Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 652/10
POSTANOWIENIE
Dnia 21 września 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
SSA Marek Machnij
w sprawie z wniosku Polskiej Korporacji Handlu M. Spółki z o.o. w W.
przy uczestnictwie Banku Gospodarstwa Krajowego z siedzibą w W.
i "Z. J." Spółki z o.o. w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w W.
o wpis zmiany wierzyciela hipotecznego,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 21 września 2011 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania "Z. J." Spółki z o.o. w
upadłości z siedzibą w W.
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 24 marca 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy oddalił apelację
wnioskodawcy-Polskiej Korporacji Handlu M. z ograniczoną odpowiedzialnością w
W. od postanowienia Sądu Rejonowego w W. z dnia 20 grudnia 2007 r., którym
uchylony został wpis w dziale IV księgi wieczystej nr [...] jako wierzyciela
hipotecznego Polskiej Korporacji Handlu M. Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w W. w miejsce Banku Gospodarstwa Krajowego w W.,
dokonany przez referendarza sądowego na podstawie umowy sprzedaży z dnia 29
stycznia 2007 r., a wniosek oddalony.
Orzeczenie to oparte zostało na następujących ustaleniach
i wnioskach:
Właścicielka nieruchomości „Z. J.” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w
upadłości w W. nie wyraziła zgody na zmianę wierzyciela hipotecznego. Brak jej
oświadczenia, tego dotyczącego, w treści aktu notarialnego, obejmującego umowę
sprzedaży wierzytelności, jak też nie został dołączony do wniosku inny dokument,
wskazujący na wyrażenie zgody. Z treści art. 95 ust. 4 i 5 ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. - Praw bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 76, poz. 665, ze zm.), w brzmieniu
nadanym ustawą z dnia 1 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe (Dz.
U. nr 98, poz. 870, dalej - pr. bank.) wynika, że zarówno do ustanowienia, jak i do
przeniesienia hipoteki, w związku ze zbyciem wierzytelności bankowej, wymagane
jest złożenie przez właściciela nieruchomości oświadczenia z zachowaniem formy
pisemnej pod rygorem nieważności. W dniu 18 czerwca 2007 r. referendarz sądowy
dokonał wpisu zmiany wierzyciela hipotecznego. Na skutek skargi właścicielki
nieruchomości postanowieniem z dnia 20 grudnia 2007 r. Sąd Rejonowy uchylił
zaskarżony wpis i oddalił wniosek, wobec braku zgody właściciela nieruchomości
na zmianę wierzyciela. Po rozpoznaniu sprawy na skutek apelacji wnioskodawczyni
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 23 kwietnia 2009 r. zmienił zaskarżone
postanowienie i odrzucił skargę na orzeczenie referendarza sądowego,
stwierdzając, że wobec ogłoszenia upadłości właścicielki nieruchomości
z możliwością zawarcia układu nie miała ona legitymacji do działania
3
w sprawie. W uwzględnieniu zażalenia właścicielki Sąd Najwyższy postanowieniem
z dnia 6 listopada 2009 r. uchylił zaskarżone postanowienie, przyjmując, że w skład
masy upadłości wchodzą jedynie aktywa, a nie wchodzą zadłużenia, także te,
których wierzycielem był Bank Gospodarstwa Krajowego oraz przesądził,
że czynność w postaci oświadczenia o wyrażeniu zgody na zmianę wierzyciela
hipotecznego podjęta być powinna przez właściciela nieruchomości, a nie przez
zarządcę, skoro nie dotyczy ona masy upadłości. Rozpoznając ponownie apelację
Sąd Okręgowy uznał, że właściciel nieruchomości nie złożył oświadczenia
obejmującego zgodę na zmianę wierzyciela hipotecznego, przewidzianego art. 95
ust. 4 pr. bank., decydujące znaczenie ma zdarzenie prawne w postaci umowy cesji
wierzytelności, którego skutki podlegały ocenie, a zatem istotny był stan prawny
z daty zawarcia tej umowy.
Skargę kasacyjną Spółka „Z. J.” w upadłości oparła na podstawie
przewidzianej art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., zarzucając zaskarżonemu postanowieniu
naruszenie art. 203 § 1 w związku z art. 512 § 1, art. 386 § 3, art. 391 § 1 i art. 13
§ 2 k.p.c. przez ich niezastosowanie i nieumorzenie postępowania wywołanego
skargą na orzeczenie referendarza sądowego, wobec cofnięcia przez uczestnika
skargi na to orzeczenie oraz niewydanie postanowienia w przedmiocie
niedopuszczalności cofnięcia skargi, w przypadku uznania tego cofnięcia skargi za
niedopuszczalne. Naruszenie art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 i art. 13 § 2
k.p.c. polega na niewskazaniu w uzasadnieniu kwestionowanego postanowienia
przyczyn uznania cofnięcia przez uczestnika skargi na orzeczenie referendarza za
niedopuszczalne, co uniemożliwia jego kontrolę kasacyjną. Skarżąca domagała się
uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania.
Wnioskodawczyni domagała się oddalenia skargi kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W judykaturze Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje się, że naruszenie
przez Sąd drugiej instancji art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., które przewidują
wymogi, jakie powinno spełniać uzasadnienie wyroku Sądu drugiej instancji,
a stosownie do art. 13 § 2 k.p.c. również uzasadnienie postanowienia co do istoty
4
sprawy w postępowaniu nieprocesowym, prowadzić może do uwzględnienia skargi
kasacyjnej jedynie wówczas, gdy braki we wskazaniu podstawy faktycznej
rozstrzygnięcia i w wyjaśnieniu jego podstawy prawnej uniemożliwiają kontrolę
kasacyjną (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 13 maja 2011 r., V CSK 333/10,
niepubl.; z dnia 19 sierpnia 2010 r., IV CSK 80/10, niepubl.; z dnia 2 kwietnia
2008 r., III CSK 323/07; niepubl.; z dnia 11 stycznia 2008 r., V CSK 240/07,
niepubl.; z dnia 19 września 2007 r., II CSK 175/07, niepubl.; z dnia 15 stycznia
2004 r., II CK 342/02, niepubl.). Zapatrywanie to podziela Sąd Najwyższy
w rozpoznawanej sprawie. Z kolei o tym, co w okolicznościach konkretnej sprawy
powinno zawierać uzasadnienie rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji, decyduje
także przebieg postępowania apelacyjnego. Skarżąca trafnie podnosi, że w dniu
23 marca 2010 r., a zatem przed wydaniem zaskarżonego postanowienia, do akt
rozpoznawanej sprawy wpłynęło pismo zawierające jej oświadczenie o cofnięciu
skargi na wpis dokonany przez referendarza sądowego wraz z wnioskiem
o uchylenie wskazanego wyżej postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 20 grudnia
2007 r. uchylającego ten wpis oraz o umorzenie postępowania wywołanego
wniesieniem tej skargi. W tej sytuacji Sąd Okręgowy obowiązany był odnieść się do
złożonego przez skarżącą oświadczenia i rozważyć jego skutki, co powinno znaleźć
wyraz w uzasadnieniu kwestionowanego postanowienia. Tymczasem w motywach
Sądu Okręgowego kwestia ta została zupełnie pominięta. Z tej przyczyny nie jest
możliwa ocena prawidłowości zastosowania przez Sąd Okręgowy wskazanych
w skardze kasacyjnej przepisów postępowania, odnoszących się do skutków cofnięcia
skargi na wpis referendarza sądowego na etapie postępowania apelacyjnego,
wywołanego apelacją wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Rejonowego
o uchyleniu tego wpisu. Wobec tego podniesiony przez skarżącą zarzut naruszenia
art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c. należało uznać za zasadny.
Nie jest również możliwe ustosunkowanie się do stanowiska Sądu Najwyższego,
wyrażonego w przywołanym przez skarżącą postanowieniu z dnia 18 lutego 2011 r.,
sygn. I CZ 10/11, dotyczącego analogicznej sprawy, skoro nie rozważał go
Sąd Okręgowy, pomijając wszelkie kwestie związane z cofnięciem skargi na wpis
referendarza sądowego.
5
Z powyższych względów Sąd Najwyższy postanowił, na podstawie art. 39815
§ 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., o uchyleniu zaskarżonego postanowienia
i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania oraz pozostawieniu Sądowi
Okręgowemu orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego, w myśl art. 108
§ 2 w zw. z art. 39821
i art. 13 § 2 k.p.c.