Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 11 października 2011 r.
II UK 56/11
Z tytułu tego samego uszczerbku na zdrowiu doznanego w następstwie
choroby zawodowej i wypadku przy pracy nie przysługują dwa (niezależne od
siebie) jednorazowe odszkodowania.
Przewodniczący SSN Bogusław Cudowski, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka
(sprawozdawca), Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 paź-
dziernika 2011 r. sprawy z wniosku Ryszarda T. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziałowi w S. o odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy, na
skutek skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Okręgowego w Słupsku z
dnia 29 października 2010 r. […]
1. o d d a l i ł skargę kasacyjną bez obciążania skarżącego kosztami
postępowania kasacyjnego,
2. przyznał radcy prawnemu Piotrowi P. kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł, po-
większoną o stawkę podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej po-
mocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Słupsku wyrokiem z
dnia 29 października 2010 r., po rozpoznaniu apelacji Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału w S., zmienił wyrok Sądu Rejonowego w Słupsku z dnia 28 kwiet-
nia 2010 r. i oddalił odwołanie Ryszarda T. od decyzji organu rentowego z dnia 16
września 2008 r. odmawiającej mu prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu
wypadku, jakiemu uległ w maju 1972 r.
Sąd Rejonowy ustalił, że ubezpieczony od 16 kwietnia 1971 r. do 2 lipca 1973
r. pracował w budowlanym Ochotniczym Hufcu Pracy Przedsiębiorstwie Budownic-
twa Rolniczego w S., na stanowisku malarza i pracownika budowlanego. Do pracy tej
2
został przymusowo wcielony w ramach odbywania zastępczej służby wojskowej. W
maju 1972 r. był skierowany wraz z Januszem P. do malowania konstrukcji domków
stalowych farbą antykorozyjną (cynkorem) w obiekcie, który nie miał okien ani żadnej
wentylacji. Dlatego przed rozpoczęciem malowania ubezpieczony otworzył drzwi i
zablokował je betonową trylinką. Jednak w trakcie pracy element ten został odrzuco-
ny, a drzwi zamknęły się. Następnie wskutek braku wentylacji doszło do zatrucia, w
którym obaj pracownicy stracili przytomność. W takim stanie byli znalezieni przez
pracownika rozwożącego posiłki. Ubezpieczony został zabrany przez pogotowie ra-
tunkowe do szpitala w S., jednakże nie zachowała się dokumentacja medyczna z tej
interwencji medycznej. W latach 70-tych XX wieku Przedsiębiorstwo Budownictwa
Rolniczego w S. starało się nie wykazywać „wypadkowości”, dlatego nie były sporzą-
dzone lub nie zachowały się protokoły powypadkowe dotyczące opisanego zdarze-
nia. Ubezpieczony również przed majem 1972 r. malował obiekty przy użyciu farby
antykorozyjnej w zależności od potrzeb od września 1971 r. W dniu zdarzenia podle-
gał ubezpieczeniu wypadkowemu.
Decyzją z dnia 23 maja 1972 r. Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny
dla Województwa K. stwierdził u ubezpieczonego chorobę zawodową - ostre zatrucie
rozpuszczalnikami organicznymi, określając datę zachorowania na 29 lutego 1972 r.
Następnie w 1982 r. ubezpieczony był hospitalizowany w Oddziale Psychiatrii Szpi-
tala Wojskowego w E. z powodu rozpoznanego zespołu paranoicznego z podejrze-
niem schizofrenii. Od 2001 r. jest leczony w Poradni Zdrowia Psychicznego w U. Ak-
tualnie u ubezpieczonego występuje zespół charakteropatyczno-otępienny z odczy-
nem urojeniowym i towarzyszącym temu pogorszeniem się poziomu ogólnego funk-
cjonowania po przebytym zatruciu rozpuszczalnikami organicznymi. Instytut Pamięci
Narodowej prowadzi postępowanie w sprawie przekroczenia uprawnień przez funk-
cjonariuszy państwa komunistycznego polegających na represjonowaniu ubezpie-
czonego w okresie od 1970 r. do 1989 r.
W innym wcześniejszym postępowaniu przed Sądem Okręgowym w Słupsku
ubezpieczony wyjaśniał, że domaga się odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy
oraz odszkodowania z tytułu choroby zawodowej. W tym zakresie postanowieniem z
dnia 19 września 2002 r. wymieniony Sąd przekazał sprawy o odszkodowanie z ty-
tułu wypadku przy pracy, a także z tytułu choroby zawodowej Oddziałowi ZUS w S.
według właściwości. Sprawa ta wpłynęła do organu rentowego w dniu 22 paździer-
nika 2002 r.
3
Decyzją z dnia 10 grudnia 2002 r. organ rentowy przyznał ubezpieczonemu
jednorazowe odszkodowanie w wysokości 4.380 zł z tytułu długotrwałego uszczerbku
na zdrowiu w związku z chorobą zawodową, ustalonego początkowo na 10%. Na-
stępnie, w kolejnym postępowaniu odwoławczym, wobec stwierdzenia wzrostu wy-
mienionego uszczerbku na zdrowiu do 60%, Sąd Rejonowy w Słupsku wyrokiem z
dnia 10 stycznia 2006 r. […] zasądził na rzecz ubezpieczonego kwotę 20.600 zł tytu-
łem jednorazowego odszkodowania za dalszy 50% uszczerbek na zdrowiu spowo-
dowany pogorszeniem się stanu zdrowia wskutek pogłębiającej się choroby zawo-
dowej. Kolejną decyzją z dnia 16 września 2008 r. organ rentowy „z uwagi na brak
protokołu powypadkowego” odmówił ubezpieczonemu przyznania jednorazowego
odszkodowania z tytułu wypadku, jakiemu miał on ulec w maju 1972 r. Ustanowiony z
urzędu w trakcie postępowania odwoławczego pełnomocnik ubezpieczonego doma-
gał się zasądzenia jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy, w
wysokości odpowiadającej 70% uszczerbku na zdrowiu. Twierdził, że w przypadku
ubezpieczonego ten sam szkodliwy czynnik spowodował zarówno chorobę zawodo-
wą jak i wypadek przy pracy. Choroba zawodowa, na którą ubezpieczony zachorował
29 lutego 1972 r., wynikała z pracy przy użyciu rozpuszczalników organicznych, czyli
z pracy wykonywanej od 6 czerwca 1971 r. w warunkach stałego narażenia na od-
działywanie szkodliwych składników chemicznych. Natomiast wypadek przy pracy
miał charakter jednorazowy wskutek gwałtownego wpływu na organizm ubezpieczo-
nego szkodliwych oparów rozpuszczalników organicznych o dużym natężeniu, do
jakiego doszło w maju 1972 r. przy malowaniu w pozbawionym wentylacji pomiesz-
czeniu, kiedy to ubezpieczony stracił przytomność. Roszczenia z tytułu choroby za-
wodowej oraz z tytułu wypadku przy pracy są dwoma niezależnymi od siebie tytułami
do uzyskania świadczeń i w związku z każdym z tych tytułów przysługuje prawo do
oddzielnego jednorazowego odszkodowania.
W odpowiedzi na odwołanie, a także w pismach procesowych, organ rentowy
twierdził, że w świetle art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpie-
czeniu z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673
zwanej dalej ustawą wypadkową) nie ma podstaw prawnych do „powtórnej” wpłaty
jednorazowego odszkodowania, skoro ubezpieczonemu wypłacono należne świad-
czenie z tytułu łącznie 60% uszczerbku na zdrowiu spowodowanego chorobą zawo-
dową. Ponadto ogólny stopień uszczerbku na zdrowiu nie może przekroczyć 100%.
Organ rentowy nie kwestionował aktualnego uszczerbku na zdrowiu ubezpieczonego
4
w wysokości 70%, lecz twierdził, że stan ten należy traktować jedynie jako pogorsze-
nie stanu zdrowia o 10% w stosunku do wcześniej ustalonego uszczerbku wywoła-
nego chorobą zawodową. Ponadto organ rentowy zarzucił, że ubezpieczony nigdy
nie podnosił, że w 1972 r. dwukrotnie uległ zdarzeniu ubezpieczeniowemu, w tym wy-
padkowi przy pracy w maju 1972 r.), gdyż z materiału dowodowego wynika, że w
1972 r. miało miejsce tylko jedno zdarzenie prowadzące do stwierdzenia u niego
uszczerbku na zdrowiu wskutek choroby zawodowej, do którego doszło 29 lutego
1972 r.
Po rozpoznaniu odwołania ubezpieczonego Sąd Rejonowy zmienił zaskarżoną
decyzję i przyznał mu prawo do jednorazowego odszkodowania z tytułu 70%
uszczerbku na zdrowiu doznanego wskutek wypadku przy pracy w maju 1972 r., w
kwocie 43.470 zł. Sąd ten uznał, że zarówno choroba zawodowa jak i wypadek przy
pracy stanowią odrębne tytuły do dochodzenia jednorazowego odszkodowania.
Sprawa o ustalenie u ubezpieczonego choroby zawodowej, jak też wysokości ponie-
sionego w związku z tym uszczerbku na zdrowiu oraz odszkodowania z tego tytułu
jest zatem sprawą odrębną i została już rozstrzygnięta w postępowaniu sądowym
[…]. Nie jest trafne stanowisko organu rentowego o niemożności sumowania
uszczerbku na zdrowiu ponad 100% (§ 9 rozporządzenia z dnia 18 grudnia 2002 r. w
sprawie szczegółowych zasad orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na
zdrowiu, trybu postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz postępowania o
wypłatę jednorazowego odszkodowania, Dz.U. Nr 234, poz. 1974 ze zm., powoływa-
nego dalej jako rozporządzenie z 18 grudnia 2002 r.). Sąd pierwszej instancji dał
wiarę zeznaniom ubezpieczonego oraz świadków Janusza Ł. i Janusza P., którzy
potwierdzili zdarzenie z maja 1972 r. Wbrew zarzutom organu rentowego, zeznania
te nie pozostawały w sprzeczności z treścią formularza postępowania wyjaśniającego
zgłoszenie choroby zawodowej, ponieważ nie zawiera on żadnej wzmianki co do
tego, że ubezpieczony nie uległ wypadkowi przy pracy w 1972 r., a jedynie wskazy-
wał dzień 29 lutego1972 r. jako datę zachorowania na chorobę zawodową. Sąd ten
miał na uwadze „czasy i okoliczności”, w jakich ten dokument został sporządzony
oraz wiedzę historyczną i zeznania świadków, z których wynikało, że ówcześnie dla
pracodawcy ubezpieczonego niewygodne było wskazanie na wypadek przy pracy z
zaniedbania zakładu pracy, który był ośrodkiem „pracy zastępczej za służbę wojsko-
wą”. Ostatecznie Sąd pierwszej instancji uznał, że w maju 1972 r. miało miejsce zda-
rzenie wypadkowe, które wyczerpywało przesłanki uznania go za wypadek przy
5
pracy w rozumieniu art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o świadczeniach
pieniężnych przysługujących w razie wypadków przy pracy (Dz.U. Nr 3, poz. 8 ze
zm.), mającego zastosowanie w sprawie z mocy art. 49a ust. 2 ustawy wypadkowej z
2002 r. Sąd Rejonowy podkreślił, że wszyscy opiniujący w sprawie biegli z dziedziny
psychiatrii i psychologii zgodnie stwierdzili, że jednorazowa ekspozycja na rozpusz-
czalnik, połączona z utratą przytomności, doprowadziła do 60%, uszczerbku na
zdrowiu. W „ostatniej” opinii wskazali na 70% aktualny uszczerbek na zdrowiu z po-
wodu pogłębiania się zespołu psychoorganiczno-otępiennego. Mając na uwadze to,
że wniosek ubezpieczonego zgłoszony był 22 października 2002 r., a więc przed
wejściem w życie ustawy wypadkowej z 2002 r., a zaskarżona decyzja została wy-
dana w dniu 16 września 2008 r., przeto zgodnie z art. 46 ustawy wypadkowej z 2002
r., przy ustalaniu wysokości kwoty należnego odszkodowania z tytułu wypadku przy
pracy miało zastosowanie obwieszczenie Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Spo-
łecznej z dnia 17 lutego 2010 r. (M.P. Nr 10, poz. 103).
Po rozpoznaniu apelacji organu rentowego, Sąd Okręgowy zmienił wyrok
Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że oddalił odwołanie. W ocenie Sądu Okrę-
gowego, ustalenie, że ubezpieczony uległ wypadkowi przy pracy w maju 1972 r.,
które zostało oparte jedynie na zeznaniach ubezpieczonego i świadków dotyczących
okoliczności sprzed prawie 40 lat, było dowolne. Zakwestionowanie wiarygodności
dokumentów sporządzonych w 1972 r. przez instytucje niezależne od pracodawcy
(Wojewódzką Przychodnię Przemysłową czy Państwową Inspekcję Sanitarną) rażą-
co przekraczało zasadę swobodnej oceny dowodów. Zdaniem Sądu Okręgowego,
prawidłowa analiza dokumentacji zgromadzonej w postępowaniu w sprawie stwier-
dzenia choroby zawodowej pozwala na ustalenie w sposób niebudzący wątpliwości,
że w maju 1972 r. nie doszło do wypadku przy pracy. Natomiast wcześniejsze postę-
powania doprowadziły do stwierdzenia choroby zawodowej ubezpieczonego w dniu
23 maja 1972 r. Fakt, że ubezpieczony po jednorazowym incydencie zatrucia został
skierowany do innej pracy oznaczało, że zdarzenie ubezpieczeniowe miało miejsce
nie w maju, lecz w lutym 1972 r., co potwierdzał formularz postępowania wyjaśniają-
cego z 13 marca 1972 r.
Sąd Okręgowy podkreślił, że nawet przy założeniu, że ubezpieczony uległ
zatruciu cynkorem w okolicznościach opisanych przez Sąd Rejonowy, to brak było
uzasadnienia do wypłaty mu jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy
pracy. Sąd ten wykluczył sytuację, aby pracownikowi przysługiwało prawo do dwóch
6
jednorazowych odszkodowań w wyniku jednego zdarzenia stanowiącego jednocze-
śnie zachorowanie na chorobę zawodową jak i wypadek przy pracy, ponieważ z sa-
mej nazwy świadczenia wynika jego jednorazowy charakter. Biegli powołani w pra-
womocnie zakończonym postępowaniu […] uznali 60% uszczerbek na zdrowiu ubez-
pieczonego po przebytym ostrym zatruciu rozpuszczalnikami organicznymi z utratą
przytomności, wynikający ze stwierdzonej choroby zawodowej. Podobnie powołani w
przedmiotowej sprawie biegli psychiatrzy Jarosław K. i Joanna N. zgodnie stwierdzili,
że ubezpieczony w wyniku zdarzenia z 1972 r. doznał trwałego uszczerbku na zdro-
wiu, wynoszącego początkowo 60%, a ostatecznie 70%, eksponując fakt zatrucia
rozpuszczalnikami organicznymi jako przyczynę rozpoznanego aktualnie zespołu
psychoorganicznego i charakteropatyczno-otępiennego. Te opinie biegłych dotyczą
uszczerbku na zdrowiu po przebytym ostrym zatruciu rozpuszczalnikami organicz-
nymi z utratą przytomności w wyniku jednego zdarzenia, dlatego ubezpieczony był
uprawniony do uzyskania jednego jednorazowego odszkodowania.
W skardze kasacyjnej ubezpieczony zarzucił naruszenie przepisów prawa ma-
terialnego, w szczególności: 1) art. 11 ust. 1 ustawy wypadkowej z 1968 r. w związku
z art. 49a ust. 2 ustawy wypadkowej z 2002 r., przez przyjęcie, że przyznanie jedno-
razowego odszkodowania z tytułu choroby zawodowej wykluczało przyznanie jedno-
razowego odszkodowania, tym razem za następstwa wypadku przy pracy, 2) § 9
rozporządzenia z 18 grudnia 2002 r., przez uznanie, że limit 100% uszczerbku na
zdrowiu dotyczy łącznie uszkodzeń spowodowanych wypadkiem przy pracy i chorobą
zawodową. Ponadto zarzucił naruszenie przepisów postępowania - art. 386 § 4
k.p.c., przez nieuchylenie „zaskarżonego wyroku i nieprzekazanie sprawy do ponow-
nego przez Sąd pierwszej instancji”, mimo że Sąd Okręgowy „zakwestionował istotne
dla sprawy ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji, tj. w zakresie daty,
w jakiej doszło do zdarzenia w wyniku którego ubezpieczony stracił przytomność. To
z kolei podważyło inne istotne ustalenie, a mianowicie w zakresie wyjaśnienia, czy do
przedmiotowego zdarzenia, doszło w dacie stwierdzenia u ubezpieczonego choroby
zawodowej, czy też w dacie późniejszej, co z kolei potwierdzało, że wypadek przy
pracy nie pozostawał w związku czasowym ze stwierdzeniem choroby zawodowej”.
Przyjęcie skargi do rozpoznania skarżący uzasadnił potrzebą wykładni § 9 roz-
porządzenia z 18 grudnia 2002 r. i wyjaśnienia, czy przyjęty limit 100% uszczerbku
uniemożliwia ustalenie uszczerbku na zdrowiu „osobno” z choroby zawodowej oraz z
wypadku przy pracy, w łącznej wysokości przekraczającej 100% uszczerbku na
7
zdrowiu „przy tożsamości osoby poszkodowanego, zdarzenia oraz zakładu pracy”.
Ponadto, celowe jest wyjaśnienie, czy pojęcie jednorazowego odszkodowania z
ustaw wypadkowych wyklucza ustalenie uszczerbku na zdrowiu oraz przyznanie od-
szkodowania zarówno z tytułu choroby zawodowej, jak i z wypadku przy pracy, „przy
tożsamości osoby poszkodowanej, zakładu pracy i zdarzenia”.
W ocenie skarżącego, bez względu na ustalenie miesiąca, w którym doszło do
jednorazowego zdarzenia, w wyniku którego skarżący został zatruty cynkorem i stra-
cił przytomność, incydent ten spełniał wszystkie przesłanki uznania go za wypadek
przy pracy. Ponadto z uwagi na odmienne przesłanki choroby zawodowej i wypadku
przy pracy nie było wykluczone przyznanie odszkodowania zarówno za uszczerbek
na zdrowiu z choroby zawodowej, jak i za następstwa wypadku przy pracy. Pracowni-
kowi, który doznał w wypadku przy pracy procentowo określonego trwałego
uszczerbku na zdrowiu i ponadto stał się na skutek choroby zawodowej inwalidą I lub
II grupy, przysługują dwa jednorazowe odszkodowania w pełnych wysokościach,
uzasadnionych skutkami tych zdarzeń.
Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości przez oddalenie
apelacji organu rentowego oraz o zasądzenie od organu rentowego na jego rzecz
kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisanych, ewentualnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego roz-
poznania Sądowi Okręgowemu.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pełnomocnik organu rentowego wniósł o
jej odrzucenie jako niedopuszczalnej na podstawie art. 3982
§ 1 k.p.c. i zasądzenie
od skarżącego kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisanych,
ewentualnie o oddalenie skargi w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie jest usprawiedliwiona. Kasacyjny zarzut naruszenia
przez Sąd drugiej instancji art. 386 § 4 k.p.c. wskutek „nierozpoznania istoty sprawy”
nie był trafny, ponieważ Sądy obydwu instancji rozpoznały istotę sprawy, gdyż me-
rytorycznie osądziły odwołanie skarżącego od decyzji odmawiającej przyznania mu
jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy. W tym zakresie Sąd
pierwszej instancji miał na uwadze, że w lutym 1972 r. skarżący, który był zatrudnio-
ny w warunkach długotrwałego narażenia na oddziaływanie szkodliwych warunków
8
pracy, zapadł na chorobę zawodową (ostre zatrucie organizmu rozpuszczalnikami
organicznymi) i z tytułu jej następstw uzyskał na podstawie decyzji organu rentowego
z dnia 10 grudnia 2002 r. początkowo jednorazowe odszkodowanie za 10% długo-
trwałego uszczerbku na zdrowiu z tytułu choroby zawodowej - nagłego zatrucia sub-
stancjami organicznymi ze stwierdzoną utratą przytomności (pkt 87a załącznika do
rozporządzenia z 18 grudnia 2002 r.). Następnie Sąd pierwszej instancji wskazał, że
po stwierdzeniu pogorszenia się stanu zdrowia skarżącego „do wysokości 60%” Sąd
Rejonowy w Słupsku wyrokiem z dnia 10 stycznia 2006 r. […] przyznał mu dalsze
jednorazowe odszkodowanie za 50% uszczerbek na zdrowiu „w związku z chorobą
zawodową”. Oznaczało to, że przed osądzeniem aktualnie rozpoznawanej sprawy
skarżący uzyskał jednorazowe odszkodowanie za łączny 60% (10% plus 50%)
uszczerbek na zdrowiu z tytułu następstw potwierdzonej decyzją właściwego in-
spektora sanitarnego choroby zawodowej z dnia 23 maja 1972 r. - ostrego zatrucia
rozpuszczalnikami organicznym (cynkor), „wymienionej w poz. 1 wykazu stanowią-
cego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 czerwca 1968 r. (Dz.U.
Nr 22, poz. 147)”.
Z ustaleń Sądu Rejonowego wynika, że u podłoża zaskarżonego (aktualnego)
osądu sprawy było złożone 19 września 2002 r. w postępowaniu przed Sądem Okrę-
gowym w Słupsku stanowisko ubezpieczonego, że „domaga się od Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy i odszkodowania z
tytułu choroby zawodowej. Postanowieniem z dnia 19.09.2002 r. Sąd przekazał
sprawy ubezpieczonego o odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy, a także o
odszkodowanie z tytułu choroby zawodowej do ZUS w S. według właściwości.
Sprawa wpłynęła do ZUS 22.10.2002 r.”. W związku z wymienionym „prawomocnym
postanowieniem Sądu Okręgowego w Słupsku”, które „nie jest zrealizowane” skar-
żący skierował do wymienionego organu rentowego sporządzony 1 września 2008 r.
„wniosek o odszkodowanie za wypadek przy pracy”, w którym żądał kolejnego jedno-
razowego odszkodowania tym razem z następstw tego samego zdarzenia, które w
ocenie skarżącego było wypadkiem przy pracy. Wniosek ten dotyczył równocześnie
żądania rozpoznania sprawy o odszkodowanie z tytułu choroby zawodowej na pod-
stawie „prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego”. Organ rentowy decyzją z
dnia 16 września 2008 r. odmówił przyznania skarżącemu jednorazowego odszko-
dowania jedynie z tytułu wypadku przy pracy, jaki miał mieć miejsce - według twier-
dzenia odwołującego się - w maju 1972 r. wskutek nagłego oddziaływania szkodli-
9
wych substancji organicznych na jego organizm, które doprowadziło do utraty przy-
tomności spowodowanej gwałtowną ekspozycją na rozpuszczalnik organiczny po
zamknięciu drzwi, które miały zapewnić dostęp powietrza (wentylację) przy wykony-
waniu „pracy związanej ze szkodliwą substancją”. Początkowo Sąd pierwszej instan-
cji procedował w sprawie o odszkodowanie „z tytułu wypadku przy pracy lub choroby
zawodowej” (protokoły rozpraw z 7 i 28 listopada 2008 r.), ale poczynając od rozpra-
wy z dnia 3 czerwca 2009 r. Sąd ten „ograniczył” zakres i przedmiot rozpoznania do
rozpoznania sprawy o odszkodowanie jedynie z tytułu następstw wypadku przy
pracy. Taki zakres orzekania wynikał z odwołania skarżącego, który domagał się
przyznania odrębnego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy, jakiemu uległ w
maju 1972 r.
W wymienionym zakresie odwołania Sąd Rejonowy uznał, że „w wyniku zda-
rzenia z maja 1972 r., tj. zatrucia rozpuszczalnikami związanego z utratą przytomno-
ści ubezpieczony doznał uszczerbku na zdrowiu w wysokości 70%”. Przyjmując, że
to „kolejne” zdarzenie z maja 1972 r. było wypadkiem przy pracy, wskutek którego
skarżący doznał uszczerbku na zdrowiu, Sąd pierwszej instancji przyznał mu, nieza-
leżnie od poprzednio uzyskanego odszkodowania (za łączny 60% uszczerbek na
zdrowiu spowodowany chorobą zawodową), drugie odszkodowanie w kwocie 43.470
zł, tym razem za stwierdzony 70 % uszczerbek na zdrowiu z wypadku przy pracy „z
maja 1972 r.”. Należy podkreślić, że ustalony 70% uszczerbek dotyczył tego samego
rodzaju somatycznych schorzeń psychiatryczno-neurologicznych związanych z cięż-
kim uszkodzeniem mózgowia w następstwie oddziaływania tych samych szkodliwych
warunków pracy skarżącego (nagłego zatrucia substancjami organicznymi połączo-
nego z utratą przytomności), które wcześniej (w lutym 1972 r.) wywołały chorobę za-
wodową, potwierdzoną decyzją właściwego inspektora sanitarnego z 23 maja 1972 r.
Po rozpoznaniu apelacji organu rentowego Sąd drugiej instancji zmienił za-
skarżony wyrok Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że oddalił odwołanie ubez-
pieczonego, uznając za nieprawdziwe jego twierdzenie, jakoby w maju 1972 r. uległ
on wypadkowi przy pracy. Sąd drugiej instancji uznał, że zebrane w sprawie doku-
menty wskazują, iż do zatrucia rozpuszczalnikami organicznymi z utratą przytomno-
ści doszło w lutym 1972 r. „podczas ręcznego malowania domku stalowego” w oko-
licznościach długotrwałego narażenia na „czynnik szkodliwy - farbę antykorozyjną -
cynkor w okresie od 6.09.1971 r. do 29.02.1972 r.”. Ustalenie przez Sąd drugiej in-
stancji, że w maju 1972 r. nie doszło do kolejnego ostrego zatrucia rozpuszczalnika-
10
mi organicznymi było uprawnione i uzasadnione, ponieważ także z materiału dowo-
dowego zgromadzonego w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Re-
jonowego w Słupsku z dnia 10 stycznia 2006 r. […], który zasądził na rzecz ubezpie-
czonego odszkodowanie w związku z dalszym 50% pogorszeniem się stanu zdrowia
wskutek choroby zawodowej, wynikało, że po „jednorazowym” ostrym incydencie
zatrucia z 29 lutego 1972 r. ubezpieczony korzystał ze zwolnienia lekarskiego od
tego dnia do 2 marca 1972 r., a następnie został przeniesiony na inne stanowisko
pracy robotnika budowlanego, bez kontaktu i z „trwałym” zakazem wykonywania
pracy „przy malowaniu”. W konsekwencji niepodważalne było przyjęcie, że skoro po
ostrym zatruciu przy malowaniu z lutego 1972 r. skarżący nie pracował już dalej (jako
malarz) w kontakcie ze szkodliwymi substancjami organicznymi, to nie mógł ulec wy-
padkowi przy pracy, której nie wykonywał. Oznaczało to, iż twierdzenie jakoby po-
nadto w maju 1972 r. doszło do wypadku przy pracy ubezpieczonego istotnie „nie jest
prawdziwe”. To przekonujące ustalenie wystarczająco usprawiedliwiało zmianę za-
skarżonego wyroku Sądu pierwszej instancji i oddalenie odwołania od decyzji odma-
wiającej przyznania skarżącemu prawa do jednorazowego odszkodowania z wypad-
ku przy pracy, już z tej przyczyny, że zdarzenie takie (wypadek przy pracy) w wymie-
nionym okresie (miesiącu maju 1972 r.) nie miało miejsca.
Tym niemniej w dalszej części uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd dru-
giej instancji nie wykluczył sytuacji, w której pracownik „w wyniku tego samego nara-
żenia zachoruje na chorobę zawodową i ulegnie wypadkowi przy pracy”, sygnalizu-
jąc, że „w dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego i Sądów Apelacyjnych
nie opisano tego typu stanu faktycznego”. Poddając ocenie takie hipotetyczne zało-
żenie na gruncie rozpatrywanej sprawy Sąd Najwyższy uznał, że tylko wtedy, gdyby
ostre zatrucie substancjami organicznymi połączone z utratą przytomności wynikało z
incydentalnej jednorazowej nagłej i gwałtownej ekspozycji organizmu ubezpieczone-
go na szkodliwe warunki pracy w okresie ograniczonym na ogół do jednej dniówki
roboczej, to mogłoby być uznane za wypadek przy pracy. Natomiast ostre zatrucie
substancjami organicznymi, choćby połączone z utratą przytomności, która z natury
rzeczy jest nagłym stanem chorobowym, ale wskutek długotrwałego oddziaływania
szkodliwych warunków pracy kwalifikuje się jako choroba zawodowa - zatrucia
ostrego albo przewlekłego lub ich następstw wywołanych przez substancje chemicz-
ne - aktualnie pkt 1 załącznika (wykazu chorób zawodowych) do rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz.U. Nr
11
105, poz. 869).
W praktyce istotnie nie można wykluczyć wystąpienia zbiegu takich okoliczno-
ści, w których jedno zdarzenie może być kwalifikowane, zarówno jako choroba zawo-
dowa, jak i uznane za wypadek przy pracy, ale tylko wtedy gdy występują przesłanki
wystąpienia dwóch różnych ryzyk ubezpieczeniowych, tj. choroby zawodowej, której
niejako „towarzyszy” wypadek przy pracy. Taki zbieg występuje w szczególności
wtedy, gdy skutki wynikające z okoliczności danego zdarzenia są różne. Możliwe jest
to w sytuacji, gdy utracie przytomności z następnie potwierdzonej choroby zawodo-
wej (ostrego zatrucia substancjami organicznymi wskutek długotrwałego oddziaływa-
nia szkodliwych warunków pracy) „towarzyszy” uszczerbek na zdrowiu z innych przy-
czyn niż stwierdzona choroba zawodowa, np. poszkodowany doznaje urazów me-
chanicznych wskutek „równoczesnego” upadku wywołanego utratą przytomności wy-
nikłą z choroby zawodowej, które będą kwalifikowały się jako inne już „powypadko-
we” następstwa wypadku przy pracy (np. wskutek upadku z wysokości po utracie
przytomności wywołanej chorobą zawodową). Taki szczególny zbieg okoliczności nie
wystąpił w przypadku skarżącego, u którego właściwy inspektor sanitarny stwierdził
chorobę zawodową - ostrego zatrucia substancjami organicznymi połączoną z utratą
przytomności, a zebrany materiał dowodowy przekreślał twierdzenie skarżącego, że
w maju 1972 r. miało miejsce kolejne zdarzenie „wypadkowe”. Z natury ujawnionej
choroby zawodowej skarżącego, w której przebiegu wystąpiła utrata przytomności,
wynika, że potwierdzona choroba zawodowa była następstwem długotrwałego wyko-
nywania w niewłaściwych warunkach pracy z użyciem szkodliwych substancji che-
micznych (farb z cynkorem), bo temu szkodliwemu oddziaływaniu skarżący był pod-
dany w całym okresie pracy na stanowisku malarza od 6 września 1971 r. do 29 lu-
tego1972 r. Równocześnie ze stwierdzonej choroby zawodowej nie wyniknęły żadne,
a w szczególności „powypadkowe” następstwa w postaci innego kolejnego (różnego)
uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy, przeto skarżącemu przysługuje
tylko jednorazowe odszkodowanie z tytułu następstw stwierdzonej choroby zawodo-
wej i jej dalszego pogorszenia się, które doprowadziło do rozległego psychiatryczno-
neurolgicznego stanu chorobowego i nie miało charakteru powypadkowego uszko-
dzenia mózgu. Oznaczało to, że stwierdzony u skarżącego uszczerbek na zdrowiu
wynikał z długotrwałego narażenia na szkodliwe warunki pracy, które wywołały cho-
robę zawodową od razu w ostrym stanie, tj. w ujawnionym gwałtownym jej przebiegu
i nagłym incydencie chorobowym z lutego 1972 r. Następnie stwierdzona i postępu-
12
jąca choroba zawodowa w dalszym jej rozwoju i w długim okresie doprowadziła - we-
dług biegłych lekarzy sądowych - do rozległych schorzeń psychiatryczno-neurolo-
gicznych związanych z degeneracją mózgowia i centralnego układu nerwowego,
które w rozpoznawanej sprawie skarżący bezpodstawnie usiłuje kwalifikować jako
kolejny lub „równoczesny” wypadek przy pracy wynikający z tego samego zdarzenia
chorobowego, tj. jednego ryzyka ubezpieczeniowego - stwierdzonej choroby zawo-
dowej. Ostatecznie w tym zakresie Sąd drugiej instancji miarodajnie uznał, że w
przypadku ubezpieczonego „nie mamy do czynienia z dwoma rodzajami tytułów do
otrzymania świadczenia i że z obu tych tytułów przysługują w sposób niezależny od
siebie jednorazowe odszkodowania oraz że choroba zawodowa dotyczy okresu
wcześniejszego i wynika z faktu pracy przez dłuższy okres czasu, z użyciem szkodli-
wych środków, gdyż jak wykazano wyżej oba postępowania dotyczyły uszczerbku na
zdrowiu ubezpieczonego spowodowanego zdarzeniem z dnia 29.02.1972 r.”.
Ponadto nawet w razie równoczesnego wystąpienia (zbiegu) przesłanek do
uznania, że z tego samego zdarzenia (ryzyka) ubezpieczeniowego wynikają zarówno
choroba zawodowa lub (i) wypadek przy pracy, które wywołały ten sam rodzajowo
uszczerbek na zdrowiu, ubezpieczonemu nie przysługuje dwukrotne („podwójne”)
jednorazowe odszkodowanie, ale jedynie wyliczenie lub wzrost jednorazowego od-
szkodowania wymagający zsumowania doznanego łącznie uszczerbku na zdrowiu
lub pogorszenia się stanu zdrowia prowadzącego do zwiększenia stałego lub długo-
trwałego uszczerbku na zdrowiu co najmniej o 10%, w następstwie tego samego zda-
rzenia lub równocześnie „zbiegających się” zdarzeń, które były podstawami przyzna-
nia jednorazowego odszkodowania. Wynika to z art. 11 ust. 1 i 5 i art. 12 ust. 1
ustawy wypadkowej w związku z § 9 ust. 1 rozporządzenia MPiPS z 18 grudnia 2002
r., które przewidują, że w przypadku, gdy zdarzenie, które jest wypadkiem przy pracy
lub chorobą zawodową, (co z uwagi na użycie łącznika alternatywy łącznej „lub” nie
wyklucza przypadku równoczesnego spełnienia przesłanek uznania określonego
zdarzenia zarówno za chorobę zawodową, jak i wypadek przy pracy), prowadzi do
uszkodzenia kilku kończyn, narządów lub układów, to o wysokości jednorazowego
odszkodowania decyduje ogólny, tj. jeden łączny stopień stałego lub długotrwałego
uszczerbku na zdrowiu, który jest równy sumie procentów uszczerbku ustalonych za
poszczególne uszkodzenia, w sposób określony w ocenie procentowej, z ogranicze-
niem do 100% (§ 9 ust. 1 rozporządzenia). Dotyczy to także możliwości zwiększenia
wysokości jednorazowego odszkodowania z tytułu tych samych ryzyk, będących wy-
13
padkiem przy pracy lub chorobą zawodową, w przypadku zwiększenia co najmniej o
10 punktów procentowych stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu wskutek
pogorszenia się stanu zdrowia (12 ust. 2 ustawy wypadkowej). Warto mieć na uwa-
dze, że w razie utraty lub uszkodzenia wymienionych narządów, organów lub ukła-
dów, których funkcje były naruszone z jakichkolwiek przyczyn przed wypadkiem przy
pracy lub chorobą zawodową, np. wskutek następstw wcześniejszego wypadku przy
pracy lub choroby zawodowej, stopień stałego lub długotrwałego uszczerbku na
zdrowiu ustala się wysokości różnicy pomiędzy stwierdzonym stopniem tego
uszczerbku a stopniem naruszenia istniejącego bezpośrednio przed wypadkiem przy
pracy lub chorobą zawodową (§ 10 ust. 1 rozporządzenia). Wszystko to prowadzi do
konkluzji, że w razie potencjalnego wystąpienia zbiegu przesłanek uznania konkret-
nego zdarzenia zarówno za chorobę zawodową lub (i) wypadek przy pracy, które
prowadzą do uszkodzenia kilku narządów, organów lub układów, o wysokości jedno-
razowego odszkodowania decyduje jeden ogólny, tj. łączny stopień stałego lub dłu-
gotrwałego uszczerbku na zdrowiu równy sumie procentów uszczerbku, ustalonych
za poszczególne uszkodzenia, w sposób określony w ocenie procentowej, z ograni-
czeniem do 100%, przy uwzględnieniu stopnia naruszenia uszkodzonych narządów,
organów lub układów organów istniejącego bezpośrednio przed wypadkiem przy
pracy lub chorobą zawodową.
Powyższe oznaczało, że w przypadku skarżącego wykluczone było uznanie
zatrucia substancjami chemicznymi, choćby połączonego z utratą przytomności, za-
równo za chorobę zawodową, która ujawnia się w przebiegu i wskutek długotrwałego
oddziaływania szkodliwych warunków pracy na organizm pracownika, oraz równo-
cześnie za wypadek przy pracy, który jest skutkiem jednorazowej gwałtownej ekspo-
zycji szkodliwych warunków pracy na organizm ubezpieczonego w okresie nieprze-
kraczającym na ogół jednej dniówki roboczej. Jeżeli zatem następstwem stwierdzo-
nej i pogarszającej się choroby zawodowej skarżącego (ostrego zatrucia substan-
cjami organicznymi) jest łączny uszczerbek na zdrowiu, będący wynikiem ciężkiego
uszkodzenia układu nerwowego i rozległych schorzeń psychicznych wskutek choroby
zawodowej, to nie przysługuje mu dodatkowe lub „kolejne” jednorazowe odszkodo-
wanie za te same następstwa chorobowe, tym razem z wypadku przy pracy, który nie
miał miejsca („z obu tych tytułów prawnych i niezależnie od siebie”). Nawet w sytua-
cji, w której w przebiegu konkretnego zdarzenia ujawni się zarówno choroba zawo-
dowa - nagłe zatrucie substancjami organicznymi wskutek długotrwałego oddziały-
14
wania szkodliwych warunków pracy na organizm pracownika, jak i (ponadto) wypa-
dek przy pracy, na przykład w postaci urazów mechanicznych poniesionych w wyniku
upadku (wypadku przy pracy) po utracie przytomności, ubezpieczonemu przysługuje
tylko jedno jednorazowe odszkodowanie odpowiednie, równe sumie uszczerbków na
zdrowiu doznanych w przebiegu takiego zdarzenia, która niekiedy może być wyższa
niż 100%. Natomiast ponowne wystąpienie tego samego ryzyka ubezpieczeniowego
(nagłego zatrucia substancjami organicznymi) w dalszym okresie, które wcześniej
było uznane za chorobę zawodową, nie ma natury prawnej równoczesnego wypadku
przy pracy, nawet w razie ujawnienia dalszych następstw oddziaływania szkodliwych
warunków pracy na organizm pracownika. Wszystko to wyklucza uzyskanie kolejne-
go „niezależnego” jednorazowego odszkodowania „z obu tych tytułów prawnych i
niezależnie od siebie”. W przypadku i w razie dalszej utraty zdrowia lub pogorszenia
się uszkodzenia narządów, organów lub układów, których funkcje były naruszone z
jakichkolwiek przyczyn wskutek tej samej jednostki chorobowej (choroby zawodowej
- ostrego zatrucia substancjami organicznymi z utratą przytomności), stopień stałego
lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu ustala się wysokości różnicy pomiędzy ak-
tualnie stwierdzonym stopniem tego uszczerbku a stopniem naruszenia istniejącego
bezpośrednio przed kolejnym pogorszeniem się choroby zawodowej (§ 10 ust. 1 roz-
porządzenia). W omawianym zakresie w judykaturze była wyrażona myśl, że
uszczerbek na zdrowiu powstały w jednym czasowo zatrudnieniu uzasadnia wypłatę
tylko jednego jednorazowego odszkodowania nawet wtedy, gdy jest następstwem
dwóch różnych chorób zawodowych (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 18
maja 1998 r., III PZP 2/79, OSNCP 1979 nr 10, poz. 191). Wszystko to mogło ozna-
czać, że wskutek stwierdzonego zwiększenia się uszczerbku na zdrowiu do 70%
skarżący był uprawniony jedynie do uzyskania 10% podwyższenia należnego jedno-
razowego odszkodowania z tytułu łącznych następstw stwierdzonej u niego choroby
zawodowej, a nie do uzyskania odrębnego odszkodowania za tego samego rodzaju
70% uszczerbek na zdrowiu z wypadku przy pracy, któremu według miarodajnych
ustaleń sprawie skarżący nie uległ w maju 1972 r. (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Konkretnie
rzecz ujmując, z tytułu tego samego uszczerbku na zdrowiu doznanego w następ-
stwie choroby zawodowej lub (i) wypadku przy pracy nie przysługuje dwukrotne („po-
dwójne”) jednorazowe odszkodowanie z obu tych tytułów prawnych i niezależnie od
siebie.
15
W kwestii zasadności zwiększenia jednorazowego odszkodowania o 10% w
stosunku do wcześniej wypłaconego z poprzednio ustalonego 60% uszczerbku na
zdrowiu z następstw pogorszenia się stanu zdrowie z powodu tej samej choroby za-
wodowej, w postępowaniu kasacyjnym ze skargi kasacyjnej w sprawie o odszkodo-
wanie za 70% uszczerbek na zdrowiu z tytułu wypadku przy pracy nie było możliwe
osądzanie (przyznanie) 10% zwiększenia odszkodowania z innego tytułu prawnego
(pogorszenia się stanu choroby zawodowej). W tej sprawie Sąd drugiej instancji
odesłał skarżącego do trybu z art. 12 ust. 2 ustawy wypadkowej, a skarżący w rozpo-
znanej skardze kasacyjnej nie kontestował braku merytorycznego osądzenia przy-
sługiwania 10% zwiększenia wysokości odszkodowania z tego rozmiaru następstw
pogorszenia się stanu jego choroby zawodowej.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. od-
dalił niemającą usprawiedliwionych podstaw skargę kasacyjną, nie obciążając skar-
żącego kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego w postępowaniu kasa-
cyjnym (art. 102 k.p.c.).
========================================