Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 387/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 września 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa I. S.A. z siedzibą w W.
przeciwko R. Inżynieria Środowiska spółka z o.o. z siedzibą
w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 22 września 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 2 kwietnia 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i oddala apelację powoda; zasądza
od powoda na rzecz pozwanego koszty postępowania
apelacyjnego w kwocie 1.800 (jeden tysiąc osiemset) zł oraz
tytułem kosztów postępowania kasacyjnego kwotę 4.484 (cztery
tysiące czterysta osiemdziesiąt cztery) zł.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy oddalił powództwo I. S.A. z siedzibą w W. przeciwko R.
Inżynieria Środowiska Sp. z o.o. z siedzibą w W. o zasądzenie kwoty 53.860 zł.
Dochodząc jej powód twierdził, że pozwany wzbogacił się jego kosztem przez
przejęcie takiej kwoty z rachunku komornika prowadzącego na rzecz powoda
egzekucję przeciwko P. R.
Sąd Rejonowy ustalił, że z wniosku powoda toczyło się przeciwko D. S., A.
S. i P. R. postępowanie egzekucyjne w celu wyegzekwowania należności
zasądzonej wyrokiem Sądu Okręgowego z 19 czerwca 2000 r. zasądzającego
solidarnie od tych dłużników kwotę 30.561,54 zł z odsetkami i kosztami procesu.
Komornik przy Sądzie Rejonowym zajął rachunek bankowy P. R. prowadzony w
Nordea Bank Polska S.A. i znajdującą na nim kwotę 53.680 zł przekazał na swój
rachunek. Pozwany, który w tym samym czasie współpracował z P. R.
prowadzącym działalność pod firmą PPHU P. we W. przy ul. K. […] i z A. M.
prowadzącą działalność pod firmą PPHU P. we W. przy pl. Ko., w dniu 11 września
2007 r. przelał omyłkowo na rachunek P. R. tę kwotę, należną A. M. na podstawie
faktury z dnia 16 sierpnia 2007 r. P. R., nieprowadzący już wówczas działalności
gospodarczej, złożył oświadczenie, że z pozwanym nie łączą go żadne stosunku
handlowe i nie rości sobie żadnych pretensji do znajdującej się na jego rachunku
kwoty. Pozwany w obecnej sprawie – Spółka R. wniósł powództwo o zwolnienie tej
kwoty spod egzekucji, które zostało uwzględnione wyrokiem zaocznym Sądu
Rejonowego z dnia 4 grudnia 2007 r. W dniu 22 grudnia 2007 r. komornik zwrócił
pozwanemu kwotę 53.680 zł. Ówczesny pozwany I. S.A. wniósł sprzeciw od wyroku
zaocznego i na rozprawie w dniu 12 lutego 2008 r. pełnomocnik R. spółki z o.o., w
związku dokonaniem zwrotu na jego rzecz przez komornika przedmiotowej
należności, cofnął pozew i zrzekł się roszczenia. W następstwie tego Sąd
Rejonowy uchylił wyrok zaoczny i umorzył postępowanie.
W tym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że wprawdzie doszło do
przesunięcia środków finansowych z rachunku jednego podmiotu na rachunek
innego podmiotu, jednak nie oznacza to, że doszło do wzbogacenia pozwanego
kosztem powoda, gdyż brak jest podstaw do ustalenia, że wpłata spornej kwoty na
rzecz P. R., doprowadziłaby do wygaśnięcia zobowiązania pozwanego wobec A.
3
M., a tym samym do przyjęcia, że zwrot tej kwoty przez komornika doprowadził do
powstania realnego przysporzenia po stronie pozwanego i jego wzbogacenia. Nie
nastąpiło też zubożenie powoda. Przed przelaniem tej kwoty przez komornika
powód miał do pozwanego wierzytelność w kwocie 80.000 zł, a wobec nie
przekazania powodowi kwoty zajętej przez komornika na rachunku P. R. nie doszło
do wygaśnięcia tej wierzytelności, nie zmienił się więc – gdy chodzi o ten składnik-
majątek powoda.
Zaskarżonym obecnie wyrokiem Sąd Okręgowy na, skutek apelacji powoda,
zmienił wyrok Sądu Rejonowego i uwzględnił powództwo. Sąd Okręgowy podzielił
zarzut skarżącego kwestionujący wartość dowodową oświadczeń A.M. i P. R..,
którzy podali, że do przelania spornej kwoty na rachunek tego drugiego doszło na
skutek omyłki pozwanego, pozostających w sprzeczności z zasadą
bezpośredniości postępowania dowodowego. Nadto podniósł, że przepis art. 245
k.p.c. nie upoważnia do wnioskowania, że oświadczenia te mają walor
prawdziwości. Uznał że o omyłkowej wpłacie na rzecz P. R., nie świadczą zarówno
data wyrejestrowania jego dzielności gospodarczej jak i wystawienie przez A. M.
faktury na tożsamą kwotę. Brak jest też dowodu na to, że pozwany tymi samymi
środkami zwróconymi przez komornika zapłacił A. M., co mogłoby świadczyć o
braku po jego stronie bezpodstawnego wzbogacenia. Przyjął, że wobec braku
inicjatywy dowodowej pozwanego twierdzenie powoda o zaistnieniu jego kosztem
bezpodstawnego wzbogacenia nie zostało przez pozwanego obalone.
W skardze kasacyjnej strona pozwana zarzuciła naruszenie: art. 405 k.c.
przez błędną wykładnię i zastosowanie polegające na przyjęciu, że pozwany został
bezpodstawnie wzbogacony kosztem powoda oraz naruszenie art. 6 k.c. w zw.
z art. 405 k.c. przez błędną wykładnię i zastosowanie polegające na przyjęciu, że
na pozwanym spoczywał ciężar wykazania, że nie wystąpiło po jego stronie
bezpodstawne wzbogacenie (wpłata dokonana została omyłkowo) i że obciążał go
ciężar obalenia twierdzenia powoda odnośnie do zaistnienia bezpodstawnego
wzbogacenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Zgodnie z art. 6 k.c., ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która
z faktu tego wywodzi skutki prawne. Niewątpliwie więc to do powoda należało
wykazanie w sprawie faktów substancjonujacych dochodzone przez niego
roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, w tym faktu przesunięcia
korzyści majątkowej z jego majątku do majątku pozwanego, który w ten sposób
wzbogacił się jego kosztem, przez co on został zubożony. W sytuacji, gdy – jak
zasadnie zarzuca skarżący – powód obowiązkowi temu nie sprostał powództwo
powinno być oddalone, a nie uwzględnione z powodu nie wykazania przez
pozwanego przeciwnych twierdzeń i faktów.
Zdarzeniem, z którym powód wiązał wzbogacenie się pozwanego jego
kosztem było dokonanie na rzecz pozwanego zwrotu przez komornika kwoty zajętej
na rachunku bankowym P. R., zgodnie z wyrokiem wyłączającym ją spod egzekucji.
Kwota ta jednak nie weszła wcześniej do majątku powoda. W sprawie nie będzie
mieć zastosowania, przywoływany przez powoda dla uzasadnienia przeciwnego
twierdzenia, pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w innym stanie faktycznym, w
związku z kwestią dopuszczalności zgłoszenia przez dłużnika w czasie
prowadzenia egzekucji z rachunku bankowego zarzutu potrącenia własnej
wierzytelności, w wyroku z dnia 8 lipca 1999 r., II CKN 394/98 (OSNC 2000, nr 2,
poz. 30). Zgodnie z jego tezą, niewątpliwie trafną w sytuacji gdy egzekucja
prowadzona z rachunku bankowego dłużnika doprowadziła do zaspokojenia
wierzyciela, spełnienie świadczenia na rzecz wierzyciela następuje z chwilą
uznania rachunku komornika. Natomiast w stanie niniejszej sprawy zajęcie spornej
kwoty na rachunku dłużnika nie zmieniło w odnośnym zakresie stanu aktywów
powoda, obejmujących nadal wierzytelność wobec dłużnika P. R. w wysokości
odpowiadającej tej kwocie, którą powód zachował zresztą także po jej zasądzeniu
od pozwanego.
Będący następstwem tego brak koniecznej pozytywnej przesłanki
bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w postaci uzyskanie korzyści
majątkowej (wzbogacenia) kosztem powoda trafnie doprowadził Sąd Rejonowy do
wniosku, że już z tej przyczyny żądnie pozwu jest bezzasadne. Leżące u podstaw
zaskarżonego wyroku, wyrażającego odmienną, lecz w świetle powyższego błędną
5
ocenę roszczenia powoda, naruszenie przytoczonych w podstawie skargi
kasacyjnej przepisów, uzasadnia jej uwzględnienie.
Kierując się tym Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Okręgowego i oddalił
apelację powoda od zaskarżonego nią wyroku Sądu Rejonowego oraz orzekł
o kosztach procesu stosownie do jego wyniku (art. 39816
k.p.c., art. 98 § 1 i 3 w zw.
z art. 99, art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.).