódki „o uzupełnienie wyroku w
przedmiocie kosztów” nie było postanowieniem „co do kosztów procesu, które nie
były przedmiotem rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji” w rozumieniu art. 3941
§
1 pkt 2 k.p.c. Prawidłowo kwestię tę ocenił Sąd Okręgowy w uzasadnieniu
postanowienia z 15 grudnia 2010 r., powołując się na źródło nowelizacji art. 3941
§
1 k.p.c., którym był wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 27 marca 2007 r., SK 3/05
(OTK-A 2007, nr 3, poz. 32). W wyroku tym Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art.
39318
§ 2 k.p.c., w brzmieniu obowiązującym do czasu jego uchylenia przez art. 1
pkt 11 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania
cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2005 r. Nr
13, poz. 98), w zakresie, w jakim uniemożliwiał zaskarżenie postanowienia w
przedmiocie kosztów procesu zasądzonych po raz pierwszy przez sąd drugiej
instancji, jest niezgodny z art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji RP.
Artykuł 39318
§ 2 k.p.c. został uchylony (łącznie z całym rozdziałem dotyczącym
kasacji). Od 5 maja 2005 r., w związku z wprowadzeniem skargi kasacyjnej, w jego
miejsce wprowadzono nowy przepis, w zasadzie o identycznej treści normatywnej –
art. 3941
§ 2 k.p.c. Trybunał nie mógł się jednak do niego odnieść, ponieważ nowy
przepis nie był przedmiotem skargi konstytucyjnej. W uzasadnieniu zasygnalizował
jednak, że art. 3941
k.p.c. ma w zasadzie identyczną treść jak uznany za niezgodny
z konstytucją art. 39318
k.p.c., który został uchylony i zastąpiony przez ten pierwszy.
7
W późniejszym wyroku, wydanym już po nowelizacji 3941
§ 1 k.p.c. (przez
dodanie w nim punktu 2), Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 3941
§ 2 k.p.c. w
zakresie, w jakim - w brzmieniu obowiązującym do 21 maja 2009 r. - nie dawał
podstaw do zaskarżenia postanowienia w przedmiocie kosztów procesu
zasądzonych po raz pierwszy przez sąd drugiej instancji, jest niezgodny z art. 78 w
związku z art. 176 ust. 1, w związku z art. 45 ust. 1 oraz w związku z art. 32
Konstytucji RP (wyrok TK z 9 lutego 2010 r., SK 10/09, OTK-A 2010, nr 2, poz. 10).
Wykładnia art. 3941
§ 1 pkt 2 k.p.c. nie może być dokonywana bez
uwzględnienia sentencji oraz uzasadnienia wyroków Trybunału Konstytucyjnego z
27 marca 2007 r., SK 3/05 oraz z 9 lutego 2010 r., SK 10/09. Obydwa orzeczenia
sądu konstytucyjnego dotyczyły bezpośrednio niezgodności z Konstytucją
przepisów, które uniemożliwiały zaskarżenie postanowienia w przedmiocie kosztów
procesu zasądzonych po raz pierwszy przez sąd drugiej instancji. Trybunał
Konstytucyjny nie zajmował się natomiast kwestią oddalenia wniosku strony o
uzupełnienie wyroku sądu przez rozstrzygnięcie o kosztach procesu, gdy sąd nie
zawarł w swoim wyroku takiego rozstrzygnięcia.
Analiza uzasadnień wyroków Trybunału Konstytucyjnego z 27 marca 2007 r.,
SK 3/05 oraz z 9 lutego 2010 r., SK 10/09, prowadzi do wniosku, że przedmiotem
tych rozstrzygnięć była wyłącznie sytuacja, gdy sąd drugiej instancji orzekł o
kosztach procesu po raz pierwszy, a nie sytuacja, gdy o tych kosztach nie orzekł w
ogóle, uznając, że nie ma do tego podstaw według art. 109 § 1 k.p.c. Stwierdzenie
niezgodności z Konstytucją dotyczyło braku możliwości zaskarżenia postanowienia,
którym po raz pierwszy w toku postępowania sąd drugiej instancji zasądził zwrot
kosztów procesu. Tę niezgodność z Konstytucją naprawiła nowelizacja art. 3941
§ 1
k.p.c., w wyniku której dodano w tym przepisie punkt 2 (z mocą obowiązującą od 22
maja 2009 r.). Postanowienie Sądu Okręgowego z 16 września 2010 r. oddalające
wniosek powódki „o uzupełnienie wyroku w przedmiocie kosztów” nie było
postanowienia w przedmiocie kosztów procesu zasądzonych po raz pierwszy w
toku postępowania przez sąd drugiej instancji. Sąd drugiej instancji nie orzekł
przecież w ogóle o kosztach procesu, a powódka wniosła dopiero o uzupełnienie
wyroku przez rozstrzygnięcie o kosztach. Gdyby Sąd Okręgowy uwzględnił wniosek
powódki o uzupełnienie wyroku o rozstrzygnięcie o kosztach procesu i albo zasądził
8
te koszty, albo oddalił wniosek o ich zasądzenie, wówczas powódce
przysługiwałoby zażalenie na zawarte w wyroku Sądu Wojewódzkiego (po jego
uzupełnieniu) rozstrzygnięcie o kosztach. Dopiero wówczas mielibyśmy do
czynienia z postanowieniem sądu drugiej instancji co do kosztów procesu,
zasądzonych po raz pierwszy przez sąd drugiej instancji, które nie były
przedmiotem rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji. Na takie postanowienie
powódce przysługiwałoby zażalenie na podstawie art. 3941
§ 1 pkt 2 k.p.c. Na
postanowienie sądu drugiej instancji oddalające wniosek o uzupełnienie wyroku
przez rozstrzygnięcie o kosztach procesu (które nie jest postanowieniem co do
kosztów procesu zasądzonych po raz pierwszy przez sąd drugiej instancji, które nie
były przedmiotem rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji) nie przysługuje
zażalenie na podstawie art. 3941
§ 1 pkt 2 k.p.c.
Zażalenie do Sądu Najwyższego na podstawie art. 3941
§ 1 pkt 2 k.p.c.
przysługuje tylko na postanowienie sądu drugiej instancji o kosztach postępowania
apelacyjnego, a także o kosztach postępowania kasacyjnego w przypadku
uprzedniego uchylenia przez Sąd Najwyższy wyroku sądu drugiej instancji i
przekazania sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego (art. 108 § 2 w związku z art. 391 § 1 i art.
39821
k.p.c.) (postanowienie Sądu Najwyższego z 27 stycznia 2011 r., II PZ 53/10,
LEX nr 784936).
Postanowienie Sądu Okręgowego z 16 września 2010 r. oddalające wniosek
powódki „o uzupełnienie wyroku w przedmiocie kosztów” nie było również
postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie w rozumieniu art. 3941
§ 2
k.p.c.
Postanowienie o zwrocie kosztów procesu nigdy nie jest orzeczeniem
kończącym postępowanie w sprawie, o czym najlepiej przekonuje treść art. 394 § 1
pkt 9 k.p.c., który przewiduje możliwość wniesienia do sądu drugiej instancji
zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji, którego przedmiotem jest
zwrot kosztów procesu (gdyby postanowienie w tym przedmiocie było orzeczeniem
kończącym postępowanie w sprawie, wówczas podlegałoby zaskarżeniu
zażaleniem na podstawie ogólnej formuły zawartej na samym wstępie art. 394 § 1
k.p.c., według której zażalenie do sądu drugiej instancji przysługuje na
9
postanowienia sądu pierwszej instancji kończące postępowanie w sprawie;
regulowanie dopuszczalności zaskarżenia takiego postanowienia w punkcie 9
byłoby wówczas zbędne). Ponieważ zawarte w wyroku sądu drugiej instancji
postanowienie o zwrocie kosztów procesu nie jest orzeczeniem kończącym
postępowanie w sprawie, nie podlegało odrębnemu zaskarżeniu ani na podstawie
uchylonego art. 39318
§ 2 k.p.c., ani na podstawie obecnie obowiązującego art.
3941
§ 2 k.p.c. Z tej przyczyny - uwzględniając wyrok Trybunału Konstytucyjnego z
27 marca 2007 r., SK 3/05 - ustawodawca znowelizował art. 3941
§ 1 k.p.c.,
dodając w nim punkt 2, który dotyczy możliwości zaskarżenia do Sądu
Najwyższego postanowienia sądu drugiej instancji niekończącego postępowania w
sprawie. Konieczność ingerencji ustawodawczej potwierdził kolejny wyrok
Trybunału Konstytucyjnego z 9 lutego 2010 r., SK 10/09.
W uzasadnieniu wyroku z 27 marca 2007 r., SK 3/05, Trybunał
Konstytucyjny zauważył, że postępowanie w zakresie kosztów procesu jest
postępowaniem akcesoryjnym w stosunku do postępowania głównego.
Rozstrzygnięcie sądu o ostatecznym rozdziale kosztów procesu pomiędzy stronami
oparte jest na zasadzie unifikacji i koncentracji kosztów procesu. Zgodnie z tymi
zasadami, rozstrzygnięcie o kosztach następuje dopiero w orzeczeniu kończącym
sprawę w instancji. Jednak samo postanowienie o rozliczeniu kosztów procesu
między stronami nie kończy postępowania w sprawie. Rozstrzygnięcie o kosztach
procesu zapada zawsze w formie postanowienia zamieszczanego w sentencji
orzeczenia kończącego postępowanie główne. Jeżeli orzeczenie to zostanie
zaskarżone (poprzednio kasacją, obecnie skargą kasacyjną), postanowienie
dotyczące rozliczenia kosztów procesu dzieli losy tego orzeczenia. Kolejne
postanowienia o kosztach w orzeczeniach kończących sprawę w instancji dotyczą
w kolejnych stadiach orzekania innego zakresu i wymiaru tych kosztów. W zakresie
orzekania o kosztach za sąd pierwszej instancji należy uznać ten sąd, który orzekł
o kosztach w danym zakresie po raz pierwszy.
Stanowisko Trybunału Konstytucyjnego nie podważa utrwalonej w
orzecznictwie Sądu Najwyższego wykładni pojęcia orzeczenia (w tym
postanowienia) kończącego postępowanie w sprawie jako orzeczenia
zamykającego drogę do wydania orzeczenia co do istoty sprawy w tej samej lub
10
wyższej instancji (por. np. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z 31 maja 2000 r., III ZP 1/00, OSNC 2001, nr 1 poz. 1). W
orzecznictwie przyjmuje się, że postanowieniami kończącymi postępowanie w
sprawie są postanowienia zamykające trwale drogę do wydania orzeczenia sądu
danej instancji rozstrzygającego istotę sprawy w procesie (wyrokiem) lub w
postępowaniu nieprocesowym (postanowieniem) albo do wydania orzeczenia co do
istoty sprawy przez sąd wyższej instancji, a ponadto postanowienia, które kończą
sprawę jako pewną całość poddaną pod osąd, a więc dotyczące całości sprawy i
będące ostatnimi orzeczeniami wydanymi w postępowaniu. Przeciwieństwem
postanowień kończących postępowanie w sprawie są natomiast "postanowienia
kończące w postępowaniu jedynie zagadnienia incydentalne, uboczne" (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z 19 listopada 1996 r., III CKN 12/96, OSNC
1997, nr 4, poz. 41 oraz uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 24
listopada 1998 r., III CZP 44/98, OSNC 1999, nr 5, poz. 87). Takim właśnie
postanowieniem, dotyczącym kwestii incydentalnej, jest postanowienie sądu drugiej
instancji oddalające – ze względu na jego bezzasadność - wniosek o uzupełnienie
wyroku sądu drugiej instancji o rozstrzygnięcie o kosztach procesu. Nie jest to
postanowienie kończące sprawę jako pewną całość poddaną pod osąd. Oddalenie
wniosku o uzupełnienie wyroku sądu drugiej instancji o rozstrzygnięcie o kosztach
procesu nie zamyka drogi do wydania orzeczenia przez sąd drugiej instancji (skoro
chodzi o uzupełnienie wyroku tego sądu) ani do wydania orzeczenia przez Sąd
Najwyższy (skarga kasacyjna od prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji
może być wniesiona do Sądu Najwyższego niezależnie od tego, czy wyrok ten
zostanie, czy nie zostanie uzupełniony o rozstrzygnięcia o kosztach procesu).
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że na postanowienie Sądu
Okręgowego z 16 września 2010 r. oddalające wniosek powódki „o uzupełnienie
wyroku w przedmiocie kosztów” nie przysługiwało zażalenie ani na podstawie art.
3941
§ 1 pkt 2 k.p.c., ani na podstawie art. 3941
§ 2 k.p.c. Z tej przyczyny nie
przysługuje również zażalenie na postanowienie Sądu Okręgowego z 9 marca 2011
r., którym Sąd ten odrzucił zażalenie powódki z 13 stycznia 2011 r. z powodu jego
niedopuszczalności. Dzieli ono bowiem – z punktu widzenia dopuszczalności jego
zaskarżenia - los postanowienia z 16 września 2010 r.
11
Wyliczenie postanowień, na które przysługuje zażalenie do Sądu
Najwyższego jest wyczerpujące (art. 3941
§ 1 i 2 k.p.c.). Nie ma wśród nich
postanowienia, którego przedmiotem jest odrzucenie zażalenia (czyli odpowiednika
art. 394 § 1 pkt 11 k.p.c.). Postanowienie o odrzuceniu zażalenia jest
postanowieniem niekończącym postępowania w sprawie, jeżeli postanowienie, od
którego odrzucono zażalenie, również nie kończyło postępowania w sprawie.
Kwestię dopuszczalności wnoszenia do Sądu Najwyższego zażaleń normuje
całościowo art. 3941
k.p.c. Instytucja zażalenia do Sądu Najwyższego podlega
regulacji odrębnej od art. 394 k.p.c., ograniczającej dopuszczalność zażalenia do
wypadków wyraźnie wymienionych w art. 3941
k.p.c. Nie ma tu miejsca na
wykładnię rozszerzającą. Dlatego przepis ten powinien być wykładany
restrykcyjnie.
Z tych przyczyn zażalenie wniesione przez pełnomocnika powódki od
postanowienia Sądu Okręgowego z 9 marca 2011 r. podlegało odrzuceniu jako
niedopuszczalne (na podstawie art. 3941
§ 3 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. i w
związku z art. 370 i 373 k.p.c.).
Na marginesie należy zauważyć, że nawet gdyby przyjąć odmienną
wykładnię art. 3941
§ 1 i 2 k.p.c. i uznać dopuszczalność wniesionego zażalenia,
należałoby je oddalić jako oczywiście bezzasadne.
Wniesione przez powódkę zażalenie na postanowienie Sądu Okręgowego
jako sądu drugiej instancji mogło być skierowane jedynie do Sądu Najwyższego (na
podstawie art. 3941
k.p.c.), a nie do Sądu Apelacyjnego, jak to dwukrotnie uczyniła
powódka. W postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje tzw. przymus
adwokacko-radcowski (art. 871
k.p.c.). Zgodnie z art. 130 § 5 k.p.c., pisma
procesowe sporządzone z naruszeniem art. 871
k.p.c. podlegają zwrotowi bez
wzywania do usunięcia braków, chyba że ustawa stanowi inaczej. Zażalenie
skierowane do Sądu Najwyższego musi być sporządzone i wniesione przez
profesjonalnego pełnomocnika - adwokata lub radcę prawnego. Zażalenie do Sądu
Najwyższego sporządzone osobiście przez stronę z naruszeniem przepisów o
przymusie adwokacko-radcowskim nie może podlegać zwrotowi (środki
odwoławcze nie podlegają bowiem zwrotowi), podlega natomiast odrzuceniu jako
niedopuszczalne z innych przyczyn (na podstawie art. 3941
§ 3 k.p.c. w związku z
12
art. 39821
k.p.c. oraz w związku z art. 370 i 373 k.p.c.) bez wzywania do
uzupełnienia braków. Środki odwoławcze i środki zaskarżenia sporządzone z
naruszeniem art. 871
k.p.c. podlegają odrzuceniu jako niedopuszczalne z powodu
braku zdolności postulacyjnej strony, a nie z powodu formalnego braku pisma
procesowego podlegającego uzupełnieniu. Nie było zatem jakichkolwiek podstaw
prawnych do wezwania powódki przez Sąd Okręgowy do uzupełnienia braków
osobiście sporządzonego przez nią zażalenia. Pełnomocnik powódki podstaw
takich zresztą nie wskazuje. Odrzucenia zażalenia nie można było w tej sytuacji
uznać za przedwczesne. Sąd Okręgowy nie naruszył art. 3941
§ 3 k.p.c. w związku
z art. 39821
k.p.c. i w związku z art. 370 i 373 k.p.c. Kwestia ewentualnego
niepouczenia powódki o sposobie zaskarżenia postanowienia z 15 grudnia 2010 r.
uchyla się spod kontroli w postępowaniu zażaleniowym. Nie ma to bowiem
doniosłości przy ocenie zasadności odrzucenia zażalenia sporządzonego osobiście
przez powódkę. Brak pouczenia miałby natomiast znaczenie w razie złożenia przez
powódkę ewentualnego wniosku o przywrócenie terminu do dokonania czynności
procesowej (art. 168 i 169 k.p.c.).