Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 328/11
POSTANOWIENIE
Dnia 19 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z odwołania W. Ś.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 19 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 kwietnia 2011 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 14
kwietnia 2011 r. wydanym na skutek apelacji organu rentowego Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżony tą apelacją wyrok Sądu Okręgowego
– Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 października 2010 r. w ten
sposób, że oddalił odwołanie ubezpieczonego W. Ś. od decyzji organu rentowego
odmawiającej przyznania ubezpieczonemu prawa do renty z tytułu niezdolności do
pracy.
Ubezpieczony wywiódł skargę kasacyjną od wymienionego wyroku i
opierając ją na podstawie naruszenia prawa materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.)
przez błędną wykładnię art. 12 ust. 1 w związku z art. 12 ust. 3, w związku z art. 13
ust. 1 i w związku z art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
2
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wniósł o uchylenie tego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, a gdyby
podstawa naruszenia przepisów prawa materialnego okazała się oczywiście
uzasadniona, o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy
poprzez oddalenie apelacji organu rentowego, a także o zasądzenie od organu
rentowego zwrotu kosztów postępowania za obie instancje oraz kosztów
postępowania kasacyjnego.
W skardze kasacyjnej został zawarty wniosek o przyjęcie jej do rozpoznania
oparty na podstawie art. 3989
pkt 2 k.p.c. i art. 3984
§ 2 k.p.c. i wskazujący na
potrzebę wykładni przepisów prawnych „budzących poważne wątpliwości i
wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów”. Zdaniem skarżącego istotne
problemy praktyczne wiążą się bowiem z wyjaśnieniem użytego w art. 12 ust. 3
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pojęcia
„pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji”, w szczególności w sytuacji,
kiedy została utracona przez ubezpieczonego możliwość wykonywania pracy
dotychczasowej, o czym stanowi art. 13 ust. 1 pkt 2 tej ustawy. Nie wiadomo
przede wszystkim – co znalazło odzwierciedlenie w niniejszej sprawie – czy
ubezpieczony, który utracił możliwość wykonywania pracy wymagającej pełnej
sprawności kończyn dolnych, fizycznej, na wysokości, z komponentą długotrwałego
chodzenia, wymagającej pełnej sprawności lokomocyjnej, mogący wykonywać
pracę lekką fizyczną oraz pracę umysłową, której nie wykonuje od co najmniej 5 lat,
nadal jest zdolny do pracy zgodnie z poziomem posiadanych kwalifikacji według art.
12 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W
końcu brak jest też jednolitego stanowiska w kwestii, czy ubezpieczony, który w
ciągu swojego życia zdobył kilka poziomów kwalifikacji i to w kilku rodzajach prac,
utraci możliwość wykonywania pracy zgodnej z najwyższym poziomem kwalifikacji
w stosunku do zajęcia, które było dla niego najbardziej dochodowe, może być
uznany za osobę częściowo niezdolną do pracy.
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
3
Stosownie do art. 3989
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną
do rozpoznania, jeżeli w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne (pkt 1),
istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub
wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów (pkt 2), zachodzi nieważność
postępowania (pkt 3) lub skarga jest oczywiście uzasadniona (pkt 4). Wypada
również dodać, iż zgodnie z art. 3984
§ 2 k.p.c., określającym wymogi formalne
skargi kasacyjnej, skarga kasacyjna powinna zawierać wniosek o przyjęcie do
rozpoznania i jego uzasadnienie. Należy zatem stwierdzić, że wniosek o przyjęcie
skargi kasacyjnej do rozpoznania powinien wskazywać, że zachodzi przynajmniej
jedna z okoliczności wymienionych w powołanym wcześniej art. 3989
§ 1 k.p.c., a
jego uzasadnienie (sporządzone odrębnie od uzasadnienia podstaw kasacyjnych)
winno zawierać argumenty świadczące o tym, że rzeczywiście, biorąc pod uwagę
sformułowane w ustawie kryteria, istnieje potrzeba rozpoznania skargi przez Sąd
Najwyższy. Skarga kasacyjna nie jest bowiem (kolejnym) środkiem zaskarżenia
przysługującym od każdego rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji kończącego
postępowanie w sprawie, z uwagi na przeważający w jej charakterze element
interesu publicznego. Służy ona kontroli prawidłowości stosowania prawa, nie
będąc jednak instrumentem weryfikacji trafności ustaleń faktycznych stanowiących
podstawę zaskarżonego orzeczenia.
Jeśli więc wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, jak w
niniejszej sprawie, wskazuje na potrzebę wykładni przepisów prawa, to zgodnie z
dotychczasowym orzecznictwem Sądu Najwyższego winien określać, które
przepisy wymagają wykładni Sądu Najwyższego, ze wskazaniem, na czym
polegają związane z tym poważne wątpliwości, lub z przedstawieniem rozbieżności
w orzecznictwie sądów (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia
2002 r., III CKN 570/01, Biuletyn SN, 2002, nr 7, s. 10). Ponadto konieczne jest
opisanie tych wątpliwości lub rozbieżności, wskazanie argumentów, które prowadzą
do rozbieżnych ocen prawnych, a także przedstawienie własnej propozycji
interpretacyjnej (por. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 listopada
2003 r., II UK 184/03, z dnia 22 czerwca 2004 r., III UK 103/04, czy też z dnia
17 grudnia 2007 r., I PK 233/07). W przypadku powoływania się na rozbieżności w
orzecznictwie konieczne jest także, choćby przykładowe, wskazanie orzeczeń, w
4
których ten sam przepis prawa byłby odmiennie wykładany. Wypada jednak
podkreślić, iż nie istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych (art. 3989
§ 1 pkt 2
k.p.c.), podobnie jak nie występuje w sprawie istotne zagadnienie prawne (art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c.), jeżeli Sąd Najwyższy zajął już stanowisko w kwestii tego
zagadnienia prawnego lub wykładni przepisów i wyraził swój pogląd we
wcześniejszych orzeczeniach, a nie zachodzą żadne okoliczności uzasadniające
zmianę tego poglądu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia
2003 r., I PK 230/02, OSNAPiUS – wkładka z 2003 r., nr 13, poz. 5).
Sformułowany w skardze kasacyjnej ubezpieczonego wniosek o przyjęcie jej
do rozpoznania nie spełnia tak rozumianych kryteriów, jeśli zważyć że zarówno
przedstawione przez skarżącego wątpliwości, jak i towarzyszący im wywód w
istocie nie zawierają żadnego problemu prawnego, który (co trzeba jeszcze raz
podkreślić) wykazywałby możliwość różnorodnej oceny. Poruszane przez
skarżącego kwestie znalazły bowiem wyraz w utrwalonych już poglądach
judykatury. Należy zatem przypomnieć, iż stosownie do art. 12 ust. 1 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS osobą niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie
lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia
sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po
przekwalifikowaniu. Całkowicie niezdolną do pracy jest przy tym osoba, która
utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy (art. 12 ust. 2 ustawy),
natomiast częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu
utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji (art. 12
ust. 3 ustawy). Przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności do pracy oraz rokowania
co do odzyskania zdolności, na podstawie art. 13 ust. 1 powołanej ustawy należy
zaś uwzględniać między innymi możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub
podjęcie innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod
uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia,
wiek i predyspozycje psychofizyczne. Dokonując wykładni cytowanych przepisów
Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 14 czerwca 2005 r., I UK 278/04 oraz z dnia
13 lipca 2005 r., I UK 366/04 stwierdził między innymi, iż według art. 12 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS o niezdolności do pracy nie decyduje biologiczny stan
kalectwa lub choroby, nie mający wpływu na zdolność do pracy, lecz koniunkcja
5
niezdolności do pracy z niezdolnością do przekwalifikowania się do innego zawodu.
Pojęcie „niezdolność do wykonywania pracy zgodnej z poziomem posiadanych
kwalifikacji” należy rozumieć jako rzeczywistą utratę zdolności do pracy lub
znaczne jej ograniczenie, przy wzięciu pod uwagę możliwości i sprawności
niezbędnych do dalszego zaangażowania w procesie pracy. Innymi słowy chodzi o
zdolność, a więc potencjalną możliwość wykonywania zatrudnienia, przy
uwzględnieniu stopnia naruszenia sprawności organizmu, możliwości przywrócenia
niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji oraz celowości
przekwalifikowania zawodowego ze względu na rodzaj i charakter dotychczas
wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.
W konsekwencji brak możliwości wykonywania dotychczasowej pracy nie jest
zatem wystarczający do stwierdzenia częściowej niezdolności do pracy w sytuacji,
gdy jest możliwe podjęcie innej pracy w swoim zawodzie, bez uprzedniego
przekwalifikowania lub przy pozytywnym rokowaniu co do możliwości
przekwalifikowania zawodowego. Mówiąc jeszcze inaczej, niezdolność do
wykonywania pracy dotychczasowej jest warunkiem koniecznym ustalenia prawa
do renty z tytułu niezdolności do pracy, ale nie jest warunkiem wystarczającym,
jeżeli wiek, poziom wykształcenia i predyspozycje psychofizyczne usprawiedliwiają
rokowanie, że mimo upośledzenia organizmu możliwe jest podjęcie innej pracy w
tym samym zawodzie albo po przekwalifikowaniu zawodowym (por. także wyroki
Sądu Najwyższego: z dnia 3 września 2008 r., I UK 31/08, LEX nr 785518 oraz z
dnia 31 marca 2009 r., II UK 264/08, LEX nr 707880). Odmienny pogląd
prowadziłby do pomijania treści art. 12 ust. 1 i 3 w związku z art. 13 ust. 1 pkt 2
ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Mając natomiast na uwadze fakt, iż treść
art. 23 i 24 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin była identyczna z treścią art. 12 i 13 ustawy z
17.12.1998 r., należy uwzględnić i uznać za nadal aktualne wcześniejsze
orzecznictwo Sądu Najwyższego dotyczące art. 23 i 24 ustawy o z.e.p., zgodnie z
którym częściowa utrata zdolności do pracy zarobkowej nie jest równoznaczna z
niemożliwością wykonywania dotychczasowego zatrudnienia, ale została
ograniczona do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji oraz, że
dopiero konieczność zmiany zawodu i brak rokowań odzyskania zdolności do pracy
6
po przekwalifikowaniu stanowią podstawę do przyznania świadczeń z tytułu
częściowej niezdolności do pracy (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25
listopada 1998 r., II UKN 326/98,OSNAPiUS 2000 nr 1, poz. 36 oraz z dnia
10.06.1999 r., sygn. akt II UKN 675/98, OSNAPiUS 2000 nr 16, poz. 624). Także
użyte w art. 12 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach pojęcie „poziomu
posiadanych kwalifikacji” było już wielokrotnie przedmiotem wykładni Sądu
Najwyższego, który dla przykładu w wyroku z dnia 15 listopada 2007 r., I UK 154/07
(LEX nr 863929) wyjaśnił, iż utrata zdolności wykonywania pracy zgodnej z
kwalifikacjami oznacza niezdolność do wykonywania pracy, do której pracownik ma
kwalifikacje mimo zachowania zdolności do wykonywania pracy nie wymagającej
takich kwalifikacji. W przepisie art. 12 ust. 3 ustawy z 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych użyte jest określenie „pracy zgodnej
z poziomem posiadanych kwalifikacji", co nie jest równoznaczne z pracą na
dotychczasowym stanowisku. Przeciwwskazania zdrowotne do pracy na ostatnio
zajmowanym stanowisku nie są więc podstawą do uznania osoby ubiegającej się o
rentę za niezdolną do pracy, jeżeli pracę zgodną z kwalifikacjami może wykonywać
bez ograniczeń na innych stanowiskach pracy. Wypada dodać w tym miejscu, że w
obecnym stanie prawnym nastąpiło zawężenie ryzyka ubezpieczeniowego poprzez
wyłączenie ostatniej z wymienionych sytuacji życiowych spod ochrony
gwarantowanej przepisami rentowymi. Nadto, o ile według dawnych unormowań
punktem wyjścia w ocenie predyspozycji zdrowotnych ubezpieczonego do pracy
było dotychczas wykonywane przezeń zatrudnienie, o tyle obecnie jest nim poziom
posiadanych kwalifikacji, a więc wykształcenie, wyuczony i realizowany w
przeszłości zawód oraz ogół umiejętności zdobytych w ciągu wszystkich lat
aktywności na rynku pracy. Przez pojęcie „pracy zgodnej z poziomem posiadanych
kwalifikacji" można zatem rozumieć zarówno kwalifikacje formalne (wykształcenie i
przygotowanie zawodowe stwierdzone świadectwami, dyplomami,
zaświadczeniami), jak i kwalifikacje rzeczywiste (wiedza i umiejętności faktyczne).
Niezdolność do pracy nie może być natomiast utożsamiana z niemożnością
zatrudnienia na konkretnym stanowisku w konkretnych warunkach, lecz musi
stanowić przeciwwskazanie do pracy odpowiadającej tak rozumianym kwalifikacjom
zainteresowanego (por. wyroki: Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2000 r., II UKN
7
160/00, OSNAPiUS 2000 nr 16, poz. 336 oraz z dnia 14 marca 2006 r., I UK
159/05, niepublikowany, czy też powołany przez sąd drugiej instancji wyrok z dnia
8 stycznia 2009 r., I UK 200/08, LEX nr 738337). Dlatego właśnie nawet całkowite
odsunięcie pracownika od wykonywania dotychczasowego zatrudnienia w
wyuczonym zawodzie, przy zachowaniu przezeń możliwości podjęcia innego
zajęcia, nie oznacza niezdolności do pracy w rozumieniu cytowanych na wstępie
przepisów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2001 r., II UKN 684/00,
OSNAPiUS 2002 nr 6, poz. 5, wkł.). Dopiero konieczność zmiany zawodu w
ramach poziomu posiadanych kwalifikacji i brak rokowań odzyskania zdolności do
pracy po przekwalifikowaniu stanowi podstawę przyznania uprawnień rentowych
(por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25 listopada 1998 r., II UKN 326/98,
OSNAPiUS 2000 nr 1, poz. 36 oraz z dnia 12 marca 2007 r., I UK 299/06, OSNP
2008 nr 7-8, poz. 112). Wbrew odmiennemu stanowisku skarżącego w judykaturze
(zwłaszcza o orzecznictwie Sądu Najwyższego) pojęcie „poziomu posiadanych
kwalifikacji”, o którym mowa w art. 12 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS,
jest więc jednolicie wykładane, a jego wykładnia ma „jasny i klarowny” charakter.
Nawet pobieżna lektura pisemnych motywów zaskarżonego wyroku pozwala
natomiast stwierdzić, że sąd drugiej instancji w pełni respektował tę wykładnię, a
nawet uczynił z niej podstawę swych rozważań prawnych. Z kolei skarżący,
uzasadniając potrzebę dokonania wykładni owego pojęcia, postuluje, aby ocena
stanu jego zdrowia była odnoszona przede wszystkim do pracy wykonywanej przez
niego w ostatnim okresie przed zgłoszeniem wniosku o rentę, co z przyczyn
wcześniej podniesionych nie byłoby właściwe. Przedstawiona przez skarżącego
próba interpretacji art. 12 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS zupełnie
pomija więc wykładnię użytego w tym przepisie pojęcia „poziom posiadanych
kwalifikacji” dokonaną przez Sąd Najwyższy w powołanych wyżej orzeczeniach, nie
podejmując równocześnie jakiejkolwiek próby polemiki z tą wykładnią. Za taką nie
może być bowiem uznane odwoływanie się do „obserwowanych obecnie zmian na
rynku pracy”. Za co najmniej wątpliwe wypada też uznać przyjęcie przez
skarżącego, że wykonywana przez niego ostatnio praca fizyczna (polegająca
między innymi na rozwożeniu towaru do klientów i jego załadunku oraz rozładunku,
a także na uczestniczeniu wraz z robotnikami w remontach i innych pracach
8
budowlanych), choć najbardziej dochodowa, jest pracą „zgodną z najwyższym
poziomem kwalifikacji”, jeśli zważyć że praca taka nie wymaga (poza
uprawnieniami do prowadzenia pojazdów mechanicznych) żadnych szczególnych
kwalifikacji formalnych związanych z koniecznością uzyskania odpowiedniego
poziomu wykształcenia. Jako pracę „zgodną z najwyższym poziomem kwalifikacji”
należy natomiast traktować taką pracę, która wymaga od osoby ją wykonującej nie
tylko sprawności fizycznej, ale przede wszystkim zaangażowania o charakterze
intelektualnym, dla którego niezbędny jest odpowiedni poziom wiedzy, a co za tym
idzie odpowiedni poziom wykształcenia.
Kierując się przedstawionymi motywami, Sąd Najwyższy uznał, iż
ubezpieczony nie wykazał potrzeby rozpoznania jego skargi kasacyjnej. Dlatego,
na podstawie art. 3989
§ 2 k.p.c., orzekł, jak w sentencji.