Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 217/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. M. i Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo - Kredytowej
we W.
przeciwko Krajowej Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo - Kredytowej w S.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 19 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 25 listopada 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powodowie Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa we W. oraz A.
M. w pozwie skierowanym przeciwko Krajowej Spółdzielczej Kasie
Oszczędnościowo-Kredytowej w S. domagali się ustalenia nieważności czynności
nadzorczej pozwanej dokonanej w piśmie z dnia 25 maja 2009 r.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 31 maja 2010 r. uwzględnił powództwo,
przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia następujące ustalenia i wnioski.
Powodowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo – Kredytowa pozostaje
w konflikcie z pozwaną począwszy od 5 października 2004 r., tj. od chwili kiedy
Krajowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo – Kredytowa wprowadziła u niej
zarząd komisaryczny. Po zakończeniu zawieszenia działalności powodowej Kasy
wdrożyła ona program naprawczy w okresie od 1 kwietnia 2006 r. do 31 maja
2008 r. Kolejne programy naprawcze proponowane przez powódkę były przez
pozwaną odrzucane. Wobec wątpliwości co do prawidłowości tworzenia przez
powódkę kolejnego programu naprawczego, pozwana w piśmie z 25 maja 2009 r.,
L.dz.ZA2/2009, powołując się na art. 39 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia
1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz. U. z 1996 r.
Nr 1, poz. 2 ze zm.; dalej: „u.s.k.o.k.”), wezwała członków Rady Nadzorczej
powódki, w tym powoda A. M., do osobistego stawienia się w swojej siedzibie w S.
w dniu 4 lub 5 czerwca 2009 r. o godz. 12.00, w celu złożenia ustnych informacji i
wyjaśnień dotyczących sprawowanej kontroli i nadzoru, w zakresie realizacji
przyjętego programu oraz planowanych działań naprawczych Kasy. Członkowie
Rady Nadzorczej nie stawili się na to wezwanie. Wobec eskalacji konfliktu
powodowie wystąpili przeciwko pozwanej z powództwem o ustalenie nieważności
czynności nadzorczej.
W ocenie Sądu Okręgowego, dopuszczalność wytoczonego powództwa
wynika z art. 189 k.p.c. Powodowie mają interes prawny w żądaniu ustalenia
nieważności zaskarżonej czynności prawnej, gdyż zaistniała - istotna z punktu
widzenia praw i obowiązków powodów - niepewność, czy pozwana mogła
wezwać ich do osobistego stawiennictwa w swojej siedzibie. Kasy zrzeszone
3
w Kasie Krajowej są samodzielnymi podmiotami mającymi osobowość prawną.
Ingerencja Kasy Krajowej w ich samodzielność może nastąpić jedynie w zakresie
wskazanym w ustawie o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-rozliczeniowych,
przy czym przepisów dopuszczających taką możliwość nie można interpretować
rozszerzająco. Wykładnia językowa i funkcjonalna art. 39 ust. 2 pkt 2 tej ustawy
prowadzi do wniosku, że przepis ten nie uprawnia pozwanej do wzywania członków
Rady Nadzorczej powódki do osobistego stawiennictwa w swojej siedzibie.
W systemie prawa polskiego obowiązek wezwania do osobistego stawiennictwa
może nałożyć jedynie odpowiedni organ władzy publicznej. Żądanie pozwu jest
zatem w pełni usprawiedliwione.
Sąd Apelacyjny wyrokiem zaskarżonym skargą kasacyjną oddalił apelację
pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego, aprobując w całej rozciągłości przyjęte za
podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia ustalenia faktyczne i ich ocenę prawną.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że wezwanie członków Rady Nadzorczej powódki do
osobistego stawiennictwa było oświadczeniem woli, gdyż wyrażało wolę, aby
osoby te wykonały obowiązek wynikający - zdaniem pozwanej - z art. 39 ust. 2 pkt.
2 u.s.k.o.k. Sąd Okręgowy dokonał prawidłowej wykładni tego przepisu, który nie
przyznaje kasie Krajowej uprawnienia do podjęcia zaskarżonej czynności.
W skardze kasacyjnej, opartej na podstawie określonej w art. 3983
§ 1 pkt 1
k.p.c., pozwana zarzuciła Sądowi Apelacyjnemu naruszenie art. 39 ust. 2 pkt 2
ustawy u.s.k.o.k. oraz art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 39 ust. 2 pkt 2 ustawy
u.s.k.o.k. przez ich błędna wykładnię i niewłaściwe zastosowanie. W konkluzji
wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Apelacyjny, dokonując oceny żądań powodów przez pryzmat art. 189
k.p.c., miał na uwadze regułę, zgodnie z którą przedmiotem powództwa opartego
na tym przepisie mogą być prawa i stosunki prawne, dla ustalenia których właściwa
jest droga procesu cywilnego, oraz że przesłanką merytoryczną warunkującą jego
uwzględnienie jest interes prawny, rozumiany jako potrzeba ochrony sfery prawnej
powoda, którą może uzyskać przez samo ustalenie stosunku prawnego lub prawa.
4
Wychodząc z tych prawidłowych założeń, wadliwie jednak przyjął,
że zaskarżona przez powodów czynność, polegająca na wezwaniu ich
do osobistego stawiennictwa w siedzibie pozwanej, jest czynnością cywilnoprawną
ingerująca w prawa powodów i jako taka może być przedmiotem kontroli –
w płaszczyźnie art. 58 § 1 k.c. - w drodze powództwa przewidzianego w art. 189
k.p.c.
Zgodnie z art. 39 ust. 2 u.s.k.o.k., Kasa Krajowa – sprawując nadzór nad
kasami w zakresie zgodności ich działalności z przepisami prawa i prawidłowo
prowadzonej gospodarki finansowej – jest uprawniona do żądania pisemnych lub
ustnych informacji i wyjaśnień oraz okazania dokumentów lub innych nośników
informacji, jak również udostępnienia danych związanych z działalnością kasy,
a organy kasy i jej pracownicy obowiązani są do udzielania żądanych wyjaśnień
i wszelkiej pomocy. Trafnie zarzuciła skarżąca, że podjęta przez nią - z powołaniem
się na ten przepis - czynność nadzorcza, będąca przedmiotem zaskarżenia, nie
może być kwalifikowana jako czynność prawna wywołująca skutki cywilnoprawne.
Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia czynności prawnej. W nauce prawa
przyjmuje się, że przez czynność prawną należy rozumieć – najogólniej rzecz
ujmując - stan faktyczny, w skład którego wchodzi co najmniej jedno oświadczenie
woli, uzewnętrzniające zamiar podmiotu prawa cywilnego wywołania określonych
skutków cywilnoprawnych, z którym to stanem faktycznym ustawa wiąże skutki
wyrażone w tym oświadczeniu oraz oświadczeniem tym nie objęte, lecz
wynikające z ustawy.
Sąd Apelacyjny uznał, że dokonane przez pozwaną wezwanie
członków Rady Nadzorczej powódki do osobistego stawiennictwa należy
zakwalifikować jako oświadczenie woli, które stanowi próbę ograniczenia
praw podmiotowych powodów. Formułując taką ocenę, nie wskazał jednak
konkretnych praw podmiotowych powodów zagrożonych działaniem pozwanej.
W tych okolicznościach, wbrew odmiennemu zapatrywaniu Sądu Apelacyjnego,
nie można dopatrzyć się interesu prawnego powodów w samym ustaleniu
nieważności wezwania ich przez pozwaną do osobistego stawiennictwa
we wskazanym miejscu i czasie. Nie ma bowiem podstaw do przyjęcia, że ustalenie
5
takie służy potrzebie ochrony jednoznacznie określonej sfery stosunków prawnych
powodów.
Z tych względów nie można skutecznie odeprzeć zarzutów skarżącej,
że zaskarżony wyrok wydany został z naruszeniem wskazanych przepisów prawa
materialnego.
Mając to na uwadze, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.