Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 8/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 listopada 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Kazimierz Zawada
SSA Marek Machnij (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa H. F.
przeciwko D. M. Komornikowi Sądowemu
przy Sądzie Rejonowym i Skarbowi Państwa
- Prezesowi Sądu Okręgowego
z udziałem interwenienta ubocznego po stronie powodowej – L. Z.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 25 listopada 2011 r.,
skargi kasacyjnej powoda
oraz skargi kasacyjnej interwenienta ubocznego
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 czerwca 2010 r.,
1) oddala skargi kasacyjne,
2) zasądza od powoda oraz interwenienta ubocznego na
rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu
Państwa kwoty po 5400 (pięć tysięcy czterysta) zł od
każdego z nich tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
Uzasadnienie
2
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 30 czerwca 2010 r. oddalił apelacje powoda
i interwenienta ubocznego od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 15 grudnia 2009 r.
Powyższy wyrok został wydany w sprawie, w której powód H. F. domagał się
zasądzenia od pozwanych D. M. i Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Okręgowego
solidarnie kwoty 254.820 zł z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu z
tytułu naprawienia szkody wyrządzonej mu w wyniku pozbawienia go - wskutek
naruszenia przepisów postępowania egzekucyjnego - możliwości uczestnictwa w
postępowaniu egzekucyjnym, prowadzonym przeciwko jego dłużnikowi S. N.
Z dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych wynikało, że powód był
wierzycielem dłużnika egzekwowanego S. N. z tytułu pożyczki w kwocie 254.820 zł,
udzielonej na podstawie umowy, zawartej w dniu 4 września 2002 r. w formie aktu
notarialnego w kancelarii notarialnej L. Z. (interwenienta ubocznego w tej sprawie).
Na mocy art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. dłużnik poddał się egzekucji na podstawie tego
aktu. Ponadto ustanowił zabezpieczenie pożyczki w postaci hipoteki umownej
zwykłej na bliżej określonej nieruchomości. Hipoteka została wpisana do księgi
wieczystej w dniu 18 sierpnia 2004 r. Natomiast w dniu 7 lipca 2005 r. powód
uzyskał klauzulę wykonalności na powyższy akt notarialny.
W stosunku do dłużnika była prowadzona przez pozwanego komornika
sądowego przy Sądzie Rejonowym D. M. egzekucja z w/w nieruchomości na
wniosek innego wierzyciela (sygn. akt 42/04). Wpis zawiadomienia o wszczęciu
egzekucji został dokonany w księdze wieczystej w dniu 28 kwietnia 2004 r. W
opisie i oszacowaniu nieruchomości z dnia 29 września 2006 r. uwzględniona
została hipoteka przysługująca powodowi. Nieruchomość została sprzedana
podczas pierwszej licytacji w dniu 18 grudnia 2006 r. za kwotę 550.000 zł.
W dniu 5 stycznia 2007 r. pozwany komornik wysłał powodowi – na adres
kancelarii notarialnej L. Z. – zawiadomienie o prowadzonej egzekucji oraz o
sprzedaży nieruchomości za kwotę, która wystarczy na zaspokojenie jego
należności. Pismo zostało zwrócone przez notariusza z adnotacją, że przepis art.
626 k.c. nie ma w tym wypadku zastosowania. Następnie pismem z dnia
20 kwietnia 2007 r. Sąd Rejonowy, który nadzorował postępowanie egzekucyjne,
wysłał do powoda pismo z zapytaniem, czy przyłącza się on, jako wierzyciel
3
hipoteczny, do prowadzonego postępowania egzekucyjnego. Powód miał udzielić
odpowiedzi w terminie 14 dni pod rygorem pominięcia go w planie podziału sumy
uzyskanej z egzekucji. Pismo zostało wysłane na adres wskazany w akcie
notarialnym, w którym ustanowiono hipotekę, ale nie zostało doręczone powodowi
z uwagi na zmianę przez niego adresu zamieszkania.
Wobec zaspokojenia w całości jedynego wierzyciela nie doszło do
sporządzenia planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji, a nadpłata tej sumy
w kwocie 341.768,58 zł została najpierw złożona do depozytu sądowego,
a ostatecznie wypłacono ją dłużnikowi w dniu 3 sierpnia 2007 r.
W dniu 5 września 2007 r. powód złożył wniosek o wszczęcie egzekucji
z powyższej nieruchomości dłużnika w celu zaspokojenia należności
z tytułu pożyczki. Egzekucja zakończyła się stwierdzeniem jej bezskuteczności
wobec sprzedaży nieruchomości w poprzednim postępowaniu egzekucyjnym
i rozdysponowania sumy uzyskanej z jej sprzedaży oraz braku innego majątku
dłużnika. Bezskuteczna okazała się także egzekucja prowadzona przez powoda
przeciwko dłużnikowi na terenie Niemiec.
Na podstawie takich ustaleń Sąd Okręgowy oddalił powództwo, uznając,
że wyłączona jest odpowiedzialność pozwanych, ponieważ nie dopuścili się oni
w toku postępowania egzekucyjnego zarzucanych przez powoda naruszeń,
a zatem nie było bezprawności w ich działaniu. Sąd ten stwierdził, że powód, który
uzyskał hipotekę umowną na nieruchomości dłużnika egzekwowanego dopiero
w toku postępowania egzekucyjnego, nie stał się z mocy prawa uczestnikiem tego
postępowania. Konieczne było zatem zgłoszenie się przez niego do toczącej się
egzekucji lub zgłoszenie swojej wierzytelności do podziału sumy uzyskanej
ze sprzedaży nieruchomości. Z art. 1036 k.p.c. wynika bowiem, że w podziale sumy
uzyskanej z egzekucji – oprócz wierzyciela egzekwującego – uczestniczą m.in.
osoby, które przed zajęciem nieruchomości nabyły na niej prawa stwierdzone
w opisie i oszacowaniu lub zgłoszone i udowodnione najpóźniej w dniu
uprawomocnienia się postanowienia o przybiciu.
Oddalając apelacje od tego wyroku, wniesione przez powoda i interwenienta
ubocznego, Sąd Apelacyjny przyjął ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji za
4
własne, uznając, że zarzuty apelacyjne, dotyczące oceny zebranego materiału
dowodowego, są niezasadne. Za bezpodstawne Sąd odwoławczy uznał także
zarzuty naruszenia prawa materialnego przez brak wskazania podstawy prawnej
odpowiedzialności pozwanych. Sąd ten stwierdził, że skoro Sąd Okręgowy oceniał
zachowanie pozwanych pod kątem istnienia przesłanek ich odpowiedzialności
odszkodowawczej, w szczególności zgodności ich zachowania z prawem,
to zaskarżone orzeczenie, pomimo niewskazania materialnej podstawy powództwa,
odpowiada prawu.
Sąd Apelacyjny nie podzielił także zarzutów niewłaściwej oceny zachowania
pozwanych w świetle bliżej wskazanych przepisów kodeksu postępowania
cywilnego. Sąd drugiej instancji wskazał zwłaszcza, że skoro powód nie mógł stać
się ex lege uczestnikiem postępowania egzekucyjnego z uwagi na to, iż nabył
hipotekę na nieruchomości dłużnika dopiero po zajęciu tej nieruchomości,
to pozwani nie naruszyli przepisów regulujących postępowanie egzekucyjne.
Natomiast naruszenie art. 1023 § 1 k.p.c. przez zaniechanie sporządzenia planu
podziału sumy uzyskanej z egzekucji nie miało wpływu na prawidłowość orzeczenia
Sądu pierwszej instancji.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie przepisów postępowania,
które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 922 w zw. z art. 930
§ 1 i art. 1025 § 1 pkt 10 k.p.c., art. 928, art. 945 § 1, art. 954, art. 991 k.p.c.
oraz art. 1023 § 1 i art. 1035 k.p.c. przez uznanie, że z tych przepisów nie wynikało,
iż był on z urzędu uczestnikiem postępowania egzekucyjnego. Należało go zatem
zawiadamiać o dokonywanych czynnościach egzekucyjnych, a tym samym
zachowanie pozwanych było niezgodne z prawem. Ponadto zarzucił
naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 417 k.c. oraz
art. 23 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji
(t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191 ze zm., dalej powoływanej jako: u.k.s.e.)
wskutek błędnego uznania przez sądy obu instancji, że zachowanie pozwanych
było zgodne z prawem. Powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz
wyroku Sądu pierwszej instancji i orzeczenie co do istoty przez zasądzenie od
pozwanych solidarnie dochodzonej kwoty z odsetkami ustawowymi i kosztami
procesu. Ewentualnie domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania
5
sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach procesu.
Skarga kasacyjna wniesiona została także przez interwenienta ubocznego.
Podniesione w niej zostały zarzuty naruszenia przepisów postępowania, które miało
istotny wpływ na wynik sprawy, przy czym skarżący w zasadzie wymienił te same
przepisy k.p.c., które zostały wskazane w skardze kasacyjnej powoda. Wspólny jest
także zarzut naruszenia prawa materialnego, tj. art. 417 k.c. i art. 23 u.k.s.e., przez
ich błędną wykładnię, w wyniku której bezpodstawnie przyjęto, że pozwani nie
ponoszą odpowiedzialności odszkodowawczej wobec powoda.
Pozwany Skarb Państwa, reprezentowany przez Prokuratorię Generalną
Skarbu Państwa, wniósł o oddalenie obu skarg i zasądzenie od skarżących na jego
rzecz kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Obie skargi kasacyjne są bezzasadne.
Z przyjętych w niniejszej sprawie ustaleń faktycznych, które stosownie do art.
39813
§ 2 k.p.c. stanowią wiążącą dla Sądu Najwyższego podstawę przy
rozpoznawaniu skargi kasacyjnej, wynika, że powód nabył ograniczone prawo
rzeczowe (hipotekę umowną zwykłą) na nieruchomości dłużnika egzekwowanego
na podstawie wpisu do księgi wieczystej z dnia 18 sierpnia 2004 r. już po zajęciu tej
nieruchomości w postępowaniu egzekucyjnym, które nastąpiło ze skutkiem od dnia
12 marca 2004 r. W tej sytuacji o bezzasadności obu skarg kasacyjnych przesądza
przede wszystkim bezpodstawność zarzutów naruszenia art. 922 i art. 930 k.p.c.
Z art. 922 k.p.c. wynika, że uczestnikami postępowania oprócz wierzyciela
i dłużnika są m. in. osoby, którym przysługują prawa rzeczowe ograniczone lub
roszczenia albo prawa osobiste zabezpieczone na nieruchomości. Ta regulacja nie
rozstrzyga o zasadności dochodzonego żądania. Powód opierał je na tezie
o przysługiwaniu mu ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości dłużnika
egzekwowanego. W konsekwencji twierdził, że powinien być traktowany przez obu
pozwanych jako uczestnik ex lege postępowania egzekucyjnego w sprawie 42/04.
6
Sam fakt nabycia przez powoda hipoteki na nieruchomości dłużnika
egzekwowanego nie był jednak wystarczający do zastosowania wobec niego art.
922 k.p.c., czyli nadania mu statusu uczestnika postępowania egzekucyjnego
ex lege. Przyznanie tego statusu może być wprawdzie wynikiem przysługiwania
ograniczonego prawa rzeczowego, ale decydujące jest przede wszystkim, aby
nabycie tego prawa było skuteczne w konkretnym postępowaniu egzekucyjnym.
Istotne znaczenie miał więc nie tyle sam fakt nabycia przez powoda jednego z praw
wymienionych w art. 922 k.p.c., ile data jego nabycia.
Wymaga to uwzględnienia treści art. 930 § 1 k.p.c., zgodnie z którym –
w brzmieniu obowiązującym w chwili nabycia przez powoda hipoteki na
nieruchomości dłużnika – rozporządzenie nieruchomością po jej zajęciu nie miało
wpływu na dalsze postępowanie. Nabywca mógł uczestniczyć w postępowaniu
w charakterze dłużnika, a w każdym razie czynności egzekucyjne były ważne tak
w stosunku do dłużnika, jak i w stosunku do nabywcy.
Sąd Apelacyjny prawidłowo wskazał, że według przyjmowanej w dacie
powstania hipoteki powoda wykładni tego przepisu rozporządzenie nieruchomością
obejmowało również jej obciążenie. Odnosiło się zatem także do ustanowienia
hipoteki, stanowiącej obciążenie prawa własności nieruchomości, będącej
przedmiotem egzekucji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2003 r. sygn.
akt IV CK 387/02, niepubl.).
Stanowisko Sądu odwoławczego nie było trafne tylko co do tego,
że późniejsza zmiana art. 930 k.p.c., polegająca na dodaniu do niego z dniem
5 lutego 2005 r. § 3, zgodnie z którym obciążenie przez dłużnika nieruchomości po
jej zajęciu jest nieważne (w brzmieniu obowiązującym przed dniem 20 lutego
2011 r.), może zostać uznana w istocie jedynie za uściślenie użytego w § 1 tego
przepisu pojęcia rozporządzenie nieruchomością, które obejmuje także jej
obciążenie prawami osób trzecich. Nie jest bowiem istotny zakres tych pojęć,
ale wprowadzenie przez ustawodawcę odmiennych konsekwencji prawnych dla
każdego z nich. Otóż w art. 930 § 1 k.p.c. jest mowa o tym, że rozporządzenie
nieruchomością po jej zajęciu nie ma wpływu na dalsze postępowanie. Oznacza to,
iż jest ono wprawdzie ważne (zwłaszcza w stosunkach między stronami czynności
7
rozporządzającej nieruchomością), ale nie wywołuje żadnych skutków prawnych
wobec stron toczącego się postępowania egzekucyjnego. Natomiast w art. 930 § 3
k.p.c. przewidziany jest skutek w postaci nieważności obciążenia nieruchomości po
jej zajęciu. Jest to skutek analogiczny jak w art. 930 § 2 k.p.c. w odniesieniu do
rozporządzenia przedmiotami podlegającymi zajęciu wraz z nieruchomością.
Przed dodaniem art. 930 § 3 k.p.c. obciążenie nieruchomości ograniczonym
prawem rzeczowym po jej zajęciu – inaczej niż po wejściu w życie tego przepisu –
było wprawdzie dopuszczalne, ale nie miało – jak wyraźnie wskazano w art. 930 § 1
k.p.c. – wpływu na dalsze postępowanie (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
3 lutego 1998 r. sygn. akt I CKN 403/07, OSP 1998, nr 11, poz. 196).
Nie skutkowało zatem również uznawaniem nabywcy takiego prawa (w niniejszej
sprawie powoda jako nabywcy hipoteki) za osobę, której przysługuje ograniczone
prawo rzeczowe na nieruchomości w rozumieniu art. 922 k.p.c.
Przepis art. 930 k.p.c. – pomimo usytuowania w przepisach ustawy,
regulującej zagadnienia procesowe – ma więc w istocie charakter
materialnoprawny. W § 1 tego artykułu przewidziana została bowiem sankcja
naruszenia zawartego w nim zakazu rozporządzania nieruchomością, polegająca
na bezskuteczności względnej czynności prawnej, która jest z nim sprzeczna, i to
bezskuteczności następującej ex lege bez konieczności wydawania odrębnego
orzeczenia. Jest ona uwzględniana z urzędu jako przesłanka innych rozstrzygnięć.
Natomiast w art. 930 § 3 k.p.c. (podobnie jak w art. 930 § 2 k.p.c.) przewidziany jest
obecnie jeszcze dalej idący skutek, a mianowicie sankcja nieważności.
Według obecnego stanu prawnego powód w ogóle nie mógłby więc nabyć hipoteki
po zajęciu nieruchomości nie tylko z punktu widzenia konkretnego postępowania
egzekucyjnego, ale także z punktu widzenia prawa materialnego.
Wobec tego powód – z uwagi na nieskuteczne względem toczącego się już
postępowania egzekucyjnego nabycie hipoteki – w ogóle nie mógł być traktowany
jako osoba, której w świetle art. 922 k.p.c. przysługuje ograniczone prawo
rzeczowe. Nie mógł zatem stać się z mocy prawa uczestnikiem toczącego się
postępowania egzekucyjnego. Sądy obu instancji słusznie uznały więc, że przepis
art. 922 k.p.c. nie miał do niego zastosowania. W świetle mającego w tej sprawie
8
zastosowanie art. 930 k.p.c., czym innym jest bowiem istnienie hipoteki, a czym
innym jej skuteczność.
W konsekwencji bezpodstawne są także pozostałe zarzuty kasacyjne.
Sformułowany w skardze problem, uznany przez skarżących za istotne zagadnienie
prawne, opierał się bowiem na wadliwym założeniu, że powodowi przysługiwało
skuteczne w toczącym się postępowaniu egzekucyjnym 42/04 ograniczone prawo
rzeczowe w postaci hipoteki, które powinno uzasadniać uznanie go przez
pozwanych „z urzędu”, pomimo braku zgłoszenia przez niego swojego udziału
w tym postępowaniu, za uczestnika tego postępowania z mocy prawa w rozumieniu
art. 922 k.p.c.
Nie wiąże się to z sugerowanym przez skarżących rzekomym
bezpodstawnym pozbawieniem powoda nabytego prawidłowo prawa rzeczowego,
lecz ze stwierdzeniem, że to prawo nie wywołało skutków prawnych w powyższym
postępowaniu egzekucyjnym. Nie chodzi więc o materialnoprawną ocenę istnienia
tego prawa, lecz o ocenę jego skutków, a ściślej – o uznanie, że nie wywoływało
ono tych skutków w konkretnym postępowaniu egzekucyjnym. Podważane przez
skarżących stanowisko Sądu Apelacyjnego nie oznaczało zakwestionowania
ważności ustanowienia hipoteki. Nie zmierzało również do unicestwienia skutków
wynikających z wpisania hipoteki do księgi wieczystej. Dotyczyło bowiem wyłącznie
stwierdzenia bezskuteczności tych czynności w stosunku do toczącego się
postępowania egzekucyjnego, o jakie chodziło w niniejszej sprawie.
Skarżący mylnie utożsamiają więc ważność nabycia hipoteki oraz jej skuteczność
w postępowaniu egzekucyjnym. Nabycie hipoteki, oceniane według przepisów
prawa materialnego, nie było równoznaczne z uzyskaniem statusu wierzyciela
hipotecznego w postępowaniu egzekucyjnym w sprawie 42/04.
Do powoda nie miał zatem zastosowania przepis art. 928 k.p.c., skoro nie był
on uczestnikiem postępowania egzekucyjnego w sprawie 42/04 z uwagi na to, że
nie przysługiwało mu skuteczne w ramach tegoż postępowania ograniczone prawo
rzeczowe na nieruchomości dłużnika egzekwowanego. Pozwani nie mieli także
obowiązku zawiadamiania powoda o dokonywanych czynnościach egzekucyjnych
stosownie do powołanych w skargach kasacyjnych przepisów: art. 945 § 1 k.p.c.
9
(obowiązek zawiadomienia znanych komornikowi uczestników o terminie opisu i
oszacowania), art. 954 k.p.c. (obowiązek doręczenia uczestnikom postępowania
obwieszczenia o licytacji) oraz art. 991 k.p.c. (obowiązek odmowy udzielenia
przybicia z powodu naruszenia przepisów postępowania). Te przepisy mogłyby
mieć zastosowanie wobec powoda tylko w razie posiadania przez niego statusu
uczestnika postępowania egzekucyjnego w sprawie 42/04, co – z uwagi na
nieskuteczne po myśli art. 930 § 1 k.p.c. nabycie hipoteki już po zajęciu
nieruchomości – w tym wypadku nie mogło mieć jednak miejsca.
Zarzuty naruszenia art. 1023 § 1 i art. 1035 k.p.c. nie mogły natomiast
skutkować uwzględnieniem skargi kasacyjnej. Pomimo naruszenia przez
pozwanych wynikającego z tych przepisów obowiązku sporządzenia planu podziału
sumy uzyskanej z egzekucji, w ramach którego mogłaby zostać uwzględniona
również wierzytelność powoda wobec dłużnika egzekwowanego, stwierdzona już
wówczas tytułem wykonawczym w postaci zaopatrzonego w klauzulę wykonalności
aktu notarialnego, takie uchybienie nie miało żadnego wpływu na wyrządzenie
powodowi szkody, której naprawienia domaga się od pozwanych w rozpoznawanej
sprawie. Dla uwzględnienia tej wierzytelności w planie podziału sumy uzyskanej
ze sprzedaży z nieruchomości niezbędne było bowiem zgłoszenie przez powoda
w odpowiednim terminie swojego udziału w toczącym się już postępowaniu
egzekucyjnym lub przynajmniej złożenie wniosku o ujęcie tej wierzytelności
w planie podziału.
Podkreślić należy, że powód nie korzystałby z możliwości zaspokojenia
swojej wierzytelności w kolejności przysługującej wierzycielom hipotecznym
(art. 1025 § 1 pkt 5 k.p.c., zob. też uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia
2006 r. sygn. akt III CZP 108/06, OSNC 2007, nr 9, poz. 134), skoro ustanowienie
hipoteki na jego rzecz było na mocy art. 930 § 1 k.p.c. nieskuteczne w ramach
tamtego postępowania egzekucyjnego. Mógłby zatem zostać zaspokojony dopiero
w kolejności wynikającej z art. 1025 § 1 pkt 10 k.p.c., co zresztą w zasadzie jest
akceptowane przez skarżących (zob. zwłaszcza zarzuty interwenienta ubocznego).
Nie mogło to jednak nastąpić z urzędu, tj. bez jego wniosku. Brak sporządzenia
planu podziału nie miał więc żadnego znaczenia, skoro nawet w razie jego
sporządzenia i tak nastąpiłoby pominięcie jego wierzytelności w tym planie.
10
Także z tego punktu widzenia zachowanie pozwanych nie stanowiło więc
bezprawnego zdarzenia, będącego źródłem wyrządzenia szkody powodowi.
Nie ma ponadto znaczenia podnoszona przez powoda okoliczność,
że przysługująca mu hipoteka została na podstawie art. 947 § 1 k.p.c.
uwzględniona w sporządzonym przez pozwanego komornika opisie i oszacowaniu.
Nie było to bowiem wystarczające do uzyskania przez niego pozycji uczestnika
postępowania egzekucyjnego, gdyż przemawiała przeciwko temu treść art. 930 § 1
k.p.c. Z tego faktu powód nie może wyprowadzać więc dla siebie korzystnych
wniosków w tej sprawie co do naruszenia jego praw przez pozwanych. Naruszenie
to polegało w gruncie rzeczy na błędnym uwzględnieniu jego hipoteki w opisie
i oszacowaniu, pomimo iż nie była ona skuteczna w postępowaniu egzekucyjnym
w sprawie 42/04, a nie na pominięciu go przy dokonywanych zawiadomieniach lub
w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji.
Z art. 1036 § 1 pkt 3 k.p.c. wynika, że w podziale sumy uzyskanej
ze sprzedaży nieruchomości – oprócz wierzyciela egzekwującego - uczestniczą m.
in. osoby, które przed zajęciem nieruchomości nabyły na niej prawa stwierdzone
w opisie i oszacowaniu lub zgłoszone i udowodnione najpóźniej w dniu
uprawomocnienia się postanowienia o przybiciu. Istotne jest jednak nie samo ujęcie
określonych praw w opisie i oszacowaniu, lecz ich nabycie. Prowadzi to więc
ponownie do konieczności uwzględnienia treści art. 930 k.p.c. Skoro zatem nabycie
hipoteki nie było skuteczne w postępowaniu egzekucyjnym, to powód nie mógł
zostać uwzględniony z urzędu w podziale sumy uzyskanej z egzekucji. W tym celu
niezbędne było zgłoszenie przez niego swojej wierzytelności z własnej inicjatywy,
zwłaszcza że już od lipca 2005 r. dysponował tytułem wykonawczym w postaci aktu
notarialnego, dotyczącego pożyczki, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności. Jego
wierzytelność podlegałaby jednak zaspokojeniu nie według kolejności przewidzianej
dla należności hipotecznych (art. 1025 § 1 pkt 5 k.p.c.), lecz – jak już wyżej
wyjaśniono – w ostatniej kolejności w kategorii „inne należności” (art. 1025 § 1 pkt
10 k.p.c.).
Niezasadne są zatem zarzuty powoda, związane z rzekomym naruszeniem
przez pozwanych przepisów dotyczących postępowania egzekucyjnego, mającym
11
skutkować bezprawnym wyrządzeniem mu szkody. Z ustalonych w sprawie
okoliczności faktycznych wynika bowiem, iż powód w toku postępowania
egzekucyjnego w sprawie 42/04 w ogóle nie zgłosił swojego udziału ani nie
podejmował w nim jakichkolwiek czynności procesowych, natomiast pozwani nie
mieli obowiązku podejmowania z urzędu czynności zmierzających do
zawiadomienia go o dokonywanych czynnościach egzekucyjnych lub uwzględnienia
go w podziale sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości dłużnika
egzekwowanego, ponieważ z mocy prawa nie był on uczestnikiem tamtego
postępowania egzekucyjnego.
Jedynie dodatkowo, ponieważ nie jest to przedmiotem zarzutu kasacyjnego,
lecz podniesione zostało tylko w uzasadnieniu skargi kasacyjnej powoda, wskazać
można, że zaskarżone rozstrzygnięcie nie naruszało także art. 1000 § 1 k.p.c.
Skoro bowiem powód, z uwagi na dyspozycję art. 930 § 1 k.p.c., nie mógł być
uważany za osobę, która skutecznie nabyła hipotekę na nieruchomości dłużnika
egzekwowanego, to nie można twierdzić, że z tego zdarzenia może on wywodzić
dla siebie jakiekolwiek skutki prawne. W toku postępowania w sprawie 42/04 powód
nie mógł w ogóle powoływać się na nabycie hipoteki na nieruchomości dłużnika
egzekwowanego. Mógł zgłosić swój udział wyłącznie jako wierzyciel posiadający
wobec dłużnika egzekwowanego wierzytelność stwierdzoną tytułem wykonawczym,
o którym była mowa wyżej. Jego uprawnienia do uczestnictwa w egzekucji lub
podziale uzyskanej sumy mogły zatem opierać się tylko na tytule osobistym
(odpowiedzialność dłużnika jako pożyczkobiorcy), a nie na tytule rzeczowym,
wynikającym z istnienia hipoteki.
Nieuzasadnione są zatem również zarzuty naruszenia prawa materialnego.
Skoro bowiem Sąd Apelacyjny prawidłowo stwierdził, że w świetle ustalonych
okoliczności faktycznych zachowanie pozwanych nie było bezprawne, to nie może
ono uzasadniać przyjęcia ich odpowiedzialności odszkodowawczej na podstawie
przepisów art. 417 k.c. (w stosunku do Skarbu Państwa) lub art. 23 u.k.s.e.
(wobec pozwanego D. M.). Nie było zatem żadnych podstaw do zastosowania tych
przepisów w niniejszej sprawie. Powód w toku postępowania egzekucyjnego 42/04
nie był wierzycielem hipotecznym, a tym samym nie przysługiwał mu status
uczestnika tego postępowania z mocy prawa. Natomiast z własnej inicjatywy nie
12
stał się uczestnikiem tamtego postępowania. Jego pominięcie przez pozwanych
oraz brak zaspokojenia jego wierzytelności z sumy uzyskanej ze sprzedaży
nieruchomości nie wynikał z bezprawnego zachowania pozwanych, lecz z bierności
powoda.
Wobec bezpodstawności zgłoszonych zarzutów Sąd Najwyższy na mocy art.
39814
k.p.c. oddalił obie skargi kasacyjne. Ponadto orzekł o kosztach postępowania
kasacyjnego na mocy art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 109 i art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz
art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu
Państwa (Dz.U. Nr 169, poz. 1417 ze zm.).