Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 3/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 października 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Marta Romańska
SSA Agnieszka Piotrowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Wiesławy K
przeciwko "K. HOTEL" Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 7 października 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 28 lipca 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony pozwanej na
rzecz powódki kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 28 lipca 2010 roku, Sąd Apelacyjny oddalił
apelację strony pozwanej „K. HOTEL” spółki z o.o. (dalej jako pozwana Spółka) od
wyroku Sądu Okręgowego z dnia 25 lutego 2010 roku, w którym Sąd ten,
uwzględniając skargę pauliańską powódki Wiesławy K., uznał za bezskuteczną
wobec powódki umowę przeniesienia własności bliżej opisanych w wyroku
nieruchomości celem zwolnienia z długu, zawartą w dniu 8 lipca 2005 r. w formie
aktu notarialnego /.../ między Gabrielem K., zobowiązanym do zapłaty na rzecz
powódki kwoty 63.339 euro z odsetkami oraz kwoty 4.118,16 euro z odsetkami na
podstawie prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Hamburgu z dnia 8 grudnia
2005 roku, zaopatrzonego w zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego i
pozwaną „K. HOTEL” spółką z o.o.
Sąd II instancji podzielił ustalenia faktyczne Sądu I instancji, z których
wynika, że powódka pozostawała z Gabrielem K. w związku małżeńskim,
zakończonym w 1997 roku rozwodem i podziałem majątku wspólnego, w wyniku
którego Gabriel K. stał się dłużnikiem powódki na podstawie wyroku Sądu
Okręgowego w Hamburgu z dnia 8 grudnia 2005 roku, zaopatrzonego w
zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego z dnia 12 marca 2007 roku,
zasądzającego od Gabriela K. na rzecz powódki kwotę 63.339 euro z odsetkami 4
% od dnia 3 maja 1999 roku oraz kwoty 4.118,16 euro z odsetkami 4 % od dnia 10
lipca 2005 roku.
W sprawach sądowych, które toczyły się między małżonkami K. od 1999
roku, reprezentował dłużnika niemiecki adwokat Holger Z., pozostający z nim w
przyjaźni, utrzymujący bliskie kontakty osobiste i prowadzący od lat wspólne
interesy.
Gabriel K. i adwokat Holger Z. byli od 1994 roku wspólnikami w udziałach,
odpowiednio 51% i 49% , spółki z o.o. „K. HOTEL”, zajmującej się prowadzeniem
pensjonatu oraz stadniny koni.
W dniu 25 maja 2005 r. odbyło się Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników
tej Spółki, które podjęło uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na nabycie od
3
Gabriela K. nieruchomości i ustanowiło pełnomocnika do reprezentowania Spółki w
osobie Tomasza C.
W dniu 7 czerwca 2005 roku Gabriel K. zawarł z pozwaną Spółką umowę
przejęcia długu, na mocy której „K. HOTEL” spółka z o.o. przejęła dług Gabriela K.
w kwocie 150.000 euro wobec Heidi K. z tytułu umowy pożyczki z dnia 8.10.2004
roku, za zgodą wierzycielki złożoną dłużnikowi w pisemnym oświadczeniu z dnia
7.06.2005 roku.
W paragrafie 4 umowy dłużnik zobowiązał się do przeniesienia na rzecz
Spółki jako przejemcy długu, prawa własności opisanych w umowie nieruchomości,
objętych księgami wieczystymi o nr nr 16623, 23255, 38877 oraz udział w
nieruchomości objętej nr 16599.
W dniu 8 lipca 2005 roku Gabriel K. zawarł z pozwaną Spółką umowę
przeniesienia własności nieruchomości celem zwolnienia z długu, na mocy której
przeniósł na rzecz Spółki prawo własności nieruchomości zabudowanej, położonej
w K., oznaczonej jako działki nr 71/2,71/3 i 71/14 o powierzchni 0,26 ha (Kw nr /…/
, w której wpisano hipotekę zwykłą w kwocie 150.000 euro na rzecz Heidi K.),
udział ½ części we współwłasności nieruchomości niezabudowanej, położonej w K.,
oznaczonej jako działki nr 26/1, 29 i 30 o powierzchni 9,01 ha (Kw nr /…/), prawo
własności nieruchomości niezabudowanej, położonej w K., oznaczonej jako działki
nr 47, 53/5 i 49/1 o powierzchni 4,72 ha (Kw nr /…/) oraz prawo własności
nieruchomości niezabudowanej, położonej w K., oznaczonej jako działka nr 33/4 o
powierzchni 0,2898 ha (Kw nr /…/).
Strony określiły wartość nieruchomości na kwotę 578.970 zł (aneks do
umowy z dnia 15 listopada 2006 roku).
W dniu 23 listopada 2005 roku SR wykreślił Gabriela K. jako wspólnika
pozwanej Spółki wobec przeniesienia przez niego udziałów na rzecz Holgera Z. W
2005 roku dłużnik złożył w Niemczech, na żądanie komornika, spis majątku, nie
wykazując żadnego wartościowego składnika, z którego Wiesława K. mogłaby
zaspokoić swoje roszczenia.
Postanowieniem z dnia 1 lipca 2008 roku, Sąd Rejonowy w Hamburgu,
wszczął postępowanie upadłościowe wobec Gabriela K., syndykiem masy
4
upadłości został ustanowiony adwokat Ingmar J. Także i w tym postępowaniu
dłużnika reprezentował adwokat Holger Z.
Egzekucja wskazanej na wstępie wierzytelności Wiesławy K. wobec jej
byłego męża, okazała się bezskuteczna zarówno w Polsce, jak i w Niemczech.
Wartość nieruchomości na dzień zawarcia kwestionowanej umowy
przeniesienia własności nieruchomości wynosiła 710.600 zł, zaś na dzień jej
zaskarżenia przez powódkę kwotę 894.600 zł.
W powyższym stanie faktycznym Sąd II instancji uznał, że powódka
wykazała wszystkie przesłanki pozwalające na uwzględnienie skargi pauliańskiej.
Udowodniła istnienie wymagalnej, stwierdzonej tytułem wykonawczym,
wierzytelności przysługującej jej wobec Gabriela K. oraz fakt przedsięwzięcia przez
niego, ze świadomością pokrzywdzenia wierzycielki, czynności prawnej, w wyniku
której doszło do zmniejszenia majątku dłużnika oraz zwiększenia stopnia jego
niewypłacalności, co uniemożliwiło zaspokojenie powódki.
Zdaniem Sądu II instancji, pozwana Spółka miała świadomość, że dłużnik,
wyzbywając się opisanych wyżej nieruchomości, działa ze świadomością
pokrzywdzenia wierzycielki Wiesławy K., skoro w dacie zawarcia kwestionowanej
umowy, jej wspólnikami byli sam dłużnik Gabriel K. i jego długoletni przyjaciel oraz
partner w interesach i pełnomocnik adwokat Holger Z.
Sąd II instancji w nawiązaniu do zarzutów apelacji wniesionej przez pozwaną
Spółkę od wskazanego wyżej wyroku Sądu Okręgowego, ocenił, że umowa
przejęcia długu z dnia 7 czerwca 2005 roku była ważna, tak więc także umowę
przeniesienia własności nieruchomości z dnia 8 lipca 2005 roku uznać należy ,
wbrew zastrzeżeniom strony pozwanej, za ważną.
Sąd Apelacyjny podtrzymał także ocenę prawną Sądu I instancji co do
zrealizowania się wszystkich przesłanek pozwalających na uznanie
zakwestionowanej umowy za bezskuteczną wobec powódki jako pokrzywdzonej
wierzycielki Gabriela K.
W skardze kasacyjnej strona pozwana zarzuciła naruszenie prawa
materialnego, art. 519 § 2 k.c. przez błędną wykładnię polegająca na uznaniu, że
brak zgody wierzycielki Heidi K. na przejęcie długu Gabriela K. przez pozwaną
Spółkę pozostawał bez wpływu na ważność umowy z dnia 7 czerwca 2005 roku o
5
przejęciu długu, naruszenie art. 156 k.c. przez jego niezastosowanie, prowadzące
do uznania, że umowa przeniesienia własności wymienionych nieruchomości celem
zwolnienia z długu jest ważna mimo nieistnienia zobowiązania stanowiącego
podstawę przysporzenia, naruszenie art. 527 § 1 k.c. przez jego błędną wykładnię
polegającą na uznaniu nieważnej czynności prawnej w postaci umowy
przeniesienia własności nieruchomości z dnia 8 lipca 2005 roku za bezskuteczną
wobec powódki, naruszenie art. 15, 16,17 i 18 rozporządzenia Rady Wspólnot
Europejskich nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 roku (Dz. U. UE.L.00.160.1) w
sprawie postępowania upadłościowego w związku z art. 133 ustęp 1 i art.134 ustęp
1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku - Prawo upadłościowe i naprawcze,
polegające na nie uwzględnieniu prawa obcego dla oceny skutków czynności
prawnej dłużnika, co uniemożliwiło syndykowi ustanowionemu w Państwie
Członkowskim realizację jego uprawnień.
Skarżący zarzucił ponadto naruszenie art. 174 § 1 punkt 4, § 2 i 3 k.p.c.
przez brak zawieszenia niniejszego postępowania, nie zawiadomienie syndyka
masy upadłości ustanowionego w Niemczech o toczącym się postępowaniu, co
uniemożliwiło mu realizację jego uprawnień.
Formułując powyższe zarzuty strona pozwana wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi II instancji celem ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna strony pozwanej nie zasługuje na uwzględnienie.
Odnosząc się w pierwszym rzędzie do oceny zarzutu nieważności umowy
z dnia 7 czerwca 2005 roku o przejęciu długu Gabriela K. w stosunku do Heidi K. w
kwocie 150.000 euro, zabezpieczonego hipoteką wpisaną do księgi wieczystej Kw
nr 16623, wskazać należy, że z treści tej umowy wynika, iż wierzycielka wyraziła
zgodę na przejęcie długu przez pozwaną Spółkę, choć istotnie nie przedłożono tej
zgody do akt niniejszej sprawy.
Do przejęcia długu w drodze umowy między dłużnikiem a osobą trzecią
(art. 519 § 2 pkt 1 k.c.) dochodzi na podstawie samej umowy (solo consensu).
Skuteczność tej umowy wymaga zgody wierzyciela na jej zawarcie.
6
Brak zgody wierzyciela nie prowadzi jednak do nieważności umowy, lecz
powoduje, że czynność przejęcia długu jest czynnością kulejącą o zawieszonej
bezskuteczności, która nie wywołuje żadnych skutków prawnych od początku.
Zgoda wierzyciela może być wyrażona zarówno przed zawarciem umowy
o przejęcie długu, jak i po jej zawarciu (art. 63 § 1 k.c.). Zgoda w postaci
potwierdzenia ma moc wsteczną od chwili zawarcia umowy o przejęcie długu.
Odmowa wyrażenia zgody przez wierzyciela powoduje bezskuteczność umowy
przejęcia długu, a jednocześnie zobowiązuje osobę trzecią, która w umowie
z dłużnikiem zobowiązała się przejąć dług, do odpowiedzialności za to, że
wierzyciel nie będzie żądał od dłużnika spełnienia świadczenia. (art. 521 § 2 k.c.).
Nie przedłożenie zgody wierzycielki Heidi K. na przejęcie długu Gabriela K.
przez osobę trzecią czyli pozwaną Spółkę nie pociągnęło za sobą skutku w postaci
nieważności umowy z dnia 7 czerwca 2005 roku. Umowa ta nie odniosła bowiem
skutku wobec wierzycielki, a pozwana Spółka stała się odpowiedzialna względem
dłużnika za to, że wierzycielka nie będzie żądała od niego spełnienia świadczenia.
Brak jest więc podstaw do przyjęcia, że umowa z dnia 7 czerwca 2005 roku
jest bezwzględnie nieważna, skoro nie jest ona sprzeczna z prawem czy zasadami
współżycia społecznego, nie jest obarczona wadami oświadczenia woli, została
zawarta w dopuszczalnej prawem formie pisemnej między osobą fizyczną – nie
występującym w sprawie Gabrielem K. oraz spółką K. HOTEL.
Podzielić należy pogląd, zgodnie z którym sankcja nieważności
bezwzględnej wyprzedza i zarazem pochłania sankcję względnej bezskuteczności,
przewidzianą w art. 527 § 1 k.c. ( por. wyrok SN z dnia 28 marca 2007 roku, II CSK
530/06, Lex nr 315395).
Jednakże skoro umowa z dnia 7 czerwca 2005 r. jest ważna, to Sąd II
instancji, stwierdzając jej ważność, a następnie po dokonaniu analizy
zgromadzonego w sprawie materiału w kontekście art. 527 k.c., przesądzając
bezskuteczność wobec powódki umowy przeniesienia własności nieruchomości
z dnia 8 lipca 2005 roku, nie dopuścił się zarzucanego w skardze naruszenia art.
519 § 2 k.c., art. 156 k.c. i 527 § 1 k.c.
Nie jest także zasadny zarzut naruszenia art. 15,16,17i18 rozporządzenia
Rady Wspólnot Europejskich nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 roku (Dz. U.
7
UE.L.00.160.1) w sprawie postępowania upadłościowego w związku z art. 133
ustęp 1 i art.134 ustęp 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku - Prawo upadłościowe
i naprawcze, jak również zarzut naruszenia art. 174 § 1 punkt 4, § 2 i 3 k.p.c.
Stosownie do art. 15 cytowanego rozporządzenia Rady (WE), wpływ
postępowania upadłościowego na już toczące się postępowanie dotyczące
przedmiotu albo prawa wchodzącego w skład masy upadłości podlega wyłącznie
prawu Państwa Członkowskiego, w którym toczy się postępowanie.
Przepis ten pozostaje w związku z regulacją zawartą w art. 4 ust. 2 lit.f in fine
rozporządzenia, według którego prawo państwa wszczęcia postępowania, które
zasadniczo reguluje skutki wszczęcia postępowania na środki dochodzenia praw
przez poszczególnych wierzycieli, nie stosuje się do już toczących się postępowań.
Do postępowań tych, zgodnie z art. 15 stosuje się prawo państwa członkowskiego,
w którym toczy się postępowanie.
Zakres zastosowania art. 15 odnosi się tylko do postępowań dotyczących
przedmiotu lub prawa wchodzącego do masy upadłości, prowadzonych w innym
państwie członkowskim Unii Europejskiej. Dotyczy on postępowań, w których
upadły jest stroną; nie ma znaczenia, czy jest on stroną czynną (powodem), czy
bierną (pozwanym), istotne jest, aby postępowania te dotyczyły przedmiotu lub
prawa wchodzącego w skład masy upadłości (por. Feliks Zedler, Komentarz do art.
15 rozporządzenia Rady Wspólnot Europejskich nr 1346/2000 z dnia 29 maja
2000 roku w sprawie postępowania upadłościowego, Lex /el 2011).
Postępowanie w niniejszej sprawie zostało wszczęte w dniu 20.02.2008
roku, a więc przed ogłoszeniem upadłości Gabriela K. postanowieniem sądu
niemieckiego z dnia 1 lipca 2008 roku.
Kwestionowana przez wierzycielkę czynność prawna miała miejsce w dniu
8 lipca 2005 roku, a więc trzy lata wcześniej.
W dacie ogłoszenia upadłości Gabriela K., nieruchomości wskazane w tej
umowie, nie wchodziły w skład jego majątku, lecz stanowiły własność pozwanej
Spółki, a upadły Gabriel K. nie jest stroną tego procesu. Trudno uznać więc, że
niniejsza sprawa dotyczy przedmiotów majątkowych, wchodzących w skład masy
upadłości Gabriela K.
8
W aktach sprawy znajduje się sprawozdanie syndyka masy upadłości
Gabriela K. adw. J., z którego wynika, że syndyk ustalił sytuację majątkową i
finansową upadłego oraz listę zgłoszonych do masy wierzytelności. Ustalenia
syndyka dotyczą także majątku upadłego położonego w Polsce (nieruchomości
objęte księgą wieczystą Kw nr /…/), co oznacza, że syndyk zgodnie ze swoimi
obowiązkami ustalił skład masy upadłości zarówno w Niemczech, jak i w Polsce i
brak jest przesłanek do przyjęcia, że zaliczył do nich także nieruchomości zbyte
przez Gabriela K. na rzecz pozwanej Spółki umową z dnia 8 lipca 2005 roku.
Ubocznie jedynie wskazać należy, że podnoszone przez skarżącą Spółkę
zarzuty odnoszące się do naruszenia przepisów wskazanego wyżej rozporządzenia
Rady (WE) nie mają w istocie znaczenia dla ochrony jej interesów jako strony
pozwanej w procesie pauliańskim.
Wyrok uznający na podstawie art. 527 k.c. bezskuteczność określonej
czynności prawnej przenoszącej przedmiot lub prawo z majątku dłużnika do
majątku osoby trzeciej, nie powoduje ich powrotu do majątku dłużnika, lecz jedynie
daje wierzycielowi prawo zaspokojenia się z tego przedmiotu lub prawa,
pozostających nadal w majątku osoby trzeciej, przed jej wierzycielami.
Wierzyciel może prowadzić egzekucję z tego przedmiotu lub prawa na
podstawie tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko dłużnikowi, bez
konieczności uzyskania tytułu wykonawczego przeciwko osobie trzeciej.
Pozwana osoba trzecia powinna, w celu ochrony jej interesów, w tym obrony
przed wspomnianą egzekucją, wskazywać na brak wskazanych w art. 527 k.c.
przesłanek do uwzględnienia skargi pauliańskiej. Przysługują jej także możliwości,
o których mowa w art. 533 k.c.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł jak
w sentencji. Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego znajduje oparcie
w art. 98 k.p.c. i art. 108 k.p.c.
9
db