Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PZ 36/11
POSTANOWIENIE
Dnia 12 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
w sprawie z powództwa P. M.
przeciwko T. Dystrybucja S.A. o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 stycznia 2012 r.,
zażalenia strony pozwanej na postanowienie Sądu Okręgowego
z dnia 12 września 2011 r.,
1. uchyla zaskarżone postanowienie w części oddalającej
wniosek strony pozwanej o uzupełnienie wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 11 sierpnia 2011 r., o orzeczenie o zwrocie
przez powoda na rzecz pozwanej spełnionego świadczenia w
kwocie 5.478,70 zł oraz znosi postępowanie w tym zakresie a
sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania
zażaleniowego,
2. oddala zażalenie w pozostałym zakresie.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 12 września 2011 Sąd Okręgowy Wydział Pracy
uzupełnił wyrok tego Sądu z dnia 11 sierpnia 2011 r., zmieniający wyrok Sądu
2
Rejonowego z dnia 24 marca 2011 r. i oddalający powództwo P. M. w sprawie
przeciwko E. S.A. o przywrócenie do pracy, w ten sposób, że zasądził od powoda
na rzecz pozwanej kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania przed
Sądem pierwszej instancji i dalej idący wniosek oddalił.
W uzasadnieniu Sąd Okręgowy wskazał, że uzupełnił wyrok i zasądził na
rzecz od powoda na rzecz strony pozwanej „dalszą” kwotę 120 zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania. Natomiast Sąd ten nie znalazł podstaw do uzupełnienia
wydanego wyroku o orzeczenie w przedmiocie wniosku pozwanej o zasądzenie od
powoda zwrotu wypłaconej na jego rzecz kwoty 5.478,80 zł, zasądzonej w punkcie I
wyroku Sądu Rejonowego z dnia 24 marca 2011 r., co do której postanowieniem z
dnia 22 kwietnia 2011 r. Sąd Rejonowy nadał jej rygor natychmiastowej
wykonalności, którą na tej podstawie pozwany pracodawca wypłacił powodowi.
Tymczasem „brak było argumentów na to, iż w związku z wyrokiem Sądu
Rejonowego powód P. M. otrzymał od pozwanej kwotę 5.478,80 zł”, skoro
„pisemna argumentacja apelacji nie była wystarczająca dla potwierdzenia, że
pozwana wypłaciła powodowi powyższą kwotę”. Strona pozwana nie przedstawiła
na tę okoliczność dowodów wskazujących, że taki fakt miał miejsce. Z tych
względów Sąd Okręgowy „nie orzekł w przedmiocie wniosku pozwanej o
zasądzenie od powoda zwrotu wypłaconej na rzecz powoda kwoty”.
W zażaleniu na to postanowienie pozwana domagała się jego zmiany przez
uzupełnienie wyroku z dnia 11 sierpnia 2011 r. i orzeczenie o zwrocie przez
powoda na jej rzecz wypłaconej mu kwoty 5.478,70 zł oraz o zasądzenie od
powoda na rzecz wnoszącej zażalenie zwrotu kosztów postępowania przed Sądem
pierwszej instancji w kwocie 120 zł, ewentualnie wniosła o uchylenie zaskarżonego
postanowienia „w całości” jako dotkniętego wadą nieważności, zniesienie
postępowania w tym zakresie i przekazanie sprawy do ponownego rozstrzygnięcia,
a także o zasądzenie od powoda na rzecz wnoszącej zażalenie kosztów
postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według
norm prawem przepisanych. Wnosząca zażalenie zarzuciła naruszenie: 1/ art. 230
k.p.c. w związku z art. 233 k.p.c. przez uznanie, że nie wykazała, iż wypłaciła
powodowi kwoty 5.478,80 zł „pomimo tego, że strona powodowa - mając ku temu
sposobność - nie wypowiedziała się w przedmiocie tej okoliczności faktycznej
3
podanej przez pozwanego”, 2/ art. 379 pkt 5 k.p.c., tj. nieważność postępowania
wskutek naruszenia art. 351 § 2 i § 3 k.p.c. przez rozstrzygnięcie w przedmiocie
wniosku o uzupełnienie wyroku w zakresie zwrotu świadczenia spełnionego na
rzecz powoda, na podstawie nieprawomocnego wyroku zaopatrzonego rygorem
natychmiastowej wykonalności, na posiedzeniu niejawnym i w formie
postanowienia, pomimo obowiązku wydania w tym zakresie rozstrzygnięcia w
postaci wyroku po przeprowadzeniu rozprawy, co pozbawiło stronę pozwaną
możliwości obrony swoich praw. Tymczasem argumentem potwierdzającym, że
wnosząca zażalenie wypłaciła powodowi kwotę 5.478,80 zł było przemilczenie
przez powoda tego faktu zarówno w piśmie z dnia 25 maja 2011 r. jak i na
rozprawie apelacyjnej, mimo że w obu tych przypadkach pełnomocnik powoda
szczegółowo odniósł się do twierdzeń apelacji. Spełniony został zatem warunek z
art. 230 k.p.c. i Sąd Okręgowy powinien uznać tę okoliczność za przyznaną przez
powoda. Jakkolwiek strony nie pozostawały w sporze co do spełnienia świadczenia
i prowadzenie postępowania dowodowego w tym zakresie było zbędne, to
wnosząca zażalenie przedstawiła dowód wpłaty na rzecz powoda kwoty 5.478,80 zł
„a okoliczność spełnienia na rzecz powoda rzeczonego świadczenia”.
Odnośnie do zarzutu nieważności postępowania wskazano, że zwrot „rygor
natychmiastowej wykonalności" obejmuje swoim zakresem wszystkie
postanowienia o rygorze natychmiastowej wykonalności, a więc nadające rygor,
odmawiające jego nadania, zawieszające ten rygor lub odmawiające jego
zawieszenia, a także uzależniające nadanie lub zawieszenie rygoru od złożenia
zabezpieczenia. W wyliczeniu tym brak orzeczenia w przedmiocie zwrotu
świadczenia spełnionego na mocy nieprawomocnego wyroku zaopatrzonego
rygorem natychmiastowej wykonalności. Dlatego Sąd powinien orzec w tym
zakresie wyrokiem po przeprowadzeniu rozprawy, a nie postanowieniem wydanym
na posiedzeniu niejawnym. Ponadto skoro strona ma prawo do wytoczenia
osobnego powództwa o zwrot świadczenia spełnionego na mocy nieprawomocnego
wyroku zaopatrzonego w rygor natychmiastowej wykonalności i może ustnie
popierać wytoczone powództwo, to „nie sposób przyjąć, że wystąpienie przez
stronę z wnioskiem o uzupełnienie wyroku w tym zakresie - co jednocześnie
pozbawia jej możliwości wystąpienia o to samo roszczenie w osobnym procesie -
4
pozwala sądowi orzekać na posiedzeniu niejawnym i tym samym uniemożliwiać
stronie ustne popieranie swoich twierdzeń w toku rozprawy, do czego byłaby
uprawniona gdyby wytoczyła o to samo roszczenie odrębne powództwo”. Oznacza
to, że wniosek o uzupełnienie wyroku „o obowiązek wskazany w art. 338 k.p.c.
winien zostać rozstrzygnięty w wyroku po przeprowadzeniu rozprawy”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie, które zostało skierowane przeciwko „całemu” zaskarżonemu
postanowieniu, jest uzasadnione w części odnoszącej się do wadliwego, bo
bezpodstawnego oddalenia postanowieniem wydanym na posiedzeniu niejawnym
wniosku strony pozwanej o zasądzenie od powoda zwrotu wypłaconej mu kwoty
5.478,80 zł w zakresie objętym rygorem natychmiastowej wykonalności. Wprawdzie
w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia Sąd drugiej instancji wskazał, że z
braku dowodu na to, iż strona pozwana wypłaciła powodowi kwotę 5.478,80 zł w
wykonaniu pkt III zaskarżonego wyroku Sądu pierwszej instancji, któremu nadany
był rygor natychmiastowej wykonalności, nie orzekł w przedmiocie tego wniosku, to
Sąd Najwyższy uznał, że zawartego w sentencji zaskarżonego postanowienia
sformułowania: „dalej idący wniosek oddalić” wynikało, iż Sąd drugiej instancji w
istocie rzeczy oddalił także wniosek o uzupełnienie swojego wyroku w części
dotyczącej żądania jego uzupełnienia o orzeczenie o zwrocie od powoda
spełnionego na jego rzecz świadczenia. Sąd rozpoznający wniosek o uzupełnienie
wyroku, w którym nie orzekł o całości żądania, nie może uchylić się od wydania
orzeczenia w zakresie złożonego w trybie art. 351 k.p.c. wniosku strony o
uzupełnienie „brakującego” osądzenia całości żądania, gdyż ujawniłby się problem
sposobu zaskarżenia nadal „brakującego” (nieistniejącego) orzeczenia w sytuacji, w
której sąd w dalszym ciągu uchylałby się od orzeczenia (nie orzekł) o zwrocie
spełnionego świadczenia na wniosek pozwanego dotyczący koniecznego
uzupełnienia orzeczenia kończącego postępowanie, w którym wcześniej nie osądził
całości żądań strony wygrywającej sprawę.
Zgodnie z art. 338 § 1 k.p.c., uchylając lub zmieniając wyrok, któremu
nadany został rygor natychmiastowej wykonalności, sąd na wniosek pozwanego
5
orzeka w orzeczeniu kończącym postępowanie o zwrocie spełnionego lub
wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu poprzedniego stanu. Jeżeli sąd
nie orzekł o tym wniosku w orzeczeniu kończącym postępowanie, to strona
pozwana może w ciągu dwóch tygodni od ogłoszenia wyroku, a gdy jego
doręczenie następuje z urzędu - od jego doręczenia, zgłosić wniosek o
uzupełnienie wyroku w tej nieorzeczonej („brakującej”) części żądania, o
natychmiastowej wykonalności albo nie zamieścił w wyroku dodatkowego
orzeczenia, które według przepisów ustawy powinien był zamieścić urzędu (art. 351
§ 1 k.p.c.). Rację ma pozwana wnosząca zażalenie, że orzeczenie uzupełniające
wyrok zapada w postaci wyroku, chyba że uzupełnienie dotyczy wyłącznie kosztów
postępowania lub natychmiastowej wykonalności (art. 351 § 3 k.p.c., które sąd
może rozpoznać na posiedzeniu niejawnym, które kończy się wydaniem
postanowienia (art. 351 § 2 k.p.c.). Załatwienie wniosku restytucyjnego o
orzeczenie zwrotu spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub o
przywróceniu do stanu poprzedniego - w kończącym postępowanie w sprawie
orzeczeniu uchylającym lub zmieniającym wyrok, któremu był nadany rygor
natychmiastowej wykonalności (art. 338 § 1 k.p.c.) następuje w formie wyroku lub
jego uzupełnienia (art. 351 § 3 k.p.c.), które wymagają przeprowadzenia rozprawy.
Oznaczało to, że bezpodstawne i bezzasadne było „pominięcie milczeniem”, tj. w
istocie rzeczy oddalenie na posiedzeniu niejawnym dalej idącego wniosku strony
pozwanej o uzupełnienie wyroku Sądu drugiej instancji o brakujące orzeczenie o
zwrocie od powoda na rzecz pozwanej spełnionego świadczenia w kwocie 5.478,80
zł w wykonaniu pkt III zaskarżonego wyroku Sądu pierwszej instancji, któremu
nadany był rygor natychmiastowej wykonalności. Nie można podzielić przekonania
strony wnoszącej zażalenie, że milczenie powoda co do okoliczności spełnionej na
jego rzecz kwoty 5.478, 80 zł, stanowiło oczywiście bezsporne przyznanie tego
faktu wedle domniemania faktycznego, ponieważ nie podlega wątpliwości, że
dowód spełnienia świadczenia pieniężnego, a nie jedynie dorozumiane
„procesowo” domniemanie faktyczne („milczące”) spełnienia lub wyegzekwowania
świadczenia, obarcza stronę domagającą się wydania orzeczenia restytucyjnego na
podstawie z art. 338 § 1 lub art. 39815
zdanie drugie i art. 415 k.p.c. Sąd Najwyższy
nie podzielił też wywodów zażalenia, że strona, która złożyła wniosek o
6
uzupełnienie wyroku o orzeczenie restytucyjne, może domagać się restytucji
spełnionego świadczenia w odrębnym procesie, bo ten jest dopuszczalny tylko
wtedy, gdy strona wygrywająca proces przed zakończeniem postępowania w
sprawie nie złożyła wniosku o orzeczenie restytucji. Procesowa możliwość
dochodzenia w osobnym procesie zwrotu spełnionego świadczenia na rzecz strony
przegrywającej sprawę dotyczy zatem tylko takich przypadków, w których strona
wygrywająca proces nie składała w zakończonym wcześniej postępowaniu wniosku
o restytucję spełnionego świadczenia, które z tego względu nie był przedmiotem
orzeczenia kończącego postępowanie. Natomiast w razie złożenia takiego wniosku
przez stronę wygrywającą sprawę przed jej procesowym zakończeniem sąd drugiej
instancji ma obowiązek jego merytorycznego osądzenia albo uzupełnienia wyroku
na podstawie art. 351 k.p.c. w związku z art. 338 § 1 bądź art. 39815
zdanie drugie
k.p.c. lub art. 415 k.p.c. Wydanie orzeczenia uzupełniającego wymaga wydania
wyroku uzupełniającego po przeprowadzeniu rozprawy, na której mogą być
usunięte potencjalne wątpliwości co spełnienia świadczenia, którego restytucji
domaga się strona wygrywająca sprawę na podstawie art. 338 § 1 bądź art. 39815
zdanie drugie k.p.c. lub art. 415 k.p.c. w trybie art. 351 § 1 i 3 k.p.c., skoro wyrok
uzupełniający nie może być wydany na posiedzeniu niejawnym (a contrario do art.
351 § 2 k.p.c.). Wszystko to oznaczało, że wadliwe było oddalenie postanowieniem
wydanym na posiedzeniu niejawnym wniosku strony pozwanej o uzupełnienie
wyroku kończącego postępowanie o orzeczenie o zwrocie spełnionego
świadczenia, ponieważ orzeczenie uzupełniające wyrok we wskazanym
(wnioskowanym) zakresie zapada w postaci wyroku jako niedotyczące wyłącznie
kosztów lub natychmiastowej wykonalności (art. 351 § 3 k.p.c.) W konsekwencji
uznania zarzutu nieważności postępowania w omówionej części (art. 379 pkt 5
k.p.c.) Sąd Najwyższy postanowił jak w pkt 1 sentencji wydanego orzeczenia.
W pozostałym zakresie wnoszący zażalenie nie kwestionował zaskarżonego
„całego” postanowienia w części dotyczącej kosztów postępowania w zakresie
uzupełnienia wyroku Sądu drugiej instancji, który zasądził od powoda na rzecz
strony pozwanej kwotę 120 zł na jej wniosek o „uzupełniające” zasądzenie od
powoda „zwrotu kosztów postępowania przed Sądem I instancji w kwocie
8217,01 PLN”. Autor zażalenia nie kontestował zażalenia co do tak zasądzonych
7
kosztów, ale objął zakresem zaskarżenia „całe” postanowienie Sądu Okręgowego
tylko dlatego, że Sąd ten „nie wyodrębnił w treści sentencji orzeczenia o kosztach,
oraz w części orzeczenia o zwrocie świadczenia spełnionego na rzecz powoda”.
Takie ograniczenie zakresu zażalenia wniesionego przeciwko „całemu”
zaskarżonemu orzeczeniu do zasadnie kontestowanego braku orzeczenia
restytucyjnego wymagało dla porządku oddalenia zażalenia (pkt 2 postanowienia)
w pozostałym zakresie dotyczącym orzeczenia o kosztach postępowania przed
Sądem pierwszej instancji, którego - wedle treści zażalenia - strona pozwana w
istocie rzeczy nie zakwestionowała ani nie podniosła jakichkolwiek zarzutów
przeciwko zaskarżonemu „w całości” orzeczeniu w jego części dotyczącej kosztów
postępowania.