Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 70/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 listopada 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
SSA Agnieszka Piotrowska
w sprawie z powództwa Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego
w W.
przeciwko A. P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 listopada 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 października 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny w W. domagał się zasądzenia od A.
P. 94 229,77 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 9 listopada 2007 r. oraz
3 600 złotych tytułem kosztów procesu.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 20 maja 2010 r. oddalił powództwo. Ustalił,
że pozwana nabyła w dniu 9 czerwca 2006 r. samochód marki Opel Kadett od S. L.,
który wręczył jej egzemplarz umowy zawartej z poprzednim właścicielem S. K. wraz
z dowodem rejestracyjnym i polisą ubezpieczeniową w zakresie OC za okres od
dnia 8 czerwca 2006 r. do dnia 7 czerwca 2007 r. wystawioną przez Towarzystwo
Ubezpieczeniowe C. w Ł. Do tych dokumentów dołączył też egzemplarz umowy
sprzedaży zawartej przez S. K. z M. S. Pozwana nie przerejestrowała samochodu
na siebie i nie zawarła umowy ubezpieczenia nabytego samochodu. W dniu 21
lipca 2006 r. doszło do wypadku samochodowego, którego sprawcą był M. R.,
kierujący rzeczonym samochodem znajomy pozwanej, który w wyniku zdarzenia
poniósł śmierć. Uszkodzeniu uległy biorące udział w kolizji samochody marki
Toyota Yaris, Skoda Octawia i autobus Neoplan. W związku ze zdarzeniem powód
wypłacił poszkodowanym kwotę dochodzoną pozwem, wzywając pozwaną do jej
zapłaty, gdyż, jak się okazało, umowa ubezpieczenia zawarta przez S. K. była
sfałszowana, choć składka od niej została odprowadzona na rzecz Towarzystwa
Ubezpieczeniowego C.
Sąd Okręgowy uznał, że powództwo nie jest uzasadnione, gdyż brak jest
określonej w ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych,
Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli
Komunikacyjnych (Dz.U. Nr 124, poz. 1152 ze zm.; dalej „u.u.o.”) podstawy prawnej
do żądania regresu. Nie stanowi jej w szczególności art. 110 ust. 1, który odwołuje
się do art. 98 ust. 1 pkt 2 tej ustawy. Przepis art. 98 ust. 1 pkt 2 nie
ma zastosowania w niniejszej sprawie, gdyż sprawca od początku był znany.
Sąd Okręgowy przyjął też, że pozwana była ubezpieczona w zakresie OC, skoro
odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń zaczyna się z chwilą zawarcia umowy
i zapłacenia składki. Nie może zaś być kwestionowana ważność umowy zawartej
3
w dniu 8 czerwca 2006 r. z Towarzystwem Ubezpieczeniowym C. w Ł. w sytuacji,
gdy pracownik ubezpieczyciela, wskutek niedbalstwa, przyjmując wniosek o
ubezpieczenie nie zweryfikował osoby składającej podpis z dowodem osobistym
lub innym dokumentem tożsamości. Pozwana zaś, otrzymując przy zawieraniu
umowy sprzedaży również polisę i dowód ubezpieczenia OC, nie była obowiązana
do wypowiadania umowy ubezpieczenia i w związku z tym na podstawie art. 31
u.u.o. przeszły na nią prawa i obowiązki zbywcy wynikające z polisy.
Powód wniósł apelację od wyroku Sądu Okręgowego, zaskarżając go całości
i zarzucając naruszenie art. 110 ust. 1 w związku z art. 98 ust. 1 pkt 2 u.u.o.
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 5 października 2010 r. oddalił
apelację i zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 2 700 złotych tytułem
kosztów procesu za drugą instancję. Podkreślił, że w ustawie o ubezpieczeniach
obowiązkowych, w brzmieniu obowiązującym przed zmianą jej przepisów
wprowadzoną ustawą z dnia 24 maja 2007 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniach
obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze
Ubezpieczycieli Komunikacyjnych oraz ustawy o działalności ubezpieczeniowej
(Dz.U. Nr 102, poz. 691; dalej „ustawa zmieniająca z 2007 r.”) regres taki, wobec
osoby, która nie dopełniła obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia
obowiązkowego, istniał na podstawie art. 110 ust. 1 w związku z art. 98 ust. 1 pkt 2.
Zmiana art. 98 ust. 1 polegała na tym, że przepis ten w nowym brzmieniu zawiera
trzy, a nie jak poprzednio dwa punkty. Sytuacja prawna osoby, która nie dopełniła
obowiązku zawarcia umowy obowiązkowego ubezpieczenia, została określona w
punkcie trzecim, a nie jak poprzednio - w drugim. Nie został natomiast zmieniony
art. 110 ust. 1 u.u.o., który odwołuje się wyłącznie do art. 98 ust. 1 pkt 2. Oznacza
to, że nie dotyczy on osób, które nie dopełniły obowiązku zawarcia umowy
obowiązkowego ubezpieczenia. Brak też podstaw do tego, by podstaw regresu
poszukiwać w art. 518 k.c., tym bardziej, że przepis szczególny, jakim jest art. 110
ust 1 u.u.o. wskazuje ten regres w wyraźnie określonych wypadkach. Sąd
Apelacyjny podzielił ponadto stanowisko Sądu Okręgowego, że pozwana była
objęta ochroną ubezpieczeniową wynikającą z umowy zawartej w dniu 8 czerwca
2006 r.
4
Powód wniósł skargę kasacyjną, w której zaskarżył wyrok Sądu
Apelacyjnego w całości, zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego,
mianowicie art. 3 k.c. w związku z art. 1 pkt 5 w związku z art. 4 ust. 1 w związku
z art. 6 ustawy zmieniającej z 2007 r. w związku z art. 98 ust. 1 pkt 2 w związku
z art. 110 ust. 1 u.u.o., art. 518 § 1 pkt 1 k.c., art. 405 k.c. oraz art. 353 § 1
w związku z art. 805 § 1 w związku z art. 822 § 1 k.c. w związku z art. 34 ust. 1
u.u.o.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pierwszy zarzut podniesiony w skardze kasacyjnej dotyczy naruszenia art. 3
k.c. w związku z art. 1 pkt 5 w związku z art. 4 ust. 1 w związku z art. 6 ustawy
zmieniającej z 2007 r. w związku z art. 98 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 110 ust. 1
u.u.o. Artykuł 110 ust. 1 u.u.o. w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia
2006 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 167, poz. 1396) stanowił, że z chwilą wypłaty przez
Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny odszkodowania, w przypadkach
określonych w art. 98 ust. 1 pkt 2 u.u.o., sprawca szkody i osoba, która nie
dopełniła obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego, o którym
mowa w art. 4 pkt 1 i 2 u.u.o., byli obowiązani do zwrotu Funduszowi spełnionego
świadczenia. Zgodnie z art. 98 ust. 1 pkt 2 lit. a) u.u.o. w pierwotnym brzmieniu,
do zadań Funduszu należało zaspokajanie roszczeń z tytułu ubezpieczeń
obowiązkowych, o których mowa w art. 4 pkt 1 i 2 u.u.o., w granicach określonych
na podstawie przepisów rozdziałów 2 i 3 u.u.o., za szkody powstałe na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej w mieniu i na osobie, gdy posiadacz zidentyfikowanego
pojazdu mechanicznego, którego ruchem szkodę tę wyrządzono, nie był
ubezpieczony obowiązkowym ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów
mechanicznych. Artykuł 98 ust. 1 otrzymał nowe (obecne) brzmienie na podstawie
art. 1 pkt 5 ustawy zmieniającej z 2007 r., która sprowadza się m.in. do tego,
że dawny pkt 2 lit. a) został oznaczony jako pkt 3 lit. a). Nie zmieniono natomiast
art. 110 ust. 1 u.u.o., który nadal zawierał brzmienie obowiązujące od dnia
1 stycznia 2006 r. Było to oczywiste przeoczenie ustawodawcy, naprawione później
przez ustawę, która wejdzie w życie dnia 11 lutego 2012 r. (Dz. U. z 2011 r. Nr 205,
poz. 1210). Artykuł 4 ust. 1 ustawy zmieniającej z 2007 r. stanowi, że „W sprawach
skutkujących odpowiedzialnością Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego
5
przepisy art. 98 ust. 1 pkt 2 i pkt 3 lit. b oraz ust. 1a ustawy wymienionej w art. 1,
w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, stosuje się do zdarzeń zaistniałych od dnia
wejścia ustawy w życie.”. Pomijając w tym miejscu fatalną redakcję tego przepisu
(„skutkujących”, „zaistniałych”), należy podkreślić, że przede wszystkim narusza on
zasady przyzwoitej legislacji. Wyraża on mianowicie regułę bezpośredniego
działania nowej ustawy, jednakże tylko w odniesieniu do niemającej znaczenia
w niniejszej sprawie regulacji zamieszczonej w art. 98 ust. 1 pkt 3 lit. b) u.u.o.
Jak wiadomo, jedna z podstawowych zasad prawa międzyczasowego prywatnego,
mianowicie zasada tempus regit actum, wyraża się w dwóch przeciwstawnych
regułach: bezpośredniego działania nowej ustawy i dalszego działania ustawy
dotychczasowej. Drugą podstawową zasadą prawa międzyczasowego prywatnego
jest zasada lex retro non agit (art. 3 k.c.). Ustawodawca w odniesieniu do sytuacji
określonej w art. 98 ust. 1 pkt 3 lit. a) u.u.o. nie przyjął ani reguły bezpośredniego
działania nowej ustawy, ani reguły dalszego działania ustawy dotychczasowej.
Z art. 3 k.c. wynika, że wyjątki od zasady lex retro non agit mogą wynikać
z wyraźnego przepisu ustawy (sformułowanie dotyczące celu ustawy jest
nieaktualne – zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2006 r., II CK
374/05, niepubl.). Byłoby jednak wątpliwe twierdzenie, że taki wyjątek wynika
w rozważanym zakresie z art. 4 ust. 1 ustawy zmieniającej z 2007 r.
interpretowanego a contrario. Ustanowione w art. 3 k.c. wyjątki, mogące
uzasadniać odstępstwo od zasady nieretroakcji, powinny wynikać zawsze
z brzmienia lub celu. Stosowanie retroaktywne prawa nie może być bowiem
wyprowadzone w drodze interpretacji, a musi być jasno wypowiedziane w samej
ustawie (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2003 r., II CK 328/02,
niepubl.). Dlatego rozwiązania należy poszukiwać w wyrażonej w art. XXVI p.w.k.c.
zasadzie dalszego działania ustawy dotychczasowej, a więc w niniejszej sprawie
art. 98 ust. 1 pkt 2 lit. a) u.u.o. w brzmieniu obowiązującym przed nowelizacją
dokonaną w 2007 r.
Uznanie trafności podniesionego w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia
art. 3 k.c. w związku z art. 1 pkt 5 w związku z art. 4 ust. 1 w związku z art. 6
ustawy zmieniającej z 2007 r. w związku z art. 98 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 110
ust. 1 u.u.o. ma jednak znaczenie tylko teoretyczne, bowiem w niniejszej sprawie
6
art. 98 ust. 1 pkt 2 lit. a) w brzmieniu sprzed nowelizacji w ogóle nie ma
zastosowania. Zgodnie z art. 31 ust. 1 zdanie 1 u.u.o., w razie zbycia pojazdu
mechanicznego, którego posiadacz zawarł umowę ubezpieczenia OC posiadaczy
pojazdów mechanicznych, na nabywcę pojazdu przechodzą prawa i obowiązki
zbywcy wynikające z tej umowy. Sądy w niniejszej sprawie ustaliły, że poprzednik
prawny pozwanej zawarł taką umowę z Towarzystwem Ubezpieczeniowym C. w Ł. i
została zapłacona składka ubezpieczeniowa. Podniesione w skardze kasacyjnej
zarzuty naruszenia art. 353 § 1 w związku z art. 805 § 1 w związku z art. 822 § 1
k.c. w związku z art. 34 ust. 1 u.u.o. oraz art. 405 i art. 518 § 1 pkt 1 k.c., które
sprowadzają się w istocie do kwestionowania faktu zawarcia wspomnianej umowy
ubezpieczenia OC, są zatem niedopuszczalne jako dotyczące ustalenia faktów lub
oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.).
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c
orzekł, jak w sentencji.