Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 274/11
POSTANOWIENIE
Dnia 1 grudnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
SSN Bogumiła Ustjanicz
Protokolant Anna Matura
w sprawie z wniosku Deutsche Bank PBC S.A.
przy uczestnictwie Raiffeisen-Leasing Polska S.A.
i B.P. Print Spółki z o.o.
o wpis,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 1 grudnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 8 grudnia 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i poprzedzające go
postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 19 lipca 2010 r. i
przekazuje temu Sądowi sprawę do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 8 grudnia 2010 r., Sąd Okręgowy oddalił apelację
wnioskodawcy Deutsche Bank PBC Spółki Akcyjnej od postanowienia Sądu
Rejonowego z dnia 19 lipca 2010 r., w pkt. 1. wykreślającego wpis dokonany przez
referendarza sądowego w dniu 25 maja 2010 r., sygn. Dz. Kw /.../, w Dziale IV
Księgi wieczystej /.../, polegający na zmianie treści hipoteki umownej kaucyjnej na
sumę 20.000.000 zł, ustanowionej na rzecz Raiffeisen – Leasing Polska Spółka
Akcyjna, ujawnionej w tej księdze pod numerem 13, przez wpisanie w polu 4.4.1.11
„hipoteka lub roszczenie uprawnione z pierwszeństwa” numeru 14, odnoszącego
się do hipoteki umownej kaucyjnej na sumę 22.000.000 zł, ustanowionej na rzecz
wnioskodawcy, oraz w pkt 2. oddalającego wniosek.
Sąd Okręgowy przyjął za podstawę następujące ustalenia: Referendarz
sądowy dokonał powyższego wpis w oparciu o treść art. 52 pkt 1 lit. k
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 sierpnia 2003 r. w sprawie
zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym (Dz. U. Nr
162, poz. 1575; dalej – „rozporządzenie”). Wpis ten zaskarżył skargą uczestnik
Raiffeisen – Leasing Polska S.A. podnosząc, że prawo pierwszeństwa zostało
wpisane z naruszeniem art. 11 i 13 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r.
o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.;
dalej – „u.k.w.h.”). Rozpoznając sprawę na skutek skargi Sąd Rejonowy ustalił,
że wpis wymienionej hipoteki oznaczonej numerem 13 nastąpił w dniu 18 lutego
2008 r. z zastrzeżeniem pierwszeństwa w polu 4.4.1.10 zgodnie z treścią aktu
notarialnego z dnia 6 listopada 2007 r. Natomiast hipoteka oznaczona numerem 14
została wpisana w dniu 9 marca 2009 r. W akcie notarialnym strony zastrzegły
pierwszeństwo co do wszelkich hipotek wpisanych do księgi wieczystej z wyjątkiem
hipotek ustanowionych na rzecz wnioskodawcy. Sąd Rejonowy uznał, że
zastrzeżenia tego nie można rozciągać na hipoteki powstałe później. Ponadto
zgodnie z art. 13 ust. 2 u.k.w.h. zastrzeżenie takie jest skuteczne także po
ustanowieniu prawa, ale za zgodą osoby, której to prawo przysługuje. Wobec braku
3
tej zgody, wpisu nie można traktować jako oczywistej omyłki pisarskiej. Z tych
względów Sąd Rejonowy uznał, że wpis dokonany przez referendarza naruszał art.
11 i art. 13 ust. 2 u.k.w.h. Postanowienie Sądu Rejonowego zaskarżył apelacją
wnioskodawca, zarzucając naruszenie art. 379 pkt 5 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
skutkujące nieważnością postępowania i polegające na zaniechaniu doręczenia mu
odpisu skargi uczestnika na wpis referendarza, przez co pozbawiono go możliwości
obrony, naruszenie art. 6268
§ 1 w zw. z art. 62613
§ 2 k.p.c. i § 52 pkt 1 lit. k
rozporządzenia polegające na wykreśleniu wpisu i oddaleniu wniosku o dokonanie
czynności z urzędu oraz naruszenie art. 11 i 13 ust. 1 i 2 u.k.w.h. oraz art. 65 § 1
k.c. polegające na ich błędnej wykładni i niewłaściwym zastosowaniu. Oddalając
apelację wnioskodawcy Sąd Okręgowy przyjął, że chociaż zaniechanie doręczenia
wnioskodawcy odpisu skargi uczestnika stanowiło uchybienie Sądu Rejonowego, to
pozostało bez wpływu zarówno na ostateczne rozstrzygnięcie, jak i na możliwość
obrony praw wnioskodawcy, który inicjując postępowanie wyraził swoje stanowisko
we wniosku o wszczęcie postępowania w urzędu. Sąd Okręgowy wskazał, że
rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego podlegało kontroli instancyjnej, a wnioskodawca
nie wskazał żadnych nowych okoliczności faktycznych, czy też dowodów, które
mogłyby zostać przez niego powołane w odpowiedzi na skargę i które bez
wątpienia wpłynęłyby na zmianę stanowiska Sądu Rejonowego. W dalszej
kolejności Sąd Okręgowy uznał, że powyższy wpis dokonany przez referendarza
został dokonany bez wymaganej podstawy, a nadto z naruszeniem art. 11 i art. 13
ust. 2 u.k.w.h. Wskazał, że treść wymienionego aktu notarialnego nie budzi
wątpliwości co do tego, że zastrzeżenie pierwszeństwa dotyczyło wszelkich hipotek
wpisanych do księgi wieczystej za wyjątkiem hipotek ustanowionych na rzecz
wnioskodawcy. Sąd Okręgowy podkreślił, że strony w akcie notarialnym posłużyły
się zwrotem „ustanowionych” a zatem w formie dokonanej. Oznacza to, że
zastrzeżenie pierwszeństwa hipotek wnioskodawcy obejmowało wyłącznie hipoteki
już ustanowione i ujawnione w treści księgi wieczystej, a nie hipoteki mogące
powstać w przyszłości, takie jest hipoteka oznaczona numerem 14. Zgodnie zaś
z art. 13 ust. 2 u.k.w.h. zastrzeżenie pierwszeństwa po ustanowieniu prawa jest
skuteczne wyłącznie za zgodą osoby, które prawo to przysługuje, zatem
4
niedokonanie wpisu nie może być oceniane jako oczywista omyłka podlegająca
sprostowaniu.
Od postanowienia Sądu Okręgowego skargę kasacyjną wniósł
wnioskodawca. W ramach podstawy przewidzianej w art. 3983
§ 1 pkt 2 w zw. z art.
13 § 2 k.p.c. zarzucił: naruszenie art. 386 § 2 w zw. z art. 378 § 1, art. 6261
§ 2, art.
140 i art. 13 § 2 k.p.c. polegające na nieuwzględnieniu przez Sąd Okręgowy
nieważności postępowania przed Sądem Rejonowym spowodowanym
zaniechaniem doręczenia mu odpisu skargi uczestnika na wpis dokonany z jego
wniosku, co pozbawiło go możliwości obrony jego praw; naruszenie art. 328 § 2
w zw. z art. 391 § 1, art. 378 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c. polegające na sporządzeniu
uzasadnienia zaskarżonego postanowienia z pominięciem przyczyn
nieuwzględnienia podniesionych w apelacji zarzutów naruszenia art. 6268
§ 2 w zw.
z art. 62613
§ 2 k.p.c. i § 52 pkt 1 lit. k rozporządzenia, art. 11 i 13 ust. 1 u.k.w.h.
oraz art. 65 § 1 k.c.; naruszenie art. 378 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. polegające na
zaniechaniu rozważenia tych zarzutów. Z kolei w ramach podstawy przewidzianej
w art. 3983
§ 1 pkt 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. wnioskodawca podniósł: naruszenie
art. 11 i 13 ust. 2 u.k.w.h. polegające na ich błędnym zastosowaniu w sytuacji, gdy
w niniejszej sprawie zastrzeżenie pierwszeństwa hipotek na rzecz wnioskodawcy
nastąpiło wraz ze złożeniem oświadczenia woli o ustanowieniu hipoteki na rzecz
uczestnika, a nie później; naruszenie art. 65 § 1 k.c. w zw. z art. 13 ust. 1 u.k.w.h.
polegające na błędnym przyjęciu, że zastrzeżenie pierwszeństwa hipotek na rzecz
wnioskodawcy zawarte w oświadczeniu o ustanowieniu hipoteki na rzecz
uczestnika dotyczyło wyłącznie hipotek ustanowionych na rzecz wnioskodawcy
i wpisanych do księgi wieczystej w chwili składania tego oświadczenia, a nie także
ustanowionych na rzecz wnioskodawcy w przyszłości, co prowadzi do pozbawienia
regulacji art. 13 ust. 1 u.k.w.h. jakiegokolwiek znaczenia prawnego. Na tych
podstawach wnioskodawca wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia
i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Trafnie podnosi się w skardze kasacyjnej zarzut nieuwzględnienia przez sąd
odwoławczy nieważności postępowania przed sądem pierwszej instancji wywołanej
niedoręczeniem wnioskodawcy odpisu skargi na wpis referendarza, a przez to
pozbawienie tego wnioskodawcy możności obrony swych praw. W tym zakresie
aktualny jest pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia
20 czerwca 2007 r., II CSK 107/07, niepubl., według którego nieważność
postępowania wskutek pozbawienia strony możności obrony jej praw zachodzi
także w sytuacji, gdy w wyniku niedoręczenia jej odpisu apelacji nie mogła na
danym etapie postępowania podjąć czynności procesowych. Tak samo ocenić
należy niedoręczenie odpisu skargi na wpis referendarza.
Wnioskodawca w piśmie z dnia 12 maja 2009 r. zwrócił się o dokonanie
przez sąd wieczystoksięgowy z urzędu wpisu w Dziale IV wskazanej wyżej księgi
wieczystej w polu 4.4.1.11 „hipoteka lub roszczenie uprawnione z pierwszeństwa”,
odnoszącym się do hipoteki wpisanej do tej księgi pod numerem 13, na rzecz
uczestnika Raiffeisen – Leasing Polska S.A., numeru 14, odnoszącego się do
hipoteki ustanowionej później, ale uprawnionej z pierwszeństwa zastrzeżonego
przy ustanawianiu hipoteki wpisanej pod numerem 13. Wnioskodawca wskazał
w tym piśmie, że w polu 4.4.1.10 „pierwszeństwo”, odnoszącym się do hipoteki
wskazanej pod numerem 13, wpisane zostało zastrzeżenie, że przed tą hipoteką
pierwszeństwo będą miały hipoteki ustanowione później na jego rzecz, jednakże
przy wpisywaniu takiej hipoteki pod numerem 14 sąd wieczystoksięgowy nie
uzupełnił pola 4.4.1.11, dotyczącego hipoteki o numerze 13, pomimo tego, że § 52
pkt 1 lit. k rozporządzenia przewiduje wpisanie z urzędu w polu 4.4.1.11 numeru
prawa, dla którego dokonano zastrzeżenia pierwszeństwa, z chwilą ujawnienia tego
prawa w księdze wieczystej. Ponadto wnioskodawca wskazał na art. 6268
§ 1
in fine k.p.c., przewidujący wyjątek od związania sądu wieczystoksięgowego
wnioskiem i jego granicami w przypadku, gdy przepis szczególny nakazuje
dokonanie wpisu z urzędu. Pokreślił, że jego pismo nie stanowi wniosku o wpis,
dlatego nie zostało wniesione na urzędowym formularzu i nie zostało opłacone.
W wyniku tego pisma, postanowieniem z dnia 25 maja 2010 r. referendarz sądowy
dokonał z urzędu sprostowania usterki wpisu. Taki wniosek wynika jednoznacznie
z zawiadomienia o wpisie. Pomimo tego Sąd Rejonowy, rozpoznając sprawę na
6
skutek skargi uczestnika nie określił w komparycji postanowienia przedmiotu
sprawy oraz poczynił ustalenia odnoszące się do chwili wpisu obu hipotek i treści
oświadczenia o zastrzeżeniu pierwszeństwa zawartego w akcie notarialnym,
a następnie dokonał jego wykładni i ocenił jego skuteczność z punktu widzenia
norm art. 11 i 13 ust. 2 u.k.w.h. W wyniku tego uznał, że wpis dokonany przez
referendarza naruszał te normy oraz że brak było podstaw do przyjęcia,
że wystąpiła oczywista omyłka. Podobnie pomimo wydania z urzędu orzeczenia
prostującego wpis Sąd Okręgowy, oznaczył przedmiot sprawy jako rozpoznanie
wniosku o wpis. Na te wadliwości trafnie zwraca się uwagę w skardze kasacyjnej
zarzucając naruszenie art. 6268
§ 1 w zw. z art. 62613
§ 2 k.p.c. Mają one znaczenie
nie tylko w kontekście spełnienia w postępowaniu wieczystoksięgowym przesłanki
dopuszczalności sprostowania usterki wpisu w sposób wskazany w piśmie
wnioskodawcy z dnia 12 maja 2009 r. ale także w kontekście dopuszczalności
wnoszenia środków zaskarżenia orzeczenia w tym przedmiocie. W związku ze
stwierdzonymi naruszeniami przepisów postępowania przedwczesne jest
rozważanie innych zarzutów skargi kasacyjnej, zwłaszcza tych dotyczących
zastosowania art. 65 k.c. i art. 11 i 13 u.k.w.h.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy, na podstawie art. 38915
zd.
pierwsze w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., postanowił jak w sentencji, orzeczenie
o kosztach postępowania kasacyjnego pozostawiając sądowi przekazanemu
zgodnie z art. 108 § 2 w zw. z art. 39821
i art. 13 § 2 k.p.c.
jw