Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 stycznia 2012 r.
II PK 149/11
Ochrona przed wypowiedzeniem umowy o pracę wynikająca z art. 39 k.p.
jest wyłączona w stosunku do osoby całkowicie niezdolnej do pracy, której
prawo do renty z tego tytułu zostało ustalone decyzją organu rentowego (art.
40 k.p.).
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn, Jolanta
Strusińska-Żukowska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 stycznia 2012 r.
sprawy z powództwa Marii S. przeciwko Wielospecjalistycznemu Szpitalowi Miej-
skiemu […] z Zakładem Opiekuńczo-Leczniczym Samodzielnego Publicznego Za-
kładu Opieki Zdrowotnej w P. o przywrócenie do pracy, na skutek skargi kasacyjnej
strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Poznaniu z dnia 4 lutego 2011 r. […]
1) o d d a l i ł skargę kasacyjną;
2) zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 120 zł (sto dwadzie-
ścia złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Poznaniu wyrokiem z dnia 4 lutego 2011 r. zmie-
nił zaskarżony przez powódkę wyrok Sądu Rejonowego Poznań - Grunwald i Jeżyce
w Poznaniu z dnia 1 października 2010 r. w ten sposób, że przywrócił powódkę Marię
S. do pracy w pozwanym Wielospecjalistycznym Szpitalu Miejskim […] z Zakładem
Opiekuńczo - Leczniczym Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w
P. na dotychczasowych warunkach, odrzucając apelację w części dotyczącej rosz-
czenia o wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy.
W podstawie faktycznej orzeczenia przyjęto, że powódka była zatrudniona u
pozwanego od 15 lutego 1982 r. na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nie-
2
określony, najpierw na stanowisku referenta Działu Służb Pomocniczych, potem jako
kierownik Sekcji do spraw Osobowych i Zatrudnienia, a od 1 marca 2009 r. na sta-
nowisku specjalisty w sekretariacie Sekcji i Kancelarii Zakładu. W okresie od 19
sierpnia 2009 r. do 29 stycznia 2010 r. powódka przebywała na zwolnieniu lekarskim.
W dniu 18 stycznia 2010 r. wystawiono zaświadczenie lekarskie stwierdzające jej
zdolność do pracy, o czym powódka poinformowała Katarzynę N. z Działu Rachuby,
stwierdzając że z dniem 1 lutego 2010 r. podejmie pracę. W dniu 1 lutego 2010 r.
powódka stawiła się w miejscu pracy o godzinie 700
, usiadła przy biurku, otworzyła je,
zapoznała się z nowymi regulaminami pracy, funduszu socjalnego i wynagrodzeń,
odmówiła podpisania listy obecności. Około godz. 900
do kancelarii przyszła kierow-
nik Sekcji Spraw Osobowych Magdalena W. W tym czasie w drzwiach sekretariatu
stanęła powódka i do Dominiki K. powiedziała, że rozłożyła wszystko (koresponden-
cję) na półki. Magdalena W. wręczyła powódce zaświadczenie o zatrudnieniu, o które
ta wcześniej prosiła, a następnie wypowiedzenie umowy o pracę z zastosowaniem
skróconego okresu wypowiedzenia, gdzie jako przyczynę wskazano likwidację zaj-
mowanego stanowiska. Maria S. przeczytała oświadczenie pracodawcy i stwierdziła,
że nie odbierze go, gdyż nie świadczy pracy, a jedynie czeka na wizytę lekarską.
Około godz. 1100
powódka opuściła miejsce pracy i udała się do lekarza. W dniu 1
lutego 2010 r. powódka miała ukończone 56 lat, a jej staż pracy wynosił ponad 34
lata, wobec czego z osiągnięciem wieku emerytalnego (60 lat) spełni warunki upraw-
niające do emerytury.
Sąd odwoławczy wskazał, że w takiej sytuacji powódka podlegała ochronie
przed wypowiedzeniem umowy o pracę na podstawie art. 39 k.p., który stanowi, iż
pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje
nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia
umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. Okolicz-
ność, że orzeczeniem Komisji Lekarskiej do spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia z dnia
7 czerwca 1995 r. powódka została zaliczona do II grupy inwalidów z ogólnego stanu
zdrowia, wbrew stanowisku strony pozwanej, nie wyłącza tej ochrony, bo przepisu
art. 39 k.p. nie stosuje się tylko w razie uzyskania przez pracownika prawa do renty z
tytułu całkowitej niezdolności do pracy (art. 40 k.p.). Zgodnie z przepisami ustawy z
dnia 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i
ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. Nr 100, poz. 461) pojęcie inwalidztwa zostało za-
stąpione kategorią niezdolności do pracy, zaś w myśl art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 17
3
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, cał-
kowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania ja-
kiejkolwiek pracy. Tymczasem powódka w okresie zatrudnienia u strony pozwanej
poddawana była okresowym badaniom lekarskim i każdorazowo uzyskiwała orze-
czenie o zdolności do pracy na zajmowanym stanowisku. Nie może być zatem uwa-
żana za osobę całkowicie niezdolną do pracy, a tylko do takich osób odnosi się art.
40 k.p. Strona pozwana, wypowiadając powódce umowę o pracę, naruszyła zatem
art. 39 k.p., co jest wystarczające do uwzględnienia powództwa.
Według Sądu odwoławczego, wypowiedzenia nie można było uznać również
za uzasadnione, bowiem pozwana nie udowodniła tego, że nastąpiła likwidacja sta-
nowiska powódki, co wyłączało potrzebę określania kryteriów doboru pracowników
do zwolnienia. Powódka twierdziła, że takie same obowiązki jak ona wykonywały
jeszcze dwie osoby. Jeżeli zatem zaistniała potrzeba zlikwidowania jednego z tych
stanowisk, to obowiązkiem pracodawcy było udowodnić, iż w wyniku oceny i porów-
nania z innymi pracownikami, wytypowano do zwolnienia właściwą osobę. Strona
pozwana nie przedstawiła żadnych kryteriów, które doprowadziły do wytypowania do
zwolnienia właśnie powódki, a że nie istnieje domniemanie prawidłowości takich kry-
teriów, nie można uznać, że przyczyna wypowiedzenia była rzeczywista.
Sąd Okręgowy wskazał, że w tym kontekście okoliczność, czy powódka podle-
gała ochronie również na podstawie art. 41 k.p., ma drugorzędne znaczenie, ale ro-
zumowanie Sądu Rejonowego w tym zakresie nie jest przekonujące. Za twierdze-
niem powódki, że nie stawiła się w dniu 1 lutego 2010 r. do pracy z zamiarem jej
świadczenia przemawia bowiem to, że już kilka dni wcześniej umówiła się na wizytę
u lekarza rodzinnego, a wyznaczono ją na godz. 1250
w dniu 1 lutego 2010 r. Uprze-
dziła też „kadry”, że źle się czuje i zamierza udać się do lekarza. Z tego powodu nie
podpisała także listy obecności, a czekając na czas wizyty, załatwiła prywatne
sprawy poza miejscem pracy. Ostatecznie zaś uzyskała zwolnienie lekarskie z po-
wodu choroby obejmujące również dzień 1 lutego 2010 r. Z tych przyczyn Sąd drugiej
instancji uznał, że wypowiedzenie powódce umowy o pracę było niezgodne z pra-
wem i nieuzasadnione w rozumieniu art. 45 k.p.
Strona pozwana wywiodła skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego,
zarzucając: 1) błędną wykładnię art. 39 k.p., polegającą na uznaniu, że przewidziana
w tym przepisie szczególna ochrona stosunku pracy pracownika, któremu do osią-
gnięcia wieku emerytalnego brakuje mniej niż cztery lata, znajduje zastosowanie w
4
sytuacji, w której pracownik ten nabył prawo do renty z tytułu zaliczenia do II grupy
inwalidzkiej na podstawie przepisów obowiązujących w dniu 7 czerwca 1995 r., a w
konsekwencji nietrafne przyjęcie, że powódka podlega ochronie przed wypowiedze-
niem umowy o pracę na podstawie art. 39 k.p.; 2) błędną wykładnię art. 40 k.p. i art.
12 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych, polegającą na przyjęciu, że wyłączenie zastosowania art. 39 k.p.
przewidziane w tym przepisie znajduje zastosowanie tylko wobec pracowników, któ-
rzy są całkowicie niezdolni do pracy w rozumieniu art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz tylko w
wypadku, w którym prawo do renty przysługującej pracownikowi zostało ustalone na
mocy decyzji organu rentowego lub orzeczenia sądu, podczas gdy prawidłowa wy-
kładnia tego przepisu powinna prowadzić do konkluzji, iż ochrona stosunku pracy
powódki uległa na mocy przepisu art. 40 k.p. wyłączeniu z uwagi na fakt, że powódka
nabyła prawo do renty z tytułu zaliczenia do II grupy inwalidzkiej na podstawie prze-
pisów obowiązujących w dniu 7 czerwca 1995 r., z uwagi na fakt, iż w dniu uzyskania
orzeczenia o zaliczeniu do II grupy inwalidzkiej spełniła wszystkie przesłanki wyma-
gane do nabycia renty na podstawie obowiązujących wówczas przepisów, a skutkiem
tego nietrafne uznanie, że szczególna ochrona stosunku pracy powódki nie uległa
wyłączeniu na mocy art. 40 k.p.; 3) niezastosowanie art. 180 ustawy z dnia 17 grud-
nia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, prowa-
dzące do nietrafnego uznania, że prawo do renty z tytułu zaliczenia do II grupy inwa-
lidzkiej, nabyte przez powódkę na podstawie przepisów obowiązujących w dniu 7
czerwca 1995 r., nie jest równoznaczne z uzyskaniem prawa do renty z tytułu całko-
witej niezdolności do pracy; 4) błędną wykładnię art. 41 k.p., polegającą na przyjęciu,
że wyrażona w tym przepisie norma wyłączająca dopuszczalność dokonania wypo-
wiedzenia stosunku pracy wobec pracownika, który w dniu wypowiedzenia przebywał
na urlopie lub był nieobecny w pracy z uwagi na zaistnienie innej przyczyny nieobec-
ności, znajduje zastosowanie w niniejszej sprawie w sytuacji, w której pracownik ten
w dniu wypowiedzenia był obecny w pracy i świadczył pracę, a dopiero po otrzyma-
niu wypowiedzenia uzyskał zwolnienie lekarskie z powodu choroby; 5) błędną wy-
kładnię art. 30 § 1 pkt 2 k.p. oraz art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 23 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników, polegającą na przyjęciu, że przepisy te nie znajdują
zastosowania w przypadku, w którym zaistniały przesłanki do dokonania rozwiązania
5
stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracownika, związanych ze zmniejsze-
niem zatrudnienia w dziale, w którym pracowała powódka; 6) zastosowanie art. 45 §
1 k.p. i przywrócenie powódki do pracy w sytuacji, w której nie zostały spełnione
przesłanki przywrócenia do pracy z uwagi na fakt, że wypowiedzenie stosunku pracy
nie było nieuzasadnione i nie naruszało przepisów o wypowiadaniu umów o pracę; 7)
błędną wykładnię art. 232 k.p.c., polegającą na przyjęciu, że w sytuacji, w której po-
zwany wykazał uzyskanie przez powódkę prawa do renty z tytułu zaliczenia do II
grupy inwalidzkiej, obowiązany był przedstawić dalsze dowody celem wykazywania,
że powódka utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy - kiedykolwiek - i
że z tej przyczyny uzyskała prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy;
8) naruszenie art. 328 § 2 w związku z art. 316 § 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.,
przez sporządzenie uzasadnienia zaskarżonego wyroku obarczonego wadą niekom-
pletności, co powoduje, że z treści tego uzasadnienia nie można w sposób jedno-
znaczny wnioskować, jakie przesłanki leżały u podstaw rozstrzygnięcia.
Opierając skargę na takich podstawach, strona pozwana wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego, ewentualnie o
uchylenie tego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie apelacji po-
wódki od wyroku Sądu Rejonowego oraz rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
apelacyjnego i kasacyjnego.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powódka wniosła o odmowę przyjęcia jej
do rozpoznania, bądź jej oddalenie oraz o zasądzenie od pozwanego kosztów postę-
powania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z art. 39 k.p. wynika, że pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę
pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytal-
nego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osią-
gnięciem tego wieku. Przepisu tego nie stosuje się jednak w razie uzyskania przez
pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (art. 40 k.p.). Z
ustaleń faktycznych poczynionych w niniejszej sprawie wynika, że orzeczeniem Ko-
misji Lekarskiej do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia z roku 1995 powódka została
zaliczona do II grupy inwalidów. Ustawą z dnia 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektó-
6
rych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i o ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. Nr
100, poz. 461) przyjęto, że ilekroć przepisy regulujące sprawy zaopatrzenia emery-
talnego pracowników, zaopatrzenia emerytalnego twórców, ubezpieczenia społecz-
nego, zasiłków rodzinnych i pielęgnacyjnych oraz zaopatrzenia inwalidów wojsko-
wych objętych przepisami o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych uzależ-
niają określone prawo od warunku inwalidztwa, należy przez to rozumieć całkowitą
lub częściową niezdolność do pracy (art. 10 ust. 1) i że ilekroć w przepisach określo-
nych w ust. 1 jest mowa o inwalidach II grupy - należy przez to rozumieć całkowitą
niezdolność do pracy (art. 10 ust. 2 pkt 2). Na marginesie należy jednak odnotować,
że roztrząsanie kwestii zaliczenia powódki do osób całkowicie niezdolnych do pracy
w związku ze zmianą stanu prawnego było zupełnie zbędne, bowiem w aktach oso-
bowych znajduje się orzeczenie z roku 1999 stwierdzające jej całkowitą trwałą nie-
zdolność do pracy, czego nie odnotował ani Sąd Okręgowy, ani skarżący.
Okoliczność, że w roku 1995 powódkę uznano za inwalidkę II grupy, a w roku
1999 - za osobę całkowicie trwale niezdolną do pracy, nie oznacza jednak, że stan
taki utrzymywał się w roku 2010, kiedy to dokonano jej wypowiedzenia umowy o
pracę i że w związku z tym spełniała wówczas warunki uprawniające do renty z tytułu
całkowitej niezdolności do pracy. Stosownie do treści art. 107 ustawy z dnia 17 grud-
nia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.; dalej jako: ustawa emerytalna),
prawo do świadczeń uzależnionych od niezdolności do pracy oraz wysokość tych
świadczeń ulega zmianie, jeżeli w wyniku badania lekarskiego, przeprowadzonego
na wniosek lub z urzędu, ustalono zmianę stopnia niezdolności do pracy, brak tej
niezdolności lub jej ponowne powstanie, a zgodnie z art. 126 tej ustawy, osoba, która
złożyła wniosek o przyznanie świadczenia, do którego prawo jest uzależnione od
stwierdzenia niezdolności do pracy, oraz osoba mająca ustalone prawo do takiego
świadczenia jest zobowiązana, na żądanie organu rentowego, poddać się badaniom
lekarskim. Dotyczy to również osób, wobec których orzeczono trwałą całkowitą nie-
zdolność do pracy, co uzasadniało przyznanie prawa do stałej renty z tytułu całkowi-
tej niezdolności do pracy (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2011 r.,
I UZP 7/11, OSNP 2012 nr 9-10, poz. 123 , zgodnie z którą rencista, którego prawo
do świadczenia zostało ustalone „na stałe”, jest zobowiązany poddać się badaniom
lekarskim, jeżeli są one niezbędne do ustalenia prawa do świadczeń określonych
ustawą emerytalną). Z tego wynika, że stan i stopień niezdolności do pracy może
7
ulegać zmianie, co podlega kontroli Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, ale tylko
wówczas, gdy ubezpieczony ubiega się o prawo do świadczenia uzależnionego od
tej niezdolności, albo ma to prawo już ustalone. Jeżeli dodać do tego, że art. 40 k.p.
posługuje się pojęciem „uzyskania” prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do
pracy, które oznacza „dostanie”, „otrzymanie” tego świadczenia, a nie spełnienie wa-
runków uprawniających do niego, stwierdzić należy, że choć zgodnie z art. 100 ust. 1
ustawy emerytalnej, prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego powstaje z
dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa, to uzy-
skanie prawa do świadczenia wymaga deklaratywnej decyzji organu rentowego in-
dywidualizującej to prawo (art. 83 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585
ze zm.), wydawanej na wniosek osoby zainteresowanej (art. 116 ust. 1 ustawy eme-
rytalnej odnośnie do renty z tytułu niezdolności do pracy). Zadaniem organu rento-
wego, na etapie nabycia in concreto prawa, jest ustalenie, że zostały spełnione wa-
runki uzyskania uprawnienia emerytalno-rentowego oraz jego konkretyzacja w dro-
dze decyzji rentowych. Wydanie przez organ rentowy decyzji potwierdzających po-
wstałe ex lege uprawnienia emerytalno-rentowe jest konieczne i niezbędne z co naj-
mniej dwóch powodów. Zapewnia ono weryfikację dokonanej przez zainteresowa-
nych prawidłowości oceny spełnienia warunków wymaganych do nabycia uprawnień,
w tym istnienia niezdolności do pracy i stopnia tej niezdolności. Ponadto, dopiero
zadeklarowanie przez organ rentowy, że w danym przypadku spełniono warunki na-
bycia ex lege prawa, umożliwia zainteresowanym skorzystanie z nabytych upraw-
nień, tj. uzyskanie prawa do świadczenia. Przez uzyskanie prawa do renty z tytułu
niezdolności do pracy w rozumieniu przepisów ubezpieczeniowych rozumieć należy
zatem spełnienie wymaganych ustawą warunków, co zostało potwierdzone decyzją
organu rentowego, wydaną na wniosek osoby zainteresowanej. Tym samym,
ochrona przed wypowiedzeniem umowy o pracę wynikająca z art. 39 k.p. jest wyłą-
czona tylko w stosunku do takiej osoby, której prawo do renty z tytułu całkowitej nie-
zdolności do pracy zostało potwierdzone decyzją organu rentowego. Skoro zaś wo-
bec powódki takiej decyzji nie wydano, to trafnie przyjął Sąd Okręgowy, że art. 40
k.p. nie miał w tym wypadku zastosowania, wobec czego strona pozwana, wypowia-
dając powódce umowę o pracę, naruszyła art. 39 k.p., co było wystarczające do
uwzględnienia jej roszczenia o przywrócenie do pracy (art. 45 § 1 k.p.).
8
Już tylko z tej przyczyny skarga kasacyjna nie może być uwzględniona, w
związku z czym rozstrzyganie zasadności pozostałych zarzutów skarżącego jest
bezprzedmiotowe.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39814
k.p.c. i art. 39821
w związku z art. 108 § 1 k.p.c.).
========================================