Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 24/11
POSTANOWIENIE
Dnia 16 grudnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
SSA Roman Dziczek
w sprawie z wniosku Bernadette R. i Anne M.
przy uczestnictwie Wiesława M. i Krystyny M.
o dział spadku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 grudnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania Wiesława M.
od pkt II,III,IV postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 4 marca 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Bernadette R. i Anne M. wniosły o dokonanie działu spadku po ich rodzicach
Marcinie M. i Helenie M., obejmującego lokal mieszkalny nr 1 przy ulicy K. [...] w S.,
dla którego Sąd Rejonowy prowadzi księgę wieczystą KW nr [...] oraz związanego z
nim, a wynoszącego 1/3 udziału we wspólnych częściach budynku i prawie
użytkowania wieczystego nieruchomości objętej księgą wieczystą KW nr [...] oraz
ruchomości. Wiesław M. i jego żona Krystyna M. powołali się na zasiedzenie
udziałów wnioskodawczyń we własności nieruchomości lokalowej będącej
przedmiotem działu. Twierdzili, że udziały wnioskodawczyń we własności
nieruchomości lokalowej weszły w skład ich majątku wspólnego.
Postanowieniem z 25 lipca 2007 r. Sąd Rejonowy stwierdził, że uczestnik z
dniem 16 lipca 1995 r. nabył przez zasiedzenie 2/3 części we własności należącej
do spadku nieruchomości lokalowej, określił jakie ruchomości i o jakiej wartości
wchodzą w skład spadku po Marcinie M. i Helenie M., podzielił je pomiędzy
stronami oraz oddalił wniosek o stwierdzenie nabycia własności udziałów
wnioskodawczyń w nieruchomości lokalowej w drodze zasiedzenia przez
uczestniczkę Krystynę M.
Postanowieniem z 29 października 2007 r. Sąd Okręgowy uchylił to
postanowienie i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu do ponownego
rozpoznania.
Wydanym po ponownym rozpoznaniu sprawy postanowieniem z 6 listopada
2009 r., Sąd Rejonowy ustalił, że w skład podlegającego podziałowi spadku
wchodzą nieruchomość lokalowa wraz z udziałem w wysokości 1/3 we wspólnych
częściach budynku i prawie użytkowania wieczystego gruntu o wartości 215.600 zł
oraz ruchomości a nadto, że nakłady uczestnika na nieruchomość lokalową
wynoszące 64.194,17 zł; przyznał na własność uczestnika nieruchomości lokalową
i ruchomości o łącznej wartości 217.520 zł, zaś na własność Anne M. ruchomości o
łącznej wartości 5.000 zł i zasądził od uczestnika na jej rzecz kwotę 42.249,28 zł,
zaś na rzecz Bernadette R. kwotę 42.555,28 zł tytułem wyrównania udziałów w
3
majątku spadkowym, płatne w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się
postanowienia.
Sąd Rejonowy ustalił, że Marcin i Helena M. 6 czerwca 1964 r. zakupili na
prawach wspólności majątkowej małżeńskiej lokal mieszkalny nr 1 położony przy ul.
K. [...] w S., o pow. 96 m2
z udziałem w częściach wspólnych budynku
wynoszącym 1/3 i uzyskali wieczyste użytkowanie działki nr 279/7, o wartości
78.700 zł za cenę 31.480 zł, stanowiącą 60% wartości. Na zakup lokalu
spadkodawcy zaciągnęli kredyt w kwocie 32.793 zł, na którą składała się cena za
mieszkanie – 31.480 zł oraz odsetki w wysokości 0,2% naliczone od 6 czerwca
1964 r. do 1 kwietnia 1994 r., w wysokości 1.313 zł. Spłata kredytu miała
następować kwartalnie w ratach po 205 zł, przy czym pierwsza rata wynosiła 198
zł. Marcin M. zmarł 9 kwietnia 1968 r., zaś Helena M. 16 lipca 1975 r. Spadek po
nich odziedziczyły po 1/3 części dzieci: Wiesław M., Bernadette R. i Anne M.
Zadłużenie z tytułu kredytu na dzień 30 września 1973 r. wynosiło 25.030 zł, a na
dzień 4 stycznia 1991 r. – 11.410 zł. Po śmierci matki uczestnik spłacał kredyt
zaciągnięty ma zakup mieszkania. Zadłużenie z tego tytułu zostało spłacone 13
marca 1991 r.
Uczestnik zamieszkał przy ul. K. [...] w 1947 r. i mieszka tam do dziś z żoną
– Krystyną M., z którą związek małżeński zawarł 7 czerwca 1971 r. Żona
uczestnika przejściowo mieszkała u swojej matki.
Anne M. wyjechała z Polski w 1969 r. W kraju bywała okazjonalnie. Z
majątku spadkowego wzięła papierośnicę srebrną ze złotym monogramem o
wartości 1.000 zł jako pamiątkę po ojcu oraz obraz przedstawiający górę Chełmiec
o wartości 4.000 zł. Bernadette R. w 1972 r. wyjechała do Francji z zamiarem
stałego pobytu. Przyjeżdżała do Polski okazjonalnie na kilka dni.
W mieszkaniu odziedziczonym przez strony po rodzicach nie było
centralnego ogrzewania lecz piece kaflowe. Nie było tam również łazienki, a WC
znajdowało się na korytarzu. Ściany i sufity wymagały przecierki murarskiej
i malowania. W kuchni położone były płytki PCV poprzybijane gwoździami, podłogi
w pokojach były pokryte starym gumoleum. W drugiej połowie lat 70-tych uczestnik
wykonał adaptację pomieszczenia na łazienkę i położył w niej terakotę. Wyburzył
4
piece kaflowe i zamontował centralne ogrzewanie. Położył płyty paździerzowe na
podłogi i gumoleum, wymienił okna na plastikowe. Malował klatkę schodową,
partycypował w kosztach remontu dachu budynku. Wymienił gazomierz i podłączył
lokal do nowej sieci gazowej. Kilkakrotnie pytał siostry czy pomogą mu finansować
remonty, jednak one zawsze odmawiały. Nieruchomość lokalowa z udziałem we
wspólnych częściach budynku i prawie użytkowania wieczystego gruntu na koniec
grudnia 2008 r. była warta 215.600 zł. Wartość nakładów uczestnika na tę
nieruchomość wynosiła 31.100 zł.
Sąd Rejonowy uznał, że wniosek o zasiedzenie zgłoszony przez
uczestników nie zasługiwał na uwzględnienie. Zgodnie z art. 172 § 1 k.c.
warunkiem nabycia nieruchomości przez zasiedzenie jest jej samoistne posiadanie
przez okres co najmniej 20 lat przy przyjęciu dobrej wiary lub 30 lat przy ustaleniu
złej wiary. Uczestnik nie był posiadaczem samoistnym nieruchomości lokalowej. Po
śmierci rodziców miał świadomość, iż jest właścicielem lokalu tylko w 1/3 części.
W latach 70-tych, kiedy przygotowywał się do remontu dachu, a także przy okazji
innych remontów, prosił siostry o pomoc finansową, te jednak zawsze odmawiały.
Zwracał się do nich również o rozstrzygnięcie kwestii własności mieszkania i prosił
o rozliczenie za jego użytkowanie. Uczestniczka Krystyna M. była jedynie
posiadaczem zależnym lokalu, o czym świadczy między innymi to, że zwracała się
do wnioskodawczyń, by partycypowały w kosztach remontu lokalu.
Sąd Rejonowy uznał, że przedmiotowa nieruchomość stanowi składnik
dzielonego majątku spadkowego, nie zawarł przy tym negatywnego orzeczenia
oddalającego wniosek uczestników o zasiedzenie nieruchomości, przyjmując, że
takie rozstrzygnięcie jest zbędne, gdyż wynika jednoznacznie z faktu zaliczenia
lokalu do spadku.
Sąd przyznał nieruchomość o wartości 215.600 zł na wyłączną własność
uczestnika, bowiem zamieszkuje on od wielu lat w nieruchomości spadkowej i nie
posiada innego mieszkania, zaś wnioskodawczynie zamieszkują na stałe za
granicą. Przyznał mu też ruchomości znajdujące się w mieszkaniu o wartości 1.920
zł, a na rzecz Anne M. zabrane przez nią ze spadku ruchomości warte 5.000 zł oraz
orzekł o spłatach należnych wnioskodawczyniom. Sąd ustalił płatność na okres 6
5
miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia, mając na względzie
wystarczający czas na zgromadzenie powyższych kwot.
Postanowieniem z 4 marca 2010 r. Sąd Okręgowy odrzucił w całości
apelację uczestniczki Krystyny M. od postanowienia z 6 listopada 2009 r. oraz
apelację uczestnika Wiesława M. w części dotyczącej żądania stwierdzenia
zasiedzenia udziałów wnioskodawczyń w nieruchomości lokalowej (pkt I), a w
częściowym uwzględnieniu apelacji uczestnika od postanowienia z 6 listopada
2009 r. zmienił to postanowienie w ten sposób, że wartość dzielonego lokalu
mieszkalnego określił na 179.200 zł, łączną wartość majątku spadkowego na
186.120 zł, nakłady poniesione przez uczestnika na lokal mieszkalny oznaczył na
kwotę 53.726,96 zł, wartość majątku przyznanego uczestnikowi na kwotę 181.120
zł oraz obniżył zasądzoną na rzecz wnioskodawczyni Annę M. dopłatę z 42.249,28
zł do 40.797,69 zł, a na rzecz Bernadette R. z 42.555,28 zł do 42.464,35 (pkt II);
oddalił dalej idącą apelację uczestnika i w całości apelację wnioskodawczyni (pkt
III); oddalił wnioski Bernadette R. i Wiesława M. o zasądzenie kosztów
postępowania apelacyjnego (pkt IV).
Sąd Okręgowy zaakceptował ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego,
a ponadto ustalił, że wartość nakładów remontowych poniesionych przez
uczestnika na spadkową nieruchomość wyniosła 36.400 zł.
Zdaniem Sądu Okręgowego, uzasadniony okazał się zarzut uczestnika, że
wycena spadkowego lokalu powinna być dokonana według jego stanu na chwilę
otwarcia spadków i według cen aktualnych, a wynosi ona 179.200 zł. W tej sytuacji
uznał, że nie podlegają już rozliczeniu nakłady remontowe poniesione przez
uczestnika na nieruchomość (przyznaną w wyniku działu na jego rzecz), gdyż ich
rozliczenie stało się bezprzedmiotowe. Za niewykazane uznał żądanie zasądzenia
od uczestnika na rzecz wnioskodawczyń wynagrodzenia za korzystanie ze
spadkowego lokalu ponad przysługujący uczestnikowi udział we własności.
Na łączną wartość majątku spadkowego (186.120 zł) składała się wartość
lokalu – 179.200 zł i ruchomości – 6.920 zł. Wartość majątku przyznanego
uczestnikowi wyniosła 181.120 zł. Nakład uczestnika na spłatę kredytu
zaciągniętego na zakup nieruchomości Sąd oszacował na 53.726,96 zł. Udział
6
każdego ze współspadkobierców w wartości nieruchomości wynosił 59.733,33 zł,
a od spłat należnych wnioskodawczyniom odjął ich udziały w wydatkach
poniesionych przez uczestnika na spłatę kredytu, a zatem kwoty po 17.908,98 zł.
Anne M. otrzymała ze spadku ruchomości o wartości 5.000 zł, Bernadette R. nie
otrzymała żadnych ruchomości, a uczestnik przedmioty, których wartość wyniosła
1.920 zł. Tytułem dopłat w związku podziałem ruchomości Anne M. powinna
zapłacić na rzecz rodzeństwa kwoty po 1.666,66 zł, a uczestnik po 640 zł. Anne M.
powinna z tego tytułu uiścić uczestnikowi 1.026,66 zł i o tyle pomniejszona została
należna jej dopłata w związku z podziałem nieruchomości, a ostateczna kwota
dopłaty wyniosła 40.797,69 zł. Natomiast spłata należna Bernadette R. wyniosła
łącznie 42.464,35 zł.
Skargi kasacyjne od postanowienia Sądu Okręgowego z 4 marca 2010 r.
wnieśli uczestnicy. Skargi te zostały odrzucone postanowieniem Sądu Okręgowego
z 26 maja 2010 r. Postanowieniem z 15 października 2010 r. Sąd Najwyższy oddalił
zażalenie uczestniczki na postanowienie Sądu Okręgowego o odrzuceniu jej skargi
kasacyjnej od postanowienia z 4 marca 2010 r. oraz zażalenie uczestnika od
postanowienia o odrzuceniu jego skargi kasacyjnej od rozstrzygnięcia zawartego
w pkt I postanowienia z 4 marca 2010 r., a uchylił to postanowienie w części
dotyczącej rozstrzygnięć zawartych w pkt II, III i IV postanowienia z 4 marca 2010 r.
W skardze kasacyjnej uczestnik zarzucił, że zostało ono wydane
z naruszeniem prawa procesowego (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.), to jest: – art. 518
k.p.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że apelacja od
postanowienia Sądu Rejonowego z 6 listopada 2009 r. w zakresie dotyczącym
kwestii zasiedzenia jest niedopuszczalna, – art. 373 zd. 1 k.p.c. poprzez jego
błędne zastosowanie i odrzucenie apelacji uczestnika w części; – art. 684 k.p.c.
oraz art. 618 § 1 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. przez jego błędną wykładnię
polegającą na nieustosunkowaniu się przez Sąd II instancji do kwestii zasiedzenia
przez uczestnika nieruchomości lokalowej, które to zasiedzenie następuje z mocy
prawa, a bez rozstrzygnięcia tej kwestii nie jest możliwe prawidłowe wykonanie
dyspozycji wskazanych przepisów; – art. 382 k.p.c. przez jego błędną wykładnię,
powodującą nierozpoznanie roszczenia uczestnika o prawo własności lokalu
mieszkalnego, który nabył przez zasiedzenia. Uczestnik zarzucił nadto, że
7
zaskarżone postanowienie zapadło z naruszeniem prawa materialnego (art. 3983
§
1 pkt 1 k.p.c.), to jest art. 172 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie
i w konsekwencji dokonanie działu spadku z uwzględnieniem nieruchomości
lokalowej, chociaż uczestnik zasiedział udziały wnioskodawczyń we własności
tej nieruchomości, co w konsekwencji powinno skutkować wyłączeniem
przedmiotowej nieruchomości z dokonanego działu i stwierdzeniem zasiedzenia na
jego rzecz; – art. 176 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji
pominięcie w rozważaniach dotyczących zasiedzenia udziałów wnioskodawczyń
w nieruchomości przez uczestnika wcześniejszego posiadania samoistnego przez
Helenę M.
Uczestnik wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości
i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania
z pozostawieniem temuż Sądowi orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Przepis art. 618 § 1 k.p.c. wskazuje na trzy kategorie sporów między
współwłaścicielami, które podlegają rozpoznaniu i rozstrzygnięciu w postępowaniu
o zniesienie współwłasności, przy czym nierozpoznanie ich w tym postępowaniu
powoduje, że nie można ich potem rozstrzygać w oddzielnej sprawie (art. 618 § 3
k.p.c.). Są to spory o prawo żądania zniesienia współwłasności i o prawo własności,
oraz wzajemne roszczenia z tytułu posiadania rzeczy.
Zgodnie z art. 688 k.p.c. do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy
dotyczące zniesienia współwłasności, a w szczególności art. 618 § 2 i 3 k.p.c. Z art.
688 k.p.c. w zw. z art. 618 § 2 i 3 k.p.c. wynika nie tylko, że w postępowaniu o dział
spadku sąd jest uprawniony do ustalenia składu majątku spadkowego, lecz
ponadto, że w czasie trwania tego postępowania sąd jest wyłącznie właściwy do
rozstrzygnięcia sporu między uczestnikami postępowania o to, czy konkretny
przedmiot majątkowy należy do spadku. Spory o własność w rozumieniu art. 688
k.p.c. w zw. z art. 618 § 1 k.p.c. kreuje podniesiony w postępowaniu o dział spadku
przez jednego ze spadkobierców zarzut, że nabył rzecz należącą do spadku na
własność przez zasiedzenie.
8
Sprawa zmierzająca do zbadania przesłanek decydujących o nabyciu
składnika majątku spadkowego na własność przez jednego ze spadkobierców
w drodze zasiedzenia jest typową sprawą o „prawo własności” w rozumieniu art.
618 § 1 k.p.c. Mieści się też w pojęciu sporu o to, czy pewien przedmiot, w tym
i nieruchomość, należy do spadku w rozumieniu art. 685 k.p.c., bowiem zgodnie
z poglądem utrwalonym w nauce i orzecznictwie (por. uchwałę pełnego składu Izby
Cywilnej z 15 grudnia 1969 r., III CZP 12/69, OSN CP 1970, nr 3, poz. 39) spory
wynikające z zarzutu któregokolwiek ze spadkobierców, że nabył rzecz należącą do
spadku przez zasiedzenie są typowymi sporami między współspadkobiercami o to,
czy pewna rzecz należy do spadku. Żądanie stwierdzenia, że jeden ze
spadkobierców nabył przez zasiedzenie nieruchomość wchodzącą w skład spadku,
co uniemożliwia dokonanie jej podziału (zniesienia współwłasności) pomiędzy
wszystkimi uprawnionymi, należy zgłosić w postępowaniu o dział spadku pod
rygorem z art. 618 § 3 k.p.c. Zarzut spadkobiercy, że stał się właścicielem takiej
nieruchomości na podstawie przepisów o zasiedzeniu, zmierza w istocie do
osiągnięcia takiego samego skutku, wobec czego zarzut ten należy potraktować
jako wniosek o stwierdzenie zasiedzenia i - po stosownym uzupełnieniu go w miarę
potrzeby – rozpoznać w postępowaniu działowym, jeżeli w tym przedmiocie nie
orzeczono już w odrębnym postępowaniu. Konieczność rozpoznania tego wniosku
w postępowaniu o dział spadku powoduje, że traci on swoją odrębność procesową,
wtapiając się w to postępowanie (por. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego
z 14 grudnia 1981 r., OSNCP 1982, nr 11-12, poz. 172 i z 26 marca 2002 r.,
IV CKN 38/01, nie publ.). Nie oznacza to jednak, że ma pozostać nierozstrzygnięty.
Sąd prowadzący sprawę o dział spadku rozstrzyga wniosek (zarzut) zmierzający do
uzyskania stwierdzenia zasiedzenia nieruchomości spadkowej bądź
w postanowieniu wstępnym (art. 685 k.p.c.), bądź w sentencji postanowienia
działowego. Jeżeli kwestia zasiedzenia jest między uczestnikami sporna, z reguły
wskazane jest wydanie postanowienia wstępnego.
2. Przekazaniu na podstawie art. 618 k.p.c. do postępowania
nieprocesowego podlegają tylko spory o własność między uczestnikami tego
postępowania. Rozstrzygnięcie w postępowaniu o dział spadku sporu o własność
może nastąpić tylko wtedy, gdy krąg osób występujących jako strony sporu
9
o własność pokrywa się z kręgiem uczestników postępowania działowego
(por. uchwały Sądu Najwyższego z 19 grudnia 1986 r., III CZP 92/86, OSNCP
1988, nr 1, poz. 9; z 29 stycznia 1993 r., III CZP 175/92, OSNCP 1993, nr 6,
poz. 111; postanowienia Sądu Najwyższego z 14 grudnia 1981 r., I CZ 101/81,
OSNCP 1982, nr 11-12, poz. 172 i z 17 grudnia 1998 r., I CKN 934/97, nie publ.;
wyrok Sądu Najwyższego z 5 grudnia 2002 r., III CKN 943/99, OSNC 2004, nr 3,
poz. 48), co w praktyce oznacza, że taki spór o własność może angażować tylko
uczestników działu spadku. Jeżeli miałby dotyczyć innej osoby, spoza kręgu
uczestników postępowania działowego, to należy o nim rozstrzygnąć poza tym
postępowaniem.
Rozpoznawana sprawa o dział spadku dotyczyła majątku osobistego
uczestnika, a uczestniczka miała dla niej status osoby trzeciej, niezależnie od tego,
że zażądała stwierdzenia, że nieruchomość spadkową nabyła do majątku
wspólnego przez zasiedzenie wraz z uczestnikiem. Sprawy o stwierdzenie
zasiedzenia podlegają rozpoznaniu w postępowaniu nieprocesowym (art. 609-610
k.p.c.), tak samo jak sprawy o dział spadku, a tożsamość trybu ich rozpoznawania,
przy uwzględnieniu szczególnej relacji jaka wystąpiła w niniejszej sprawie pomiędzy
przedmiotem działu spadku i stwierdzenia zasiedzenia nieruchomości spadkowej
na dobro majątku wspólnego uczestnika i jego żony, nie stałaby na przeszkodzie
ich połączeniu do wspólnego rozpoznania, na podstawie art. 219 k.p.c. w zw. z art.
13 § 3 k.p.c. Łączne rozpoznawanie żądania stwierdzenia zasiedzenia spadkowej
nieruchomości i działu spadku po rodzicach wnioskodawczyń i uczestnika świadczy
o takim podejściu Sądu Rejonowego oraz Okręgowego, który dwukrotnie
kontrolował rozstrzygnięcia wydawane w sprawie.
O wynikach rozpoznania wniosku uczestnika i jego żony zmierzającego do
uzyskania stwierdzenia zasiedzenia spadkowej nieruchomości, Sąd Rejonowy nie
wypowiedział się wprost w sentencji postanowienia z 6 listopada 2009 r.,
a z motywów tego postanowienia wynika, że Sąd ten – uznając zarzut zasiedzenia
udziałów we własności spadkowej nieruchomości przez uczestnika i jego żonę
za bezzasadny – objął rozstrzygnięciem o dziale spadku nieruchomość
lokalową, której zarzut ten dotyczył. Z motywów postanowienia Sądu Okręgowego
z 29 października 2007 r., wydanego w związku z kontrolą instancyjną pierwszego
10
postanowienia Sądu Rejonowego w przedmiocie żądania zasiedzenia
nieruchomości spadkowej i działu spadku wynikało, że zbędne jest rozstrzygnięcie
oddalające żądanie zasiedzenia zgłoszone przez któregoś z uczestników, w razie
gdy sąd ustali, że przesłanki zasiedzenia spełnia inna osoba i orzeknie, że ta inna
osoba nabyła własność rzeczy przez zasiedzenie. Pogląd ten nie może mieć jednak
zastosowania w przypadkach, gdy żądanie zasiedzenia okaże się w ogóle
bezzasadne. Uczestnicy nie zażądali jednak uzupełniania postanowienia Sądu
Rejonowego z 6 listopada 2009 r. o rozstrzygnięcie w przedmiocie żądania
stwierdzenia zasiedzenia (art. 351 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), i to
w warunkach, gdy sprawa działowa rozstrzygnięta przez Sąd Rejonowy tym
postanowieniem nie dotyczyła uczestniczki.
3. Sąd Okręgowy odrzucił w całości apelację uczestniczki od postanowienia
działowego oraz apelację uczestnika w części dotyczącej żądania stwierdzenia, że
przez zasiedzenie nabyli własność nieruchomości spadkowej. Sąd wskazał, że
środki te zostały wniesione od orzeczenia nieistniejącego (art. 373 w zw. z art. 13
§ 2 k.p.c.). Takie stanowisko mogło być kwestionowane zażaleniem (art. 3941
§ 2
k.p.c.).
Prawomocne jest postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej uczestnika
od rozstrzygnięcia odrzucającego jego apelację od postanowienia Sądu
Rejonowego, którym Sąd ten – bez odrębnego orzeczenia o żądaniu stwierdzenia
nabycia w drodze zasiedzenia przez uczestnika na dobro majątku wspólnego
z żoną udziałów wnioskodawczyń we własności nieruchomości lokalowej
wchodzącej w skład spadku po spadkodawcach – podzielił spadek, a nieruchomość
lokalową uznał za składnik spadku. Skutki wymienionych wyżej rozstrzygnięć
muszą być uwzględnione w postępowaniu kasacyjnym dotyczącym tych
rozstrzygnięć Sądu Okręgowego, które w drodze skargi kasacyjnej mogły być
zaskarżone (pkt II, III i IV).
Skoro Sąd Okręgowy za nieistniejące uznał rozstrzygnięcie w przedmiocie
żądania stwierdzenia zasiedzenia spadkowej nieruchomości na dobro majątku
wspólnego uczestnika i jego żony, to nie odniósł się merytorycznie do zarzutów
apelacji w zakresie, w jakim uczestnik kwestionował przy ich wykorzystaniu ocenę
11
przesłanek zasiedzenia nieruchomości lokalowej należącej do spadku. Rozważył
natomiast wszystkie te zarzuty, które wiązały się ustaleniem składu spadku, jego
wartości oraz rozliczeniem nakładów uczestnika na majątek spadkowy. Wobec
prawomocnego odrzucenia skargi kasacyjnej uczestnika w części, w jakiej zarzucał
on wadliwość oceny przesłanek nabycia własności spadkowej nieruchomości przez
zasiedzenie, nie jest możliwe odniesienie się do tych zgłoszonych w skardze
zarzutów, które dotyczą odrzucenia w części apelacji uczestnika oraz oceny
przesłanek zasiedzenia spadkowej nieruchomości.
4. Artykuł 684 k.p.c. skład i wartość majątku podlegającego podziałowi ustala
sąd. Sądy obu instancji z tej powinności się wywiązały, a poczynione przez te Sądy
ustalenia faktyczne nie mogą stanowić zarzutu skargi kasacyjnej (art. 3983
§ 3
k.p.c.). W toku postępowania w sprawie nie było zresztą wątpliwości co do tego, że
nieruchomość lokalowa przyznana na własność uczestnika należała do spadku po
rodzicach stron. Zgłaszając wraz z żoną żądanie stwierdzenia zasiedzenia
nieruchomości spadkowej, uczestnik zmierzał natomiast do wykazania, że po
otwarciu spadków nabył wraz z żoną nieruchomość lokalową przez zasiedzenie, co
sprawia, że nie może być ona uznana za składnik majątku spadkowego
podlegający podziałowi. Skoro apelacje uczestnika i jego żony w części dotyczącej
tego żądania zostały odrzucone, to Sąd drugiej instancji nie mógł przyjąć, że
nieruchomość spadkowa nie może podlegać podziałowi, jako nabyta przez
zasiedzenie przez uczestnika. Nie sposób zatem uznać, żeby Sąd ten swoim
orzeczeniem naruszył art. 884 k.p.c.
Jak powiedziano już wyżej, żądanie stwierdzenia zasiedzenia nieruchomości
wchodzącej w skład spadku, czy to zgłoszone samodzielnie i przekazane na
podstawie art. 618 § 1 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. do postępowania działowego,
czy też zgłoszone w formie zarzutu w tym postępowaniu ma byt odrębny od
żądania działu spadku. Sąd drugiej instancji może zająć się rozstrzygnięciem, które
odnosi się do tego żądania wtedy, gdy ono istnieje, albo w ramach rozstrzygania
sporu, o jakim mowa w art. 685 k.p.c. (którego naruszenia skarżący nie zarzucał)
i pod warunkiem, że w tej części nie zostanie odrzucony środek zaskarżenia
uruchamiający postępowanie apelacyjne. Taka sytuacja w niniejszej sprawie nie
miała jednak miejsca.
12
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39814
k.p.c., Sąd Najwyższy
orzekł, jak w sentencji.