Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 403/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 września 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Jacka B.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej "M." w W.
o ustanowienie odrębnej własności lokalu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 22 września 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 4 listopada 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony pozwanej na
rzecz powoda kwotę 3.600 (trzy tysiące sześćset) zł tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 14 maja 2009 r. zobowiązał pozwaną do
złożenia następującego oświadczenia woli: Spółdzielnia Mieszkaniowa „M.” z
siedzibą w W. przy ul. I. 17, wpisana w księdze wieczystej nr [...] prowadzonej
przez Sąd Rejonowy jako użytkownik wieczysty nieruchomości przy ul. T.,
składającej się m. in. z działki położonej przy ul. T. 54, oznaczonej geodezyjnie nr
102/49, o powierzchni 0,041 ha, zabudowanej domem jednorodzinnym w
zabudowie szeregowej o pow. 106,2 m2
, przenosi na rzecz powoda, Jacka B.,
prawo użytkowania wieczystego gruntu – działki położonej przy ul. T. 54,
oznaczonej geodezyjnie nr 102/49, o powierzchni 0,041 ha - wraz z prawem
własności wskazanego domu jednorodzinnego.
Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 9 sierpnia 1984 r. ojciec powoda, Henryk B.,
otrzymał od pozwanej, zgodnie z regulaminem przydziału mieszkań w domkach
jednorodzinnych, zatwierdzonym uchwałą Rady Spółdzielni Mieszkaniowej „M.” z
dnia 29 października 1981 r., przydział lokalu mieszkalnego kategorii „M -
segment”, o powierzchni użytkowej 106,2 m2
, położonego w budynku przy ul. T. 54,
na warunkach własnościowego prawa do lokalu. Grunt, na którym znajduje się
budynek, jest obecnie własnością Gminy W., a uprzednio był własnością Skarbu
Państwa. W dniu 11 marca 1996 r. rodzice podarowali powodowi prawo do
„segmentu”, a w dniu 20 marca 1996 r. powód został przyjęty w poczet członków
pozwanej. Dnia 12 grudnia 2000 r. Prezydent Miasta W. zatwierdził projekt podziału
gruntów przy ul. T., w wyniku którego wydzielono m. in. działkę nr 102/49 przy ul. T.
54, zabudowaną budynkiem zajmowanym przez powoda. Zajmowany przez
powoda „segment” jest samodzielnym domem w zabudowie szeregowej.
Pismem z dnia 9 maja 2001 r. powód, powołując się na art. 39 ust. 1 ustawy
o spółdzielniach mieszkaniowych z dnia 15 grudnia 2000 r. (Dz. U nr 4, poz. 27;
obecnie jedn. tekst: Dz. U. z 2003 r. nr 119, poz. 1116 ze zm. – dalej: „u.s.m.”),
zażądał od Spółdzielni zawarcia z nim umowy przeniesienia własności lokalu.
W zaświadczeniu z dnia 10 grudnia 2008 r. pozwana wskazała, że powód nie
zalega z opłatami za używanie mieszkania, garażu, dodatkowych pomieszczeń
i pomieszczeń przynależnych. Koszty budowy domu pokryli rodzice powoda.
3
W uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy, nawiązując do uchwały Sądu
Najwyższego z 12 kwietnia 2007 r., III CZP 22/07, OSNC 2008, nr 3, poz. 31,
wyjaśnił, że żądanie powoda ma uzasadnienie w art. 1714
ust. 1 u.s.m.
i stosowanym w drodze analogii art. 52 u.s.m. Za bezzasadny Sąd Okręgowy uznał
zarzut pozwanej o konieczności poniesienia przez powoda opłaty za przeniesienie
prawa użytkowania wieczystego.
Wyrokiem z dnia 4 listopada 2009 r. Sąd Apelacyjny, podzielając ustalenia
i oceny Sądu Okręgowego, oddalił apelację pozwanej. W motywach
rozstrzygnięcia podkreślił, że w sprawie ma zastosowanie art. 1714
u.s.m.,
przewidujący obowiązek przeniesienia przez spółdzielnię na swych członków
własności lokali po dopełnieniu przez nich określonych wymagań finansowych.
Powód wymagania te spełnił. Mimo częściowego zakwestionowania przez Trybunał
Konstytucyjny w wyroku z dnia 17 grudnia 2008 r., P 16/08 (OTK-A 2008, nr 10,
poz. 181) art. 1714
u.s.m., w dniu orzekania w niniejszej sprawie przepis ten jeszcze
obowiązywał w pełnym zakresie. W obecnym stanie prawnym nie ma podstaw do
żądania dodatkowych (wyrównawczych) świadczeń od osób korzystających
z uwłaszczenia.
W skardze kasacyjnej pozwana zarzuciła naruszenie art. 1714
ust. 1 i art. 52
u.s.m. przez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie. Według pozwanej,
przewidziany w art. 1714
ust. 1 u.s.m. obowiązek nieodpłatnego przeniesienia
własności lokalu nie dotyczy przeniesienia gruntu stanowiącego majątek wspólny
wszystkich członków spółdzielni, a art. 52 u.s.m. nie ma zastosowania do domów
i lokali, które nie były budowane w celu przeniesienia ich własności na członków
spółdzielni.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jest bezsporne, że budowę osiedla „segmentów”, w tym budynku
przydzielonego ojcu powoda, rozpoczęto w czasie obowiązywania ustawy z dnia
17 lutego 1961 r. o spółdzielniach i ich związkach (Dz. U. nr 12, poz. 61 ze zm.”).
Po dokonaniu w pierwszej połowie lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku
pozaustawowej modyfikacji wyrażonych w art. 135 § 1-4 ust. spółdz. zasad
organizacyjnych spółdzielni budownictwa mieszkaniowego, dopuszczającej
organizowanie spółdzielni lokatorsko-własnościowych, spółdzielnie lokatorsko-
4
własnościowe mogły ustanawiać zarówno lokatorskie, jak i własnościowe prawa do
lokali w budynkach spółdzielczych. Nie było przy tym przeszkód do budowy przez
te spółdzielnie również domów jednorodzinnych i przydzielania ich na warunkach
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu (zob. uzasadnienie uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2007 r., III CZP 22/07).
Z dniem wejścia w życie w dniu 1 stycznia 1983 r. ustawy z dnia 16 września
1982 r. – Prawo spółdzielcze (Dz. U. nr 30, poz. 210 ze zm. – dalej powoływanej
także za pomocą skrótu: „Pr. spółdz.”) dotychczasowy stan prawny uległ zmianie.
Zgodnie z art. 204 Pr. spółdz., spółdzielnie mieszkaniowe mogły zaspokajać
potrzeby mieszkaniowe przez: przydzielanie członkom lokali na warunkach
lokatorskiego prawa (§ 2 ust. 1), przydzielanie członkom lokali na warunkach
własnościowego prawa (§ 2 ust. 1), budowę domów jednorodzinnych w celu
przeniesienia na rzecz członków własności tych domów lub budowę innych domów
w celu przeniesienia na rzecz członków znajdujących się w nich lokali mieszkalnych
(§2 ust. 2); o tym, w jakich formach spośród wyżej wymienionych spółdzielnia
zaspokajała potrzeby mieszkaniowe swych członków, powinien stanowić jej statut
(§ 3). Jednocześnie w art. 232-235 Pr. spółdz. unormowano prawo do domu
jednorodzinnego przysługujące członkom, których potrzeby mieszkaniowe
spółdzielnia zaspokajała przez budowę domów jednorodzinnych w celu
przeniesienia na nich własności tych domów. Powstawało ono z chwilą przydziału,
którego przedmiotem mógł być już dom przyszły. Zgodnie z art. 235 § 1 Pr. spółdz.,
po przeprowadzeniu rozliczenia kosztów budowy i ostatecznym ustaleniu wkładów
budowlanych, wniesieniu przez członków tych wkładów bądź też ich części
i przejęciu zobowiązań spółdzielni pokrywających resztę należności z tytułu
wkładów spółdzielnia przenosi na członków własność przydzielonych domów wraz
z prawami do działek. Z mocy art. 1 ustawy z dnia 25 października 1991 r.
o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz ustaw – o księgach wieczystych
i hipotece, Prawo spółdzielcze, Kodeks postępowania cywilnego, Prawo lokalowe
(Dz. U. nr 115, poz. 496), którym znowelizowano art. 244 k.c., prawo do domu
jednorodzinnego zostało zaliczone do ograniczonych praw rzeczowych.
Artykuł 279 Pr. spółdz. nakazywał spółdzielniom dostosowanie swych
statutów w określonych terminach do wymagań nowego stanu prawnego.
5
Zgłoszenie przez spółdzielnie nowych statutów do rejestru powinno nastąpić do
dnia 1 lipca 1983 r. (§ 1). Do czasu zarejestrowania nowych statutów zachowywały
moc postanowienia dotychczasowych statutów, jednakże w razie sprzeczności
między postanowieniami dotychczasowego statutu a przepisami Prawa
spółdzielczego należało stosować te przepisy (§ 2).
W czasie, w którym ojciec powoda otrzymał przydział dotyczący domu
objętego sporem, obowiązujące przepisy ustawowe wykluczały więc przydzielenie
mu tego domu na warunkach własnościowego prawa do lokalu. Treść przydziału
z dnia 9 sierpnia 1984 r. na rzecz Henryka B. odpowiadała postanowieniom statutu
i regulaminu sprzed wejścia w życie Prawa spółdzielczego, mimo że do ich
dalszego pozostawania w mocy nie było już podstaw. Postanowienia statutu
sprzeczne z ustawą są nieważne. To samo dotyczy regulaminów, których podstawę
stanowią takie postanowienia statutu. W rezultacie należy przyjąć - zgodnie
z wyrażanym już w sprawie poglądem - że wbrew treści przydziału, jego skutkiem
było ustanowienie nie własnościowego prawa do lokalu, lecz prawa do domu
jednorodzinnego, podlegającego art. 232-235 Pr. spółdz. Twierdzenie pozwanej, że
w okresie objętym sporem nie budowała domów jednorodzinnych w celu
przeniesienia ich własności na członków spółdzielni, jest chybione, gdyż Prawo
spółdzielcze nie dopuszczało budowy przez spółdzielnie mieszkaniowe domów
jednorodzinnych, które nie byłyby wznoszone w celu przeniesienia ich własności na
członków.
Stan faktyczny niniejszej sprawy różni się zatem od stanu faktycznego
leżącego u podstaw uchwały Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2007 r., III CZP
22/07. W sprawie, w której została podjęta ta uchwała, przydział domu nastąpił
rzeczywiście na warunkach własnościowego prawa do lokalu, natomiast
w niniejszej sprawie oznaczał on w istocie, mimo jego odmiennego brzmienia,
ustanowienie prawa do domu jednorodzinnego w rozumieniu przepisów art. 232-
235 Pr. spółdz. Różnica ta ma znaczenie z punktu widzenia podstaw dochodzenia
roszczenia o przeniesienie własności objętego przydziałem domu wraz z prawem
do działki. W sprawach, w których przydział domu jednorodzinnego nastąpił przed
wejściem w życie Prawa spółdzielczego na warunkach własnościowego prawa do
lokalu, art. 52 u.s.m. może mieć zastosowanie – jak wyjaśniono w uchwale Sądu
6
Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2007 r., III CZP 22/07 – jedynie w drodze analogii,
natomiast w sprawach, w których przydział domu jednorodzinnego nastąpił po
wejściu w życie Prawa spółdzielczego i oznaczał, zgodnie z jego przepisami,
ustanowienie prawa do domu jednorodzinnego, art. 52 u.s.m. ma zastosowanie
wprost.
Artykuł. 52 u.s.m. w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 19 grudnia 2002 r.
o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw
(Dz. U. nr 240, poz. 2058) stanowi, że do istniejących w dniu wejścia tej ustawy
w życie praw do domów jednorodzinnych budowanych w celu przeniesienia ich
własności na rzecz członków stosuje się odpowiednio przepisy rozdziału 21
u.s.m.,
tj. przepisy o spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu. Ponadto zawiera on –
przejęte z art. 233 i 235 Pr. spółdz. - przepisy mające zastosowanie do czasu
przeniesienia własności budynku na rzecz członka spółdzielni. W szczególności
w punkcie 3 stanowi – identycznie jak uprzednio art. 235 §1 Pr. spółdz. - że po
przeprowadzeniu rozliczenia kosztów budowy i ostatecznym ustaleniu wkładów
budowlanych, wniesieniu przez członków tych wkładów bądź też ich części
i przejęciu zobowiązań spółdzielni pokrywających resztę należności z tytułu
wkładów spółdzielnia przenosi na członków własność przydzielonych domów wraz
z prawami do działek.
Podstaw roszczenia dochodzonego przez powoda należy więc upatrywać
w art. 52 pkt 3 u.s.m. Przepis ten przyznaje wobec spółdzielni roszczenie
o przeniesienie własności przydzielonego domu oraz prawa (własności lub
użytkowania wieczystego) do działki. Roszczenie to jest uzależnione od wniesienia
przez członka, po przeprowadzeniu rozliczenia kosztów budowy i ostatecznym
ustaleniu wkładów budowlanych, przypadającego na niego wkładu, a w razie
wniesienia tylko części tego wkładu – ponadto od przejęcia zobowiązań spółdzielni
pokrywających resztę należności z tytułu przypadającego wkładu. Żadne inne
świadczenia ze strony członka nie są wymagane.
Choć art. 1714
u.s.m. należy do przepisów rozdziału 21
u.s.m., które na
podstawie art. 52 u.s.m. stosuje się odpowiednio do istniejących w dniu wejścia tej
ustawy w życie praw do domów jednorodzinnych budowanych w celu przeniesienia
ich własności na rzecz członków, nie ma do nich zastosowania jego część zawarta
7
w ust. 1 i 2. W tym zakresie jego zastosowanie wyłącza art. 52 pkt 3 i 5 u.s.m.
Już więc z tego powodu nie mogą odnieść w sprawie skutku zarzuty pozwanej
powołujące się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 grudnia 2008 r.,
P 16/08, w którym art. 1714
ust. 1 u.s.m. został uznany za niezgodny z art. 64 ust. 2
i 3 w związku z art. 21 ust. 2 Konstytucji w zakresie, w jakim zobowiązuje
spółdzielnię do zawarcia umowy przeniesienia własności lokalu po dokonaniu przez
członka spółdzielni lub osobę niebędącą członkiem spółdzielni wyłącznie spłat,
o których mowa w pkt 1 i 2 tego przepisu.
Poza tym twierdzenia pozwanej o nieodpłatnym charakterze dochodzonego
przez powoda przeniesienia użytkowania wieczystego są wynikiem
nieporozumienia. Ekwiwalentem ze strony członka spółdzielni za przeniesienie na
niego własności budynku i prawa (własności lub użytkowania wieczystego)
do gruntu jest w świetle art. 52 u.s.m. wniesienie wkładu budowlanego. Według art.
226 § 1 w związku z art. 232 § 4 Pr. spółdz., podczas obowiązywania których
zrealizowana została inwestycja obejmująca sporny budynek, wkład budowlany
stanowił pokrycie całości kosztów budowy przypadających na przydzielony
budynek. Trafnie podnosi powód w odpowiedzi na skargę kasacyjną, że elementem
kosztów budowy rozliczanym w ramach wkładów budowlanych są także koszty
nabycia przez spółdzielnię prawa do gruntu. W przypadku gdy prawem tym jest
użytkowanie wieczyste koszty rozliczane w ramach wkładów obejmują opłaty
roczne z tytułu użytkowania wieczystego poniesione w okresie do zakończenia
budowy. Opłaty roczne z tytułu użytkowania wieczystego ponoszone w późniejszym
okresie są pokrywane przez członków w ramach opłat uiszczanych spółdzielni (zob.
art. 226 § 1 w związku z art. 232 § 4 Pr. spółdz., a także art. 4 ust. 1 u.s.m.).
Z dokonanych w sprawie ustaleń, wiążących Sąd Najwyższy przy
rozpoznawaniu skargi kasacyjnej (art. 39813
§ 2 k.p.c.), wynika, że przewidziane
w art. 52 u.s.m. przesłanki roszczenie o przeniesienie własności przydzielonego
domu oraz prawa do działki zostały spełnione.
Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
oddalił skargę kasacyjną, a o kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygnął
zgodnie z art. 98 w związku z art. 108 § 1 i art. 39821
k.p.c.
8