Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 277/11
POSTANOWIENIE
Dnia 9 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z odwołania K. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do renty socjalnej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 9 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 21 grudnia 2010 r.,
1. odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania;
2. adw. J. L. przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu
Okręgowego kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł tytułem kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej skarżącemu z urzędu,
którą należy podwyższyć o stawkę podatku od towarów i usług
przewidzianą dla tego rodzaju czynności w przepisach od
towarów i usług.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 21 grudnia 2010 r. oddalił apelację K. K. od
wyroku Sądu pierwszej instancji, który oddalił jego odwołanie od decyzji pozwanego
z 23 listopada 2009 r. odmawiającej mu prawa do renty socjalnej. K.K. urodził się w
1956 r. Wniosek o rentę socjalną złożył 3 sierpnia 2009 r. Na podstawie opinii
biegłych Sąd pierwszej instancji ustalił, że całkowicie niezdolny do pracy stał się w
2
1990 r., a wcześniej od dzieciństwa był częściowo niezdolny do pracy. Nie jest
całkowicie niezdolny do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które
powstało przed ukończeniem 18 roku życia. Nie spełnia warunków prawa do renty
socjalnej określonych w art. 4 ust. 1 pkt 1-3 ustawy z 27 czerwca 2003 r. o rencie
socjalnej. Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu oddalenia apelacji stwierdził, że
postępowanie dowodowe przeprowadzone przez Sąd pierwszej instancji w sposób
nie budzący wątpliwości wykazało, że wnioskodawca nie jest całkowicie niezdolny
do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało w okresach
wymienionych w art. 4 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej. Całkowita niezdolność do
pracy jest skutkiem zaburzeń, które nie występowały przed ukończeniem 18 roku
życia.
We wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania podniesiono, „iż w
sprawie występują istotne zagadnienia prawne (art. 3989
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c.), a to w
szczególności: - istotne zagadnienie prawne dotyczące wykładni art. 4 ust. 1
ustawy z dnia 27 czerwca o rencie socjalnej (…) – czy w sprawie o rentę socjalną
Sąd ma obowiązek wnikliwie badać, czy powstałe przed ukończeniem 18 roku życia
naruszenie sprawności organizmu może mieć wpływ na stwierdzoną w późniejszym
okresie całkowitą niezdolność do pracy. Zagadnieniem, które na tle niniejszej
sprawy budzi wątpliwości jest kwestia wykładni art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 27
czerwca 2003 r. o rencie socjalnej. W uchwale z 15 marca 2006 r., II UZP 4/06, Sąd
Najwyższy przesądził, że całkowita niezdolność do pracy jako przesłanka prawa do
renty socjalnej może powstać po upływie okresów wskazanych w art. 4 ust. 1 pkt 1-
3 ustawy z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej. Istotne bowiem jest, aby w tych
okresach powstało naruszenie sprawności organizmu, którego skutkiem jest
całkowita niezdolność do pracy. Przepis jednak nie określa jak dalece Sąd ma
badać, czy powstałe przed ukończeniem 18 roku życia naruszenie sprawności
organizmu może mieć wpływ na stwierdzoną w późniejszym okresie całkowitą
niezdolność do pracy. W ocenie skarżącego Sąd w takiej sprawie ma obowiązek
ustalić tę okoliczność nawet dopuszczając dowód z urzędu w postaci
uzupełniającego przesłuchania biegłych na rozprawie, którzy wyjaśniliby w sposób
nie budzący wątpliwości, dlaczego stwierdzone u wnioskodawcy przed
ukończeniem 18 roku życia schorzenia nie mogły mieć wpływu na obecnie
3
występującą u wnioskodawcy całkowitą niezdolność do pracy, zdaniem biegłych
istniejącą dopiero od 1990 r., czy padaczka zdiagnozowana u wnioskodawcy mogła
powstać już w dzieciństwie. W niniejszej sprawie Sąd I i II instancji nie zrealizował
powyższego obowiązku i tym samym nie rozpoznał istoty sprawy. Tylko bowiem
zdecydowane odpowiedzi na postawione wyżej pytania uzasadniałyby wydanie
wyroku o określonej treści, zaniechanie zaś przeprowadzenia pełnego
postępowania dowodowego i niewyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy
spowodowało, że wyrok Sądu Apelacyjnego jest wadliwy. Nie można również
zaakceptować stanowiska Sądu Apelacyjnego, że przeprowadzone postępowanie
dowodowe przez Sąd I instancji w sposób nie budzący wątpliwości wykazało, że
wnioskodawca nie jest osobą całkowicie niezdolną do pracy z powodu naruszenia
sprawności organizmu, które powstało w okresach wymienionych w art. 4 ust. 1
ustawy o rencie socjalnej. Sąd II instancji powielając błędy Sądu I instancji nie
uwzględnił pełnej dokumentacji medycznej wnioskodawcy, jego informacji
podnoszonych w badaniu przedmiotowym, wreszcie jego orzeczenia o znacznym
stopni niepełnosprawności. Zgodnie zaś z wyrokiem Sądu Najwyższego z
28 stycznia 2004 r., II UK 222/03 (OSNP 2004 nr 19, poz. 340), przy ocenie
niezdolności do pracy warunkującej prawo do renty nie może być pomijane
orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Skoro orzeczenie o
umiarkowanym stopniu niepełnosprawności nie może być pomijane przy ocenie
niezdolności do pracy warunkującej prawo do renty, to tym bardziej nie można
zignorować orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wskazana we wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania
podstawa (wyżej in extenso) nie spełnia się jako przesłanka przedsądu.
Przede wszystkim wniosek ujawnia mankamenty metodyczne, gdyż powołuje
przepis z art. 3989
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c., który odnosi się do dwóch odrębnych
podstaw przedsądu, czyli do istotnego zagadnienia prawnego (pkt 1) i do potrzeby
wykładni przepisu prawa (pkt 2). Jednak przedmiotem zainteresowania żadnej z
tych podstaw nie jest ocena zastosowania prawa w konkretnej sprawie skarżącego,
4
a na tym w głównej mierze wniosek się koncentruje. Nie odwołuje się jednak do
podstawy przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c. i w ogóle nie twierdzi (nawet
hasłowo), że skarga jest oczywiście uzasadniona.
Po wtóre istotne zagadnienie prawne różni się od wykładni prawa, gdyż są to
różne przedmiotowo i merytorycznie podstawy przedsądu (art. 3989
§ 1 pkt 1 i 2
k.p.c.). Innymi słowy nie jest uprawnione zamienne odwoływanie się do istotnego
zagadnienia prawnego lub do potrzeby wykładni przepisu. Jeżeli bowiem na
wstępie wniosek twierdzi, że „w sprawie występują istotne zagadnienia prawne”, to
następnie podaje, że istotne zagadnienie prawne dotyczy „wykładni” art. 4 ust. 1
ustawy z 2003 r. o rencie socjalnej.
Przedmiotem przesłanek przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c. nie może
być zwykła wykładnia prawa, gdyż wówczas funkcja przedsądu byłaby
bezprzedmiotowa i postępowanie kasacyjne stałoby się powszechną instancją.
Tymczasem nawet wykładnia prawa jako podstawa przedsądu jest ściśle
uwarunkowana określoną jej potrzebą ze względu na poważne wątpliwości co do
wykładni przepisu lub rozbieżności w orzecznictwie sądów (art. 3989
§ 1 pkt 2
k.p.c.).
Ważniejsze jest jednak stwierdzenie, że pod wskazaną wykładnią art. 4 ust.
1 ustawy o rencie socjalnej skarżący w istocie stawia pytanie o procesowe kwestie
dowodowe, których ten przepis nie obejmuje. Czym innym jest bowiem prawo
materialne i tego dotyczy art. 4 ust. 1 o rencie socjalnej i czym innym jest pytanie o
to „czy w sprawie o rentę socjalną Sąd ma obowiązek badać, czy powstałe przed
ukończeniem 18 roku życia naruszenie sprawności organizmu może mieć wpływ na
stwierdzoną w późniejszym okresie całkowitą niezdolność do pracy”. Otóż jest to
kwestia dowodowa, którą nie zajmuje się art. 4 ust. 1 o rencie socjalnej. Reguły i
przepisy dowodowe określa ustawa procesowa (Kodeks postępowania cywilnego).
W zakresie dowodzenia nie ma tu zasadniczych odrębności od zwykłych reguł
procesowych, a już na pewno nie można stwierdzić, iżby sąd z urzędu miał zawsze
prowadzić określone postępowanie dowodowe (tak jak opisano je we wniosku).
Wszak sąd może pominąć środki dowodowe, jeżeli okoliczności sporne zostały
dostatecznie wyjaśnione lub jeżeli strona powołuje dowody jedynie dla zwłoki (art.
217 § 2 k.p.c.). Uchwała Sądu Najwyższego z 15 marca 2006 r., II UZP 4/06,
5
stwierdzająca, że „Całkowita niezdolność do pracy jako przesłanka prawa do renty
socjalnej może powstać po upływie okresów wskazanych w art. 4 ust. 1 pkt 1-3
ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej” dotyczy wykładni prawa
materialnego a nie procesowego. Innymi słowy z przepisu art. 4 ust. 1 o rencie
socjalnej nie można wydobyć odmiennych reguł dowodowych, gdyż nie jest to jego
materia, czyli nie można uzyskać odpowiedzi na pytanie „jak dalece Sąd ma badać,
czy powstałe przed ukończeniem 18 roku życia naruszenie sprawności organizmu
może mieć wpływ na stwierdzoną w późniejszym okresie całkowitą niezdolność do
pracy”. Błędne jest więc zapatrywanie skarżącego, że na podstawie tego przepisu
Sąd miałby niejako z urzędu „ustalić tę okoliczność dopuszczając nawet dowód z
urzędu w postaci uzupełniającego przesłuchania biegłych na rozprawie, którzy
wyjaśniliby w sposób nie budzący wątpliwości dlaczego stwierdzone u
wnioskodawcy przed ukończeniem 18 roku życia schorzenia nie mogły mieć
wpływu na obecnie występującą u wnioskodawcy całkowitą niezdolność do pracy
zdaniem biegłych istniejącą dopiero od 1990 r., czy padaczka zdiagnozowana u
wnioskodawcy mogła powstać w dzieciństwie”. Wszak tak postawiona kwestia
sama potwierdza, że wniosek nie został oparty na podstawie przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c., ani tym bardziej na podstawie przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c.,
lecz dotyczy ustaleń stanu faktycznego i kwestii dowodowych. W tym zakresie
zachodzi zaś ograniczenie podstaw kasacyjnych z art. 3983
§ 3 k.p.c., a tym
samym podstawy przedsądu, gdyż w przeciwnym razie zachodziłby dysonans
pomiędzy etapem przedsądu i późniejszym rozpoznaniem podstaw kasacyjnych
właśnie z ograniczeniem z art. 3983
§ 3 k.p.c. Choć wniosek nie odwołuje się do
podstawy przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c., to należałoby zauważyć, że
również w postępowaniu o rentę socjalną, tak jak w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych, to na zainteresowanym rentą ciąży obowiązek
wykazania podstawy faktycznej żądania, czyli określonej niezdolności do pracy i jej
związku z gorszym stanem zdrowia nawet w dzieciństwie. Tak jak zauważono w
tego rodzaju sprawach sąd nie prowadzi postępowania dowodowego z urzędu,
zresztą odbywa się ono już na etapie postępowania przed organem rentowym,
natomiast w postępowaniu sądowym powinno być przeprowadzone przed sądem
pierwszej instancji, jako że w sprawach o rentę przepis art. 381 k.p.c. również ma
6
zastosowanie. Natomiast skarga kasacyjna przysługuje od prawomocnego wyroku
(art. 3981
§ 1 k.p.c.), co tłumaczy też ograniczenie w kwestionowaniu faktów lub
oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.). W konsekwencji w rozpoznaniu podstaw
kasacyjnych Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego wyroku (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Czym innym jest zarzut
nierozpoznania istoty sprawy, gdyż od początku postępowania (decyzji pozwanego)
w sprawie chodziło o rentę socjalną i taki był przedmiot sprawy, na nim
koncentrowały się ustalenia i ocena prawna. Przedmiot sprawy został zatem
rozpoznany. Inna rzeczą jest kontrola prawomocnego wyroku, gdyż warunkuje ją
wpierw wskazanie i wykazanie podstawy przesądu. Skoro podstawy przedsądu z
art. 3989
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c. nie mają za przedmiot badania rozstrzygnięcia, czyli
zastosowania prawa w konkretnej sprawy, to poza możliwością badania na etapie
przedsądu, jest również zarzut kierowany do skarżonego wyroku, iż pominięto
znaczenie orzeczenia o znacznym stopniu niepełnoprawności u skarżącego.
Z powyższych motywów wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania nie
został oparty na zasadnej podstawie przesądu i dlatego orzeczono jak w sentencji,
stosownie do art. 3989
§ 2 k.p.c.
O kosztach zastępstwa procesowego udzielonego skarżącemu z urzędu w
postępowaniu kasacyjnym orzeczono z uwzględnieniem przepisów § 2, § 12.2, §
13.4 pkt 2, § 19, rozporządzenia z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za
czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej
pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Brak jest jednak podstawy prawnej do zwrotu
przez Skarb Państwa pełnomocnikowi wyłożonej za skarżącego opłaty od skargi
kasacyjnej.